Transcript 56.รื้อถอนกระบวนทัศน์

การรื้อถอนกระบวนทัศน์
(Paradigm Deconstruction)
ผศ. ดร. จิตรกร โพธิ์งาม
จากสุภา ศิริมานนท์ ถึงวันพรุง่ นี้ :
รื้อถอนระบบคิดบนหนทาง
Postmarxism /Postmodernism/
New Anarchism
New Age Manifesto
• ประวัติศาสตร์สงั คมแห่งอนาคต คือ ...
ประวัติศาสตร์แห่งการปฏิวตั ิทางโลกทัศน์
พาราไดม์เก่าถูกรื้อถอนไป
พาราไดม์ใหม่ปรากฏขึ้นมา
เพื่อพร้อมที่จะถูกรื้อถอนต่อไป
เยาวมิตรทั ่วโลก จงสามัคคีกนั !
เธอไม่มีอะไรจะสูญเสีย
นอกจากโซ่ตรวนแห่งมายาที่ลากเธอไป
บนหนทางที่ไม่มีทาง
• 2 บทวาทะของ Kuhn Marx
(สปี ชีสใ์ หม่จากการ cloning ทางพาราไดม์)
เศรษฐศาสตร์การเมืองเป็ นเรื่องของความหายนะ
• โบราณว่า
สั ่งฟ้า ปลาสั ่งฝน
น้ า
จาก
กันไปยังอาลัยและห่วงไม่หาย
มาถึงวันนี้ มองไปรอบตัว ไม่เห็นอะไร มีแต่
น้ าไร้ปลา ฟ้าไร้ฝน
แล้วเธอจะอยูอ่ ย่างไร ท่ามกลางธรรมชาติหายนะ
ความหายนะของวิชาการ
• ป่ าล่มสลาย ชีวิตก็ลม่ สลายด้วย
เพราะทั้งสองเป็ นหนึ่งเดียวกัน
มาถึงวันนั้น
เศรษฐศาสตร์การเมือง...
ก็ตอ้ งพบกับความหายนะ
ดินแดนแห่งความสูญเปล่า
• ที่นี่ นั ่งไม่ได้ ยืนก็ไม่ได้ นอนก็ไม่ได้
ในภูเขา ไม่มีแม้แต่ความสงบเงียบ
• มีฟ้าร้อง แต่ไร้ฝน
ที่นี่เป็ นดินแดนแห่งความมืดมน …
ไร้ความหวัง
• T.S. Eliot บรรยายไว้ใน The Waste Land
การรื้อถอน แปลว่าอะไร
• พระธรรมอยูใ่ นใจของเธอ รอบรอบตัวเธอ
ไม่ได้อยูใ่ นโบสถ์หรือในวัด
ไม่ได้อยูใ่ นพระพุทธรูปหรือพระสงฆ์
ทั้งหมดเหล่านั้น เป็ นเพียงสิ่งก่อสร้าง
เธอต้องรื้อถอน เคลื่อนย้ายสิ่งก่อสร้างออกไป
ให้หมด แล้วเธอก็จะพบพระธรรม
การเล่าอภิอมหานิยายวันนี้เริม่ จาก
คาสารภาพของ Marx
• ในช่วงทศวรรษ 1860 ลูกสาว 3 คนของ Karl
Marx ทาการสอบถามความคิดเห็นของพ่อ
เกี่ยวกับเรื่องต่าง ๆ หลายเรื่อง … นี่คือตอนจบ:
– Favourite Colour:
– Favourite Name :
– Favourite Dish :
(ของโปรด)
Red
Laura, Jenny
Fish
การเล่าอภิอมหานิยายวันนี้เริม่ จาก
คาสารภาพของ Marx
• Favourite Maxim : Nihil humani a
me alienum puto
(Nothing human is alien to me)
• Favourite Motto : De omnibus
dubitandum (Everything should be
doubted)
ระบบคิด
• ความสงสัยแบบเดียวกัน นาไปสูโ่ ลกทัศน์ที่ตา่ งกัน :
• ความสงสัยของ Descartes
โลกทัศน์แบบ
กลไก / มองเห็นโลกเป็ นเครื่องจักรที่ตายแล้ว
• ความสงสัยของ Marx
โลกทัศน์แบบ
ปฏิวตั ิ / เปลี่ยนแปลง โค่นล้มโลก
PRAXIS = สงสัยทุกสิ่งทุกอย่างที่ขวางหน้า = ปฏิวตั สิ งั คม
Post Marxism
• นักคิดของ Post-marxism กาลังสงสัยหลายสิ่งหลายอย่าง
เกี่ยวกับความคิดของ Marx และ Marxism
