Transcript Document

IX BÖLMƏ MÜHAZİRƏ QEYDLƏRİ: TİCARƏTİN
QLOBALLAŞMASI VƏ QLOBAL TİCARƏTİN
TƏNZİMLƏNMƏSİ: DÜNYA TİCARƏT TƏŞKİLATI
Fənn: Beynəlxalq
İqtisadi
Münasibətlər
Təqdimatlarda Paul R.
Krugman ve Maurice
Obstfeld tərəfındən
yazılmış “International
Economics: Theory and
Policy” və Halil
Seyidoğlu tərəfındən
yazılmış “Uluslararası
İktisat: Teori, Politika
ve Uygulama” adlı dərs
kitabları əsas
götürülmüşdür.
Müəl. Elşən BAĞIRZADƏ
Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti
Beynəlxalq İqtisadi Münasibətlər Kafedrası
Bakı - 2011
Mündəricat























Giriş ........................................................................................................................................................................ 3
Çoxtərəfli ticarət sistemi ......................................................................................................................................... 4
GATT və DTT (WTO) neoklassik nəzəriyyəyə əsaslanır ...................................................................................... 5
GATT-ın formalaşması ........................................................................................................................................... 6
GATT-ın məqsədləri ............................................................................................................................................... 7
GATT-ın əsas prinsipləri ........................................................................................................................................ 8
GATT-ın dünya ticarətini sərbəstləşdirmə mexanizmi ........................................................................................... 9
GATT və ticarət raundları ..................................................................................................................................... 10
Müxtəlif GATT siyasət və mexanizmləri ............................................................................................................ 14
DTT nədir? ............................................................................................................................................................ 16
Dünya Ticarət Təşkilatının formalaşması ............................................................................................................. 17
DTT-xülasə ........................................................................................................................................................... 18
DTT-nin təşkilatı strukturu ................................................................................................................................... 19
DTT: Qərar qəbulu prosesi ................................................................................................................................... 21
DTT-nin məqsədləri .............................................................................................................................................. 23
DTT (WTO ): prinsiplər ........................................................................................................................................ 24
DTT-nin funksiyaları ............................................................................................................................................ 27
Uruqvay Raundu və DTT dövrü .......................................................................................................................... 29
DTT Yekun Sənədi ............................................................................................................................................... 35
DTT(WTO)-siz dünya ticarəti ............................................................................................................................. 38
DTT ( WTO) ilə dünya ticarəti ............................................................................................................................. 39
DTT (The World Trade Organization) ünvanı ...................................................................................................... 40
Mənbələr ............................................................................................................................................................... 41
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-2
Giriş





II.Dünya müharibəsindən sonra ortaya çıxan dünya ticarətini
liberallaşdırma meylləri hazırda da sürətli bir formada davam edir.
1980-90-cı illərdən etibarən başlayan qloballaşma prosesinin
iqtisadi aspekti daha qabarıqdır.
İqtisadi qloballaşmanın 3 aspekti diqqəti cəlb edir:
• Ticarətin qloballaşması
• Maliyyənin qloballaşması
• İstehsalın qloballaşması (transmilli şirkətlər)
Ticarətin qloballaşması prosesi 1947-ci ildə GATT-ın
formalaşdırılmasıyla başlayır.
Ticarətin qloballaşması iki ayrı istiqamətdə inkişaf edir:
• GATT və ya sonradan DTT çərçivəsindəki çoxtərəfli danışıqlar
• İqtisadi inteqrasiyalar
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-3
Çoxtərəfli ticarət sistemi
 Bu günkü çoxtərəfli ticarət sistemi üç mərhələdə
formalaşmışdır:
• GATT (Gömrük Tarifləri və Ticarət üzrə Baş Saziş
– 1948)
• Ticarət müzakirələri turları
• 1994 Mərakeş Konfransında DTT-nın qurulması və
Uruqvay Raundu Sazişləri
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-4
GATT və DTT (WTO) neoklassik
nəzəriyyəyə əsaslanır
 Bütün ölkələr ticarətdən qazanır
 Daha çox ticarət = daha çox fayda
 Bütün sektorlar bərabərdir
 Azad ticarət optimaldır
 Müqayisəli üstünlük sahələrində ixtisaslaşma optimaldır.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-5
GATT-ın formalaşması

1930-cu illərdə dünya ticarətində proteksionizm və iqtisadi millətçilik hərəkatları geniş
yayılmışdı.

