Transcript Slide 1
آنچه باید بدانیم
1
•
مسائل حفاظت از پارکها و مناطق بر کشور ما کماکان الینحل به قوت خود باقی مانده
اند و طی تقریبا دو دهه گذشته بدون اینکه ارتقا نسبی آگاهی عمومی مورد تایید قرار
گیرد ،می توان گفت پشتوانه حمایت از آنها تغییر چندانی نکرده است.
•
بسیاری از سازمانهای زیربط ،مراکز آموزش ی ،سازمانهای غیر دولتی ،مسئولین،
کارشناسان و بالطبع محیط بانان از مسائل مبتال به پارکهای ملی و مناطق حفاظت
شده نقش و وظایف جدیدی که به آنها محول شده است آگاهی چندانی ندارند.
•
مواضع محیطی زیستی مردم و تصمیم گیران سیاس ی می تواند سرنوشت مناطق
حفاظت شده و پارکهای ملی را رقم بزند زیرا که پایداری و ثمربخش ی این مناطق از یک
سو وابسته به حمایت عمومی است و از سوی دیگر نیاز به پشتیبانی تصمیم گیران
دارد.
در برخی کشورها جریان مداوم اطالعات باعث شده است که تصمیم گیران روزبه روز
بیشتر بر تزلزل و ناباوری خود نسبت به فایده مندی حفاظت فایق آیند و در نتیجه
مواضع استوارتری در قبال حفاظت از محیط زیست اتخاذ کنند.
بسیاری از کشورها مسئولین تراز اول آنها هنوز پارکها و مناطق حفاظت شده را مانند
چند دهه قبل محلی برای پرورش حیات وحش ،شکارگاه و در تحلیل نهایی سرمایه ای
راکد به حساب می آورند .در حالی که این مراکزارزش ی همتراز باالترین مراکز خدماتی،
آموزش ی و پژوهش ی نظیر دانشگاه ها دارند.
2
امروزه در بسیاری از کشورها فاصله بین متخصصان و تصمیم گیران به
دلیل عدم درک مشترک و یکسان از مسائل محیط زیستی روزبه روز بیشتر
می شود .به همین دلیل تصمیم گیران اغلب بدون حضور کارشناسان تصمیم
گرفته و دست به اقدام می زنند .طبیعی است که این گونه تصمیم ها عاری از
خطا نیست و این به نفع حفاظت از طبیعت و منابع زنده نیست.
گرایش اخالقی دوران ما که اخالق نوین محیط زیستی نامیده می شود به
سمتی میل می کند که روابط انسان و طبیعت را به نقد می کشد .هرچند که
در تعارض با مناسبات موجود در جهان روند کندی را دارد با این حال اثر
خود را به نمایش می گذارد.
3
4
این بینش هر چقدر در برابر خطای مردم و عملکرد آنها نرمش نشان می دهد به
همان اندازه در برابر کوتاهی دولتها و مسئولین که منجر به تخریب و نابودی
طبیعت گردد سخت بی گذشت و انعطاف ناپذیر است .طرح اولیه مجرمین محیط
زیست و لغو اعتبارنامه ذخیره گاههای زیست کره و حذف عناوین پارکهای ملی
برخی کشورها از فهرست جامعه ملل در صورت عدم مسئولیت پذیری ،برخاسته
از این داوری سختگیرانه است.
البته در این بین متخصصان و سازمانهای غیر دولتی نیز مصون از نقد و نظر
نیستند! این گروه ها به عنوان مروجین و اندامهای حسی و هشداردهنده دولتها و
مردم ،وظیفه دشوار و حساسی دارند .طبیعی است هرگونه سکوت و بی اعتنایی
آنها نسبت به فعالیتهای پنهان و آشکاری که طبیعت را به نابودی بکشاند از نقد
داوری دور نمی ماند .این گروه نیز می تواند پشتوانه حمایتی مطلوبی برای
پارکهای ملی و مناطق به وجود آورند.
هنگامی که دیوارهای جدایی شرق و غرب فرو ریخت ما خود را با فراوانی
کاالهای مادی و کمیابی ارزشها وشکاف عمیق تکان دهنده میان شمال و جنوب
رو در رو دیدیم.
در کشورهای شمال که دانش اندوخته اند ،جمعیتی سالمند اکثریت عظیم منابع
جهان را با حالتی جنون آمیز به مصرف می رسانند .در حالی که جمعیتهای
جوانترجنوب باید برای بقای خود مبارزه کنند و در عین حال بار سنگین
خشکسالی و قحطی ،کمبود آب آشامیدنی ،بی سوادی ،دیون خارجی و موانع
اقتصاد حمایتی را به دوش بکشند.
5
زمانی که فشار بر منابع طبیعی و محیط زیست به طور فزاینده ای افزایش
می یابد ،کشورهای ثروتمند سعی ،فکر و سرمایه گذاری نمی کنند تا انواع
انرژی و فناوریهای متفاوت را فراهم سازند.
با وجود آگاهی از پیامدهای کوتاه و بلند مدت از الگوهای بهره برداری
ناسازگار با محیط زیست و اینکه ما می دانیم که منابع ما محدود است،
سوختهای فسیلی ما محدودند و هنوز دانش کافی برای ذخیره انرژی
خورشیدی با هزینه کم را نداریم ،دست به نابودی تنوع زیستی که ادامه
حیات ما بدان وابسته است می زنیم.
باید راه همبستگی میان فقیر و غنی را انتخاب کنیم و راههای دستیابی به
توزیع عادالنه تر منابع و فرصتها را جستجو کنیم.
6
در راه حقوق بشر نسلهای آینده مبارزه کنیم و جهانی را برای آنان به ارث
بگذاریم که در آن استعدادها خود را شکوفا کنند و از فرصتهای الزم برای
ارتقا سطح زندگی و رفاه خود برخوردار باشند.
پیش از آنکه تاثیر بوم شناختی بر کره زمین برگشت ناپذیرشود ،تمام تالش
و نیروی خود را یکی کنیم و خود را برای از خودگذشتگی مهیا کنیم.
آماده باشیم تا از روی میل منابع اساسی را با دیگران تقسیم کنیم ،نه آنکه
فقط مازاد آنچه که به شیوه های زندگی ما لطمه نزند را به دیگران واگذار
کنیم.
7
هیچ یک از این موارد در غیاب آزادیهای عمومی ،که در چارچوبی به
راستی دموکراتیک است ،امکان پذیر نخواهد بود .انتقاد مسالمت آمیز
سیاستها و روشها تنها در نظامهای دموکراتیک میسر است .تنها در
دموکراسی است که شهروندان می توانند در تحلیل نهایی صدای خود را به
گوش دیگران برسانند .تنها در جایی که آزادی هست ،انصاف و عدالت
توفیق خواهد یافت تا بی عدالتیها و عدم تعادلها را اصالح کنند و تفاوتها را
کاهش دهند.
همه چیز به تحلیل ما از توسعه بستگی دارد:
توسعه چه چیز؟
توسط چه کسی؟
برای چه کسی؟
8
9
در حفاظت از بوم سازگان (اکوسیستمها) بی تردید باید مسائل اقتصادی اجتماعی را
نیز دخیل نمود .انسانها محور آگاهی از بوم سازگانها هستند.
از دهه 1970که مفهوم ذخیره گاههای زیست کره به وجود آمد ،براین اصل تاکید
شده که نقش نوع بشر در حفاظت از طبیعت به رسمیت شناخته شود .معلوم شده
است که تاکید ذخیره گاههای زیست کره در این زمانه بی آرام و قرار بسیار به جا
بوده است.
قبل ازهر چیز ،این مناطق بقای نمونه های شاخص بوم سازگانها و تنوع زیستی
آنها را تضمین می کنند.
ذخیره گاههای زیست کره شبکه ای بین دولتی را تشکیل می دهند که در عین
احترام به حاکمیت دولتها ،درصدد آن هستند که در کنار سایر تالشها ،همکاری در
تحقیق را تقویت کنند ،آمارها و اندازه گیریهای الزم را تهیه و نظارت مداوم را
برقرار کنند.
آنها کانون آموزش ،تجربه ،آزمایش و مرکز تالش برای شناسایی شیوه های
پایدار بوم شناختی جهت بهره مندی از منابع زیستی به منظور تامین نیازها و
خواستهای جوامع محلی به شمار می روند.
تنوع زیستی تنها در صورتی حفظ می شود که نیازهای جمعیتهای ساکن
مناطق حفاظت شده و همجوار آن در نظر گرفته شود.
ما نیازمند پاسخگویی به برخی سواالت در این زمینه هستیم:
کدام الگوی توسعه قابل پذیرش است؟
یک نظام اجتماعی و فرهنگی معین چه مقدار تغییر و با چه سرعتی را می
تواند جذب نماید؟
10
11
چگونه میتوانیم از تحمیل یک الگوی کلیشه ای برای توسعه که می تواند تنوع زیستی
و فرهنگ را که به هرکس خصلتی فردی می بخشد ،اجتناب ورزیم؟
اقدام برای حفاظت از اکوسیستمها ،تغییر جهت گیری علوم ،سنجش توسعه کیفی و
محافظت از میراث فرهنگی تنها با دگرگونی ریشه عادات و نگرشهای کل جامعه
وهمراهی نهادهای اجتماعی به موفقیت خواهد رسید.
کسب منافع کوتاه مدت مادی با هزینه سنگین و گزاف محیط زیستی نمی تواند در
دنیای منابع محدود تا بی نهایت ادامه یابد.
نگرشهای سلطه جویانه ،مادی گرایانه و جنگ طلبانه باید جای خود را به روح
آشتی ،هماهنگی و بخشندگی بدهند .دگرگونیها را تنها به یاری آموزش باید در همه
اشکال آن ،از سوادآموزی گرفته تا باالترین سطوح تخصص ،به وجود آورد.
برای آنکه این دگرگونی در نگرشها روی دهد ،باید همه بخشهای جامعه با
مسائل مربوط به محیط زیست و توسعه حساس شوند .مناطق حفاظت شده
نقش مهمی را بر عهده دارند ،زیرا واریانسهای پیش بینی ناپذیر ذاتی در
نظامهای طبیعی ،ارزشها وخدمات بلند مدت عالم طبیعت و مسایل و راه
حلهای حفظ این اکوسیستمها برای نسلهای آینده را می توان در آنها به صورت
زنده و واقعی مورد مطالعه قرار داد.
مناطق حفاظت شده به ویژه ذخیره گاههای زیست کره نقش بسیار ارزنده ای
به عهده دارند:
.1تشویق حفاظت از اکوسیستمها و تنوع زیستی،
.2جهت دادن دوباره به علوم برای تاکید بر مسایل محیط زیستی،
.3ترغیب جست و جوی الگوهای قابل قبول توسعه،
.4شکل دادن به نگرشها و عاداتی که اساس فعالیتها را تشکیل می دهند.
12
تالشهایی که ما برای حفاظت از جهان طبیعت انجام میدهیم ،بیش از حد
تصورمان خودخواهانه است ،زیرا در تحلیل نهایی به خاطر خود ما و نوع
بشر که بدان تعلق داریم می خواهیم آن را حفظ کنیم.
میراث ما شامل فرهنگ و طبیعت است .هردوی آنها از شرایط الزم زندگی
بشر به شمار می روند.
به طور غریزی میدانیم که سعادت ما در مقام افراد وابسته ،به این اطمینان
خاطر است که ریشه های ما ،با امید به جهانی امن تر و عادالنه تر برای
نسلهای آینده ،در بستر گذشته ،در میراث فرهنگی و طبیعت به ارث برده شده
از نیاکانمان محکم و استوار می باشد.
13
تمام تالش ما برای حفظ این میراث از طریق مناطق حفاظت شده مستلزم
ارزیابی ،برنامه ریزی و اجرای دقیق است .با حفظ عالم طبیعت ،بشریت را
محفوظ می داریم.
درک اجتماعی مناطق حفاظت شده
چگونه می توان به حمایت سیاسی بیشتر دست یافت؟
سواالت:
چه عواملی باعث عدم حمایت سیاسی از مناطق حفاظت شده (از جانب
سیاستمداران ،طرح ریزان و مسئولین اداری) می شود؟
برای چیره شدن به این مقاومت چه اقدامی می توان انجام داد؟
شرایط مطلوب سیاسی و اجتماعی برای اتخاذ تصمیم های صحیح در
خصوص استفاده پایدار از منابع طبیعی چیست؟
متخصصان حفاظت در شرایط محدود سیاسی ،اجتماعی (پایین تر از شرایط
مطلوب) چگونه کار می کنند؟
چه راه حل هایی را شما پیشنهاد می کنید؟
چه چیز باعث مقبولیت و پذیرش طرح ریزان پارک و دست اندرکاران محیط
زیست از جانب دولت می شود؟
14
از بین عواملی نظیر پشتوانه و آراء هواخواهان ،بازده اقتصادی پارک ها یا
فشار سایر دولتها کدام یک موثرند؟
چگونه می توان در بحث و بررسی و فرایند تصمیم سازی در سطح محلی،
منطقه ای و ملی به نتایج روشنی رسید؟
چگونه می توان بر مخالفت ،عناد و پنهان کاری دولتها چیره شد؟
فرایند تصمیم گیری جمعی تا چه حد مهم است؟ چگونه می توان در
سیستمهای اقتصادی و اجتماعی متفاوت به آن دست یافت؟
چه نمونه هایی از حمایت دولت و در نتیجه موفقیت در امر تقویت پارکها و
پذیرش توسعه پایدار به عنوان یک رکن اساسی برای دولت وجود دارد؟
15چه نمونه هایی در جهت عدم حمایت دولت و در نتیجه بهره برداری بی رویه
از منابع و تخریب مناطق حفاظت شده وجود دارد؟
عوامل عدم حمایت سیاسی از سیستم های حفاظت شده
16
-1 عدم آگاهی از ارزش و مفهوم مناطق حفاظت شده و نیازهای علمی
-2 تعارضات مناطق حفاظت شده در رابطه با رشد اقتصادی و اهداف توسعه
مهار آب و سد سازی
احداث نیروگاه های برق آبی
جاده سازی
بهره برداری از منابع چوبی
بهره برداری از معادن
-3 تعرضات مشاهده شده در مناطق حفاظت شده با منافع جوامع محلی بیشتر
متوجه
دسترسی به منابع طبیعی
چرای دام
کشت و زرع است.
راه حل ها
مهمترین راه حل برای به دست آوردن حمایت سیاسی ،آموزش ،پرورش و
استفاده از تمام ابزارهای اطالع رسانی و از جمله رسانه های گروهی
برای ارتقا سطح آگاهی ها می باشد.
متداول کردن حفاظت
استفاده از فشارهای جهانی
تقویت شبکه های جهانی سازمانهای غیر دولتی
جلب حمایت از طریق گونه یا گونه های بارز و برجسته
تهیه و اجرای طرح های ملی برای شبکه مناطق حفاظت شده
حمایت و تقویت سازمان های غیر دولتی در سطح ملی
آگاهی دادن نسبت به این که محاسبه ارزش واقعی گونه ها و اکوسیستم ها
کار بسیار دشواری است و تنها بیانگر حداقل ارزش آنها است.
17
18
آشکار کردن این که بین توسعه و حفاظت تعارضی وجود ندارد ،بلکه بین منافع
اقتصادی کوتاه رشد و فواید بلند مدت توسعه پایدار تعارض وجود دارد
تلفیق توسعه با بوم شناسی (ارتباط دادن مسایل حفاظت با فقر و عدالت اجتماعی)
بسیاری از کشورها شرایط الزم و انگیزش مردم برای بحث درباره آینده مناطق
حفاظت شده را فراهم نمی آورند .این کشورها اطالعات کافی و مناسب در
خصوص اهمیت مناطق حفاظت شده و پیامدهای زیست محیطی فعالیتهای اقتصادی
در داخل این مناطق را در اختیار اقشار مختلف مردم نمی گذارند.