• ทาไมต้อง เศรษฐศาสตร์นิยม ทาไมต้อง วิถีการผลิต
• ทาไมมีแต่ Production ไม่มี Seduction
• ทาไมมีแต่ superstructure ทาไมไม่มี Deep structure
• นักคิด Post-marxist เสนอให้มี การสังเคราะห์ใหม่
ระหว่างชีวิตจิตวิญญาณกับวัตถุ
The Greening of Marxism
• นักคิด Post-marxist เติมสีเขียวให้กบั Marx
ตอนนี้เราจึงมี ecological marxism ,
marxist ecology , green political
economy
• แล้วก็ Eco - Socialism
ทุนนิยม ขูดรีดทั้งคนและธรรมชาติพร้อมๆ กัน
• นิเวศสังคมนิยม
ดูเหมือนจะเป็ นความฝันใหม่ของชาวยูโธเปี ยมาร์กซิสต์
Postmodernism
• Modernism ยังไม่มี แล้วจะมี Postmodernism ยังไง
• แต่บางคนบอกว่า สังคมจีนในยุคเล่าจื๊อ เป็ น Postmodern
มากกว่าสังคมตะวันตกยุคหลังอุตสาหกรรม
• What is Postmodernism ? คำตอบอยูที่ภำษำข้ำงลำงนี้
• Semiotic chora / Speculum / Grammatology /
Anorexic / Libidinal economy / Allusion /
Rhizomes / Nomadology /Differend /
Simulacrum /Anamnesis /Anagogy /
Anamorphosis
Postmodernism
Vs Postmarxism
• เกมภาษา วาทกรรม การเล่านิยายของ
postmodern อาจช่วยพาเราหนีเตลิดจากความ
เป็ นจริงของโลกได้ระดับหนึ่ง
• แต่รา่ งกาย/เนื้อหนัง/ความอยาก จะมีพลังไป
ต่อต้าน/คัดค้าน/ทาลายระบบอานาจ/ความรูท้ ี่
ครอบงาคนและสังคมได้หรือเปล่า
ชาวมาร์กซิสม์ใหม่มีความรูส้ ึกว่า
• Postmodernism เป็ นเรือ่ งของความหลงอยูก่ บ
ั
ความปรารถนาภายในของตนเอง ไม่สนเรือ่ งความ
ขัดแย้งและการต่อสูบ้ นเวทีประวัตศิ าสตร์ที่เป็ นจริง
• postmodernism หมกมุ่นอยูก่ บ
ั สังสารวัฏของ
วาทกรรมมากไป เหินห่างจากปั ญหาระดับรากหญ้าของ
ประชาชนและหมดพลังที่จะปฏิบตั กิ ารแตกหักกับ
สังคม
Postmodernism 2 แนว
• วาทกรรม
วาทกรรม
เพื่อล้มล้างระบบคิดเก่า
เพื่อวาทกรรม
เพื่อเปลี่ยนโลกและสังคม
เพื่อความมันใน
อารมณ์โดยผ่านกระบวนการ New Social
Movement
Postmodernism + Psycho
• คิดแบบ Postmodern คือการมองย้อนกลับไป
ค้นหาบางสิ่งบางอย่างที่ถูกหลงลืมในอดีต
บางสิ่งบางอย่างที่สูญหายไปจากความทรงจา
บางสิ่งบางอย่างที่ถูกกดดันไปอยูใ่ ต้จติ สานึก
• คิดแบบนี้ได้…
ก็อาจมองเห็นต้นตอของวิกฤติปัจจุบนั ในสังคมและ
โลกของเรา
Postmodern แบบจีน
• เล่าจื๊อ … เล่าตานานถึงผูอ้ าวุโส
ไร้ตวั ตน ไม่มีใครเห็น
นอนใต้ใบหญ้า ใบไม้
เอ่ยสัจธรรม ไร้คาพูด
ท่ามกลางความว่าง ...
NEW ANARCHISM
• อภิวาทกรรม เป็ นเรื่องที่จะต้องถูกปฏิเสธ
การเล่าอภิมหานิยายก็ตอ้ งถูกปฏิเสธเช่นกัน
แต่ปัญหามีอยูว่ ่า เรากาลังสร้างอภิวาทกรรม
/ อภิมหานิยายฉบับใหม่ข้ ึนมาหรือเปล่า ?