Bu vəziyyətdən xüsusilə Qərbin sənayeləşmiş ölkələri şikayətçi idi.

1944-cü ildə Bretton Woods Konfranslarında IMF (BVF)və Dünya Bankı
formalaşdırılmışdır.

1947-1948-ci illər arasında Havanada toplanan 50-dək ölkənin təmsilçisi Beynəlxalq Ticarət
Təşkilatı (ITO) formalaşdırılması qərarı qəbul etdilər.

ITO nizamnaməsində qurumun əsas vəzifəsi beynəlxalq ticarətin liberallaşdırılması idi.
Ancaq nizamnamə kəskin müxalifət səbəbi ilə ölkələrin parlamentlərindən keçmədi.

1948-ci ildə beynəlxalq ticarətin liberallaşdırılması ilə bağlı keçici olaraq GATT sazişi
imzalandı və onun parlamentlər tərəfindən təsdiqlənməsi tələb edilmirdi.

GATT getdikcə davamlılıq qazandı və Cenevrədə daimi katibliyi formalaşdırıldı.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-6
GATT-ın məqsədləri

Ticarətin sərbəstləşdirilməsi,

Ticarət maneələrinin aradan qaldırılması və beynəlxalq ticarətin
prinsip və qaydalarının formalaşdırılması,

Şəffaf
və
proqnozlaşdırıla
formalaşdırılması,

Proteksionizmin miqdar məhdudiyyətləri əvəzinə tariflər vasitəsilə
həyata keçirilməsi,

Tariflərin tətbiqi və zaman keçdikcə dərəcələrinin aşağı salınması.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
bilən
ticarət
sisteminin
Slide 4-7
GATT-ın əsas prinsipləri

Ən çox himayə olunan ölkə prinsipi
• Bir ölkənin hər hansı bir ölkəyə təmin etdiyi hər hansı bir
hüquq və üstünlüyün digər üzv ölkələrə də təmin etməsi.

Milli rejim prinsipi
• Yerli məhsul ilə idxal məhsul arasında birbaşa və ya
dolayı olmaqla vergiləndirmə və ya digər öhdəliklər
baxımından yerli məhsul lehinə diskriminasiya
yaradılmaması.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-8
GATT-ın dünya ticarətini
sərbəstləşdirmə mexanizmi

Üzv ölkələr arasında müəyyən fasilələrlə həyata keçirilən çoxtərəfli taarif
müzakirələri yolu ilə reallaşdırılırdı.

Müzakirə metodu “qarşılıqlı güzəşt” (reciprocity) prinsipi olmuşdur. Yəni
müəyyən malların mühüm ixracatçısı olan ölkə və ya ölkə qrupları başlıca ticarət
ortaqlarından, onlara sattıqları mallar üzərində gömrük endirimləri tələb edirlər,
onlar da qarşı tərəfə müvafiq güzəşt edilər.

GATT müzakirələrində əsl bazarlıqlar ABŞ və Yaponiya kimi ölkələr və ya ölkə
qrupları arasında olmuşdur.

Müəyyən idxalatçı və ixracatçılar arasında əldə edilən taarif uzlaşmaları daha
sonra ümumi bir taarif sazişi ilə bütün üzvlərə şamil edilmişdir.

“Qarşılıqlı güzəşt” prinsipinin bir istisnası zəif inkişaf etmiş ölkələrlə bağlı
olmuşdur. Uruqvay raunduna qədər bunlar qarşılıqlı taarif endirimlərinə
getmədən güzəştlərdən istifadə edirdilər. Bu raunddan sonra onlar da prosesə
qatılmışdır.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-9
GATT və ticarət raundları
 1947-ci ildə Cenevrədə reallaşdırılan ilk iclasla birlikdə



baş tutan GATT müzakirə raundlarının sayı səkkizdir.
Əvvəlki müzakirələr, xüsusilə ABŞ və Qərbi Avropa
ölkələri arasında intensiv xarakter alsa da, sonradan bura
Yaponiya da qoşuldu.
Getdikcə regional iqtsiadi inteqarsiyalar formalaşmış və
bu qruplar iclaslarda vahid bir təmsilçi ilə iştirak etmişlər
(AB, EFTA, Nordik Topluluğu ve ASEAN).
Kennedy Raundu ilə taarif endirimlərinin ayrı-ayrı
maddələr üzərində deyil, bütün taariflər üzərində
müəyyən nisbətlərdə həyata keçirilməsi metodu qəbul
edilmişdir.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-10
GATT və ticarət raundları

İlk iclaslarda ancaq sənaye məhsulları müzakirə predmeti olmuş
və taarif endirimləri müzakirə edilmişdir. Zaman keçdikcə bu
sahədə məhdud irəliləyiş olmuşdur. Məsələn, Kennedy
Raundunda dempinqə qarşı Anti-Dempinq Kodeksi qəbul edilmiş,
Tokyo Raundunda da ilk dəfə qeyri-taarif maneələri müzakirəyə
çıxarılmışdır.

