Transcript ÜROGENİTAL SİSTEMİN GELİŞİMİ - Adnan Menderes Üniversitesi

Ürogenital Sistemin Gelişimi
Prof. Dr. Alpaslan GÖKÇİMEN
Adnan Menderes Üniversitesi Tıp Fakültesi Histoloji ve
Embriyoloji Anabilim Dalı
Gelişim
• Üriner ve genital sistemler, birbirleriyle çok
yakın ilişkili olarak gelişmeye başlarlar
• Özellikle erkekte, üriner sistemin bazı
embriyonik parçaları genital sistemdeki
bazı yapıların kökenini oluştururlar.Örnek:
Duktuli efferentesler ve duktus deferens
• Yetişkinlerdeki bazı yapıların kökenini
oluştururlar.
Gelişim
• Yetişkindeki üretra gibi bazı anatomik yapılar ise,
he riki sistemin de parçasıdır.
• Yetişkin dişide ise, iki sistem tamamen farklı
olmalarına rağmen aynı boşluğa, vestibüle
açılırlar.
• Ürogenital sistem, intermediyer (ara) mezoderm
den gelişir.
• 4. haftada embriyo lateral yönde katlanırken,
intermediyer mezoderm yerinden ayrılarak
ventrale doğru sölom boşluğunun arka duvarına
göç eder.
Gelişim
• İntermediyer mezoderm, burada bilateral
iki
longitüdinal
kabartı
(ürogenital
kabartılar) oluşturur.
• Üriner sistem bu kabartının ventralinde
nefrojenik kordonda
• Genital
sistem
ise
bu
kabartının
mediyalinde genital (gonadal) kabartıdan
gelişir.
Üriner Sistem
• İnsan embriyolarında, genital sistemden
daha önce gelişmeye başlar.
• Kraniyokaudal yönde birbirini izleyen üç
boşaltım sistemi gelişir :
- Pronefroz
- Mezonefroz
- Metanefroz
Pronefroz
• İlk görülen böbrektir.
• 4. haftanın başında, servikal bölgede
gelişmeye başlar.
• Segmental olarak gelişen 5 – 7 adet
vezikülden veya kıvrıntılı tübülden ibarettir.
(Nefrik vezikül veya nefrotom)
• Pronefrik kanal ise, kaudale doğru uzanır
ve kloakaya açılır.
Pronefroz
• Kloaka, arka barsağın en sonundaki
genişlemiş kısımdır.
• İnsan embriyolarında işlev görmeyen bu
sistem, 4. haftanın sonunda (24. – 25.
günlerde) körelerek kaybolur.
• Yalnızca pronefrik kanalın bir kısmı kalır
ve geride kalan bu kısım, mezonefrik
kanalı oluşturmak üzere kalır.
Mezonefroz
• Orta böbrektir.
• 4. haftanın sonunda, üst torasik ve alt
lumbar bölgeler arasında ve intermediyer
mezodermin içinde gelişmeye başlar.
• Orta hattın iki yanında, oval ve geniş iki
kitle oluşturur.
• Mezonefroz içinde, kraniyokaudal yönde
40 adet mezonefrik tübül gelişir.
Mezonefroz
• Bu tübüllerin mediyal uçları genişler ve
daha sonra içeri doğru çöküp, mezonefrik
Bowman kapsülünü oluşturur.
• Bunun içine, dorsal aortadan gelen
kapillerler sokulup, glomerulusu oluştu
rurlar.
• Bowman kapsülünün ve glomerulusun
birlikte oluşturduğu yapıya, mezonefrik
korpüskül denir.
Mezonefroz
• Mezonefrik
tübüllerin
distal
uçları,
longitüdinal olarak uzanan mezonefrik
(Wolff) kanala açılır.
• Mezonefrik kanal, kaudalde kloakaya
açılır.
• Kaudalde
yeni
tübüller
oluşurken,
kraniyaldekilerde dejenerasyon başlar.
