Transcript Sistemi nervor - Portali Psiko Social

Fiziologjia e Emocioneve
Sistemi nervor dhe strukturat e tij
Armela Xhaho
Sistemi Nervor
• Sistemi nervor eshte baza e
aftesive tona per t’u pershtatur ne
boten perrteth , ku ne japim dhe
marrim informacione nga jeta
dhe mjedisi rrethues
Neuronet
• Sistemi nervor njerëzor është i përberë
nga miliona qeliza të imta nervore të
quajtura neurone
• Neuroni është njësia bazë e
sistemit nervor.
• Ai është një lloj qelize e
specializuar që shpie mesazhe
në çdo pjesë të trupit.
Neuroni është njësia bazë e sistemit nervor.
• .
• Neuroni ka një trup (soma) ose trupi
i qelizës që përmban nukleusin dhe
citoplazmën.
• Materiali gjenetik ndodhet te
nukleusi, ndërsa metabolizmi
normal qelizor kryhet te citoplazma.
Membrane e qelizës izolon gjithë
qelizën.
• Neuroni ka zgjatime që dalin prej
trupit të ngjashme me gishtat, që
quhen dentrite.
• Çdo neuron ka një akson, një
zgjatim fibroz në formë bishti gjate të
cilit kalojnë mesazhet.
• Kodrina e aksonit- Vendi në të cilin
aksoni takohet me trupin
•
Myelina yndyrore i mbron aksonet e
gjata kështu që informacioni mund të
përcillet mes tyre në mënyrë të shpejtë
pa u penguar nga veprimi i aksoneve
fqinje.
• Segmente me ndërprerje të vogla - nyjet
e Ranvierit.
Mungesa e mielinizimit
• Siç vërehet në skelerozat e shumëfishta,
shpie në çrregullime të rënda të
funksionimit të muskujve dhe shqisave.
Anatomy of a Neuron
Incoming
Message
Outgoing
Message
Sinapsi
Hapsira mes Aksonit të një neuroni (të
quajtur Neuroni pressinaptik) dhe
dentriteve të neuronit tjetër (të
quajtur neuroni passinaptik).
Sinapsi është shumë i vogël, sa një e
milionta e 2,54 centimetrave
Transmetimi Sinaptik.
•
Komunikimi mes neuroneve
përfshin një reaksion kimik.
•
Kur impulsi elektrik nervor
arrin të degëzimet fundore të
aksonit të një neuroni
presinaptik, bën që të çlirohet
të sianpsi një substancë
kimike e quajtur
neurotransmetues.
• Neurotrnametuesit kimikë
kalojnë sinapsin dhe bashkohen
me molekulat receptive kimike të
dentriteve të neuronit passinaptik.
• Ketu ato shkaktojnë ose fillimin
ose frenimin e një impulsi të ri
nervor.
Neurotransmetuesit.
• Substanca kimike te trurit qe sherbejne per
transmetimin e sinjaleve nervore nepermjet
neuroneve.
Luajne një rol kyç në kontrollimin e sjelljes dhe
se të kuptuarit e mekanizmit të funksionimit të
tyre është bërë një pjesë shumë e
rëndësishme e psikologjisë fiziologjike.
• 36 neurotransmetues
•
•
•
•
acetilkolina
seretonina
dopamina
norepinefrina
Acetilkolina
• Përfshihet në aktivizimin e lëvizjeve
muskulore si dhe në aktivizimin e nxitjes
fiziologjike, kujtesës dhe motivacionit,
ishte një ndër neurotransmetuesit që u
përcaktuan të parët.
• Pergjegjes per Alzhaimer
Serotonina
• Përfshihet në aktivizimin e gjumit dhe të
eksperiencave shqisore.
Dopamina
• Merr pjese ne proceset konjitive, prodhon
ndjenja kenaqesie.
• Nivele te ulta-Parkinson
• Nivele te larta - Skizofreni
Norepinefrina :
• Nivelet e norepinefrinës në tru kanë lidhje
me të mësuarit, me gjendjen plotësisht të
zgjuar dhe me emocionet.
• Nivelet e ulata -depresion
.
SN SIMPATIK
SN Parasimpatik
Sistemi Nervor Qendror:
• Sistemi nervor qendror përbëhet
nga truri dhe palca e kurrizit
Primary Functions of Brain
• Produce behavior
• Create a sensory reality
• Integrate information from different
experiences & use to guide
behavior
Require different systems to mediate them (Sensory,
Motor, Complex integration)
Sistemi Nervor Qendror:
• Transmeton mesazhe nepermjet impulseve
nervore
• Mbart mesazhe për mjedisin prej organeve të
shqisave në trurin tonë, ku mesazhet
analizohen dhe merren vendime.