Ən əhatəli Uruqvay Raundunda isə əmtəə ticarətinə əlavə olaraq,
xidmət ticarəti, sənaye və intellektual mülkiyyət hüquqlarının
qorunması və kənd təsərrüfatı subvensiyaları ilə digər qeyri-taarif
vasitələri müzakirəyə çıxarılmışdır.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-11
GATT və ticarət raundları
GATT KONFRANSLARI
İclas
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
İlk konfrans, Cenevrə, İsveçrə
İkinci konfrans, Annecy, Fransa
Üçüncü konfrans, Torquay, İngiltərə
Dördüncü konfrans, Cenevrə, İsveçrə
Dillon Raundu, Cenevrə, İsveçrə
Kennedy Raundu, Cenevrə, İsveçrə
Tokyo Raundu, Cenevrə, İsveçrə
Uruguay Raundu, Punta del Este, Uruqvuay
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Müddəti
1947
1949
1950-1951
1955-1956
1961-1962
1964-1967
1974-1979
1986-1994
Slide 4-12
GATT və ticarət raundları
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-13
Müxtəlif GATT siyasət və mexanizmləri

Qoruma vasitəsi kimi gömrük taariflərinə üstünlük verilməsi
• Yəni taarif kvotadan daha üstündür.

GATT və “Haqsız Rəqabət”
• GATT 1947’də nəzərdə tutulmuşdur.
• Dempinqə qarşı anti-dempinq vergisi tətbiq etmə səlahiyyəti
verilmişdir.
• İxracat subvensiyalarına qarşı idxalatçı ölkəyə kompensasiya
edici vergi tətbiq etmə səlahiyyəti verilmişdir.
• Tokyo Raundunda “Anti-Dempinq Kodeksi” və
“Subvensiyonlar və Kompensasiya Edici Vergilər Kodeksi”
qəbul edilmişdir.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-14
Müxtəlif GATT siyasət və mexanizmləri
 GATT və Ətraf Mühitin qorunması
• Ətraf mühitlə bağlı GATT siyasətləri mühüm dərəcədə
tənqid edilmişdir.
• Ətraf mühit məsələsi Uruqvay Raundunda gündəliyə
gətirilsə də hər hansı bir qərar qəbul edilə bilməmişdir.
 GATT və Yeni Proteksionizm Cərəyanı
• Bir üzv ölkənin ixracatı, idxalatçı üzv ölkədə ciddi bir
zərərə yol açarsa və ya belə bir təhlükə doğurarsa, bu halda
idxalatçı ölkənin hökuməti daxili bazarını qorumaq
məqsədilə məhdudlaşdırıcı tədbirlər alma hüququna
malikdir.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-15
DTT nədir?
500 səhfəlik qaydalar/ 23,000 səhfəlik şərhlər
Beynəlxalq ticarət qaydaları üzvlər tərəfindən
danışıqlar yolu ilə razılaşdırılır.
Dünya Ticarət Təşkilatının formalaşması
 1 Yanvar 1995-ci ildə Uruqvay Müzakirələri (Raundu)