دولتها باید به این امر واقف باشند که دسترسی به اطالعات ،حق طبیعی و اساسی
مردم است.
دولتها حق آزادی بیان برای سازمانهای غیر دولتی و غیر انتفاعی را تضمین نموده
و زمینه فعالیت موثر آنها را برای تقویت و توسعه شبکه مناطق حفاظت شده را
فراهم نمایند.
اقتصاد مناطق حفاظت شده
اقتصاد – فنون و کاربری آنها
پیشرفتهایی که در کاربرد تجزیه و تحلیل اقتصادی به ویژه در زمینه
ارزشیابی هزینه و درآمدهای غیر پولی مناطق حفاظت شده صورت گرفته
بسیار چشم گیر است .در هر صورت باید به سوی جلوگیری از کاهش
تنوع زیستی پیش رفت که نتیجه اثرات جهانی شدن و نابرابری توزیع
درآمد است.
در کشورهای در حال توسعه که نیاز به توسعه در اولویت است و در
ضمن فقر بر اکثریت جامعه چیره است باید بر روشهای تجزیه و تحلیل
اقتصادی تاکید ویژه ای صورت گیرد زیرا می توانند زیستگاه های طبیعی
را حفظ کرده و همزمان فقر را کاهش دهند.
19
امکان ارزشیابی تنوع زیستی به دلیل فقدان اطالعات علمی و سطح نازل
دانش ما درباره روابط بین گونه ها ،اکوسیستمها و محیط فیزیکی بسیار
محدود است.
تجزیه و تحلیل اقتصادی قادر نیست تمام هزینه ها و درآمدهای مناطق
حفاظت شده را برآورد نماید .بنابراین بایستی از سایر روشهای ارزیابی
اثرات توسعه بر محیط زیست مانند تجزیه و تحلیل چند معیاری استفاده
شود.
20
تجزیه و تحلیل اقتصادی در مقیاس ُخرد
توزیع درآمدها و هزینه ها
بررسی اثرات بین نسلی
به حداکثر رساندن درآمد پارکها از طریق نرخ گذاری مناسب مانند ورودیه
خودکفایی مالی در اثر سرمایه گذاری در مناطق حفاظت شده
استفاده از ابتکارات ویژه برای بهبود بار مالی در سطح محلی
توسعه تجزیه و تحلیل
در سطح میدانی به خارج از مرزهای مناطق کشیده شود تا کاربری زمین و
سایر جوامع محلی و روابط آنها با طرح ریزی و توسعه منطقه ای را در
برگیرد.
21
تجزیه و تحلیل اقتصادی در سطح کالن
توجه ویژه به ارتباط بین محیط زیست ،اقتصاد و سیاستها در بعد کالن
سیاستهای بخشی نظیر قیمت گذاری انرژی
هردو مورد بایستی به اختالالت بازار و تعیین قیمتهایی که بیانگر همه هزینه های
اقتصادی از جمله سیمای محیط زیست باشد تاکید شود
اقتصاد -استراتژی استفاده چند جانبه و پیامدهای آن بر جوامع محلی
هیچ منطقه ای نمی تواند مورد حفاظت قرار گیرد مگر اینکه مدیریت آن مورد
قبول جوامع محلی بوده و آنها در این مناطق خود را ذینفع بدانند و با زندگی ،کار
و حضور خود از آن بهره مند گردند.
راه حل های مسالمت جویانه
شیوه بررسی میدانی در محل از نظر فرهنگی ،تنها و بهترین امید برای یافتن راه
حلهای مسالمت جویانه است .بخشی از تجزیه و تحلیلهای اقتصادی -اجتماعی باید
به استفاده جوامع محلی از منطقه حفاظت شده ،تعیین نیازهای محلی و مزیتها
اختصاص یابد.
22
آموزش
وسیله ای اساسی برای زمینه سازی توسعه برای همه مردم است و به سطح معاش و سواد
جوامع بستگی دارد.
ترویج
فعالیتهای ترویجی و استفاده از تکنولوژیهای مناسب برای بهبود کاربریهای سرزمین و
کاهش فشاربر مناطق حفاظت شده باید مورد تحقیق و ترغیب قرار گیرد.
مالکیت زمین
حق مالکیت بر اراضی هم برای جامعه و هم افراد باید محفوظ باشد .انگیزه های تجاوز باید
به کلی از بین بروند.
کجروی های اقتصادی
حذف اقدامات مخدوش کننده اقتصاد مانند سوبسیدهای آب
آموزش و تشویق جهت کاهش فعالیتهای ازبین برنده تنوع زیستی
بخشنامه های تشکیالتی
احکام ،بخش نامه ها و هرنوع دستورالعمل تشکیالتی نباید ماهیت متناقض و دوگانه داشته
باشند تا زمینه سو استفاده را فراهم نیاورند.
23
اقتصاد -مدیریت توریسم و توریستها
توریست مبتنی بر طبیعت (تماشا و لذت) حدود %40 - %60از کل توریسم
دنیاست .درآمد آن میلیاردها دالر است ولی تجارت عظیمی نیست .بلکه می تواند
به عنوان وسیله ای برای حفاظت باشد .توریسم باید در جهت توسعه پایدار باشد.
درک و شناخت توریسم و توریستها
تعریف اکوتوریسم ساده نیست .آنها اغلب به فرهنگ هم عالقه دارند .تفرجگاه ها
هم مورد توجه توریستها است و هم مردم محلی .برای همین باید انگیزه و رضایت
همه توریستها و چرخه حیات توریسم در مناطق مورد بررسی و توجه قرار گیرد.
توریستها به امکانات با کیفیت نیاز دارند و در قبال آن هزینه می پردازند.
مشارکت مردم محلی
در پارکهایی که فعالیت توریستی وجود دارد بیشتر توسط جوامع محلی فقیر احاطه
شده و تجارت توریست در اختیار گروه کوچک ثروتمند است .بایستی بخش عمده
درآمد در جلب مشارکت مردم محلی در حفاظت و ارتقای سطح زیستی آنها صرف
شود.
24
آموزش
برای توریستها و مردم محلی .توریستهای آگاه و مطلع به راهنمایان با آگاهی
باالتری نیاز دارند.
صدور گواهینامه برای راهنمایان -تبادل اطالعات بین همه گروه های
وابسته به توریست.
از آنجا که توریسم نقش موثری در آموزش عمومی دارد ،می تواند برای
سیستمهای مناطق حفاظت شده زیر بنای محکمی به وجود آورد.
قیمت گذاری مناسب
برای حمایت از مناطق حفاظت شده باید از طریق کسب درآمد از توریسم
بدون ایجاد خسارت به استفاده از آنها در سطح ملی راه های مناسبی جستجو
شود .ورودیه از راه های کسب درآمد در جهان به شمار میرود.
25
ظرفیت بُرد
جهت تعیین ظرفیت برد اطالعات زیادی مورد نیاز است و این اطالعات
باید در اختیار مدیران محلی پارکها قرار گیرد .این اطالعات می تواند در
زونبندی مناطق توریسم و اعمال محدودیت بر استفاده کنندگان موثر باشد.
امکانات و هزینه های الزم برای احیا و بازسازی مناطق تخریب یافته
ناشی از توریسم نیز باید بر استفاده بازدید کنندگان موثر باشد.
26
مردم و مناطق حفاظت شده
مناطق حفاظت شده باید با جوامع محلی همزیستی داشته باشند .برای
مشارکت مردم در احداث ،مدیریت و نظارت پیوسته مناطق و درک عمیق
آنها به وسیله مردم تالش زیادی باید صورت گیرد .برای این منظور باید
شناخت فرهنگ آنها و نیازهای مادی و معنوی آنها مد نظر قرار گیرد که
شامل مسائلی مانند سیستمهای مالکیت سنتی ،حق مالکیت در فعالیتهای
حفاظتی و نقش زنان در حفاظت می باشد.
دولتها در این زمینه باید:
طرح ریزی مناطق حفاظت شده را با سیاستهای توسعه برای بهبود اقتصاد
محلی تلفیق نمایند.
حفظ پایداری ارزشهای اجتماعی و فرهنگی جوامع درون و حاشیه مناطق.
27
استفاده از تجربیات سنتی مردم ،استفاده کنندگان ،کارگزاران امور تفرج و
افراد با تجربه در زمینه های حفاظت و اقتصاد برای برنامه ریزی.
حفظ جوامع بومی و جلوگیری از مهاجرت بی رویه به داخل مناطق و برهم
خوردن تعادل اجتماعی و فرهنگی بومی.
جلوگیری از رشد سریع جمعیت بومی که نتیجه آن گسترش فقر در جوامع
بومی و همچنین فشار بیشتر بر منابع محلی است.
ایجاد مناطق ضربه گیر Buffer zoneبه کمک جوامع محلی
28
تعیین اولویتهای آموزشی و خط مشی های الزم برای اجرای آموزش زیست
محیطی در مناطق
نقش توریست در گسترش حمایت از مناطق حفاظت شده
در صورت مدیریت مطلوب ،توریسم می تواند بالقوه در حفاظت آن موثر
باشد.
اکوتوریسم :مسافرت مسئوالنه به مناطق طبیعی است که ضمن تاثیر در
رفاه جامعه محلی ،حفاظت محیط زیست را تضمین می کند.
تعریف جدید از اکوتوریسم :اهمیت حیاتی تکامل بخشیدن به سیستم ارزشی
جدیدی برای توریسم مبتنی بر مسافرت متکی بر طبیعت که براساس اصول
حفاظت ،هدایت می شود.
29
خطرات توریسم:
-1 عدم فواید کافی برای جوامع محلی
-2 فقدان طرح ریزی و مدیریت = آسیب منابع
-3 بودجه ناکافی برای حفاظت از منابع
-4 تربیت ناکافی راهنمایان محلی و مدیران
-5 فقدان حمایت تشکیالتی در سطح بین المللی
-6 فقدان روشهای ارزش یابی استاندارد
فواید توریسم:
-1 مشارکت در اهداف حفاظت
-2 ایجاد اشتغال و زمینه های توسعه اقتصادی اجتماعی
-3 ترویج آموزش ،پژوهش و تربیت نیروی انسانی در زمینه های محیط
زیستی
30
تامین منابع مالی
منابع ملی تامین بودجه:
-1 که از مالیات عمومی تامین می گردد (در ایران از درآمد نفتی)
-2 سازمان دولتی مانند سازمان آب ،وزارت کار ،دانشگاه ها ،سرمایه
گذاران خصوصی (که امتیاز استفاده از منابع ملی به آنها داده میشود).
-3 پرداخت ورودیه
منابع خصوصی
-1 بستگی به نوع منطقه و نوع مدیریت دارد (پارک ملی ،ذخیره گاه
زیست کره)
-2 سرمایه گذارهایی که در مناطق حفاظت شده برای بخش خصوصی
دارای جذابیت بیشتری هستند:
31
32
- تحصیل اراضی
- امکانات زیربنایی مانند مرکز بازدیدکنندگان
- آموزش محیط زیستی
- احداث اردوگاه
- توسعه جوامع محلی
- تربیت نیروی انسانی
- مدیریت ویژه گونه ها
منابع مالی جهانی
مخصوصا کمکهای بالعوض بین المللی به کشورهای در حال توسعه به
منظور حفاظت
صندوق های اعتباری:
تسهیالت محیط زیستی جهانی (وام کشورهای توسعه یافته در قبال
بخشودگی بدهی یا معاوضه بدهی)
33
این تسهیالت می تواند برای موارد زیر باشد:
نیروی اجرایی پارکها
ماشین آالت و نگهداری آنها
سوخت
نگهداری امکانات زیر بنایی
نگهداری جاده ها
تنویر افکار عمومی
هزینه های اداری
طرحهای مدیریت
مدیریت حیات وحش (مهره داران)
چرا حفاظت؟
به چه دلیل باید حفاظت شکل بگیرد تا برای تحقق آن نیازمند توسعه دانش
مدیریت مهره داران و مناطق حفاظت شده باشیم؟
سیاره زمین دائما درحال تغییر است و اکوسیستمهای کنونی با
اکوسیستمهای طبیعی قرنهای گذشته بسیار تفاوت دارد .نابودی و انقراض
گونه ها با شتاب بیشتری نسبت به گذشته در جریان است که این تغییر
شدید ناشی از گسترش فعالیتهای بشر امروزی در سطح طبیعت است.
بشر چرخه های هیدرولوژیکی و شیمیایی طبیعت را به شدت تغییر داده
است .ساالنه میلیاردها متر مکعب از خاک سطحی در اثر این تغییرات
شسته شده و از دست می رود.
34
تنوع ژنتیکی درون گونه ای و اکوسیستمی زمین کاهش یافته.
در نهایت آب و هوای کره زمین به شدت دستخوش تغییر شده است.
عامل اصلی این تغییرات شگرف چیزی جز سرعت روز افزون رشد
جمعیت و تکنولوژی بشری نیست که فشاری افزون بر توان سیاره را برآن
وارد می سازد .به نظر می رسد که این فشار فراتر از قابلیت برگشت
پذیری زمین است.
35
در دوره یونان باستان ارسطو به تخریب گسترده جنگلهای نواحی بالتیک
اشاره دارد .در همین زمان در جنوب آسیا ،درختان به منظور تامین نیاز
برای چوب جهت ساختن کشتیهای تجاری بر زمین انداخته شدند .بسیاری
از نواحی عریان در خاورمیانه نظیر ترکیه ،سوریه ،عراق و ایران قربانی
بهره برداری بی رویه بوده است .یا این که نواحی مدیترانه ای در ایتالیا و
یونان دارای جنگلهای بسیار انبوهی قبل از استقرار بشر بوده است.
Dimond 1992 معتقد است که هر جا بشر استقرار یافته است ،تخریب
محیط زیستی یک اصل غیر قابل انکار بوده است.
36
تنها راه باقی مانده برای نجات تنوع زیستی مدیریت علمی موثر آنها در
فرایند جامع حفاظت است .اگرچه حفاظت ایده آل و صد درصد دست
نیافتنی است و فرصتها یکی پس از دیگری از دست می روند ،ولی نمی
توان همچنان دست بر روی دست گذارد و ناظر این نرخ سرسام آور
انقراض بود.
مناطق حفاظت شده
سازمان جنگلها و مراتع:
ذخیره گاه های جنگلی
پارکهای جنگلی
سازمان میراث فرهنگی:
ابنیه تاریخی و فرهنگی
سازمان حفاظت محیط زیست:
مناطق تحت مدیریت حفاظت از حیات وحش
37
دو گروه اصلی که مواضع محیط زیستی آنها می تواند سرنوشت مناطق
حفاظت شده را رقم بزند:
مردم +تصمیم گیران سیاسی
- جریان مداوم اطالعات←افزایش آگاهی عمومی← آگاهی بیشتر تصمیم
گیران ← حفاظت بیشتر از محیط زیست.
- فاصله بین متخصصان و تصمیم گیران به دلیل عدم درک مشترک و
یکسان از مسائل محیط زیست روز به روز بیشتر می شود ←تصمیم گیری
بدون حضور کارشناسان ← تصمیمات همراه با خطا و تخریب محیط
زیست
38
* دیدگاههای مدیریت حیات وحش= مدیریت تنوع زیستی
-1 تنظیم طبیعی ( . (Natural Regulationمدیریت حراستی
-2 مدیریت محصول پایدار :مدیریت برای دست یابی حداکثر بهره برداری
پایدار از آن ،در حقیقت برای بهره کشی انسان از طبیعت است،
خودخواهانه و اقتصاد محور.
-3 مدیریت اکوسیستم :از قوانین اکولوژیک برای حفاظت از اکوسیستمها و
حیات وحش استفاده می شود.
مدیریت اکوسیستم:
-1 مدیریت مستقیم :دستکاری مستقیم در اکوسیستم
-2 مدیریت غیرمستقیم :دستکاری شرایط پیرامونی
39
فرایند فعالیتهای حفاظتی← پژوهشی ،آموزشی ،مدیریت اداری و فنی،
قانونی ،روابط عمومی.