• Përfshin regjistrimin dhe vlerësimin e
sinjaleve nga periferia.
• Përcjell mesazhe për këto vendime në
muskujt dhe gjendrat tona dhe kështu ne
mund të reagojmë e të sillemi siç duhet
2. Sistemi Nervor periferik
• SNP përçon ngacmimet sensorike në drejtim të sistemit
qendror.
• Ai perbehet nga nervat te cilat shperndahen prej shtylles
kurrizore ne gjymtyre e pjese te vecanta te trupit
• Po ashtu përcjell informatat, të cilat e përcaktojnë
reksionin e trupit, në drejtim të muskujve, gjëndrrave dhe
shqisave
Sistemi nervor periferik kontrollon sistemin endokrin
• Sistemi Endokrin
•
Ve ne levizje substancat kimike qe
permbajne informacione te caktuara qe
quhen hormone si : te cilat percjellin
mesazhe te percaktuara qarte ne
destinacion duke modeluar dhe sjelljen e
organizmit
Levizjet e hormoneve
• Levizjet e hormoneve sjellin ndryshime
ne:
• Rritme te frymemarrjes
• Presionin e gjakut ne damare
• Rrahjet e pulsit te zemres
• Ndjeshmerite e lekures
•
• Te gjitha ketlo levizje e hormoneve kryhen
nga venia ne levizje dhe veprimi i SNS
dhe SNP
• Sistemi nervor perriferik ndahet ne
• 1. Sistemi Nervor Somatik
• 2. Sistemi nervor Autonom
Sistemi Nervor Somatik
• Vepron me ambjentin e jashtem dhe merr
informacione nga shqisat.
• SNS
• Mundeson kontaktin e organizmit me
ambientin e jashtem dhe ne menyre te
vullneteshme kontrollon aktivitetin e tij.
Sistemi nervor Autonom
• Kontrollon punen e organeve te brendshme.
• Ky sistem ben rregullimin e funksioneve vegjetative( te
pavullnetshme ) te organeve tretese ,sekrecionit te
gjendrave te organeve te shumimit gjithashtu regullon
punen e zemres dhe te eneve te gjakut.
• Sistemi nervor autonom ndahet ne dy
pjese:
•
• 1. Sistemi Nervor Simpatik (SNS)
•
• 2. Sistemi Nervor Parasimpatik (SNP)
1. Sistemi Nervor Simpatik
(SNS)
•
Pergatit organizmin per angazhim dhe
reagim gjate situatave emergjente qe
shfaqen ne jeten e perditshme.
• Stimulon punen e organeve te brendshme:
nen veprimin e tij psh.
• Pershpejon punen e zemres dhe
mushkerive.
• Harxhon energji dhe pergatitet per
pergjigjen “ lufto apo ik”
•
2. Sistemi Nervor Parasimpatik
(SNP)
• Ka veprim te kunderme sistemin simpatik
Mundeson balancimin e funksioneve
fiziologjike dhe kthimin e organizmit ne
normalitet
• Konservon energji.
•
Truri dhe funksionet e tij
• 1. Truri I madh
• Pergjegjes per mendimin kritik dhe
kompleks, marrjen e mendimeve
dhe kontrollin e impulsive. Pjeset
perberese
• Talamus - ben lidhjen e qendrave
te pjeseve te ndryshme te trurit
• Hipotalamus - luan rol ne jeten
ndijore te njeriut
• 2. Truri I mesem • 3. Truri I vogel-
Sistemi limbik
• Merr pjese ne ato emocione
qe jane te domosdoshme per
mbijetese
• Pergjegjes per emocionet si
frike , trishtim , zemerim
•
• 1. Hipotalamusi
• 2. Amigdala
• Hipokampusi:
1. Hipokampusi:
• Hipokampusi – pjese kryesore e sistemit
limbik- mundeson memorien.
2. Amigdala:
• Amigdala eshte e specializuar vetem per veprimtari
emocionale.
• Qendra e emocioneve ( kryesisht frika , ankthi)
• Merr pjese ne ato emocione qe jane te domosdoshme
per mbijetese
• Pergjegjes per emocionet si frike , trishtim , zemerim
• Psh. lotet iniciohen nga amigdala.
3. Hipotalamusi
• Kordinon motivacionin me emocionet,
pergjegjes per kujtesen.
• Kontrollon emocionet baze qe jane mjaft te
rendesishme per jeten.
• Lidhet me clirimin e hormonit te stresit
dhe te seksit , kontrollon sjelljen seksuale,
urine ,etjen, temberaturen trupore si dhe
ritmin ditor fjetje – zgjim.