นี่คือ ข้อสงสัยของ
นัก
นิยมอนาธิปไตยใหม่
ไม่มีการต่อสูท้ างชนชั้น
• ชาวอนาร์คิสต์ใหม่เชื่อว่า กลุม่ ผูใ้ ช้แรงงาน
ในอุตสาหกรรม คงจะไม่สามารถทาการ
เปลี่ยนแปลงสังคมได้ เพราะพวกเขาได้
กลายเป็ นส่วนหนึ่งของระบบทุนนิยมไป
เสียแล้ว
ไม่มีการต่อสูท้ างชนชั้น
• กลุม่ คนที่พอจะเป็ นความหวังได้น่าจะเป็ น
ชาวนาชาวไร่ผยู ้ ากไร้ คนยากจนในเมือง
ผูใ้ ช้แรงงานในท้องไร่ทอ้ งนา ปั ญญาชน
คนหนุ่มสาวรุน่ ใหม่ รวมไปถึงคนที่เบื่อโลก
เบื่อชีวิตบัดซบ...
ไม่มีการต่อสูท้ างชนชั้น
• เราต้องถามว่า การต่อสูท้ าง
ชนชั้น เคยมีไหมในสังคมไทย
และถามจริง ๆ ว่า จะมีโอกาส
เกิดขึ้นในอนาคตได้หรือเปล่า
การขูดรีดทางจิตใจ
• ความสัมพันธ์ของคนในสังคมเต็มไปด้วยมลพิษ
ระบบการทางานที่ไม่มีชีวิตชีวา ไม่สร้างสรรค์ เต็ม
ไปด้วยความเครียด ประชาชนส่วนใหญ่กาลังถูก
ขูดรีดอย่างหนักทั้งกายและใจ ทั้งในเมืองและ
ชนบท
• ผูท้ ี่ไม่ถูกกดขี่ขูดรีด ก็จะถูกเบียดไปอยูช่ ายขอบ
การปฏิวตั ิ คือ การปฏิวตั ิชีวิตประจาวัน
• เศรษฐศาสตร์การเมืองของเราจะต้องก้าว
ข้ามพ้นจากวิถีคิดแบบมิตเิ ดียวไปสู่
ความหลากหลายแห่งจินตนาการ
• นอกจากจะทาการต่อสูเ้ พื่อต่อต้านความยากไร้
และความขาดแคลนทางวัตถุแล้ว ยังต้อง
คานึงถึงเรือ่ งความทุกข์ยากทางจิตใจอีกด้วย
การปฏิวตั คิ ือ ปฏิวตั ชิ ีวิตประจาวัน
• เราต้องช่วยกันปลดปล่อยให้ผคู ้ นหลุดพ้นจากโซ่ตรวน
แห่งมายาและสร้างพลังอานาจให้ผคู ้ นทุกวงการกาหนด
ชะตากรรมของตนเองในชีวิตประจาวันได้
• ในความคิดของอนาธิปไตยใหม่
การปฏิวตั ิสงั คม คือ การต่อสูก้ นั ในชีวิตประจาวัน
เพื่อเอาชีวิตกลับคืนมา
NEW ANARCHISM ในยุคโลกาภิวตั น์
• นักคิดของ postmarxism บอกว่า
มาร์กซิสม์ แบบคลาสสิก มีขีดจากัดทาง
ประวัติศาสตร์ ต้องมีการปรับเปลี่ยนระบบ
คิดกันใหม่ สลัดบางอย่างทิ้งไป
รักษาหลักการพื้นฐานบางอย่างไว้
แล้วทุกอย่างจะดีข้ ึน
NEW ANARCHISM ในยุคโลกาภิวตั น์
• แต่ชาวอนาร์คิสต์ใหม่บอกว่า มีระบบคิดใหม่
แค่น้ ีไม่พอ เพราะภาพเก่า ๆ ของระบบทุนนิยม
ยังอยู่ ในศตวรรษที่ 21 เรากาลังพบกับ
สถานการณ์ใหม่ระดับโลก เรากาลังต่อสูก้ บั
ทุนนิยมโลก บรรษัทข้ามชาติ สถาบันการเงิน
ข้ามชาติที่มีอานาจครอบงาอธิปไตยทาง
เศรษฐกิจการเมืองของประเทศต่าง ๆ ทั ่วโลก
NEW ANARCHISM ในยุคโลกาภิวตั น์
• ปั ญหาคือ ทาอย่างไรจึงจะมีอิสรภาพใน
ชีวิตประจาวันท่ามกลางยุคโลกาภิวตั น์
และการขูดรีดของบรรษัทข้ามชาติ
นิเวศวิทยาของอนาธิปไตยใหม่
• เราจะเลือกอะไร ชีวิตหรือความตาย
ถ้าต้องการชีวิต ก็ตอ้ งปฏิบตั ิการสร้างความ
หลากหลายในการเปลี่ยนแปลงสังคม ใน
นิเวศวิทยา ถ้าไม่มีความหลากหลายทาง
ชีวภาพ ระบบนิเวศก็ไร้เสถียรภาพ ชีวิตก็
ต้องสิ้นสุด
นิเวศวิทยาของอนาธิปไตยใหม่
• ทุกสปี ชีส ์ เสมอภาคมีความสาคัญเท่าเทียม
กันในการพิทกั ษ์รกั ษาความสมดุลของระบบ
นิเวศ
• สังคมของเรา ...