به طور کلی شامل سه بخش :علمی ،اقتصادی -اجتماعی ،مدیریتی
(اجرایی)
در اولین یا زیربنایی ترین بخش ،بخش علمی که شامل شناسایی زیستگاه و
منابع است توسط محققان انجام می شود.
بخش اقتصادی جوابگوی هدف ما از حفاظت است .کارکردهای حفاظت در
متن جامعه مهم است .بخش اقتصادی -اجتماعی :به سئواالت زیادی پاسخ
می دهد -1 :هدف -2 ،کارکردها
40
پژوهشها از بخشهای اساسی در مدیریت مناطق به حساب می آیند.
هدف از حفاظت چیست؟
حفاظت چه کارکردهایی را برای جامعه فراهم می کند؟
فرایند حفاظت با مسائل اقتصادی -اجتماعی پیچیده شده است و امروزه یکی
از پایه های حفاظت مسائل اقتصادی -اجتماعی است و بدون توجه به افراد
بومی و محلی امکان مدیریت مناطق وجود ندارد.
توجه به اعتقادات مذهبی افراد بومی نقش زیادی در حفاظت از مناطق دارد
و از این عقاید می توان در کنترل بهره برداری آنها استفاده نمود.
مطالعه روی این موارد وظیفه جامعه شناسانی است که اطالعات کافی در
مورد حفاظت داشته باشند.
41
نتایج این بخش و بخش اول می تواند زمینهساز بخش آموزش باشد و به
کمک این داده ها می توان نحوه برخورد با محیط را به افراد محلی آموزش
داد.
آموزش
"آموختن این که بهره برداری نباید یک جانبه باشد"
در بخش اقتصادی اجتماعی کلیه مسائل مربوط به جوامع را می توان به صورت
ضربههایی از تک تک افراد محلی به دست آورد .هرکدام از این موارد می تواند
عنوان یک تحقیق و یا پژوهش باشد.
مجموع این عوامل بعد از تجزیه و تحلیل می توانند به بخش مدیریت برای اجرا
ارجاع شوند.
هسته مرکزی این فرایند بخش مدیریت است و افرادی که در این بخش هستند
وظیفه بخش مدیریت را بر عهده دارند و بخش بعدی مردم می باشند.
42
-1اولویت بندی -2 ،طراحی چگونگی رسیدن به اهداف حفاظتی -3 ،تامین اعتبار
و ...برعهده بخش مدیریت می باشد.
تامین نیازهای حفاظتی ،نیروی انسانی و ...همه برعهده مدیریت است.
مدیریت گونه های حساس و در خطر انقراض شاه کلید مدیریت مناطق می باشد.
عوامل موثر بر مدیریت
- کافی بودن آگاهی از شرایط زیستی گونه ها ،ویژگیهای جمعیت شناسی و
پویایی گونه های مهم.
- تعیین سن و سیر روند تغییرات جمعیتی
- سوله راهکارهایی را برای حفاظت گونه های در معرض خطر عنوان می
کند.
برای مدیریت جمعیت این گونه ها باید یک سری سواالت پاسخ دهد:
-1 سواالتی در خصوص محیط زیست گونه:عوامل زیستگاهی
موثر بر گونه ،بالیای طبیعی منطقه زیستگاهی و نتیجه آنها در
زیستگاه و مفید بودن آنها ،فعالیتهای انسانی و تاثیر آنها بر محیط
زیست گونه و...
43
-2 سواالتی در خصوص گسترش جغرافیایی گونه :رفتارهای
اجتماعی گونه و پراکنش آنها ،مهاجرت گونه ،زمان مهاجرت،
چرخه های فعالیت گونه ،نقش انسان بر گسترش جغرافیایی
-3 سواالتی در خصوص کنشهای زیستی گونه :چه منابعی را نیاز دارد،
چگونگی دسترسی به منابع ،وجود و عدم وجود نوع رقابت و نتیجه آن ،و
خود طعمه خوارها و انگلها و تاثیر آنها بر گونه ،تاثیرات انسانی که سبب
تغییر ارتباط بین گونه ها می شود.
-4 سواالتی در خصوص ویژگیهای ریخت شناسی :مشابه بودن خصوصیات
ظاهری در والدین و فرزندان ،حداقل و حداکثر اندازه جثه گونه ،یکسان بودن
شکل ظاهری در بین افراد ،ارتباط بین شکل ظاهری با رفتارها ،آیا اجزا بدن
و ویژگیهای ظاهری عملکرد خاصی دارد که بتوان در حفظ و بقا گونه موثر
باشد؟ ارتباط بین بقا و چند شکلی بودن جاندار.
44
-5 سواالتی در خصوص فیزیولوژی گونه:
افراد به چه منابعی برای تولید مثل نیاز دارند .افراد در استفاده از منابع چه کارکردهایی
دارند ،گونه در شرایط مختلف آب و هوایی چه رفتاری دارد؟ چه آسیبهایی می بیند؟
بحرانهایی که برای گونه در شرایط مختلف ایجاد می شود؟ نیازهایی که افراد در شرایط
سنی مختلف دارند.
-6 سواالتی در خصوص ویژگیهای جمعیت شناسی:
اندازه جمعیت چقدر است؟ در حال رشد است؟
-7 سواالتی در خصوص رفتار گونه ها:
چه رفتارهایی دارد؟ این رفتارها به حفظ یا نابودی جانور کمک می کند؟ آیا
افراد درون جمعیت باهم کنش مقابل دارند؟ آیا رقابت بین افراد درون
جمعیت وجود دارد؟
-8 سواالتی در خصوص ژنتیک گونه ها:
تنوع ژنتیکی گونه ها چقدر است؟ خصوصیاتی که از این تنوع ژنتیکی
حاصل می شود برای گونه مفید است یا مضر؟ تفاوت ژنتیکی در افراد
جمعیت چقدر است؟ تنوع ژنتیکی در جمعیتهای مشابه چقدر متفاوت است؟
آیا جمعیت همگی به یک شکلند؟ آلل ها متنوع هستند یا یکنواخت؟
45
جمع آوری اطالعات اکولوژیک:
سه منبع وجود دارد:
منابع علمی منتشر شده-2 ،منابع علمی منتشر نشده -3 ،اطالعات مطالعات
صحرایی
* کارهای صحرایی ضروری عاملی ضروری است و مشکل مطالعات
امروزی تکیه بر اطالعات کامپیوتری است.
به دست آوردن اطالعات صحرایی از برخی از گونه ها بسیار دشوار است
مانند گونه هایی که در ارتفاعات باال زندگی می کنند ولی نمی توان از آنها
چشم پوشی کرد و باید در مدیریت گونه به آنها توجه کرد.
46
تغییرات زیستگاه باید در طول زمان مورد بررسی قرار گیرند تا بتوان
مدیریت گونه را بهتر انجام داد.
در تجزیه و تحلیل داده ها کارهای کوتاه مدت ممکن است باعث بروز
مشکالتی شوند و برنامه های مدیریت باید بر اساس پایش طوالنی مدت
طراحی و برنامه ریزی شوند.
در مطالعات اکولوژیک ،بررسیهای مقطعی نمی توانند مالک عمل باشند و
باید به صورت مداوم بررسی صورت پذیرد.
باید در پایشها ،سری های زمانی (تغییرات جمعیت گونه در طول زمان) را
نیز مورد توجه قرار دهیم .یکی از مواردی که می تواند سریهای زمانی را
مشخص کند نرم افزارهای Vortexمی باشند که با مجموعه ای از داده ها
احتمال در خطر انقراض بودن گونه را مشخص می کند.
47
ایجاد و انتخاب مناطق حفاظت شده
قدیمی ترین مناطق حفاظت شده در ایران به شکل شکارگاه ها بوده است.
اولین پارک یلوستون بوده درسال .1872
تنوع بسیار زیادی از مناطق تحت مدیریت در جهان با توجه به شیوه های
متفاوت مدیریت و ...به وجود آمد .برای شکل دهی به این مناطق سازمانی
تحت عنوان IUCNشکل گرفت.
82 کشور و 111آژانس دولتی ،NGO 800 ،و تعداد زیادی متخصص
برای حفاظت از مناطق طبیعی IUCNرا تشکیل می دهند.
48
اولویت ،IUCNتوسعه پایدار ،بهره برداری پایدار از منابع طبیعی است.
اساس تحقق این اولویت وجود تنوع زیستی است (سال 2010به این نام)
IUCN مشتمل بر 6کمیته است:
-1 مدیریت اکوسیستمهای طبیعی و تغییر شکل یافته
-2 آموزش پایداری ،آموزش ارتباطات
-3 فاکتورهای اقتصادی – اجتماعی
-4 قوانین محیط زیست و کاربرد آنها
-5 مناطق حفاظت شده (دریایی ،خشکی و )...
-6 بقا و حمایت از گونه ها
49
برای IUCNدر دنیا 10طبقه و در ایران 4طبقه وجود دارد.
در ایران بخشی از مناطق زیر نظر سازمان میراث فرهنگی ،برخی
سازمان جنگلها و مراتع و برخی سازمان حفاظت محیط زیست قرار دارد.
اصلی ترین هدف :آموزش و پژوهش (مناطق در رتبه بعدی قرار می
گیرد).
در ایران بیشتر حراست صورت می گیرد تا حفاظت.
در سال 1978طبقه بندی IUCNتغییر کرد و در سال 1990به 6طبقه
تقسیم گردید.
50
معیارهای انتخاب مناطق حفاظت شده :
-1 تحت مدیریت دولتی
-2 تحت مدیریت خصوصی با نظارت دولتی
می تواند براساس نحوه زندگی جوامع محلی باشد.
حدود 8600منطقه با مساحت 8میلیون کیلومتر مربع ( %6سطح کره
زمین) منطقه حفاظت شده در دنیا وجود دارد.
بزرگترین آنها 972000هکتار مساحت داشته و با نام Greenlandبین
امریکا و شوروی است که تحت مدیریت آمریکا می باشد .در آلمان %25
کشور حفاظت شده می باشد.
51
بخشی در مناطق دریایی و بخشی در خشکیها قرار دارد.
تقسیم بندی مناطق دریایی مشکل است با این حال براساس جریانهای
دریایی ،جزایر ،دمای آب و ...می توان حدود 40پروانس جغرافیایی در
دریاها در نظر گرفت.
اگرچه وسعت مناطق حفاظت شده کم است ولی حد باالیی از تنوع زیستی
را در خود جای داده اند.
52
تا زمانی که مناطق حفاظت شده دستخوش جزیره ای شدن ،اثرات انسانی
و ...نشوند ،می توانند نقش مهمی در حفاظت از حیات وحش داشته باشند.
یکی از مسائلی که در حفاظت مدنظر قرار دارد بحث اولویت بندی است
اینکه تعیین کنیم اولویت با حفاظت کدام منطقه یا گونه است.
به همین دلیل 3سئوال مطرح می شود:
-1 چه چیزی را باید حفاظت کنیم.
-2 در کجا باید حفاظت کنیم.
-3 چگونه باید حفاظت کنیم.
53
معیارهای حفاظت
-1منطقه دارای گونه بومی بیشتری باشد.
-2منطقه نشانگر باشد.
-3گونه های بی همتا را دارا باشد (آخرین جنس از آخرین گونه از خانواده موجود
باشد).
-4جنس خاصی داشته باشد که باالترین تعادل گونه را داشته باشد.
-5یک گروه یا یک جمعیت که دارای ویژگی ژنتیکی و مورفولوژیکی خاص
باشد.
برای انتخاب مناطق حفاظت شده باید دید که چه چیزی را در کجا و چگونه باید
حفاظت کرد؟
یک سری فاکتورهایی را برای پاسخ به این سئواالت ارائه می دهند:
- نشانگر بودن (منطقه دارای گونه آندمیک و نادر باشد ،گونه های عمومی با
گسترش وسیع وجود داشته باشند ،خانواده هایی که تنوع زیاد گونه ای داشته
باشند ،جنسهای متنوع از یک گونه وجود داشته باشد ،جمعیت منحصربه فرد)
54
55
در خطر انقراض بودن گونه ها
سودمند بودن گونه ها
گونه های کلیدی (سرطاق) که خود نشان دهنده حفظ اکوسیستم می
باشند.
گونه هایی که ارتباط زیاد و یا کامال تخصصی را در یک اکوسیستم
ایجاد می کنند.
گونه ای که برای حفاظت گونه های دیگر الزم است.
گونه شاخص یک اکوسیستم خاص باشد.
56
گونه های پرچم ((Flagship
گونه های چتر ) :(Umbrellaمعموال مهره داران بزرگ جثه هستند.
به شکلی هستند که تمایل به وجود سایر گونه ها دارند ،حساسیت زیادی
دارند.
گونه شاخص باشد ،گونه ای بودن و نبودن آن ،تراکم جمعیت آن و ...
مهم است.
محل جوجه آوری گونه های مختلف باشد که این موضوع از حساسیت
زیادی برخوردار است.
گونه های شاخص به دو تقسیم می شوند:
-1گونه به عنوان اندیکاتور تنوع زیستی است.
-2گونه به عنوان عالمت زیستگاه به حساب می آید.
پروانه ها چون تخصصی کار می کنند می توانند شاخص زیستگاه به حساب آیند.
57
یکی دیگر از رویکردهای انتخاب مناطق حفاظت شده ،نقاط Hotspotاست(.
این نقاط توسط کنوانسیونها و مطالعات مختلف ،به انواع گوناگونی معرفی می
شوند).
25منطقه Hotspotگیاهی در دنیا که %44گونه های گیاهی را در خود جای
داده است که 9645گونه مهره دار که %35کل مهره داران نیز در همین 25
منطقه قرار دارند.
با Overlayنقشه های Hotspotگیاهی و جانوری می توان مناطق حفاظت
شده را معرفی نمود.
جنبه جمعیتي POPULATION PERSPECTIVE
براي حفاظت از حیات وحش ← بقا و حفاظت از افراد موجودات زنده← جمعیتهایي كه این افراد بدان تعلق
دارند ← جوامعي كه جمعیتها در آن ظاهر مي شوند ← اكوسیستمهایي كه در آن جوامع ظاهر مي شوند ←
پتانسیل تكاملي طوالني مدت نسلها پیش بیني گردد
براي مطالعه و مدیریت موفق زیستگاه یك گونه ،نیاز به دانش پویایي شناسي و رفتارجمعیتها است.
چرا مطالعه پویایي جمعیت و روند آنها؟ پاسخ ←هرچند زیستگاه براي بقاي تمام گونه ها ضروري است
ولي به خودي خود برازش طوالني مدت افراد و زیستایي جمعیتها را ضمانت نمي كند.
بنابراین اغلب داشتن دانش كافي از توزیع واقعي ،فراواني ،و روند جمعیت و نیز دانش زیستگاهي مورد
عالقه بوده و جمعیت و زیستگاه همراه هم داستانهاي مكملي را بازگو مي كنند.
58
جمعیتها ،دم ها و فواصل
جمعیت ← مجموعه ای از جانداران با تبار مشترک که تنها قادر به تولیدمثل میان خود بوده و معموال از
نقطه نظر جغرافیایی مجزا هستند.
← Deme مجموعه موضعی از جانداران که درست نمایی باالیی از مشارکت مواد ژنتیکی از طریق
میان گشنی دارند.
در جمعیت حیات وحش ،دم ها می توانند جدا افتاده یا بطور جزیی اثر متقابل داشته باشند.
زیرجمعیت ← یک دم یا بخشی از جمعیت در یک منطقه جغرافیایی ویژه یا به عنوان مفهومی بر مبنای
معیار غیرزیستی (برای مثال مرزهای اجرایی یا سیاسی).
تنها تعداد محدودی از مجموعه موجودات زنده بطور کامل میان گشنی دارند (یعنی کامال panmitic
هستند ،یعنی افراد جمعیت احتمال یکسانی در به اشتراک گذاردن آنها دارند).