• 5. hafta sonlarında, lumbar seviyelerde 20
çift kadar mezonefrik tübül kalır.
Mezonefroz
• Mezonefroz, kedi ve tavşan gibi bazı hayvan
embriyolarında işlev görür.
• İnsan
embriyolarında,
bu
tam
olarak
doğrulanmamıştır.
• Bazı yazarlar, 6. – 10. haftalar arasında az
miktarda mezonefrik idrar oluştuğunu ileri
sürmektedirler (Larsen).
• 10. haftadan sonra, mezonefroz dejenere
olmaya başlar ve ilk trimestırın sonunda, bazı
parçalar dışında erkekte mezonefrik tübüllerin
büyük kısmı yokolur.
Mezonefroz
• Geride kalan bazı mezonefrik tübüller, duktuli
efferentesleri oluşturur.
• Mezonefrik tübüllerin kalıntısı, paradidimis ve
appendiks epididimistir.
• Erkekte, mezonefrik kanal da genital boşaltım
yollarının gelişimine önemli katkıda bulunur.
• Duktus epididimis, duktus deferens, duktus
ejakülatoryus ve veziküla seminalis buradan
gelişir.
Mezonefroz
• Kadında ise, mezonefrik tübüllerin kalıntısı
epoöforon ve paraöforondur.
• Mezonefrik kanal, kadında ileri gelişme
göstermez ve körelir.
• Wolff
kanalının artıkları, appendiks
veziküloza ve Gartner kanalıdır.
Metanefroz
• Kalıcı böbrektir.
• 5. haftanın başlarında, sakral bölgedeki
intermediyer mezoderm içinde gelişmeye
başlarlar.
• 4 hafta kadar sonra da, fonksiyonel hâle
gelirler.
• Metanefroz, her ikisi de mezoderm kökenli
olan iki farklı embriyonik yapıdan gelişir.
Metanefroz
• Bu iki yapı :
- Üreter tomurcuğu (metanefrik divertikül)
- Metanefrik blasten.
• Üreter tomurcuğu, mezonefrik kanaldan
kloakaya açılma yerinin hemen üstünde
ayrılır.
• Metanefrik blastema ise, alt lumbar ve
sakral bölgelerdeki intermediyer mezoder
min içinde gelişir.
Metanefroz
• Üreter tomurcuğundan gelişenler :
- Üreter
- Reanl pelvis
- Minör ve major kaliksler
- Toplama boruları
Üreter tomurcuğu, metanefrik blastomun içine
doğru büyüyerek, üreteri oluşturur. Tomurcuğun
distal ucu, genişleyerek renal pelvisi yapar.
Buradan
çatallanarak
çoğalan
toplama
borularının ilk dört kuşağı kaynaşarak major
kaliksleri, ikinci dört kuşak ise kaynaşarak minör
kaliksleri oluştururlar (7. hafta)
Metanefroz
• 32. haftaya kadar, 11 kuşak toplama
borusu oluşur. Her toplama borusunun
ucunda da, kısa ve kıvrıntılı toplama
borusu parçası belirir.
• Böbreklerin işlevsel birimi olan nefronlar
ise, metanefrik blastemadan gelişir.
• İdrarın oluştuğu nefronun ve omu dışarıya
taşıyan yolların normal gelişimi, üreter
tomurcuğu ile nefrik blastema arasındaki
indüktif etkileşime bağlıdır.
Metanefroz
• Üreter tomurcuğu gelişmezse veya
metanefrik dokuyla temas etmezse,
böbrekler gelişmez.
• Üreter tomurcuğunun normal çatallanma
ile büyümesiyse, indüktif sinyallere
bağlıdır.
• Nefronun gelişmeye başlaması için, her
kıvrıntılı toplama borusunun kör ucu, kendi
çevresindeki
metanefrik
blastemanın
mezodermal dokusunu uyarır.
Metanefroz
• Bu
uçların
çevresindeki
hücreler
yoğunlaşarak,
metanefrik
vezikülleri
oluştururlar.
