Transcript Beynəlxalq ərzaq və istehlak malları bazarı (Nigar MƏMMƏDOVA)

Beynəlxalq ərzaq və istehlak malları
bazarı
Müəl. Elşən BAĞIRZADƏ
Nigar Məmmədova
Di-4
Plan:
 Ərzaq və istehlak malları anlayışı və təsnifatı
 Ərzaq və istehlak mallarının iqtisadi və sosial əhəmiyyəti
 Ərzaq və istehlak mallarının istehsal olunduğu başlıca
sektorların qısa xarakteristikası
 Kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalının və ticarətinin
müasir vəziyyəti
 Dayanıqlı istehlak mallarının istehsalının beynəlxalq
ticarətin müasiz vəziyyəti
 Ərzaq məhsulları və dövlətin siyasəti
 Beynəlxalq ərzaq və istehlak malları bazarında
dövlətin/şirkətlərin/beynəlxalq təşkilatların rolu
 Azərbaycan Resbuplikasında ərzaq və istehlak malları
bazarının vəziyyəti
Ərzaq və istehlak malları anlayışı və təsnifatı
• Ərzaq: bədən üçün qida dəstəyi təmin etmək üçün sərf edilən
istəniləm maddədir. Əsasən bitki və heyvan mənşəli qida məddələridir.
Məsələn: yağ, protein, vitamin, minerallar, karbohidratlar.
• Qədim dövrlərdən insanlar ərzağı ov, yığım və kənd təsərrüfatı
vasitəsilə əldə edirlər. Müasir dövrdə əhali tərəfindən istehlak olunan
ərzaqlar yeyinti sənayesi və TMKlar tərəfindən təmin olunur.
• Ərzaq təhlükəsizliyi ilə məşğul olan təşkilatlar: Beynəlxalq Ərzaq
Təhlükəsizliyi Assosaiyası, Dünya Ərzaq Proqramı, Ərzaq və Kənd
Təsərrüfatı Təşkilatı, Beynəlxalq Ərzaq İnformasiya Şurası.
• Ərzaq təhlükəsizliyi üzrə təşkilatlar bu məsələlərin həlli ilə məşğul
olurlar: Dayanıqlıq, biolojik müxtəliflik, iqlim dəyişikliyi, yeyinti
iqtisdiyyatı, əhali artımı., su təchizatı, ərzaq təchizatı.
Ərzaq mənbələri:
• Qidalar əsasən heyvan və bitki
mənşəli olur.
• Bir qism məhsullar isə bakteriya,
göbələk , yosundan hazırlanır.
(alkoqollu içkilər, pendir, qatıq
və.s)
• Dənli taxıl bütün məhsullardan
daha çox tələb olunan lifli bitkidir.
• Qarğıdalı, düyü, buğda ümumi
dənli bitkilərin 87%-i təşkil edir.
Yeyinti sənayesi – dünya əhalisi üçün istehlak,
ərzaq məhsullarını istehsal edən müxtəlif biznes
sahələrinin kollektiv şəkildə birliyidir.
• Yeyinti sənayesi – mürəkkəb və qlobal sənaye sahəsidir.
• Yalnız öz istehlak mallarını istehsal edən fermerlər müasir yeyinti
sənayesindən kənarda qalmış hesab olunurlar.
• Yeyinti sənayesinə daxildir:
 Tənzimlənmə: ərzaq istehsalı və satış sahəsində yerli, regional, milli və
beynəlxalq qanunlar, qaydalar. Daxildir: ərzağın keyfiyyəti, təhlükəsizliyi və.s
 Təhsil: Akademik, peşə, məsləhət
 Araşdırma (tədqiqat) və inkişaf: istehlak texnologiyası
 Maliyyə xidmətləri: kredit, siğorta
 İstehsal: toxum, kənd təsərrüfatı maşın və avadanlıqları, aqrar tikinti,
gübrələr
 Ərzaq emalı: Bazar üçün təzə məhsulların hazırlanması, hazır ərzaq
məhsullarının emalı.
 Marketinq: Ümumi, yeni məhsulların tanıtmaq, cəmiyyətin rəyini reklamlar,
qablaşdırma, ictimai əlaqələr vasitəsilə öyrənmək
 Topdansatış və paylaşdırma: anbarlar, nəqliyyat, maddi-texniki bazalar.
İstehsal:
• Ənənəvi olaraq ərzaq təminatı kənd
təsərrüfatı vasitəsilə əldə edilir.
• Müasir dövrdə ərzaq təminatını TMK
geni dəyişdirilmiş ərzaq patentləri, yerli
özünü doğrultma, orqanik kənd
təsərrüfatı metodları ilə öz əllərində
cəmləşdirirlər.