موانع میان گشنی ) (interbreedingیا panmixiaدر جمعیتهای حیات وحش:
-1صافی ها و موانع انتشار که فواصل و مکانهای طی شده توسط افراد در حال انتشار را محدود می کند
59منابع در طول فضا
-2پهروشدگی
تعاریف و مثالهایي از اصطالحات كلیدي مربوط به جمعیتها ،گونه ها ،و سامانه ها و اهمیت آنها در امر حفاظت
تعريف
اصطالح
مثال
اهميت در حفاظت
جمعيت
مجموعه اي از جانداران كه ميان خود زادآوري دارند
سمندرهاي درون يك بركه (Wissinger
)and Whiteman 1992
يك مولفه بنيادين از يك گونه مانا
فرا جمعيت
مجموعه اي از جمعيتهاي يك گونه كه بطور اتفاقي ميان
خود زادآوري مكرر دارند
شيرهاي كوهي ) (Puma concolorدر ميان
كوههاي سان اندرس در ايالت نيومكزيكو
)(Sweanor et al. 2000
ارتباط توليدمثلي بين جمعيتها برقرار مي كند.
اطميناني از پرگنه زايي دوباره و
پيوسته) (Recolonizationبه زيستگاه مي
دهد.
زيرجمعيت
يكي از مولفه هاي جمعيتي يك فراجمعيت .توليدمثل درون
يك زيرجمعيت خيلي شايع تر از توليدمثل ميان زيرجمعيتها
است .تمركز روي جمعيت شناختي است.
پرگنه هاي محلي داركوب تاج قرمز (Picoides
) borealisدر ايالت فلوريدا (Mc
)Connell 1999
مولفه اي از يك فراجمعيت؛ همچنين ممكن
است كوچكترين واحد توليدمثلي مانا باشد،
مانند يك پرگنه.
دم
يك جمعيت محلي يا همسايه از يك گونه تحت مطالعه به
عنوان گروهي كه اغلب بطور تصادفي ميان يكديگر توليدمثل
دارند )(Morris 1992؛ تمركز روي جريان ژني است.
همسايگان موضعی پرگنه هاي باكالن گاالپاگوس
)(Compsohalieus harrisi
در جزاير گاالپاگوس ).(Valle 1995
واحد توليد مثلي موثر ميان افراد براي
اطمينان از تنوع ژنتيكي درون جمعيتها را
توصيف مي كند.
نژاد
يك زير گروه مولد از يك گونه كه افراد آن از نظر جغرافيايي،
فيزيولوژيكي يا كروموزومي از ديگر اعضاي گونه متمايزند
).(Morris 1992
اشكالي از تركيب گونه Amphibolurus
( decresiiاز مارمولكهاي خانواده آگاميده) كه
به واسطه اليه هاي فرعي صخره اي با رنگ
متفاوت ،در استراليا از هم متمايز مي شوند
)(Gibbons and Lillywhite 1981
تضمين كننده تنوع كامل ژنتيكي درون يك گونه
است؛ سازگاري محلي ،گونه زايي و پتانسيل
تكاملي را ميسر مي سازد.
واريته
يك رتبه آرايه شناختي گياه شناس ي پايين تر از زيرگونه،
داللت بر جانداري دارد كه مي تواند با زير گونه ها يا گونه ها
آميزش نمايد ولي با برخي خصوصيات ريخت شناس ي فرعي
متمايز ميگردد؛ واريته ها معموال در گونه هاي زراعي يا باغي
توليد مي شوند).(Morris 1992
اغلب در منابع براي گياهان زراعي بكار مي رود
ولي در گونه هاي وحش يا بومي ،كم وبيش
مترادف زيرگونه است.
باعث ابقاي تنوع ژنتيكي درون گونه مي گردد.
نژاد موضعي
)(Ecotype
افراد يك گونه كه به اقليم و منابع محلي يا ديگر شرايط
سازگاري يافته و به ديگر بخشهاي محدوده همان گونه برازش
كمتري خواهند داشت.
گوزن كاريبوي بيشه زار (Rangifer
) tarandus caribouدر اياالت آيداهو و
بريتيش كلمبيا )(Warren et al. 1996
باالترين برازش را ميسر ساخته و مناسب ترين
شرايط زيست محيطي براي جمعيتهاي موضعی
را مشخص مي كند.
60
اصطالح
تعريف
مثال
ريخت
هر يك از دو يا چند واريته رخ مانهاي ) (phenotypicدر يك جمعيت
چند ريختي ).(Morris 1992
باكالنهاي جزيره استوارت (Phalacrocorax
)chalconotus؛ اغلب در يك پرگنه ،ريختهايي به رنگ
برنزي تيره و سفيد و سياه ابلق ديده مي شود.
تنوع ژنتيكي و اشكال سازگار شده محلي با برازش بيشتر
درون يك گونه يا تركيب فوق گونهاي را ميسر مي سازد.
زيرگونه
يك رتبه آرايه شناختي بالفاصله در زير گونه ،كه داللت بر گروهي از
جانداران دارد كه از نظر جغرافيايي جدا افتاده بوده و ممكن است برخي
تفاوتهاي ريخت شناس ي را از ديگر جمعيتهاي يك گونه نشان دهد ،ولي با
اين حال قادر است با ديگر گروههاي درون گونه ،جاييكه محدوده آنها
همپوشاني دارد ،توليد مثل نمايد.
دو زيرگونه پري شاهرخ باغي كه مهاجران مسافت دور
) (Icterus spurious spuriousو مسافت نزديك
) (Icterus spurious fuertesiدر شرق آمريكاي
شمالي هستند ).(Baker et al. 2003
تنوع جغرافيايي و پتانسيل تكاملي (گونه زايي) را ميسر مي
سازد.
گونه
مجموعه اي از جانداران بالقوه مولد
مثالهاي فراواني در آرايه ها وجود داردJones et al. :
)(1992در مورد پستانداران؛ Collins and
) Taggart (2002در مورد دوزيستان و خزندگان؛
اتحاديه پرنده شناسان امريكا در مورد پرندگان؛
معموال واحد بنيادين حفاظت از جانداران است؛ مولفه
هاي بنيادين اغلب سطوح باالتر سازمان زيست شناختي
است (مانند جوامع)
اجتماع
)(Assemblage
گروهي از گونه ها ،اغلب از گروه آرايه شناختي مشابه ،كه با هم ديده
ميشوند
گروهي از گونه هاي دوزيستان كوهستاني در پارك ملي
پناالرا در اسپانيا (Martinez Solano et al.
)2003
در تنوع كامل گونه ها در يك ناحيه مشاركت دارد.
صنف )(Guild
بطور سنتي گونه هايي (پرندگان) كه يك سبك تغذيه اي و اليه فرعي
متعارف را به اشتراك مي گذارند )(Root 1967؛ بطور وسيعتر هر
دسته از گونه ها با الگوهاي متعارف مصرف منابع با التزام به رقابت
درون دستهاي و بين گونهاي بر سر منابع (Blondel 2003).
دسته هاي پرندگان مورچهخوار مرتبط با حاشيه جنگل،
مركز جنگل و فضاهاي خالي درون جنگل ) (Gapدر
نيكاراگوئه ).(Cody 2000
بخش ي از پتانسيل تكاملي كامل (گونه زايي) يك جامعه را
براي آرايهاي از گونه ها در طول طيف رقابتي ميسر مي-
سازد.
گروه كاركردي
(Functional
)group
يك دسته از گونه هايي كه در كنار هم مشاهده شده و نقشهاي
اكولوژيكي مشابهي در اكوسيستم هايشان دارند؛ لزوما مستلزم رقابت
بين گونهاي نيست .(Blondel 2003).
گروههايي از گونه هاي پستانداران با نقشهاي اكولوژيكي
متعارف ،در جنگلهاي سوزني برگ غرب اياالت متحده
امريكا (Marcot and Aubry 2003).
دسته اي از كاركردهاي اكولوژيكي و افزونگي
) (Redundancyآنها در يك سامانه؛ به انعطاف
پذيري اكوسيستمها در مقابل آشفتگيها كمك ميكند.
جامعه
گروهي از تمام گونه ها در يك منطقه و روابط متقابل اكولوژيكي ميان
آنها
طبقه بندي علفزار و جوامع گياهان مرتعي (Pieper
).1982
يك واحد بنيادين در امر حفاظت (مانند جوامع نادر يا
بومي).
بوم سازگان
دستهاي از تمام شرايط غير زيستي و ماهيت هاي زيستي و روابط متقابل
اكولوژيكي ميان آنها در يك منطقه
طبقه بندي يكپارچه بوم سازگانهاي آبي و خشكي در
شمال غرب اقيانوس آرام )(Rieman et al. 2000
يك واحد بنيادين در امر حفاظت؛ فراهم كننده گستره
الزم براي ديگر عناصر حفاظتي است.
61
اهميت در حفاظت
پویایی شناسی و مانایی جمعیت
فاکتورهای خارجی و داخلی که می تواند مانایی جمعیت را تحت تاثیر قرار دهد :
پویایی شناسی جمعیت
ژنتیک جمعیت
پویایی شناسی فراجمعیتها
اتفاقات تصادفی زیستمحیطی
جغرافیای زیستی گونه ها
سازگاریهای تکاملی و مکانیسمهای انتخابی
اکولوژی و رفتار تولیدمثلی
اثرات دیگر گونه ها
اثرات فعالیتهای بشری
مانایی جمعیت ← احتمال ابقای جمعیتهای توزیع شده بطور مناسب ،برای یک دوره زمانی مشخص در
آینده ،به ویژه یک قرن یا بیشتر
62
برخي از فاكتورهاي اصلي اكولوژیكي كه مانایي طوالني مدت جمعیتهاالف را تحت تاثیر قرار مي دهد .
جمعيت نگاري جمعيت
روند جمعيت ،نرخ تغييردرست نمايي هاي انقراض و شبه انقراض ((Quasi extinctionنرخهاي حياتي (زاد و ولد ،مرگ و مير)-حساسيت نرخ تغيير جمعيت (المبدا) به نرخهاي بقاي ويژه گروههاي سني يا مرحله اي
ژنتيك جمعيتها
ميزان افت هتروزيگوتي تاريخي يا جاري در ژنومعلل هر نوع افت هتروزيگوتي (درون گشني ،رانش ژنتيكي و غيره)-پتانسيل اثر موسس ) (founder effectدر ساده سازي ژنوم در سكني گزيني مجدد براي آينده و پويايي شناس ي اثر رهايي )(rescue effect
پويايي شناس ي فراجمعيتها
تعداد زيرجمعيتهاي پيوستهتعداد جمعيتهاي دورافتادهپويايي شناس ي اندازه آتي جمعيتها و تعداد جمعيتهادرست نمايي افت (انقراض) يا نزديك به افت (شبه انقراض) جمعيتها-مكانها و شرايط ارتباطات كليدي موجود و تاريخي ميان زيرجمعيتها
وقايع تصادفي زيستمحيطي
انواع آشفتگيهاي مرتبط با پايداري يك جمعيت و گونه ويژهپويايي شناس ي يك آشفتگي :نوع ،بسامد ،شدت ،مكان ،استمرار ،و اثراثرات آشفتگي روي جدا افتادگي جمعيت ،اندازه جمعيت (مرگ و مير مستقيم) ،اكولوژي (چون از طريق تاثير روي گونه هاي ديگر مانند رقبا يا صيادات تعديل شده است) ،و روندجمعيت و نرخهاي حياتي
توصيف نحوه تغيير فرآيندهاي تصادفي ،نحوه تغيير اثرات آنها در طول ساليان متمادي (مثال تاثير روي پويايي فراجمعيتها از طريق تغيير در رژيم هاي آتش سوزي و تغييرات متعاقب آن درارتباط با ساختار و تراكم تاج پوشش جنگل؛ افزايش بسامد آتش سوزي در جوامع درمنه زار در دشتهاي "اسنيك ريور" و گسترش متعاقب گياه Cheatgrassو رقابت آن با علف هاي
بومي)
جغرافياي زيستي
ذخاير منبع گونهاينواحي انتشار و گسترش-نرخهاي انتشار
63
سازگاريهاي تكاملي و سازوكارهاي انتخاب
-گونه زايي دگرجا (ناهمبوم)
ساز و كارهاي جدا افتادگي-استغراق گونه اي ) (species swampingو دورگه پروري
بوم شناس ي و رفتار توليد مثلي
دورگه پروريپويايي شناس ي انتشار-محورهاي گرده افشاني نهاندانگان و وضعيت آنها
تاثیر گونههاي ديگر
صياديرقابت-انگلي ،پاتوژن و بيماريها
كاهش جمعيت ،تحت تاثیر انسان
بهره برداري ماقبل تاريخي (ديرين بوم شناس ي) ،تاريخي و اخیر از جمعيتهاتهاجم گون هاي خارجي و بيگانه به درون محيط هاي تخريب يافته به دست انسانآتش سوزيقطعچراتبديل به زمينهاي كشاورزي-تبديل به مناطق شهري
الفچنین فاكتورهایي باید در یك تحلیل "زیرساختي ) "(hard coreكمي مانایي جمعیت بیان شود.
64
تحلیل مانایی جمعیت وابسته به برآورد درست نمایی های ابقا یا بالعکس انقراض است
چهار نوع انقراض:
-1انهدام موضعی ) (Local extirpationیک گونه در قسمتی از دامنه آن به ویژه در اثر فعالیتهای
بشری
-2انقراض جهانی ) (Global extinctionیک گونه در سراسر کل محدوده جغرافیایی آن
-3شبه انقراض )(quasi extinctionیک گونه یا جمعیت هنگامیکه به پایینتر از حد فراوانی مورد
نظر تعریف شده سقوط می کند.
-4انقراض نژادی ) (phyletic extinctionیک تبار گونه ای در خالل زمان تکاملی هنگامیکه آن
گونه تکامل می یابد و با یک شکل گونه ای متفاوت موفق می گردد.
گستره زمانی که در طول آن مانایی جمعیت ارزیابی می گردد باید بر اساس ←چرخه زندگی گونه،
اندازه بدن و طول عمر و خصوصا طول نسل مقیاس بندی گردد.
قانون سرانگشتی ← حداقل 10نسل برای اندازه گیری اثرات تاخیر پویایی دموگرافیکی و حداقل 50نسل
برای اندازه گیری تاخیر پویایی ژنتیکی نیاز است.
65
انواع انقراض و تاثیر آنها در حفاظت
مثال
تاثير در امر حفاظت
تعريف
اصطالح
انهدام موضعي
افت موضعي تعداد افراد يك گونه،
معموال با حضور متوالي در مكان ديگر
افت موضعي و معرفي مجدد گورخر آسيايي (Equus
) hemionusدر اسرائيل (Saltz and
)Rubenstein 1995؛ افت موضعي پرندگان
زمستانگذران در امريكاي شمالي )(Koenig 2001
باعث ايجاد شكاف در توزيع جانداران
ميگردد؛ باعث جدا افتادگي دمها و زير
جمعيتها مي گردد؛ تنوع زيستي موضعي را
كاهش ميدهد (Breininger et al.
)1998
انقراض جهاني
نابودي تمام افراد يك گونه در سراسر
جهان
نابودي پرندگان آندميك جزيرهاي به دليل مارهاي
شكارچي )(Savidge 1987
تمام گونه ها به همراه نقش ويژه
اكولوژيكي آنها را در اكوسيستمها از بين
برده و بنابراين باعث كاهش تنوع زيستي،
كاركرد اكوسيستم و پتانسيل تكاملي مي
گردد.
شبه انقراض
سطوح غيرصفر جمعيت كه به پايين تر از
تعداد معين يا موردنظر سقوط مي كند.
سطوح مورد استفاده براي تخمين احتمال انقراض در
مدل سازي مانايي جمعيت (Ginzburg et al.
)1982
ميتواند به عنوان يك آستانه هشدار
اوليه براي انقراض يا انهدام باشد.