… ถ้าไม่มีความหลากหลายทางชีวภาพ ...
ชีวิตก็จะเดินทางไปสู่ความตาย
NEW ANARCHISM Vs MARXISM
• ดูเหมือน Marx กับนักนิยมอนาธิปไตยใหม่ จะ
มีความคิดคล้าย ๆ กัน :
• ต่อต้านอานาจรัฐ / เพื่อการเคลื่อนไหวแบบ
ปฏิวตั ิ / เพื่อการเมืองของประชาชน / ยูโธเปี ย
สังคมใหม่ที่มีอิสรภาพ มีความเสมอภาค แต่
ความเป็ นจริงแล้ว มีความต่างกันมาก โดยเฉพาะ
เกี่ยวกับ paradigm การมองระบบเศรษฐกิจ /
สังคม / การเมือง
จักรวาลวิทยา และจิตสานึกแห่งจักรวาล
• เมื่อวิทยาศาสตร์ วิชาการและวิธีวิทยา
ปรากฏขึ้น จักรวาลวิทยาก็หมดความหมาย
• ในความเป็ นจริง จักรวาลวิทยา คือ พื้นฐาน
โลกทัศน์ของเรา จักรวาลวิทยาจะเป็ นเครือ่ ง
ชี้ทิศนาทางของชุมชนว่าจะเดินอย่างไร
ในโลกนี้
จักรวาลวิทยา และจิตสานึกแห่งจักรวาล
• จักรวาลวิทยากาหนดนิยามพื้นที่ของมนุษย์
ในโลกของเรา จะบอกเราว่า …
เราเป็ นใคร เราอยูท่ ี่ไหน
เรามีความสัมพันธ์อย่างไรกับโลกธรรมชาติ
และสิ่งมีชีวิตทั้งปวง
บนผืนโลก… ระหว่างนรกกับสวรรค์
• ที่ที่ไม่มีจกั รวาลวิทยา คนเราก็จะขาดจิตสานึก
แห่งจักรวาล ในใจมีแต่การแสวงหาวัตถุ /
ผลประโยชน์ มีแต่คิดถึงตนเอง ไม่นึกถึงคนอื่น
และชีวิตอื่น ๆ ในโลกธรรมชาติ
• ในที่น้นั ไม่มีพ้ นฐานทางจั
ื
กรวาล สาหรับ
อัตลักษณ์ของคน ในสังคมจะมีแต่ความมืดมน
ความอับจนและการล่มสลายของระบบนิเวศ
บนผืนโลก… ระหว่างนรกกับสวรรค์
• เศรษฐศาสตร์การเมืองจึงควรให้ความสาคัญ
แก่การวิเคราะห์ทางจักรวาลวิทยาด้วย
• ปั ญหา คือ จักรวาลวิทยาของไทย
อยูท่ ี่ไหน
เราอยูท่ ี่ไหน
• โลกของเรา คือ โลกของความแปลกแยก ชีวิตของ
คนเราแตกแยกเป็ นเสี่ยง เลื่อนลอย ไร้จุดหมาย เรา
ไม่รูว้ ่ากาลังยืนอยูท่ ี่ไหน ไม่มีพ้ นที
ื ่ที่จะให้ยนื เป็ น
โลกที่ไร้ความสานึก
• แผนที่แห่งจิตของเราคือ พื้นที่อนั ว่างเปล่า
เราไม่รูว้ ่าจะเขียนแผนที่น้ ีอย่างไร
เราอยูท่ ี่ไหน
• รื้อถอนระบบคิดบนหนทาง
Post-marxism
Postmodernism
New Anarchism
แล้วเศรษฐศาสตร์การเมืองก็คงให้คาตอบ
ไม่ได้ว่า เราอยูท่ ี่ไหน
ลาก่อน …มหาลัย
• ในบทความ “มองดูนก
ั ศึกษา ม.ธ.ก.ด้วยแว่นขาว”
• กุหลาบ สายประดิษฐ์ เขียนว่า“…เขารัก
มหาวิทยาลัยนี้ เพราะว่ามีธาตุบางอย่างของ