• Bu veziküller uzar ve metanefrik tübüller
meydana gelir.
• Tübüller uzamaya devam ederken,
bunların proksimal uçları içe doğru invajine
olarak, Bowman kapsülüne dönüşür.
Metanefroz
• Bu girintiye sokulan kapillerler, yumaklar
oluşturup glomerulusu meydana getirirler.
• Glomerulus ve Bowman kapsülünden
oluşan yapı, böbrek cisimciğidir.
• Metanefrik
tübül
uzayıp
kıvrılarak,
nefronun parçaları olan proksimal kıvrıntılı
tüpü, Henle kulpunu ve distal kıvrıntılı tüpü
oluşturur.
Metanefroz
• 10. haftada, distal kıvrınıtılı tüpler toplama
borularıyla birleşirler ve kalıcı böbrekler,
işlev görmeye başlar.
• Fetal böbrekler, doğuma kadar idrar üretir
ancak artık maddeleri kandan temizleme
işi plasenta tarafından yapıldığı için, fetal
idrar büyük çoğunlukla sudan ibarettir.
• Ancak, fetal idrar amniyon sıvısının
oluşumuna katıldığı için çok önemlidir.
Metanefroz
• Bilateral renal ageneziste (böbreklerin iki
taraflı olarak olmaması), fetal idrarın
eksikliği sebebiyle amniyon sıvısının
hacmi azalır.
• Neticede, oligohidroamniyoz ortaya çıkar.
• Metanefroz, pelvik kavitede gelişmeye
başlar.
• 6. – 9. haftalar arasında, pozisyonları
değişir.
Metanefroz
• Abdominal kavitenin arka duvarına doğru
hareket ederek, suprarenal (BÜB) bezlerin
altına yerleşirler.
• Bu
hareketin
sebebi
tam
olarak
bilinmemekle birlikte, embriyonun lumbal
ve sakral bölgelerinin uzamasında ve
kuyruk kıvrımının kaybolmasında etkili
olduğu düşünülmektedir.
Metanefroz
• Böbrekler, bu yukarı hareketten sonra
dorsal aorttan büyüyen yeni arter dallarıyla
beslenir.
• Bu dallar, daha sonra renal arterleri oluştu
rurlar.
• Önceki sakral bölgedeki renal arter ise
körelir ve kaybolur (Larsen).
Mesanenin Gelişimi
• 4. ve 6. haftalar arasında, ürorektal
septum kloaka zarına doğru büyüyerek
kloakayı önde primitif ürogenital sinüs ve
arkada anorektal kanal olmak üzere ikiye
ayırır.
• Ürorektal septum, allantoyis ile son barsak
arasındaki açıdan, mezenkimden gelişir.
Mesanenin Gelişimi
• Primitif ürogenital sinüsün parçaları :
- Kraniyal vezikal parça : Allantoyisle
devam eden geniş üst kısımdır. Mesane
buradan gelişir.
- Pelvik parça : Erkekte protatik üretra ve
kadında bütün üretra buradan gelişir.
- Fallik parça
Mesanenin Gelişimi
• Mesanenin epiteli, ürogenital sinüsün
kraniyal vezikal parçasından gelişir.
• Mesanenin kas ve bağ dokuları, bunların
çevresindeki
splanknik
mezenşimden
köken alır.
• Mesane
genişlerken,
mezonefrik
kanalların distal kısımları dorsal duvarın
yapısına katılır.
Mesanenin Gelişimi
• Bu bölge, mesanenin trigon bölgesini
oluşturur.
• Böylece, mezodermal kökenli olan trigon
bölgesi, daha sonra endodermal epitelle
örtülür.
• Başlangıçta,
mesanenin
üst
kısmı
allantoyisle devam eder.
• Daha sonra, allantoyisin lümeni kaybolur
ve kalın fibröz bir kordon olan urakusa
dönüşür.