• Ərzaq istehsalına təsir edən amillər:
 Beynəlxalq təşkilatlar ( ÜTT və.s)
 Dövlətlər
 Milli qanunvericilik
 Müharibələr
Kənd təsərrüfatı məhsullarının ticarətinin müasir
vəziyyəti:
•
o



•
•
o
o
o
Beynəlxalq idxal və ixrac:
Dünya Bankının statistikasına əsasən əsas idxalçılar:
Avropa İttifaqı
ABŞ
Yaponiya
1994-cü il 100-dən çox ölkə ticarət in liberallaşdırılması
sahəsində Uruqvay Raundunda Tarif və Ticarətin ümumi
razılaşmanı imzaladılar.
Razılaşamada nəzərdə tutulan məsələlər:
Fermerlərə ödənilən subsidiyaların azaldılması
ÜTT tərəfindən təyin olunan tarif, kvota, subsidiyaların qəbul
edilməsi
2 ölkənin razılığa gələ bilmədikləri məsələlərin nəzərdən
keçirilməsi
İxrac ölkələri:
Sıra
Ölkə
$ mln
Faiz %
1.
Avropa İttifaqı
79.64
10.2
2.
ABŞ
69.21
9.2
3.
Braziliya
34.34
4.5
4.
Çin
27.86
3.7
5.
Kanda
27.10
3.6
6.
Argentina
20.74
2.7
7.
Avstraliya
17.94
2.4
8.
Tayland
14.71
1.9
9.
Meksika
13.69
1.8
10.
İndoneziya
11.95
1.6
İdxal ölkələri:
Sıra
Ölkə
$ mln
Faiz %
1.
Avropa İttifaqı
96.16
12.0
2.
ABŞ
80.28
10.0
3.
Yaponiya
52.17
6.5
4.
Çin
22.92
2.9
5.
Rusiya
21.78
2.7
6.
Kanada
20.03
2.5
7.
Meksika
15.00
1.9
8.
Cənubi Koreya
13.04
1.6
9.
Hong Kong
9.47
1.2
10.
Səudiyyə Ərəbistan
8.55
1.1
Topdansatış və bölüşdürmə:
• Ərzaq məhsullarının müxtəlif ərazilərə
çatdırılması üçün qlobal geniş
nəqliyyat şəbəkəsi tələb olunur. Bura
daxildir: təchizatçılar, emal edənlər,
anbarlar, pərakəndə satıcılar və
istehlakçılar. Bəzi kompaniyalar
hazırlanma mərhələsində itirilmiş
vitamin, mineral və digər ehtiyac
duyularn komponentləri əlavə edir.
İƏT ölkələrinin topdansatış
bazarlarında (Latın Amerika, Asiya
ölkələri) supermarketlərin sayının
artması nəticəsində təzə yeyinti
məhsullarının əhəmiyyəti azalmağa
meyl göstərir.
Marketinq və pərakəndə satış
•
•
•
•
•
•
•
Ərzaq marketinqi: istehsalçıları və istehlakçıları bir araya gətirir.
Ərzaq marketinqi ABŞda ən böyük bilvasitə və dolayı qeyri-hökümət biznes
sahəsidir.
Reklamlar, elanlar qida məhsulları haqqında informasiyanın
çatdırılmasında əsas yollardır. Əsas kateqoriya isə hazır qida
məmulatlarındadır.
XX əsrdə Supermarketlər yarandı. Aşağı qiymətə yüksək keyfiyyətli məhsul
satışı təqdim edirdi.
İstehlak xərclərinin sadəcə 10%i fermerlərə gedir. Qalan hissəsi reklam,
nəqliyyat və koorperasiya xərclərinə gedir.
Əhalinin böyük qisminin şəhər ətrafə ərazilərdə toplanması hazır qidaları
tələbi artırır. Supermarketlər pərakəndə satışın əsas mərkəzlərindəndir,
orada minlərlə məhsul növünü tapmaq olur. Restoranlar, Kafelər, şirniyyat
mağazaları ərzaq məhsullarını əldə etmənin müasir yollarıdır.
Qida hazırlanması sahəsi son illərdə dramatik dəyişikliyə məzur qalmışdır.
Müasir dövrdə,2 ərzaq sektoru pərakəndə satış üzrə mübarizə aparır.
Ərzaq mağazaları təzə və xam məmulatların ev şəraitində hazırlanması
üçün istehlakçılara təqdim edir. Ərzaq xidmət sənayesi fərqli olaraq hazır ,
tam və ya qismən hazır məhsulların istehlakçılara təqdim edilməsi ilə
Ərzaq və istehlak bazarında qiymət..
• 2008-ci ildə Dünyada ərzaq məhsullarının qiyməti qalxdı. Buna
səbəb iqlim və qlobal iqtisadiyyatın vəziyyəti idi (yüksək neft
qiyməti, aşağı ərzaq təminatı, Çin və Hindistanda artan tələb)
• Bu vəziyyəti stabilləşdirmək üçün ABŞ, Kanada və Avropada
istehsalın həcmini artırdılar. Ərzaq və Kənd təsərrüfatı Təşkilatı
layihələri ərzaq xərclərini 2018-ci ilə qədər stabilləşdirməyə
yönəlib.