انقراض گروهي يا نژادي
(انقراض كاذب)
تكاملي كه در آن يك گونه منقرض شده
ولي با گونه ديگري كه مستقيما از آن زاده
ميشود جايگزين ميگردد ،بنابراين تبار
گونه ها ادامه مي يابد.
به سبب انقراضهای وسيع پس از دوران پرمين مياني،
%75انقراض كاذب روي داده است .(Patteron
)and Smith 1989
زمان استمرار تبار گونه ها را بيان مي-
كند؛ ميتواند براي تصحيح برآوردهاي
انقراض جهاني روي گروهها و تبارهاي
هم ريشه بكار رود.
66
تغییرات تصادفی در نرخهای حیاتی بقا و باروری ویژه سنی توزیعی در کل افراد مولد درون یک نسل،
مانند واریانس تعداد نوزادان ،به نام "تصادفی بودن دموگرافیکی " (Demographic
) "stochasticityمعروف است.
تغییرات تصادفی در میانگین ارزشهای جمعیت از نرخهای حیاتی در طول زمان ،مانند تعداد متوسط
نوزادان در طول فصل تولیدمثلی موفقیت آمیز ،به نام "تصادفی بودن زیست محیطی"
( )Environmental stochasticityمعروف است.
تصادفی بودن دموگرافیکی ←جاییکه تعداد موثر افراد مولد کوچک است و دامنه تغییرات نوزادان به
ازای بالغ مولد باال است ،در مانایی جمعیت موثر است.
67
تصادفی بودن زیستمحیطی ←جاییکه فاکتورهای خارجی ،مرگ و میر یا
زادوولد را در طول زمان بطور تصادفی تحت تاثیر قرار می دهد ،مانند
سطوح غذایی یا تناسب مکانهای آشیانه تحت تاثیر شرایط آب و هوایی،
مانایی جمعیت را تحت تاثیر قرار می دهد
در مدل سازی مانایی جمعیت ،آستانه ها شرایطی از محیط هستند که باعث
درهم شکستن جمعیتها می گردد.
برعکس برخی مدلهای جمعیت اشاره به آستانه های بهره برداری دارد که
در واقع شرایط زیست محیطی هستند که منجر به افزایش جمعیت می گردند.
چنین شرایط آستانه ای باعث ظهور مفهوم جمعیت کمینه زیستا
) (minimum viable populations MVPsشده است.
68
← MVPکوچکترین جمعیتی است که می تواند خود را در طول زمان ابقا نماید و در حد پایین تر از
آن انقراض اجتناب ناپذیر است.
)Reed et al.(2003واژه MVPرا به صورت اندازه ای از جمعیت که با احتمال %99برای 40
نسل باقی می ماند تعریف نمود و تحلیل مانایی جمعیت (PVA) Population viability
analysisرا روی 102گونه مهره دار برای تعیین اندازه MVPبکار برد.
راههای آزمون تجربی : PVA
-1دست کاری آزمایشی جمعیتهای واقعی در خطر که معموال تحت شرایط ناخواسته هستند ،به جز
شرایط کمیابی جمعیتهای آزمایشی (همانند آنچه توسط سرویس حیات وحش و آبزیان ایاالت متحده آمریکا
شده است)
-2مقایسه پیش بینی های PVAبا پیامدهای تجربی میان چندین جمعیت و گونه
69
دموگرافی جمعیت
دموگرافی جمعیت ← مجموعه ای از عوامل است که برازش فرد و مانایی جمعیت را تحت تاثیر قرار
می دهد
سه الگو برای رابطه کاهش جمعیت بر اساس انداره آن وجود دارد:
-1مدل صفر← اندازه نرخ تغییر را که به صورت به ازای واحد اندازه گیری می شود تحت تاثیر قرار
نمی دهد .یعنی جمعیتهای کوچک و بزرگ ،در صورتیکه دیگر فاکتورها برابر باشند ،بطور یکسان نرخ
ساالنه مشابهی به ازای واحد تغییرات را تجربه خواهند نمود .این الگو غیرمتحمل است ،چون فاکتورهای
زیادی که مانایی جمعیت را تحت تاثیر قرار می دهند تاثیر بیشتری روی جمعیتهای کوچک نسبت به
جمعیتهای بزرگ دارند.
-2اثر خطی از اندازه جمعیت روی نرخ ← جمعیتهای کوچکتر سریعتر از جمعیتهای بزرگتر کاهش
می یابند ،ولی اثر صرفا یک افزایش خطی در نرخ کاهش با توجه به اندازه جمعیت است .به اغلب
موارد واقعی نزدیکتر است.
-3الگوی سوم ← جمعیتهای کوچکتر خیلی سریعتر از جمعیتهای بزرگتر و به صورت غیرخطی کاهش
می یابند←الگوی غالب در جمعیتهای حیات وحش است.
70
ژنتیک جمعیتها
دو جنبه از ژنتیک جمعیت برای مدیران حفاظت حائز اهمیت است←:بحران درون گشنی و رانش ژنتیکی
بحران درون گشنی ) ← (breeding depressionتثبیت و بروز فنوتیپی منفی آلل های زیان آور در
یک جمعیت که از طریق تولیدمثل میان افراد خویشاوند ایجاد می گردد.
سه جلوه از بحران درون گشنی :
-1بحران مانایی فردی که عدم بلوغ یک فرد جوان است
-2بحران باروری که افزایش سترونی است
-3بحران نسبت جنسی که همان تراکم بیش از اندازه نرها است.
71
) Daniels et al. (2000روشهای کاهش درون گشنی شامل:
-1ابقای یک جمعیت پایدار درحال افزایش از طریق دستکاری زیستگاه
-2ارتقاء انتشار به کمک ابقای جمعیتهای چندگانه در یک ناحیه و اتصال نواحی سکونتی منفصل
-3جابجایی افراد به جمعیتهای کوچک بدون مهاجرت
"قانون ←" 50-500جمعیتهایی با حداقل 50فرد بارور باید برای اطمینان از مانایی کوتاه مدت دوام و بقا
یابند و حداقل 500جانور بارور برای مانایی طوالنی مدت
bottlenekژنتیکی شدید ← اندازه جمعیت موثر کوچکتر از 10فرد و فقدان جریان ژنی با دیگر
جمعیتهای برون گشن
72
توصیه هایی برای دفع فرسایش تغییر ژنتیکی :
-1 به حداقل رساندن کاهش اندازه موثر جمعیت
-2 به حداقل رساندن تغییر سطوح طبیعی جریان ژنی که ممکن است
نیازمند جابه جایی مصنوعی باشد.
-3 به حداقل رساندن از دست رفتن واحدهای مدیریتی مجزا.
-4 به حداقل رساندن از دست رفتن جمعیتهای پیرامونی ،خصوصا جایی که
کشانه ها ( )clineحضور دارند.
-5 ابقای دامنه اکولوژیکی گونه از طریق ابقای جمعیتها در محیطهای
متفاوت
-6 ابقای نوسانات طبیعی زمانی
73
فراجمعیتها در زیستگاههای پهروشده و الزاماتی برای مدیریت زیستگاه
توزیع ،فراوانی و پویایی یک جمعیت در یک سیمای منظر تحت تاثیر خصوصیات گونهای ،و
خصوصیات زیستگاهی است.
خصوصیات گونه ای ← الگوهای حرکتی و انتشاری؛ تخصص یافتگی زیستگاهی؛ دموگرافی شامل
روابط وابسته به تراکم؛ و ژنتیک جمعیتها
خصوصیات زیستگاهی ←کیفیت ،اندازه ،فاصله بندی ،ارتباط و پهروشدگی پهروهای زیستگاهی که
منجر به قابلیت دسترسی و توزیع غذا ،آب و پناه می گردد.
ساختار فراجمعیت می تواند در طراحی برنامه های تولیدمثل در اسارت بکار رود.
اگر فشار درون گشنی شدید نباشد ،یک جمعیت بزرگتر ساخته شده با جانوران مخلوط از جمعیتهای
جداافتاده می تواند تغییر ژنتیکی بزرگتر و شاید برازش فردی بیشتر نسبت به حالتی داشته باشد که در آن
جمعیت هرگز تقسیم نشده است.
74
یکی از مواردی که برای مدیریت مهره داران در مناطق الزم است وجود
شناخت از گونه ها و تغییرات جمعیتی گونه می باشد.
سن بلوغ ،سن زادآوری ،میزان زادآوری ،میزان بقا نوزادان ،طول عمر،
محدوده پراکنش ،نسبت جمعیتی و ...از جمله مواردی است که به آنها نیاز
است.
نقشه پراکنش گونه ،تغییرات جمعیت در طی زمان نیز مهم است.
برای جمع آوری داده ها می توان از مشاهده مستقیم ،نصب دستگاه و ...
استفاده کرد.
75
بیومتری نمونه هایی که از طرق مختلف (تصادف ،شکار و )...به دست
می آیند می تواند کمک کند.
امروزه نمونه های بیولوژیک (خون و بافت و )...از جانداران تهیه می شود
و از آنها در مطالعات ژنتیک استفاده می شود.
می توان غنای ژنتیکی را به این روش به دست آورد و تصمیمات بعدی را
در خصوص مدیریت جمعیت گرفت.
یکی دیگر از موارد مهم ،نرخ بقا برای افراد در زمانهای مختلف است.
گاهی تعدادی از افراد جمعیت را گرفته و عالمتگذاری کرده و همانها را
مطالعه می کنند تا تغییرات آنها را بررسی کنند.
76
دوره های آسیب پذیر بودن گونه ها و جمعیت آنها نیز مهم است .برخی از
گونه ها در تابستان و برخی در زمستان آسیب پذیرند.
مثال برای مرالها سن بلوغ نرها دوران بحرانی است چون از گله جدا می
شوند.
برای گوشتخواران زمان جدایی توله ها از مادراز دوران آسیب پذیر آنها
است.
در کشور ما مراکز تحقیقاتی برای حیات وحش وجود ندارد چه در مراکز
دانشگاهی و چه سازمان حفاظت محیط زیست (به دلیل کمبود متخصص در
این زمینه).
77
پایش جمعیتها از موارد مهم است.
آیا تعداد افراد جمعیت برای بقا کافی است و اگر جمعیت به حال خود رها
شود می تواند خود به خود حفظ شود؟
چه عواملی در بلند مدت می توانند جمعیت را تحت تاثیر قرار دهند؟
اقدام خاصی برای تغییر و افزایش جمعیت گونه الزم است؟
اقدامات جانبی تا چه حد مفیدند و اثرات مضر آنها چیست؟
این سواالت برای گونه های در خطر با حساسیت باالتری مطرح می شوند.
چگونه می توان میزان تاثیر یک طرح مدیریت حیات وحش بر تغییرات
جمعیت گونه و موفقیت آن را بررسی کرد؟
78
چه عواملی سبب موفقیت و عدم موفقیت طرحها می شود؟
ممیزی نیازمندیهای جمعیت از روی الگوهای انتخاب زیستگاه و تخصص گرایی
درجه تغییرپذیری در انتخاب زیستگاهها میان افراد یک جمعیت ،بیان کننده درجه تخصص گرایی یا
اختصاص استفاده از زیستگاه است ←اغلب به نام پهنای ماوا یا پهنای استفاده از زیستگاه یا پهنای زیستگاه
معروف است.
توصیه نمی شود که مشاهدات الگوی استفاده از زیستگاه توسط افراد جمعیت از بوم ویژه ها ،جمعیتها،
نواحی جغرافیایی یا ecoregionsهای مختلف با هم ترکیب شوند .ترکیب افراد به این روش می تواند
تنوع گاما از الگوهای انتخاب زیستگاه را پنهان نماید ،تنوع گامایی که در طول نواحی جغرافیایی متغیر
است.
79
گستره خانه
نحوه تشکیل و استفاده گستره خانه توسط جانداران در مدیریت زیستگاه برای جمعیتها حائز اهمیت است.
الگوریتم های متفاوت جنبه های مختلفی از استفاده فضایی را برآورد می کنند .مثالهایی در این مورد عبارتند
از← مساحت کل مشخص شده توسط حرکت یک جاندار در یک دوره زمانی ویژه (اندازه گیری شده یا
تخمین زده شده با استفاده از الگوریتم های چندضلعی کوژ حداقل یا حداکثر)؛ نواحی جغرافیایی تمرکز
حضور یک جاندار (میانگین موزون ،هسته انطباقی (adaptive kernel؛ کل مساحت استفاده حداکثری
توسط یک جاندار ( %95اطمینان بیضوی.(Confidence ellipse
دو روش محاسبه گستره خانه←چندضلعی کوژ حداقل ) (Minimum Convex Polygon MCPو
روش هسته انطباقی )(adaptive kernel
روش هسته انطباقی یک روش محبوب و معروف است چون ← برخالف روش ،MCPاجازه تخمین
اندازه گستره خانه ای را می دهد که آن نیز به نوبه خود اجازه تشخیص نواحی منفصل فعالیت را می دهد
80
فعالیت مخرب بشری
تخریب زیستگاه /فروافت
تلفات مستقیم /بهره برداری
گونه های مهاجم بیگانه
بالیای طبیعی
آلودگی اتمسفری
مهمترین فرایندهای تهدیدکننده
تلفات غیرمستقیم
پرندگان
آلودگی آب /خاک
پستانداران
گیاهان
100
90
عوامل ذاتی
80
70
60
50
40
30
20
10
0
درصد گونه های تهدیدشونده
تهدیدکننده عمده تاثیرگذار بر روی پرندگان ،پستانداران و گیاهان .اقتباس از Mace and Reynolds 2001
فرایندهای
81
برخی از عومل انسان ساختی که جمعیت حیات وحش را تحت تاثیر قرار می دهد:
-1معرفی جمعیت ←موفقیت معرفی حیات وحش مرتبط با اندازه اولیه جمعیت ،درجه تصادفی بودن محیط
زیست ،فشار شکار غیرمجاز و بهره برداری و دیگر عوامل است
-2شکار -3 ،توسعه -4 ،جاده-5 ،آفت کشها
اطالعات زیستشناختی
ظرفیت برد موردنظر
تراکم جاری
نسبتهای جنس ی
+
مدیریت اهدافی که اطالعات
زیست شناختی و اقتصادی را در
نظر می گيرد
=
ميزان و نوع برداشت
نسبتهای سنی
بازگشت Recruitment
خصوصیات بوم شناختی دیگر
تصمیمات سیاس ی
اطالعات زیست شناختی و اهداف مدیریتی اغلب تحت تاثیر تصمیمات سیاسی در مجموعه سطوح برداشت هستند.
اقتباس از .Krausman 2002
82
راهبردهایی برای مدیریت منطقه برای فراجمعیت ها
راهبردهای مدیریت زیستگاه ممکن است شامل چهار طبقه زیر باشد:
-1راهبردهایی برای دوام و بقای غنای گونه ای و تنوع زیستی کل←در سه مقیاس الف -درون
پهروهای زیستگاه یا همان تنوع آلفا؛ ب -بین پهروهای زیستگاه یا تنوع بتا؛ و ج -میان نواحی جغرافیایی
وسیعتر یا تنوع گاما
-2راهبردهایی برای دوام و بقا درون شرایط پهرو
-3راهبردهایی برای دوام و بقای نرخ ویژه ای از اشغال پهروهای زیستگاه
-4راهبردهایی برای فضابندی زیستگاه
83
عناصر قابل نقشه برداری از توزیع و الگوی زیستگاه برای دوام و بقای فراجمعیت ها
عنصر قابل نقشهبرداری
تعریف
اهمیت برای دوام و بقای جمعیتها
مناطق جداافتاده زیستگاه
بخشهایی از توزیع گونه یا توزیع زیستگاه که حداقل با یک انحراف استاندارد از
میانگين فاصله انتشار (برای دوام و ابقای استمرار ژنتیکی) ،یا دو برابر میانگين
فاصله انتشار (برای دوام و ابقای استمرار دموگرافیکی) گونه از تمام بخشهای دیگر
جدا میشود.
جداگانه مدلسازی گردند.