Mesanenin Gelişimi
• Urakus, göbekle mesanenin tepesi
arasında uzanır ve yetişkinlerde mediyan
umblikal ligamenti yapar.
• Bu ligament, mediyal umblikal ligamentin
arasında uzanır.
• Mediyal umblikal ligament, umblikal
arterlerin fibröz kalıntısıdır.
Mesanenin Gelişimi
• Mesane, bebeklerde ve çocuklarda boş
durumdayken abdomenin içinde yer alır.
• Mesane, altıncı yaş civârında major
pelvise girmeye başlar.
• Puberteden sonra, pelvik yerleşimini alır.
Üretranın Gelişimi
• Erkek ve kadında, üretranın gelişmesi
farklıdır.
• Ürogenital sinüsün değişik bölgelerinden
gelişirler.
• Erkekte, prostatik üretranın ejakülatuvar
kanalların açılma yerine kadar olan üst
kısmı ürogenital sinüsün kraniyal vezikal
parçasından, alt kısmıysa pelvik parçasın
dan gelişir.
Üretranın Gelişimi
• Membranöz üretra, pelvik parçadan köken
alır.
• Penil üretra, fallik parçadan gelişir ve
başlangıçta, glans penise kadar uzanır.
• Daha sonra, yüzey ektodermi solid bir
hücre kordonu hâlinde glans penisin
ucundan içeriye doğru büyüyerek, penil
üretrayla birleşir.
Üretranın Gelişimi
• Daha sonra, bu kordon kanalize olur ve
lümene açılır.
• Böylece, üretra tamamlanmış ve penisin
ucuna açılmış olur.
• Üretranın glans penis içinde uzanan
kısmının epiteli de, diğer kısımlardan
(endodermal) farklı olarak, ektodermal
kökenli olur (Larsen ve Moore).
Üretranın Gelişimi
• Üretra,
kadınlarda
kraniyal
vezikal
parçadan köken alan küçük bir kısmı
dışında
ürogenital
sinüsün
fallik
parçasından gelişir.
• Vestibül de, yine aynı yerden gelişir.
• Her iki cinste de, üretranın kas ve bağ
dokuları, çevre splanknik mezenşim
kökenlidir.
Üriner Sistemin Gelişim
Bozuklukları
• Yenidoğanların % 3 – 4’ünde, böbrek ve
üreterlerde gelişim bozuklukları görülmek
tedir.
• En sık görülenleri de, biçim ve pozisyon
bozukluklarıdır.
Renal Agenezis
• Böbreklerin, tek ya da çift taraflı olarak
gelişmemesidir.
• Unilateral renal agenezis, yenidoğanda
yüzde 0.1 oranında görülür.
• Erkeklerde daha sıktır.
• Genelde, sol böbrek gelişmez.
• Diğer böbreğin işlev görmesi sebebiyle,
belirti vermeyebilir.
Renal Agenezis
• Bilateral renal agenezis : 1 / 3000 oranın da
görülür.
• Fetal
idrar
oluşmaması
nedeniyle,
oligohidroamniyoz vardır.
• Bu bebekler, doğumdan kısa süre sonra ölürler.
• Sebebi, üreter tomurcuğunun gelişmemesi veya
dejenere olup kaybolmasıdır. Kaybolursa,
metanefrik blastema ile aralarında gerekli
indüksiyon olmaz ve böbrekler gelişmez.
Ektopik Böbrekler
• Böbreklerin birinin veya her ikisinin birden
normalden başka yerleşim göstermesidir.
• Böbrekler, normal rotasyonlarını yapmaz.
• Hilus
öne
bakar.
Bunun
sebebi,
böbrekelerin pelvisten badominal boşluğa
normal olarak yükselememesidir.
• En sık görülme şekli, pelvik böbrektir.
• Böbreklerin biri, pelvik boşlukta kalır.
Atnalı Böbrek
• Görülme sıklığı, 1 / 5000’dir.