มหาวิทยาลัยนีท
้ ี่สอนให้เขา รู้จก
ั รักคนอืน
่ รู้จัก
คิดถึงความทุกข์ยากของคนอืน
่
เพราะว่า
มหาวิทยาลัยนีไ้ ม่กก
ั กันเขาไว้ในอุปาทาน
และความคิดที่จะเอาแต่ตวั รอดเท่านัน
้
ชาว ม.ธ.ก.รักมหาวิทยาลัยของเขา เพราะว่า
มหาวิทยาลัยของเขารูจ
้ ก
ั รักคนอืน
่ ด้วย…”
ลาก่อนมหาวิทยาลัย
• เศรษฐศาสตร์การเมืองในยุคนี้ น่าจะหันมาค้นหาสิ่ง
ที่กุหลาบ สายประดิษฐ์ เรียกว่า ธาตุบางอย่าง
ที่แฝงอยูใ่ นมหาวิทยาลัยที่สอนให้นกั ศึกษารัก
ประชาชน…รักคนอื่น อะไรคือ ธาตุบางอย่าง
• ถ้าค้นไม่พบก็ตอ้ งบอกว่า
…ลาก่อนเศรษฐศาสตร์การเมือง
…ลาก่อนมหาวิทยาลัย
• การรื้อถอนระบบคิดทั้งหมดที่มีอยูย่ งั ไม่ส้ นสุ
ิ ด
การต่อสูเ้ พื่อการปฏิวตั ิทางพาราไดม์ /
โลกทัศน์ยงั ต้องดาเนินต่อไป
ไม่ว่ามีเศรษฐศาสตร์การเมืองหรือไม่
ไม่ว่ามหาวิทยาลัยจะอยูใ่ นระบบ…
นอกระบบ ข้างระบบ… ตกระบบ …
หรือล่มสลายไปแล้วก็ตาม
เศรษฐศาสตร์การเมืองของประชาชน
• สาหรับศตวรรษที่ 21 เศรษฐศาสตร์
การเมืองต้องให้ความสาคัญแก่การชาแหละ
พาราไดม์ วิพากษ์ สังเคราะห์ รื้อถอน
สร้างใหม่อย่างไม่ขาดสาย และอย่าไป
ลุม่ หลงยึดมั ่นถือมั ่น ในพาราไดม์ซึ่งมี
แนวโน้มที่จะกลายเป็ นคัมภีร ์
• ข้อสาคัญ คือ เศรษฐศาสตร์การเมืองต้องเป็ นไป
เพื่อชีวิต เพื่อประชาชน สะท้อนให้เห็นถึง
ความทุกข์ยากของประชาชน
ดั ่งคากาพย์ของ นายผี ที่เล่าถึง
นิเวศวิทยาแห่งชีวิตอีสาน
ในฟ้าบ่มีน้ า
ดินซ้ ามีแต่ทราย
น้ าตาที่ตกราย
คือเลือดหลั ่งลงโลมดิน...
ใน
• นายผี ยังย้าด้วยว่า
ความทุกข์ยากของคนอีสาน ของชาวนาชาวไร่ใน
สังคมชนบทไทยจะหมดไปได้ก็โดยผ่านหนทาง
การเมืองของประชาชน เท่านั้น
• เศรษฐศาสตร์การเมืองในยุคใหม่น้ ี เป็ น
เรื่องการเมืองของประชาชน
เพลงระบาแห่งต้นหญ้า
• ต้นแล้วต้นเล่าที่เท้าขยี้
เหยียบย่ากดขี่ให้โอนอ่อน
สิทธิฝัน สิทธิชีวิต ถูกลิดรอน
ถูกทิ้งถอนเพราะความผิดคิดแตกกอ
เพลงระบาแห่งต้นหญ้า
• หญ้า คือ หญ้า ใช่ไม้เลี้ยงในกระถาง
ขอที่ว่างให้ความฝั นได้แตกหน่อ
เพียงดินอุม้ แดดอุ่นลมพัดทอ
ต้นหญ้าพร้อมพลีช่อรอรับประดับเมือง
• จากจุลสารนักศึกษา มธ. สาส์นวัชพืช สาส์นเพื่อสร้างสรรค์สงั คมและสิ่งที่ดีงาม
ก.ค. 2543