جمعیتها یا افراد مولد جداافتاده یا منفصل باید
جمعیتهای کوچک جداافتاده بنا به عوامل متعدد ،استعداد کاهش یا انقراض باالتری
دارند .زیرجمعیتها برای بقای استمرار خود ،نیازمند ارتباط ژنتیکی و دموگرافیکی هستند.
معبر باریک )(bottleneck
زیستگاه
یک تنگشدگی زیستگاه جهت انطباق تنها یک ارتباط میان دمها یا جمعیتها در یک
ناحیه ،به جای ارتباطات اضافی در چندین جهت.
وجود bottleneckهای زیستگاه ممکن است بطور جزئی یا کلی دمها یا جمعیتها را جدا
نماید .این معابر باریک میتوانند در تشخیص نواحی حفاظت زیستگاه یا اولویت بازسازی
کمک نماید.
گذرگاههای زیستگاه
نواحی با زیستگاه کموبیش ثابت که مراکز جمعیت را مرتبط به یکدیگر میکند.
گذرگاهها میتوانند حرکات واقعی جانداران میان مراکز را تسهیل نمایند و یا برای
افراد تولیدمثلکننده توشه فراهم نمایند بطوریکه این مراکز از طریق انتقال ژنتیکی
با یکدیگر پیوند مییابند.
گذرگاهها باعث افزایش اندازه موثر جمعیت میگردد که درستنمایی مانایی جمعیت را
افرایش میدهد .در هرحال برخی از این گذرگاهها ممکن است به صورت تلههایی برای
صیادان یا یک معبر اصلی برای گونههای خارجی نامطلوب باشند.
نواحی فاقد شرایط مساعد
مناطقی که فاقد زیستگاه برای یک گونه است.
نواحی نامناست میتواند در صورت نیاز برای اندازه جمعیت یا اتصال آنها ،به تشخیص
اولویتهای بازسازی یا ایجاد زیستگاه کمک نماید .به واسطه مطالعه و مدلسازی تجربی،
این نواحی میتوانند در تعیين انتظارات واقعبینانه برای حضور موجوداتزنده کمک نمایند.
موانع زیستگاهی
موانع چيزی فراتر از نواحی با شرایط نامناسب هستند ،آنها موانع مطلق در برابر
حرکت و عکسالعمل جانداران هستند.
موانع ،مرزهای دموگرافیکی جمعیتها را مشخص نموده و برای تدبير راهبردهای واقعبینانه
برای پیوند جمعیتها مهم هستند.
پهروهای زیستگاهی با ارتباط کلیدی
واحدهای منفردی که به عنوان حلقههای ارتباطی حیاتی در توزیع زیستگاه در یک
ناحیه عمل میکنند.
ارتباطات کلیدی ممکن است مجاری حیاتی برای اطمینان از پیوند درون یک جمعیت باشد.
ميزان مطلوبیت زیستگاه
در سادهترین واژهها ،دو سطح مطلوبیت را میتوان توضیح داد )1( :مطلوبیت اولیه
یا منبع؛ زیستگاهی با مساحت ،اندازه پهرو ،غذا ،وآب کافی موردنیاز گونه که باعث
بقا و دوام جمعیت میگردد؛ ( )2مطلوبیت ثانویه یا تهنشینی sink؛ زیستگاهی که
میتواند موقتا افراد غير مولد یا سرگردان را در خود نگه دارد .در این زیستگاهها،
احتماال جمعیتها خودپشتیبان نیستند.
ميزان مطلوبیت زیستگاه انتظارات واقعبینانهای از تولیدمثل درون هر طبقه ارائه نموده و
زیستگاههای هستهای حساس را مشخص میکند.
زیستگاه پيرامونی یا حاشیهای
زیستگاه موجود در حاشیههای دامنه توزیعی یک گونه .باید توجه داشت که زیستگاه
ثانویه نيز ممکن است در جای دیگری از محدوده گونه اتفاق افتد.
زیستگاههای پيرامونی میتوانند شرایطی (فشار انتخابی) را برای ظهور زیرگونهها ،بومویژهها،
ریختها و یا نهایتا گونهها فراهم نماید.
تراکم پهروی زیستگاه
تعداد پهروهای زیستگاه درون یک ناحیه .اندازه پهروها و ناحیه عمومی بر اساس
اندازه بدن گونه ،تاریخچه حیات و اندازه گسترهخانه متفاوت خواهد بود.
تراکم پهروی زیستگاه ،پایهای برای محاسبه تراکم خام و تراکم اکولوژیکی فراهم میکند.
84
شرایط جانداران ،جمعیتها ،و گونه ها که تضمین کننده توجه مدیریتی ویژه به حفاظت از تنوع زیستی است.
مولفه اکولوژیکی
توصیف
مثال
غنای گونهای
تعداد کل گونهها با گروه آرایهشناختی
در یک ناحیه
معرف کل آرایه تکامل نژادی است
افزونگی گونههای
کارکردی
تعداد گونههای دارای کارکرد اکولوژیکی
کلیدی مشابه
علفخواران سمدار در ساواناهای افریقا؛
کاوشگران حفرات درختی اولیه؛ کاوشگران
سوراخهای زیرزمینی اولیه
افزونگی ،پیوستگی کارکردهای اکولوژیکی
(حداقل در سطح کلی) را باعثشده و برخی
گونهها را از بين میبرد.
جمعیتهای جداافتاده
یا منفصل
دمها و جمعیتهای جداشده از دیگر
گونههای مشابه با بیشاز میانگين
فاصله انتشار آنها
موش جهنده غربی )(Zapus princeps
در رشتهکوههای جداافتاده ناحیه Great
Basinدر غرب آمریکای شمالی
جمعیتهای جداافتاده موضعی میتوانند با
شرایط موضعی بصورت مراحل اولیه گونه-
زایی ناهمبوم یا تکامل بومویژهها سازش یابد.
حاشیههای محدودههای
پراکندگی گونه
بخشهای پيرامونی دامنه یک گونه،
اغلب با شرایط زیستگاه تهنشینی
شبهبهینه
Coatiبا نامعلمی Nasua nasuaدر
جنگلهای باز جنوبشرق آریزونا
افتراق صفت جانداران یا سازگاری موضعی
نسبت به شرایط ،متفاوت از آنهایی که در
مرکز دامنه یک گونه است ،میتواند در
حاشیههای دامنه رخ دهد.
مجموعههای گونهای
همتکامل
گونههایی (با نیازمندیهای زیستگاهی
آنها) که در شرایط همزیستی یا همیاری
تکامل یافتهاند.
روابط گردهافشانی گیاهی :برای مثال خفاش-
ها و درخت Crescentiaیا کاکتوسهای
Carnegieaدر بیابانهای جنوبغرب
ایاالت متحده امریکا
تغیير در جمعیتهای یک گونه میتواند
جمعیتهای گونههای دیگر را تغیير دهد.
مجموعههای گونهای
همنیا یا پنهان
گونههای خیلی نزدیک بههم و تقریبا
قابلتشخیص از روی ریختشناس ی ولی
با خصوصیات استفاده از زیستگاه
متفاوت.
مگسگير تيره (Empidonax
) oberholseriدر جنگلهای جوان و
میانسال و مگسگير E. hammondiiدر
جنگلهای کهنسال در بخش غربی آمریکای
شمالی
دامنه کلی نیازمندیهای منبعی و زیست-
محیطی تمام گونههای یک مجموعه تنها با
یک گونه از مجموعه نمایندگی نمیشود.
85
اهمیت برای تنوعزیستی
مولفه اکولوژیکی
توصیف
مثال
اهمیت برای تنوعزیستی
حلقههای متحرک
)(Gilbert 1980
جانداران مهم در دوام و بقای چندین گونه
گیاهی که شبکههای غذایی مجزایی را
پشتیبانی میکنند.
زنبورهای عسل ،پروانهها و بیدها ،مگسها و
برخی سوسکها به عنوان گردهافشانهای
ضروری برای بسیاری از گونههای گیاهی در
بسیاری از مناطق جهان
حلقههای متحرک چندین شبکه غذایی در یک
جامعه و تعداد بیشماری از گونههای وابسته را
پشتیبانی میکند.
همزیستهای سرطاق
)(Gilbert 1980
جاندارانی (اصوال گیاهان) که مجموعههای
بزرگی از حلقههای رابط را پشتیبانی میکنند
درختان انجير )(Ficus spp.در بسیاری از
مناطق استوایی قدیم و جدید
از دسترفتن همزیستهای سرطاق باعث از دست
دادن افزونتر حلقههای متحرک ،گیاهان
وابسته به حلقههای متحرک و باعث کاهش
تنوع حشرات دارای ميزبان ویژه خواهدشد.
گونههای آندمیک موضعی
یک گونه آرایهشناختی یا مجموعه ریخت-
گونهای ، morphospeciesتنها در یک
مکان جغرافیایی کوچک
حشرهخوار ) (Sorex alaskanusکه گونه
آندمیک جنوبشرق آالسکا است
گونههای آندمیک موضعی نشاندهنده یک
ماهیت ژنتیکی بدیع است.
زیرگونهها ،شکلها و
واریتههای آندمیک موضعی
زیرگونههای آرایهشناختی یا فنوتیپهای
منحصربفرد یک گونه یافتشده در یک
ناحیه جغرافیایی کوچک
سنجاب پرنده (Glaucomys sabrinus
) griseifronsواقع در جزیره Prince of
Wales
زیرگونهها ،شکلها ،و واریتههای آندمیک
موضعی نشاندهنده یک روند بالقوه درجهت
سازگاری با شرایط زیستمحیطی موصغی و
ظهور بالقوه تبار گونههای جدید است.
بومویژهها
ژنوتیپهای سازشیافته موضعی که در
محیطهای بومیشان نسبت به سایر بخش-
های دامنه گونههای والدینیشان ،عمل می-
کنند
بومویژهای کوهستانی و شمالی گوزن کاریبو
)(Rangifer tarandusدر شمال ایالت
آیداهو
بومویژهها نشاندهنده تکامل سازگاریهای
موضعی بوده و در تنوعژنتیکی کلی گونهها سهیم
هستند.
ریختهای منحصربفرد و
جمعیتهای چندریختی
حضور موضعی جانداران با تفاوتهای
فنوتیپی منحصر در مریستیک یا رنگآميزی
ریختهای رنگی سمندرآبی پوستکلفت
)(Taricha g. granulosaدر آبگيرهای
غرب ایاالتمتحده آمریکا
ریختهای منحصربفرد و جمعیتهای چندریختی
میتواند نشاندهنده اهمیت سازش ی باشد،
مانند بقای متفاوت در مقابل صیادی یا شرایط
زیستمحیطی سخت ،یا ظهور نهادهای ژنتیکی
جدید.
86
زیستگاهها در میان فضا و زمان :ناهمگنی و آشفتگی
زیستگاه یک گونه ← یک مکان خاص و مجموعه ای از شرایط مورد استفاده توسط افراد جمعیت
برای رسیدن به تمام یا بخشی از احتیاجات حیاتیشان
مولفه های زیستگاه ← غذا ،آب و پوشش و پناه و فاکتورهای متنوع زیست محیطی
چرا باید زیستگاه حیات وحش را در سیمای منظر مطالعه نمود؟
-1روابط متقابل افراد به صورت جمعیت ،ترکیب گونه ها در جوامع ،و همپوشانی جوامع با
عناصرغیرزیستی اکوسیستم ها ،درون سیماهای منظر صورت می گیرد.
-2رژیمهای پویایی و اغتشاش که اثر متقابل با تغییر همیشگی زیستمندان در خالل مقیاس از محدوده
آتش سوزیهای فاجعه آمیز جامع و فورانهای آتشفشانی ،تا گودالهای خاک و رگه های نور آفتاب ایجاد
شده توسط درخت افتاده دارند ،درون سیماهای منظر قرار می گیرد.
بوم شناسی سیمای منظر ←مطالعه علمی گونه ها ،جوامع و اکوسیستم ها در نواحی جغرافیایی بوده و با
مرزهای هیدرولوژیک و اجرایی تعریف می گردد.
طراحی و معماری سیمای منظر شروع به همگرایی با اکولوژی سیمای منظر کرده ←روانشناسی
زیست محیطی و طراحی سیمای منظر محیط زیست
87
تعریف و طبقه بندی سیماهای منظر
سیمای منظر← قسمتی از فضای روی سطح زمین که شامل اجتماعی از سامانه های شکل گرفته با فعالیت
سنگ ،آب ،هوا ،گیاهان ،جانوران و مردم بوده و به کمک سیما شناختی اش ،موجودیت مشخصی را شکل
می دهد.
سیمای منظر لزوما دارای اندازه ویژه ای نیست و ممکن است در مقیاس متنوعی بسته به ناحیه ای که صور
ویژه ای از فرایندهای اکولوژیکی مسئول تشکیل موجودیت یا نهادهای قابل تشخیص هستند ،در نظر گرفته
شود.
بنابراین یک سیمای منظر برای یک گونه همانند تکه دوزی ناهمگنی از زیستگاههای ویژه انتخابی ،منابع و
شرایط زیست محیطی و تمام صفات زیستی و غیرزیستی است که آن شرایط را در مقیاس فیزیکی مناسب
گستره جغرافیایی که یک موجودزنده یا جمعیت در طول مهاجرت و توزیع اش مواجه می شود ،تحت تاثیر
قرار می دهد.
88
بوم شناسی سیمای منظر
تعریف :مطالعه پاسخ موجودات زنده ،گونه ها ،جوامع اکولوژیکی و فرایندهای اکوسیستم نسبت به یکدیگر
در محیط های فضایی و زمانی ناهمگون و تغییرپذیر در طول یک ناحیه وسیع که اساسا با مرزهای
هیدرولوژیکی محلی یا ناحیه ای مشخص می گردد.