nəticəsində və GATT-ın əsasında formalaşdırılmışdır.
GATT sənaye malları üzərindəki dünya ticarətini
sərbəstləştirməyə istiqamətlənmişdir.
DTT-nin isə səlahiyyətləri daha da artırılmış, sənaye,
kənd təsərrüfatı və xidmət ticarətinin liberallaşdırılması
ilə birgə intellektual mülkiyyət hüquqlarını da əhatə edir.
GATT 1947 Uruqvay Müzakirələrində yeniləşdirilərək
GATT 1994 adı ilə DTT-nin tərkibinə daxil edilmiştir.
Bu gün, Qərbin bütün sənaye ölkələri daxil olmaqla,
dünya ticarətinin 90%-ni əhatə edən 150-dən çox ölkə
təşkilatın üzvüdür.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-17
DTT-xülasə
Yerləşir: Cenevrə, İsveçrə
Qurulmuşdur: 1 Yanvar 1995
Yaradılmışdır: Uruqvay raundu danışıqları
(1986-94)
Üzvlük: 150 ölkə
Büdcə: 175m İsveçrə frankı, 2006
Katiblik: ~630
Rəhbər: Paskal Lami (baş direktor)
Funksiyalar:
• DTT ticarət razılaşmalarını idarə etmək
• Ticarət danışıqları üzrə forum
• Ticarət danışıqları idarə etmək
• Milli ticarət siyasətlərini monitorinq etmək
• Texniki dəstək və İEOÖ-lər üçün treyninqlər
• Digər beynəlxalq təşkilatlarla kooperasiya
DTT-nin TƏŞKİLATI STRUKTURU
Nazirlər Konfransı
Ticarət Siyasətlərinin
Monitorinqi Orqanı
Komitələr:
•Ticarət və Ekologiya
•Ticarət və İnkişaf
•Regional Ticarət
Sazişləri
•Tədiyyə Balansı
•Büdcə, Maliyyə və
İdarəetmə
Fəaliyyət Qrupları:
•İştiraklar
Əmtəə Ticarəti
Şurası
Baş
Şura
Ticarətlə bağlı
İntellektual Mülkiyyət
Hüquqları Şurası
Komitələr:
•Bazara Giriş
•Aqrar
•Sağlamlıq Tədbirləri
•Ticarətdə Texniki Maneələr
•Subvensiyalar və Kompensasiyaedici
Tədbirlər
•Anti-Dempinq
•Gömrük Qiymətləndirmə
•Mənşə Qaydaları
•İdxalat Lisenziyaları
•Ticarətlə Əlaqəli İnvestisiya Tədbirləri
•Qoruma Tədbirləri
Fəaliyyət Qrupları:
• Dövlət Ticari Təşəbbüsləri
•İlkin Monitorinq
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Anlaşmazlıqların
Həlli Orqanı
Xidmə
Ticarəti
Şurası
Komitələr:
•Maliyyə Xidmətləri
Ticarəti
•Xüsusi Öhdəliklər
•Milli Tənzimləmələr
Komitəsi
• GATS Qaydaları
Fəliyyət Qrupu
Çoxlu Sazişlər
Mülki Aviasiya Komitəsi
Dövlət Satınalmaları
Komitəsi
Slide 4-19
DTT-nin təşkilatı strukturu







Nazirlər Konfransı (Ministerial Conference)
• Üzv ölkələrin müvafiq nazirlərindən formalaşır.
• Ən ali qərar qəbuledici instansiyadır.
• Ən azı 2 ildə bir dəfə toplanır.
Baş Şura (General Council)
• Vaxtaşırı toplanır və bütün üzv ölkələrin nümayəndələrindən formalaşır.
• Nazirlər Konfransı adından fəaləiyyət göstərir.
• Cenevrədə toplanır.
Baş direktor
• Təşkilatı təmsil edir və müvafiq nazirlər tərəfindən təyin edilir.
Şuralar:
• Mal ticarəti
• Xidmət ticarəti
• Ticarətin intellektual mülkiyyət hüquqları
Müxtəlif komitələr
İdarəetmə üzvlük və konsensusa əsaslanır.
Mərkəzi Cenevrədədir.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-20
DTT: Qərar qəbulu prosesi
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-21
DTT
Haradasa danışıqlar aparılır və nəticələr əldə edilir
İlk addım
danışıqdır.
Elə yerdir ki, hökumətlər
öz ticarət problemlərini
seçib ayırmaq üçün
müraciət edir.
DTT yalnız ticarəti
liberallaşdırmır. Bəzən
qaydalar ticarət
baryerlərini dəstəkləyir –
məs. Istehlakçıları
himayə etmə və ya
xəstəliyi önləmək
Skip >>>
DTT-nin məqsədləri
 Ticarətdə maneələrin, məhdudiyyətlərin və qadağaların



aradan qaldırılması,
Dünya ticarətinin qayda və prinsiplərə əsaslanan şəffaf
və proqnozlaşdırıla bilən bir sistemə çevrilməsi,
Resursların daha səmərəli istifadə edilməsi,
Ticarətin liberallaşdırılması və artırılması.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-23
DTT (WTO ): prinsiplər
Diskriminasiyanın aradan qaldırılması:
• Üzvlər ticarət partnyorları arasında diskriminasiyaya
yol verə bilmirlər.
• İstisnalar (Exceptions): Azad ticarət sazişləri, İEOÖ
məhsulları üçün tarif üstünlükləri, GATT XX paraqrafı
və ticarət həlləri.
Milli rejim:
• Idxal məhsulları və yerli məhsullar bərabər qəbul
edilməlidir.
• Məhsul və ya xidmət bazara daxil olduğu halda tətbiq
olunur.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-24
DTT (WTO): prinsiplər