• Böbreklerin alt kısımları kaynaşır.
• Atnalı böbreğin abdominal boşluğa yükselmesi
alt
mezenterik
arterin
kökü
tarafından
engellendiği için, böbrekler pelviste kalır.
• Böbreklerin ve üreterlerin gelişmesi normal
olduğu için, atnalı böbrek belirtisizdir.
• Turner sendromlu vakaların yüzde 7’sinde
görülür. Wilms tümörlü çocuklarda, 2 – 8 kat
daha sıktır.
Üriner Sistemin Duplikasyonları
• Üreter ve renal pelvisin duplikasyonları oldukça
sık olmasına rağmen, böbreğin fazla olması çok
enderdir.
• Bu anomaliler, üreter tomurcuğunun çatal
lanması sonucu ortaya çıkarlar.
• Duplikasyon, çatallanmanın derinliğine bağlıdır.
• Üreter tomurcuğunun tam çatallanamaması
durumunda, parçalı bir böbrek ve çatallı üreter
gelişir.
Üriner Sistemin Duplikasyonları
• Tomurcuk tam bölünürse, çift böbrek ve
çatallı üreter gelişir.
• Fazladan bir böbrek oluşumu içinse, iki
üreter tomurcuğunun gelişimi gereklidir.
Ektopik Üreter
• İki üreter tomurcuğunun gelişmesiyle
açıklanabilecek bu anomalide, bir üreter
normal olarak mesaneye açılırken, diğeri
başka bir yere açılır.
• Erkekte
- Mesane boynuna - Prostatik üretra
Duktus
deferense
–
Utriculus
Prostatikusa – Veziküla seminalise
açılabilir.
Ektopik Üreter
• Kadında ise
- Mesane boynu
- Üretra
- Vajen
- Vestibül
Polikistik Böbrek
• Otozomal resesif geçişlidir.
• Her iki böbrekte de, böbrek yetmezliğine ve
doğumdan sonra ölüme yol açan çok sayıda
küçük kistler vardır.
• Multikistik displastik böbrek hastalığındaysa
anomali, böbreklerin gelişimi sırasında nefronun
çeşitli bölgelerinde idrarla dolu dilatasyonların
oluşmasıyla ortaya çıkar.
• % 75’i tek taraflıdır.
Multikistik Displastik Böbrek
• Metanefrik mezodermden köken alan
tübüllerin, üreterik tomurcuk kökenli
yapılarla bağlanmamaları sonucunda, kist
formasyonu oluşur.
• Günümüzde kabul edilen teorideyse, kist
benzeri geniş dilatasyonların nefronlar
boyunca
özellikle
Henle
kulpunda
oluşmakta olduğu kabul edilmektedir.
Mesane Ekstrofisi
• Görülme sıklığı, 1 / 10.000 – 1 / 40.000’dir.
• Erkek bebeklerde görülür.
• Ön karın duvarının alt kısmının kapan
maması sonucu ortaya çıkar.
• Dördüncü haftada, mezenşimal hücrelerin
ventral taraftaki (karın bölgesi) ektodermle
kloakanın arasına göç edememesi söz
konusudur.
• Mesanenin arka duvarı, dışa fırlar.
Mesane Ekstrofisi
• Trigon ve üreterler açıktadır.
• İdrar dışarı damlar.
Urakal Anomaliler
• Urakal fistül : Mesanenin tepesiyle göbek
arasında uzanan allantoyis lümeni açık olarak
kalırsa, ortaya çıkan bu fistülde idrar göbekten
dışarı damlar.
• Urakal kist : allantoyis lümeni yalnızca belli bir
bölgede kalır. Epitelin salgısıyla dolan bu bölge,
urakusun içinde kistik bir yapı oluşturur.
• Urakal sinüs : Allantoyis lümeni, mesaneye
komşu alt kısımda veya göbeğe yakın üst
kısımda devamlı olarak kalırsa, bu anomali
ortaya çıkar.