• Ərzaq çatışmazlığı zamanı qiymətləri aşağı saxlamaq üçün bir
neçə dövlət ərzaq ehtiyatı saxladı, lakin bu da kömək etmədi. 3-cü
Dünya dövlətləri ehtiyacları qarşılamaq üçün çətinlik çəkir.
• Yeyinti sənayesinin həcmi:
 Emal olunmuş ərzaq
məhsullarının satışı dünya üzrə
təxminən $3.2 trl (2004)
 ABŞda hər il əhali ərzaq
məhsullarına təxminən $1 trl
yəni ÜDMun 10%i xərcləyirlər.
16.5 mlndan çox adam yeyinti
sənayesində çalışır.
 Birləşmiş Krallıqda yeyinti
sənayesi çox böyükdür:
təxminən yarım milyon əhali bu
sahədə çalışır və illik gəlir £70
mlrd.dır. Bu Bkda ən böyük
emal sektorudur və bütün emal
səneyesinin 15%ini əhatə edir.
Bkda emal sənayesində çalışan
əhalinin 13%i yeyinti və içki
sahəsinə
• Kənd təsərrüfatı: ərzaq,yem,
lif istehsalı, tələb olan müəyyən
bitkilərin becərilməsi,
əhəlləşdirilmiş heyvanların
artırılması prosesidir. Kənd
təsərrüfatı praktikada fermaçılıq
olaraq da bilinir. Dünyada çox
insan qabaqcıl iqtisadi
məşğulliyəti olarq kənd
təsərrüfatı ilə məşğul olur, lakin
dünyanın ÜDMın sadəcə 20%i
kənd təsərrüfatının payına
düşür.
• Əmək və təhsil: Son 100 ilə qədər kənd təsərrüfatı intensiv əmək
tələb edən sahə idi. Fermaçılıq isə əsas hissəni tuturdu. İllər boyunca
bu sahə ilə maraqlanan və məşğul olanların sayı azalmağa başladı.
Məsələn, bir neçə nəsil öncə ABŞda əhalinin təxminən 50%i
fermaçılıqla məşğul olurdusa bugün təxminən 1-2%i bu sahədə çalışır
və əhalinin 80%i şəhərlərdə yaşayır.
• Tədqiqat (araşdırma) və inkişaf: Kənd təsərrüfatında və yeyinti
sahəsində tədqiqatların böyük qismi universitetdəki tədqiqat
mühitlərində aparılır. Layihələr əsasən yeyinti sənayesində olan
şirkətlər tərəfindən maliyyələşdirilir. Bu səbəbdən də, akademik və
ticarət sahələri arasında birbaşa əlaqə mövcududur.
 Ərzaq emalı:
• Xam məhsulların əhalinin istehlakı üçün yararlı hala gətirilməsi
metod və texnikasının məcmusudur. Ərzaq emalı təmiş, yığılmış,
doğranmış, kəsilmiş komponentləri götürür və onlardan bazar
çıxarılması üçün məhsul istehsal edir.
• Özəl sifariş əsasənda istehsal: Bu metodda istehlakçı öz zövqü və
istehlakı üçün məhsulu sifariş edir. Bu istehsal dizayn və işçilərin
iş qabliyyətindən asılı olaraq bir neçə gün çəkə bilər.
• Seriyalı istehsal: Bu istehsal növündə müəyyən məhsuldan
sadəcə bir qədər istehsal olunur və bazara buraxılır. Bu metod
istehlakçıların sayını müəyyən etmək üçün istifadə olunur.
• Kütləvi istehsal: Bazarda geniş yerə və istehlakçı tələbinə malik
məhsulların istehsalı bura aiddir. Məsələn: şokoladlar, hazır
yeməklər, səhər yeməkləri, konservlər
• Yerində istehsal: Bu metod əsasən qida sahəsində istifadə olunur.
Məsələn, sendviç istehsalçıları. Məhsul üçün bütün komponentlər
hazırlanır və seçim istehlakçıya buraxılır.
Yeyinti sənayesinin liderləri:
• Nestle – Dünyanın ən
böyük qida və ərzaq
şirkətidir.
• Yer: İsveçrə, Vevey,
• 1866, Henri Nestle
• Gəlir: 10.43 trl
• İşçi sayı 280.000-dən artıq
• 86 ölkə
• PepsiCo – Nyu York,
Purchase,ABŞ
• Hazır yemək və içki istehsalı,
marketinqi və bölüşdürülməsi.
• 1965-də Frito-Lay şirkəti ilə
birləşdi.
• Ən gəlirli brendləri: Tropicana,
Quaker Oats (Gatorade)
• 200-dən çox ölkədə məhsul
satışı var
• Gəlir: 43.3 trl
• İşçi: 285.000