Azad ticarət:

Stabillik və proqnozlaşdırıla bilmə:

Şəffaflıq tələbləri.
• Danışıqlar
• Mərhələlərlə ticarət baryerlərinin azaldılması
• Proqressiv liberallaşdırma
• Biznes və investisiya mühitinin yaxşılaşdırılması
• DTT-də öhdəliklər götürülür.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-25
DTT (WTO): prinsiplər

Ədalətli rəqabəti stimullaşdırma:
• Dempinq və subsidiyalar üzrə qaydalar

İnkişafı və islahatı həvəsləndirmə:
• İnkişaf etməkdə olan ölkələr və keçid ölkələri üçün
elastikliklər
• Keçid dövrləri
• Texniki kömək.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-26
DTT-nin funksiyaları
 Uruqvay



Raundu ilə birlikdə GATT instutsional bir
struktur olan Dünya Ticarət Təşkilatına çevrilmişdir.
DTT Mərakeş Sazişlərinin həyata keçirilməsindən
məsuldur.
DTT-nin Təsis Sazişinin maddələrindən irəli gələrək,
ticarətin liberallaşdırılması bir “proses” kimi qəbul
edilmişdir.
Bu istiqamətdə irəliləyiş əldə edilməsi yeni müzakirə
proseslərini reallaşdıracaq və bu müzakirələr də yenə
DTT çərçivəsində həyata keçiriləcəkdir.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-27
DTT-nin funksiyaları






Təşkilatın funksiyalarına daxil olan (GATT-dan miras qalan) sazişlərin
reallaşdırılması və idarə edilməsinin təmini,
Həyata keçiriləcək çoxtərəfli ticarət müzakirələri üçün bir forum təşkil
etmək, ticarəti sərbəstləşdirmə cəhdlərinə yeni sahələr əlavə etmək,
Üzvlər arasında çıxa biləcək anlaşmazlıqları sürətlə və səmərəli
şəkildə həll etmək üçün bir vasitəçilik mexanizmi qurmaq
(Anlaşmazlıqların Həlli Orqanı).
Üzvlərin xarici ticarət siyasətlərini monitorinq etmək və
qiymətləndirmək (Ticarət Siyasətlərini Monitorinq Mexanizmi –
TPRM, Ticarət Siyasətlərini Monitorinq Orqanı),
Daimi instutsional struktur kimi BVF, Dünya Bankı və bunlarla
əlaqəli qurumlarla yaxın əməkdaşlıq etmək,
Beynəlxalq ticarət sisteminin faydalarından istifadə etmələri üçün
inkişaf etməkdə olan ölkələrə və keçid ölkələrinə kömək etmək.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-28
Uruqvay Raundu və DTT dövrü




Uruqvay Raundu, 1986-cı ilin sentyabr ayında Uruqvayın Punta del
Este şəhərində başlamış və 15 aprel 1994-cü ildə Mərakeşin Mərakeş
şəhərində 125 ölkənin Yekun Sənədi imzalaması ilə nəticələnmişdir.
Başlanğıc mərhələdə müzakirələrin 4 il davam etməsi
planlaşdırılmışdı. Ancaq, kənd təsərrüfatı subvensiyalarının aradan
qaldırılması ilə bağlı ABŞ-la Avopa İttifaqı (xüsusilə Fransa) arasında
ortaya çıxan fikir ayrılıqları səbəbilə 4 il də uzandı.
Burada kənd təsərrüfatı subvensiyaları ilə yanaşı, xidmət ticarətinin
sərbəstləşdirilməsi də ilk dəfə müzakirəyə çıxarılmışdır.
Həmçinin taarif və qeyri-taarif maneələrinin aradan qaldırılaraq yeni
proteksionizmin yayılmasının qarşısının alınması, intellektual və
sənaye mülkiyyəti hüquqlarının qorunması və rəsmi tenderlərdə yerli
firmalar lehinə tətbiq edilən diskriminasiyanın ləğv edilməsi, digər
mühüm məsələlər arasında olmuşdur.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-29
Uruqvay Raundu və DTT dövrü
 Uruqvay Raundunun digər mühüm bir nəticəsi də DTTnin qurulmasıdır.
 Müzakirələrdə GATT-47 sazişinə dəyişiklik edilmiş və
ortaya çıxan yeni saziş GATT-94 adı altında DTT-nin
əsasını təşkil etmişdir.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-30
Uruqvay Raundu və DTT dövrü