) Forman and Godron (1986سیماهای منظر را براساس درجه تخریب انسانی به شش تیپ کلی
تقسیم نمود:
طبیعی←منبعی برای گونه های حساس به تخریب انسانی و پایه ای را مهیا میکنند که میتوان تغییر در تنوع
زیستی ،ساختار جامعه ،پویایی جمعیت و فرایندهای اکوسیستم متاثر از دخالت انسانی را اندازه گیری نمود
مدیریت شده ) (managedشامل جنگلهای مدیریت شده ،چراهگاههای دامهای اهلی ،و زمینهای
کشت شده ) (Cultivatedکشاورزی همه با هم تشکیل حقیقتی را میدهند که آنرا سیماهای منظر شبه
طبیعی می نامیم
برون شهری ) (Suberbanمواردی را در ارتباط با ایجاد پارکها ،کمربندیهای سبز ،باقیماندههای
جنگلی ،پوشش درختی و دیگر عناصر مطالعه شده در مدیریت حیات
وحش شهری را به چالش می کشد
شهری )(Urban
کالن شهر )← (Megalopolisبزرگترین چالش را به عنوان نواحی جغرافیایی که در آن اغلب زیستمندان بومی از
بین رفته و غالبا گونه های مهاجم و خارجی پیشرفت نموده اند
89
مقیاس مسئله مدیریتی و اکولوژیکی
مثالهایی از مقیاس در سه سطح بزرگی
حالت مقیاس
اندازه بزرگ مقیاس
اندازه متوسط مقیاس
گستره جغرافیایی
ک ل ح وزه ه ای زهکش ی ،ی ا ک ل ecoregions
(مطالعه بزرگ مقیاس)
زی ر ح وزه ه ا ی ا آبخيزه ای محل ی ،ی ا
من اطق()provinceفيزی وگرافیکی محل ی
ت ر؛ گروهه ای بزرگ ی از لک ه ه ای پوش ش
گیاهی (مطالعه متوسط مقیاس)
مناطقی کوچکتر از زیر حوزه ها یا
آبخيزهای محلی؛ گروههای کوچکی از
لکه های پوشش گیاهی یا الیه های
فرعی )((substrateمطالعه
کوچک مقیاس)
مقیاس نقشه
نقشه های کوچک مقیاس یعنی ≥1:1000000
نقش ه ه ای متوس ط مقی اس یعن ی
≥1:100000
نقش ه ه ای ب زرگ مقی اس یعن ی
≥1:24000
تفکیک فضایی
بط ور نمون ه زب ر دان ه ،مانن د توص یف ش رایط
پوشش گیاهی و زیس ت محیط ی در ان دازه پیکس ل 1
کیلومتر مربعی
لک ه ه ای زیس ت محیط ی درون زیرح وزه ه ا
یا آبخيزهای محلی یعنی ≥ 10هکتار
ری ز دان ه ،یعن ی ان دازه لک ه ه ا ˃10
هکتار
دوره زمانی
دیرین بوم شناس ی گذشته و تکامل آینده
گذش ته ت اریخی و تقریب ا ی ک ق رن ب ه س مت
آینده
گذشته مدیریتی موخر و شرایط جاری
که تنها برای چند سال آینده طراحی
شده است
سلسله مراتب اجرایی
پیمانه ای ب ين االلل ی ،م ثال م رتبط ب ا تن وع زیس تی و
گی اهی و ج انوری؛ ني ز ق وانين مل ی و م دیریت
س رزمين ی ا نظ ام نام ه ه ای من ابع؛ مقی اس
استراتژیک
نمایندگی فردی یا سیاستهای قبیله ای
خاص و راهبردهای قانونی؛ سیاستهای
نمایندگی در سطوح محلی و استانی ،و
اهداف مدیریت منابع زمين داران خصوص ی
سیاس تهای م وثر م دیریت محل ی در
س طح یگ ان ،ت ا عملی ات در س طح
پروژه؛ مقیاس تاکتیکی
سطح سازمان زیست
شناختی
فراوان ی کل ی جوام ع گی اهی ،تی پ ه ای پوش ش ،و
مراح ل س اختاری؛ مکانه ای نقش ه س ازی ش ده از
ecoregionsی ا اکوسیس تمها؛ اس تنتاج جوام ع
اکول وژیکی وس یع و اجتماع ات گون ه ه ا؛ عناص ر
درشت صافی
توزی ع و فراوان ی ه ر گون ه ی ا گروه ی از گون ه
ها
گون ه؛ ذخ ایر ژنتیکی ی ا دم؛ زیرگون ه ی ا
واریت ه ه ا؛ ب وم وی ژه ) (ecotype؛
ریخ ت ه ا )(morph؛ عناص ر ری ز
صافی
90
اندازه کوچک مقیاس
توصیف
مولفه
منبع
مثال
غنا و تنوع تیپ پهرو
تعداد و مساحت نسبی تیپهای زیستگاهی
برای یک گونه درون یک سیمای سرزمين
تعداد پهروهای تیپهای مختلف ،غنای گونه ای ،تنوع ،و چيرگی عددی یک گونه در
جامعه را تحت تاثير قرار می دهد
Bascompte et al.2002, Fitzsimmons
2003
پویایی پهروها
هجوم پهروها در طول زمان به عنوان تابعی
از آشفتگی و رشد توالی گیاهی
توزیع پهروهای پوشش گیاهی در طول زمان که منتج از پوشش گیاهی جایگزین پس از
آتش سوزی و رشد مجدد ثانویه است
Wu and Loucks 1995
ارتباط پهروها
درجه همجواری پهروها با شرایط مشابه در
یک سیمای منظر
ارتباط زیستگاه حاشیه حصارکش ی شده در یک محیط کشاورزی ،بطور متفاوتی حیات
وحش را با ظرفیتهای توزیع طوالنی مدت تحت تاثير قرار می دهد
Schooley and Wiens 2003, Walker
et al. 2003
دورافتادگی پهرو
فاصله از یک نوع پهرو تا نزدیکترین پهروی
مجاور (یا nامين پهرو) مشابه
پهروهای دورافتاده به ندرت توسط گونه ای که به سادگی در محیط های نامناسب
پراکنده نمی شوند اشغال می شوند ،مانند گنجشک Aimophila aesstivalisدر
جنگلهای سوزنی برگ کارولینا
Bender et al. 2003, Tischendorf et
al. 2003
پهروشدگی
شکستگی پهروهای زیست محیطی یا
زیستگاهی پیوسته به پهروهای کوچک تر،
ناسازگارتر ،و دورافتاده تر از انواع متفاوت
پهروشدگی علفزارها ،گونه های پرندگان را با حساسیت متفاوت نسبت به مساحت
زیستگاه تحت تاثير قرار می دهد؛ اثرات افتراقی پهروشدگی جنگل روی کیسه داران
درخت زی در استرالیا
Silva et al. 2003, Tallmon et al.
2003
گذرگاهها
آرایش کم و بیش خطی یا منقبض محیطها
یا زیستگاهها در یک سیمای منظر به منظور
ارتباط پهروهای بزرگتر
گذرگاههای حرکتی در جنگلهای کنار رودخانه ای دست نخورده برای شير کوهی Felis
concolorدر کوهستانهای کالیفرنیای جنوبی؛ جنگلهای کنار رودخانه ای و
گذرگاههای کمربند جان پناه )(shelterbeltدر داکوتای شمالی که پشتیبانی کننده
جمعیت پرندگان مهاجر است
Mabry and Barrett 2002, Haddad
et al. 2003
نفوذپذیری
درجه ای که در آن یک موجود زنده می
تواند میان پهروها درون یک سیمای منظر
حرکت کند
اثرات خردزیستگاهها و خردمحیطها درون جنگلهای پاک تراش ی شده روی پراکنش
قورغه های پاسرخ Rana aurora
Stamps et al. 1987, Chan McLeod
2003
اثر حاشیه ای
تهاجم خرد آب وهوا و پوشش گیاهی به
درون پهرو ،مشخصا جنگلی ،از یک حاشیه
دست خورده یا یک عرصه بازشده در
جنگل
پاک تراش ی که باعث کاهش تراکم درختان ،رشد فزاینده ،و تولیدمثل درختان چيره،
مرگ و مير بیشتر درختان ،و تهاجم خرد آب و هوای گرم و خشک تر به درون جنگلهای
بالغ مجاور می گردد
Chen et al. 1992, 1995
تباین )(contrast
حاشیه
درجه تفاوت در ساختار پوشش گیاهی بين
دو پهروی مجاور
تباین بزرگ در میانگين روزانه دمای هوا و خاک ،سرعت باد ،تابش با طول موج کوتاه،
و رطوبت هوا و خاک بين جنگلهای پاک تراش ی شده و بالغ
Chen et al. 1993
91
ناهمگنی موثر:
باال
شدت رقابت:
کم
تنوع گونه ای:
بیشترین
ناهمگنی موثر:
کم
شدت رقابت:
باال
تنوع گونه ای:
کم
ناهمگنی موثر:
کم
شدت رقابت:
باال
تنوع گونه ای:
کم
ناهمگنی موثر:
کم
شدت رقابت:
باال
تنوع گونه ای:
کمترین
تحرک /ادراک /اندازه موجود زنده
زیاد
کم
ناهمگنی فيزیکی حقیقی در محیط
کم
زیاد
اثرات تحرک گونه ،ناهمگنی فیزیکی محیط ،و رقابت روی تنوع گونه ای .ناهمگنی موثر ترکیبی از
دو عنصر اولیه است .تحرک می تواند به عنوان توانایی موجودات زنده در درک محیط زیست
تعریف شده و مرتبط به اندازه بدن گردد (اقتباس از .)HUSTON 1994
92
اندازه گیری ناهمگنی زیستگاه :
ناهمگنی زیستگاه عموما با استفاده از سامانه اطالعات جغرافیایی ) (GISو بسته های نرم افزاری تحلیل
رایانه ای مانند FRAGSTATSو برنامه هندی BIOCAPمحاسبه می گردند.
روشهای ارائه و تحلیل آرایش پهروهای زیستگاه ← اندازه گیریهای به دست آمده از هندسه ،مکان شناسی
) ,(Topologyتئوری نمایشی هندسی ) ,(Graph theoryجبر ماتریسی ،و ….
اگر هدف از تحلیل روابط حیات وحش با ناهمگنی زیستگاه افزودن به ادراک اکولوژیکی است در آن
صورت:
( )1تنها نمایه هایی را برای وقایع تجربی بکار برید که برخی پاسخهای مستقیم زیست شناختی یا رفتاری را
از طریق جاندار به سئوال شما بدهد
93
)2( از وسوسه برای تولید نمایه های بیش از اندازه و سپس ادعا نمودن به
اینکه "آنها از جهاتی مهم هستند" بپرهیزید و نیز هرگز ادعا نکنید که تمام
این نمایه ها ناشی از فعالیتهای بشری بوده و همگی تاثیر منفی روی گونه
ها ،جوامع اکولوژیکی یا اکوسیستم دارند.
)3( مولفه های ناهمگنی زیستگاه را تشریح نمایید ،در جستجوی
همبستگی های باال میان نمایه ها باشید (تنها فرض نکنید که تمام نمایه ها
نماینده پهروشدگی هستند)
)4( از جنبه ایجاز ،ابتدا ساده ترین نمایه ها با بیشترین قدرت توضیحی را
بکار برید.
94
برخی نمایه های ناهمگنی زیستگاه
نمایه
95
تعریف
پر پهرو (شدگی)
اندازه نسبی و دورافتادگی پوشش گیاهی پهروها
تخلخل
تعداد پهروها یا تراکم پهروها درون یک تیپ گیاهی ویژه بدون توجه به اندازه
پهرو
پراکندگی
شمارش ی از پهروهای مجاور غير مشابه و اختالط درونی تیپهای پوشش گیاهی
در سرتاسر یک سیمای منظر
شکل
ميزان انحراف از یک دایره
بوم شناسی اختالل و آشفتگی )(DISTURBANCE ECOLOGY
بوم شناسی آشفتگی روی پویایی شناسی زیستگاهها بر سیماهای منظر متمرکز است.
بوم شناسی آشفتگی ← شامل پویایی شناسی خاک ،بوم شناسی آتش سوزی ،توالی گیاهی ،هواشناسی ،اقلیم
شناسی و دیرین اقلیم شناسی است.
فهم بهتر اثرات آشفتگیها روی حیات وحش← بر اساس بسامد ،شدت ،طول مدت ،مکان و گستره جغرافیایی
آشفتگی نمایش داده می شوند.
در یک طبقه بندی ساده ،می توان چهار طبقه آشفتگی را براساس شدت و گستره جغرافیایی آنها تشخیص
داد.
-1آشفتگیهای نوع ← Iبالیای زیست محیطی عمده ای که نسبتا کوتاه مدت و شدید بوده و نواحی وسیعی را
تحت تاثیر قرار می دهند←آتشفشانها ،آتش سوزیهای بزرگ ،سیالب و گردبادها
96
-2 آشفتگی های نوع ← IIتغییرات زیست محیطی شدید موضعی از
وقایعی مانند باد ،کوالک و شیوع موضعی حشراتی که از برگ تغذیه می
کنند.
-3 آشفتگی های نوع ← IIIتغییرات مزمن یا منظم (سیستماتیک) در طول
نواحی وسیع بوده و شامل تغییر آرام سیماهای منظر بومی برای اسکان
بشری ،توالی اکولوژیکی و تغییرات اقلیمی طوالنی مدت است.
-4 نوع چهارم آشفتگی ها ← تغییرات زیست محیطی کوچک و موضعی
←آتش سوزیهای موضعی ،توسعه نه چندان شدید روستایی در طول حاشیه
سیماهای منظر طبیعی و پویایی شناسی فضای باز پوشش گیاهی تاج پوشش
ها
97
ناحیه جغرافیایی تحت تاثير
محلی و موضعی (1-1000هکتار)
گسترده (˂ 1000هکتار)
نوع 2
آشفتگيهای زیست محیطی موضعی (باد،
کوالک ،حشرات ،بیماریها)
نوع 1
بالیای زیست محیطی عمده (آتشفشانها،
آتش سوزیهای بزرگ ،گردبادها)
باال
نوع 4
تغیير زیست محیطی کوچک (آتش
سوزیهای موضعی ،انواع توسعه)
نوع 3
تغیير شدید یا منظم در طول نواحی وسیع
(شکارچیان ،رقابت ،جنگل داری)
پایين
درجه آشفتگی
چهار نوع آشفتگی نمایش داده شده بر اساس درجه ،یا شدت و ناحیه جغرافیایی تحت تاثیر
98
درسهای مدیریتی
-1در اغلب اکوسیستمها ،پویایی پوشش گیاهی و فاکتورهای زیست محیطی شامل ترکیب پیچیده ای از تغییرات
اتفاق افتاده در فهرستهای چندگانه است.
-2سیماهای منظر باید تک تک برای تعیین نوع آشفتگی اتفاق افتاده ،تاریخچه مکان موضعی ،و احتماال
پاسخهای پوشش گیاهی به هر رژیم آشفتگی مرتبط با فعالیتهای مدیریتی ارزیابی گردد.
-3حیات وحش می تواند نقش اصلی را در رژیمهای آشفتگی موثر و نحوه پاسخ زیستگاه به آشفتگیها همانند
صیادی و انتقال عوامل آشفتگی (مانند عوامل بیماریزای جنگل) و تاثیر علفخواری روی پوشش گیاهی ایفا نماید.
-4مدیریت ممکن است به دنبال مطالعه کاملتر نحوه عمل فعالیتها روی تغییر رژیمهای آشفتگی بومی و نحوه
پاسخ رفتاری (عملکردی) و جمعیت شناسی (عددی) به چنین تغییراتی باشد.
-5پاسخهای آتی اغلب اکوسیستم هایی که متحمل آشفتگی در مقیاسهای چندگانه فضا ،شدت و زمان هستند ،چندان
قابل پیش بینی نیستند.
-6مطالعات رژیمهای آشفتگی می تواند به راهنمایی سرزمین و مدیریت منابع کمک کند
99
اثرات سه نوع آشفتگی بر روی مولفه های جنگل
آتش سوزی
باد
قطع یکسره
نوع اثر باقیمانده
خشکه دار (درختان مرده سرپا)
فراوان
اندک
وجود ندارد
تنه درختان افتاده بر روی زمين
متعارف
فراوان
به تعداد اندک یا اصال وجود ندارد
پایين
پرپهرو
باال
سنگين
خفیف
سنگين
آشفتگی درخاک
نشانزد یا اثر بر روی جامعه آشکوب پایینی
100
حیات وحش در سیماهای منظر :جمعیتها و پهروها
پاسخ حیات وحش به ناهمگنی زیستگاه
مساحت زیستگاه و فاصله از ذخایر گونه های سکنی گزین (← ،)Colonizingتعداد گونه های حاضر در
زیستگاههای ویژه ،و درست نمایی تصرف و اشغال توسط گونه ها برای استفاده از زیستگاه را تحت تاثیر
قرار می دهد
تاثیر ناهمگنی زیستگاه بستگی به درجه تخصصی بودن زیستگاه و استفاده از محیطهای واسط توسط
جانداران دارد
اثرات حاشیه روی پوشش گیاهی حیات وحش
در طول زمان ،حاشیه به عنوان مولفه های کمتر خوش آیندی از سیماهای منظر مدیریت شده برای حیات
وحش مطرح گشته است.
حاشیه ها (که در معنای اخص ،کنار بوم و در معنای وسیعتر "بوم دگرگونی" یا ecoclineنامیده می شود)
مناطقی هستند که جوامع مختلف با یکدیگر مخلوط می گردند.