Müzakirələrdə əldə edilən nəticələri aşağıdakı şəkildə qruplaşdırmaq mümkündür:
• Sənaye malları üzərindəki gömrük taarifləri
- İnkişaf etmiş ölkələr sənaye məhsulları üzərindəki taariflərdə yenidən orta
hesabla 34% həddində bir endirim həyata keçirməyi qəbul etdilər. Beləliklə,
bu sahədəki taarif səviyyəsi Uruqvay Raundundan sonrakı endirimlərlə 3%-ə
enmiş olacaqdır.
• Könüllü ixracat məhdudiyyətləri
- Ümumiyyətlə “boz sahə tədbirləri” də adlandırılan könüllü ixracat
məhdudiyyətləri və ya daxili bazarın tənzimlənməsi sazişləri kimi tədbirlər 4
illik müddət ərzində tamamilə ortadan qaldırılacaqdır.
• Zəif inkişaf etmiş ölkələr
- Zəif inkişaf etmiş ölkələrə məcburedici taarif endirimləri nəzərdə
tutulmuşdur.
• Kənd təsərrüfatı
- Kənd təsərrüfatı ilə bağlı öhdəliklər üç qrupda toplanmışdır: bazara giriş,
daxili dəstəklər və ixracatdakı subvensiyalar.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-31
Uruqvay Raundu və DTT dövrü
• Toxuculuq və geyim sektoru
•
•
•
•
•
- Bu mallar üzərindəki Çoxliflilər Sazişinə əsaslanaraq tətbiq edilən ixracat kvotaları
10 illik bir dövrdə daha az məhdudlaşdırıcı olan taariflərlə əvəz olunacaq və bu
müddətdə taariflər də 25% həddində endiriləcəkdir.
Xidmətlər ticarəti
- Xidmətlər sferasında liberallaşmanı təmin etmək məqsədilə Xidmətlər Ticarəti Baş
Sazişi (General Agreement on Trade in Services –GATS) qəbul edilmişdir.
Sənaye və intellektual mülkiyyət hüquqları
- 1967 Paris Sazişi, 1971 Bern Sazişi, Roma Sazişi və əlaqəli digər sazişlər qəbul
edilmiş və üzv ölkələrin əməl etməli olduqları bəzi standartlar formalaşdırılmışdır.
Miqdar məhdudiyyətləri
- Qanunsuz olaraq müəyyən hallarda tətbiq edilə biləcək miqdar məhdudyyətlərinin
sənayeləşmiş ölkələrdə 2 il, inkişaf etməkdə olan ölkələrdə 5 il ərzində aradan
qaldırılması nəzərdə tutulmuşdur.
Ticarət siyasətlərinin monitorinqi mexanizmi (TPRM)
- İlk dəfə bu çərçivədə fəaliyyət göstərəcək bir orqan formalaşdırılmışdır.
Ticarətlə əlaqəli investisiya tədbirləri
- Emal sənayesindəki xarici investisiyalı biznes subyektlərinin əməl etməli olduqları
yerli məhsuldan istifadə və ya ixracat həyata keçirmə kimi məcburi öhdəliklərin də
mərhələli şəkildə ortadan qaldırılması nəzərdə tutulmuşdur.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-32
Uruqvay Raundu və DTT dövrü

DTT-nın anlaşmazlıqların həlli mexanizmi
• Təsirli və effektiv şəkildə işləyən mexanizmdir.
• “Neqativ konsensus” prinsipinə əsaslanır.
• Proses avtomatik şəkildə başlayr və təklikdə bir üzvün prosesi dayandıra
bilməsi mümkün deyildir.
• Yalnız üzv ölkələrin arasında ortaya çıxan anlaşmazlıqlara tətbiq edilir.
• Mexanizm çərçivəsində alınan qərarların icrası məcburi xarakter daşıyır.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-33
Uruqvay Raundu və DTT dövrü
 Çoxtərəfli ticarət qaydaları toplusu
• Ticarət və Taariflər üzrə Baş Saziş 1994
• Xidmətlərlə ticarət üzrə baş saziş
• Ticarətin intellektual mülkiyyətlə bağlı
aspektləri
• Müzakirələrin tənzimlənməsi anlayışı
• Ticarət siyasəti icmalı mexanizmi
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-34
DTT Yekun Sənədi
 Yekun Sənəd = [29 Saziş + Razılaşma mətnləri]
 Türkiyə DTT-nin qurucu üzvü kimi yekun sənədin
ratifikasiya prosesini 1995-ci ildə tamamlamışdır.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-35
DTT Yekun Sənədi


DTT-ni Təsis edən Saziş
ƏLAVƏ 1A Əmtəə Ticarətilə bağlı Sazişlər (GATT 94)
• Kənd təsərrüfatı Sazişi
• Sağlamlıq Tədbirləri Sazişi
• Toxuculuq və Geyim Sazişi
• Ticarətdə Texniki Maneələr Sazişi
• Ticarətlə Əlaqəli İnvestisiya Tədbirləri Sazişi
• Anti-dempinq Sazişi
• Gömrük Dəyərinin Müəyyənləşdirilməsi Sazişi
• Məhsulun Göndərilmədən Öncəki Monitorinqi Sazişi
• Mənşə Qaydaları Sazişi
• İdxalat Lisenziyaları Sazişi
• Subvensiyalar və Kompensasiya edici Tədbirlər Sazişi
• Proteksionist Tədbirlər Sazişi
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-36
DTT Yekun Sənədi






ƏLAVƏ 1B Xidmətlər Ticarəti Baş Sazişi (GATS)
• GATS-ın əhatə etdiyi sektorlar: hava nəqliyyatı, maliyyə
xidmətləri, dənizçilik xidmətləri, telekomunikasiya, turizm,
sağlamlıq, təhsil, peşə xidmətləri və oxşar sektorlar.
ƏLAVƏ 1C İntellektual Mülkiyyət Hüquqları Sazişi (TRIPS)
ƏLAVƏ 2 Anlaşmazlıqların Həlli Qayda və Prosedurları ilə bağlı
Razılaşma Mətni
ƏLAVƏ 3 Ticarət Siyasətlərinin Monitorinqinin Həyata Keçirilməsi
(TPRM)
ƏLAVƏ 4 Çoxlu Sazişlər
+
Digər Nazirlər Konfransı Qərarları və Razılaşma Mətnləri
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-37
DTT(WTO)-siz DÜNYA TİCARƏTİ
Dünya ticarətinə proteksionizmin təsiri, 1929–1933
Yanvar
Dekabr
1929
1930
$3.0
mlrd
Fevral
1931
Noyabr
Mart
1932
1933
$0.9
mlrd
Oktyabr
Aprel
Sentyabr
May
Avqust
İyun
İyul
Ticarət göstəriciləri: hər ay
DTT ( WTO) ilə dünya ticarəti
Dünya ticarət həcmi 1948–2003
ABŞ $ trillion, cari qiymətlərlə
8
7
DAHA çox ticarət? Əlbəttə, ancaq …
… STABİLLİYƏ BAXIN >
6
5
4
3
Əgər 67%
silinmişdirsə
2
QATT ’48
DTT ’95
1
0
1948
1997
1957
1966
1975
1984
1993
2002
DTT (The World Trade Organization)
ünvanı
The World Trade Organization
Centre William Rappard
rue de Lausanne 154
CH–1211 Geneva 21
Switzerland
Tel: +41 (0)22 739 51 11
Fax: +41 (0)22 739 54 58
email: [email protected]
website: www.wto.org
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-40
Mənbələr





P. Krugman and M. Obstfeld, International
Economics: Theory and Policy, Seventh Edition
Pearson – Addison Weasley.
H. Seyidoğlu, Uluslararası İktisat: Teori, Politika
ve Uygulama, XV. Baskı, İstanbul, 2009.
R. Karluk, Uluslararası Ekonomi: Teori ve
Politika, VI. Baskı, İstanbul, 2009.
www.wto.org – DTT rəsmi WEB səhfəsi
www.wto.az – DTT və Azərbaycan səhfəsi
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-41