غنای گونه ای در طول حاشیه اغلب بیشتر از غنای درون پهروهای همگون منابع مجاور است← بیشتر
محصول همپوشانی فضایی اجتماعات گونه ها در طول حاشیه هااست تا جهت گیری اکولوژیکی جانداران
نسبت به محیط حاشیه به خودی خود
101
اثر حاشیه ای
عمق تاثیر حاشیه ای
"تله صیادان" یا محل اجتماع صیادان
اثرات مرزی )(Boundary effects
مرز←حاشیه های پهروهای زیستگاه در یک سیمای منظر و نیز مرزهای اجرایی نواحی تحت حفاظت
جداافتادگی پارکها و مناطق حفاظت شده ← از دست رفتن و انهدام شکارچیان رده باال و گوشتخواران
خشکی زی با گستره وسیع
برای جبران اثرات ناسازگار مرزی ناشی از سکونت گاه های بشری و استفاده از سرزمین در طول حاشیه
های پارکها و نواحی حفاظت شده← زونهای ضربه گیر
دو ادعای مخالف در استفاده از مناطق ضربه گیر اطراف پارکهای ملی و مناطق حفاظت شده:
-1ضربه گیرها باید نواحی دست نخورده باشند
-2مناطق ضربه گیر باید در جهت تکامل یا قوام حضور و فعالیت های بشری بکار رود
بهترین پاسخ احتماال ترکیبی از هر دو ادعای باال است
102
درباره جمعیتها و فراجمعیتها
نگرانی درباره قطعه قطعه شدن و تضعیف جمعیتها در پهروها و مناطق جدا افتاده زیستگاه ،مربوط به
اثرات منفی آن روی مانایی جمعیت است
"مانایی جمعیت" ← احتمال بقا و پایداری یک جمعیت در یک ناحیه مشخص در طول زمان معین
اغلب جمعیتهای حیات وحش در طبیعت به صورت موجودیت panmicticواحد (کامال میان
گشنی )interbreedingنیستند ،بلکه در خالل زمان و مکان به صورت زیرجمعیتهای نسبتا یا کامال دور
افتاده پراکنده شده باشند.
در یک فراجمعیت ،انتشار و تولیدمثل در درون زیرجمعیتها نسبت به بین زیرجمعیتها بیشتر اتفاق می افتد.
مانایی فراجمعیتها به طرق مختلفی می تواند بیان گردد ،مانند تعداد و اندازه زیرجمعیتهایی که در دوره
زمانی معینی باقی می مانند ،انتشار فضایی زیرجمعیتهای غیر صفر ،و طرق دیگر
103
پویایی سکنی گزینی )(COLONIZATION
بنیانگذاران و رهانندگان )(FOUNDERS AND RESCUERS
یکی از فاکتورهای اساسی نرخ اشغال زیستگاه ← پویایی سکنی گزینی و انقراض موضعی و محلی است.
سکنی گزینی جزایر اقیانوسی و تا حدی سکنی گزینی پهروها و سیماهای منظر قاره ای←
-1گونه های متحرکتر (یعنی موفقتر بوده ،مهاجرتهای طوالنی تر را انجام می دهند مانند حرکات در
گستره خانه ،انتشار زایشی ،مهاجرت فورانی ،و مهاجرت فصلی)
-2زادگان بیشتری را به ازای هر فصل زادآوری یا واحد زمان تولید یا منتشر می کنند.
-3قادر به مقاومت در برابر شرایط نامناسب بین جزایر یا پهروهای منابع هستند.
یکی از جنبه های پویایی سکنی گزینی جانداران در محیطهای پهروشده یا جزیره ای ← نحوه شروع
جمعیتهای موضعی و تنوع ژنتیکی و مانایی آنها است.
سکنی گزین ها که هسته آغازین جمعیتها را فراهم می کنند ← "بنیانگذار" یا "جمعیتهای بنیانگذار"
104
مشارکت بنیانگذاران در پایداری کلی فرا جمعیت بستگی به :
-1پایداری زیست محیطی مکان برای ابقای گونه به محض حضور گونه
-2نسبت زادگان با ارزش یا پراکنده کنندگان جمعیت منبع
-3ارزش مکان به عنوان جاپا ( )Stepping stoneبرای اشغال کنندگان پهرو
تعداد جانداران بنیانگذار ،نرخ میان گشنی با جمعیتهای مجاور ،و نرخ مهاجرت از سمت جمعیتهای منبع
که فاکتورهایی موثر در تنوع ژنتیکی جمعیت موضعی است ،حتی مهمتر از پویایی شناسی گونه بنیانگذار
است
105
" اثر بنیانگذار" ←اگر تعداد بنیانگذاران پایین باشد و متعاقب آن تولیدمثل یا
مهاجرت به درون پایین باشد ،در آنصورت جمعیت دستخوش یک تنگنای
ژنتیکی خواهد شد .در اغلب شرایط غایی ،چنین جمعیتی از اثرات درون
گشنی رنج خواهد برد.
سکنی گزینها نقش حساسی را در نجات جمعیتهای موضعی کوچک (که
بطور بالقوه بواسطه فقدان تنوع ژنتیکی و تعداد بسیار کم مولدین در خطر
هستند) ایفا می کنند.
دو نوع نجات را می توان تعریف نمود:
"-1 نجات ژنتیکی" ← ضمیمه کردن ژنهای جدید به یک جمعیت موضعی
که به اجتناب از مشکالت ناشی از تثبیت آللهای زیان آور و افزایش
هوموزیگوتی ژنتیکی ناشی از رانش ژنتیکی ،درون گشنی یا اثر بنیانگذار
کمک می کند.
106
"نجات دموگرافیکی" ← ضمیمه کردن افراد جهت افزایش اندازه موثر جمعیت موضعی ،بطوریکه جمعیت
به واسطه تغییرات تصادفی در موفقیت تولیدمثلی فردی یا تعداد نوزادان منقرض نمی شوند.
تعداد مهاجران مورد نیاز برای نجات دموگرافیکی تقریبا نیازمند حجم بزرگی نسبت به تعداد مهاجران برای
نجات ژنتیکی است ،ولی این امر بستگی به طول نسل ،طول عمر و ارزش تولیدمثلی ویژه سنی و میزان
تغییر زیستمحیطی و استرس و دیگر عوامل دارد
پویایی شناسی انقراض
عوامل موثر در انقراض:
-1تحرک
-2مساحت
-3زمان سپری شده پس از جداافتادگی جزیره یا پهروی منبع
107
تاثیرات تزایدی جداافتادگی
اثرات جداافتادگی:
-1در تنگنا قراردادن غنای گونه ای
-2اثرات ژنتیکی معکوس مانند تثبیت آللهای زیان آور ،افزایش هوموزیگوتی ،و کاهش کلی تنوع آللی ذخایر
ژنتیکی را که منتج از رانش ژنتیکی است افزایش می دهد.
-3مشکل درون گشنی (شامل باروری و حاصلخیزی محدود شده ،مرگ ومیر فزاینده نوزادان ،و کاهش سن
سالخوردگی تولیدمثلی).
108
افت و کاهش می تواند در گذر زمان پس از جداافتادگی یا تغییر محیطها رخ دهد ،بطوریکه انقراض
نهایتا با شرایط ویژه اش اتفاق افتد .بنابراین پدیده "بدهی انقراض " extinction debtواقعی بوده و
باید در امر حفاظت و طراحی ذخیره گاهها در نظر گرفته شود.
سیماهای منظری که تنها اخیرا در معرض تخریب زیستگاه و پهروشدگی قرار گرفته اند ،ممکن است
تعداد غیرمعمولی گونه های نادر در یک دوره کوتاه داشته باشند که به نوبه خود می تواند نمایه ای از
بدهی انقراض قریب الوقوع باشد.
جداافتادگی شرایط زیستمحیطی در محیطهای قاره ای در توسعه "جانوران باقیمانده " relictual
، faunasیا ابقای گونه های قدیمی به دلیل شرایط زیستمحیطی مناسب موثر است.
گونه های باقیمانده تمایل به حضور به صورت فردی و در مکانهای مجاور دارند ،بنابراین لزوما نماینده
شرایط اوج اقلیمی یا ناحیه ای نیستند.
109
آیا جداافتادگی و پهروشدگی همیشه بد است؟
یکی از نتایج مثبت جلوگیری از گسترش بیماریها ،انگلها و پاتوژنها است.
ایجاد چندین جمعیت بنیانگذار در مکانهای مختلف با پویایی آشفتگی متفاوت و بنابراین احتماالت موفقیت
متفاوت.
ابقای جانوران باقیمانده که بطور طبیعی با تغییر در اقلیم ،پوشش گیاهی یا تغییرات سطح زمین جدا افتاده اند.
گونه ها می توانند از دو طریق بطور ناحیه ای یا موضعی آندمیک (در هیچ نقطه دیگر یافت نمی شوند) باشند:
"-1دیرین آندمیک ها" یا ← Paleoendemicگونه هایی هستند که در حال حاضر در پناهگاههای محیطهای
مناسب که به دلیل تغییرات بزرگ مقیاس طوالنی مدت شرایط زیستمحیطی جدا افتاده اند ،حضور دارند
"-2نوآندمیک ها (← ")Neoendemicگونه هایی هستند که تنها اخیرا به صورت یک گونه مجزا در آمده اند
(معموال در محیطهای منفصل یا جداافتاده)
واژه "نیمه آندمیک " Semiendemicرا در اشاره به گونه هایی که مهاجرت نموده و بخشی از چرخه ساالنه
خود را درجای دیگر سپری کرده ولی توزیع شان را درطول بخشی از سال تنها به ناحیه جغرافیایی ویژه ای
محدود می کنند ،بکار برد← شامل گونه های مهاجر مانند بسیاری از پرندگان غیرمقیم مناطق استوایی
110
روابط گونه -مساحت
در ساده ترین حالت ،تعداد گونه( )Sتحت تاثیر مساحت پهروی منبع) (Aبراساس معادله S CA Zاست
Cعبارت است از یک مقیاس ثابت که براساس آرایه و مکان متفاوت است و Zنرخی است که در آن تعداد
گونه ها با افزایش مساحت افزایش می یابد.
با دو برابر شدن تعداد گونه ها به نظر می رسد که نیاز به منطقه ای با 10برابر مساحت اولیه است
"تابع شیوع" ← Incidence functionرابطه بین حضور یا فراوانی حضور یک گونه در پهروهای
زیستگاه ← برای پرندگان خشکی زی قاره ای ،پرندگان دریایی ،پروانه ها و بسیاری دیگر از آرایه ها
محاسبه شده است.
محیط زیستهای جداافتاده درسیماهای منظر قاره ای از جزایر اقیانوسی از چندجنبه و کارکرد متفاوت است:
-1حرکات جانداران بین پهروهای زیستگاه درون سیماهای منظر ممکن است نسبت به جزایر پیچیده تر باشد.
این پیچیدگی به این دلیل است که محیط های بینابینی در سیماهای منظر ممکن است درجات متنوعی از منابع
مورد نیاز را مهیا کند و بنابراین ممکن است به صورت جاپا یا منطق ته نشینی ()Sinkعمل کند.
111
-2 فرایندهای سکنی گزینی و انقراض ممکن است در سیماهای منظر نسبت
به جزایر پیچیده تر باشد.
-3 پهروهای زیست محیطی کوچکتر در سیماهای منظر ،ممکن است باعث
توقف عملکرد شود همچنانکه اگر اندازه پهرو و مساحت منابع نسبت به
نیازمندیهای کلیدی تاریخچه حیات کوچک باشند ،در آنصورت زیستگاه
عامل توقف گونه خواهد شد .همچنین ،اثرات حاشیه و مرز می توانند
پهروهای کوچک را برای برخی گونه های ساکن مناطق درونی پهروها
نامطلوب سازند و بافت ( )contextپهرو در زمینه سیمای منظر می
تواند استفاده آنرا شدیدا تحت تاثیر قرار دهد.
-4 زیستگاه انتشاری ویژه گونه ها در سیماهای منظر ممکن است زیربهینه
ولی قابل استفاده باشد درحالیکه در حالت جزیره ای ،امتدادهای اقیانوسی به
ندرت زیستگاه انتشاری مناسب برای جانداران خشکی زی فراهم می کنند.
تمام این چهار شرط می تواند منجر به غنای گونه ای بیشتر و اثرات پایینتر
تضعیف گونه ای در پهروهای زیستمحیطی واقع در محیط قاره ای نسبت
به جزایر اقیانوسی با مساحت مشابه گردد.
112
ارزش حفاظتی پهروهای باقی مانده از محیطهای طبیعی
تمام آن چیزی باشد که در یک سیمای منظر ،آبخیز یا ناحیه جغرافیایی برای بازسازی یک بیوتا یا اکوسیستم
طبیعی تر باقیمانده است.
پهروهای باقی مانده بومی می توانند یک نیاز سودگرایانه و انسان محوری را (مانند تهیه منابع گیاهی،
دارویی و غذایی با ارزش) پاسخ دهند.
تجربیات آموزشی با ارزشی را برای مدیریت استقرار مجدد ارائه دهند.
پهروهای باقیمانده از محیطهای طبیعی می تواند به عنوان اتصال دهنده بین پهروهای بزرگتر عمل نمایند.
113
سیمای منظر به عنوان یک ناحیه برنامه ریزی
شاید محتاط ترین دیدگاه در برنامه ریزی برای زیستگاه حیات وحش در نظرگرفتن سیمای منظر به عنوان
یک کل و سپس تصمیم گیری در این مورد است که کدام عناصر درون سیمای منظر بهترین مشارکت را در
اهداف ویژه حفاظتی دارد.
دسته بندی اهداف غیرجاه طلبانه و دقیق ← در این صورت مشخص است که کدام گونه ها ،جوامع،
زیستگاهها و شرایط رویشی و زیست محیطی دارای ارزش حفاظتی بوده و عالقه مندی در مورد گونه هایی
است که نادر ،جداافتاده ،منفصل یا درحال کاهش هستند.
یکپارچه کردن اهداف مدیریتی در میان مالکین و طبقات تخصیص اراضی.
توجه به پویایی شناسی آشفتگی و نحوه ایجاد ،تخریب یا تغییر ارتباط شرایط زیستگاه توسط آنها.
دیدگاه باید شامل محاسبه -1مساحت زیستگاه ویژه مورد نیاز برای رسیدن به اهداف مدیریتی؛ -2تناوب و
مساحت تحت تاثیر آشفتگی؛ -3زمان بهبود و اصالح پس از آشفتگی برای ایجاد مجدد شرایط مطلوب باشد.
شبیه سازی و تحلیل سامانه اطالعات جغرافیایی ( )GISممکن است در این راه مفید باشد
114
پایش زیستگاهها و آمادگی حیات وحش در سیماهای منظر
برای چندین دهه مدیران برخی جنبه های زیستگاه حیات وحش را در مقیاس سیمای منظر بکار برده
اند←شامل استفاده از لیسه گاهها و گودالهای آب برای سمداران ،جعبه های آشیانه برای مرغابی سانان ،و
بسیاری دیگر
در سالیان اخیر تمرکز بر روی ←فرایندهای اکوسیستم و گونه های چندگانه و نیاز به پایش محیط زیست و
عکس العمل حیات وحش در مقیاس سیمای منظر بوده است.
115
پایش اثرات سیمای منظر روی حیات وحش ←شامل پیگیری روندها در
جمعیتها و اشغال زیستگاه و تعیین رفتار انتخاب زیستگاه و عکس العملهای
عددی و کارکردی جانداران می باشد.
چون گونه ها به نحو احسن و بطور یکنواخت توزیع نشده اند ←تهیه
مجموعه کاملی از منابع برای کمک به حضور مطمئن یک جمعیت باید
شامل زیستگاههای حرکات فصلی و محدوده ای؛ زیستگاههای مهاجرتی،
انتشاری و استراحتی؛ و زیستگاههای موردنیاز برای ابقای تنوع ژنتیکی با
اطمینان از یک جمعیت موثر بزرگ و زیرجمعیت متصل به هم باشد.
بعالوه فراهم آوری زیستگاه پیرامونی ،زیستگاههای زیربهینه یا ثانویه،
مخزنها ( ، )Sinkگذرگاهها ،حلقه ها و اتصاالت کلیدی و دیگر مواردی
که برای بقای فراجمعیتها ضروری به نظر می رسد.
116
117
118
119
120
121
122
123
124
125
126
127
128
129
130
131
132
133