Korteksi cerebral- baza e
funksioneve konjitive –
• Shtresa e jashtme e trurit
,rreth 2mm qe mbulon
hemisferat, baza e
funksioneve konjitive –
mendimet , gjuha dhe
memorja
* The cerebellum is below and to the back of the cerebrum.
1. The cerebellum controls you balance.
2. The cerebellum controls your posture.
Hemisferat cerebrale
• Hemisfera e majte
• Analizon fushen vizuale te
djathte.
• Kryen me teper funksione
analitike dhe logjike
• Kontrollon shprehite
gjuhesore dhe kuptimin e
fjaleve , shprehite e leximit
dhe te njehesimit
• Hemisfera e djathte
• Analizon fushen e majte
vizuale .
• Kontrollon e aktivitetit
joverbal, te pamjeve te
ndryshme, me veprime dhe
aktivitete orientuese,
hapsinore, artistike, e
muzikore, me imagjinaten.
• Pra eshte me shume
letrare , kontrollon
perceptimin e hapsires dhe
analizat e objekteve
permes te prekurit,
vizualizimit dhe levizjes.
Lobet e korteksit cerebral
• Lobi frontal- mendimet,
planifikimi , konceptualizimi
• Lobi temporal- gjuha dhe
kuptimi, i rendesishem per
degjimin ,mesimin, kujtesen
dhe reagimet emocionale
• Lobi oksipital- perceptimi
pamor
• Lobi parietal- merr
informacione nga shqisa e te
prekurit
Brain
• Cerebral Cortex
•
•
•
•
Frontal lobe
Temporal lobe
Occipital lobe
Parietal lobe
• Forebrain
•
•
•
•
•
Cerebrum
Amygdale
Hippocampus
Thalamus
Hypothalamus
• Midbrain (Coliculi)
• Hindbrain
• Pons
• Cerebellum
• Medulla Oblongata
Major Divisions of the Brain
Hindbrain - oldest & most primitive
Midbrain - short strip at top of hindbrain
Forebrain - all structures above midbrain
Shprehja e emocioneve dhe ndryshimet
fiziologjike
• Nqs ne perballemi me nje me nje situate qe
paraqet rrezik , i gjithe trupi reagon permes
levizjeve ose permes eksitimit fiziologjik.
•
• Rrahjet e zemres shtohen me shume ne
rastet kur subjektet mendojne me qelllim per
zemerimin ose friken e tyre ne raport me
rastet kur mendojne per lumturine.
• Temperatura rritet me shume ne rastet kur
mendojne per zemerimin sesa emocionet e
tjera
•
Eksitimit fiziologjik• Bebezat e syrit zmadhohen
• Aktiviteti i gjendrrave te pershtymes ngadalesohet- thahet
pershtyma
• Gjendra e hipofizes sekreton hormone
• Gjendrat e adrenalines sekretojne epinefrine dhe neopinefrine
• Pankreasi prodhon dhe sekreton ne gjak me shume glukagon (
sinjalizon djegien e sheqerit qe muskujt te kene energji shtese ne
rast se subjektit i duhet te ndeshet apo te vrapoje)
• Gjendrat e djerses aktivizohen per te pakesuar zjarrmine ne trup
• Shtohet numri i frymemarrjeve
• Rrahjet e zemres shpejtohen
• Rritet presioni i gjakut dhe tensioni muskulor
• Enet e gjakut ne stomak ngushtohen dhe tretja ngadalesohet
• Enet e gjakut te muskujve kryesore zgjerohen per te siguruar gjak
te mjaftueshem ( qe te rrjedhi sa me shpejt)
emocione
• Zemerimi:
Gjaku versulet ne duar dhe ne gjymtyre te tjera – per tu
sulmuar me shpejt kundershtari
• Rrrahja e zemres rritet
• Rritja e nivelit te adrenalines – prodhon energji
impulsive te forte dhe te mjaftueshme per aksion te
furishem
•
Dashuria:
• Ndjenjat e buta dhe kenaqesia seksuale
ngacmojne shtytjen parasimpatike
• Modeli parasimpatik- “ reaksiioni i
relaksimit” prodhojne reagime ne trupin e
njeriut- prodhojne gjendje qetesuese dhe
te kendshme
Habia
• Ngritja e vetullave – mundeson rritjen e
fushes se te parit + te retina vjen me teper
drite
• Marrim me teper te dhena per ngjarjen –
dhe se cfare do te ndodhe dhe si te
veprojme me mire
•
Identifikimi i emocioneve specifike ne baze
te reagimeve fiziologjike
• Matja e ritmit kardiak
• Ritmi i frymemarrjes
• Tensioni muskulor
Ngjashmeria me kafshet
• Kafshet i shprehin emocionet ne forma me
te kufizuara si permes frikes, dhimbjes
• Qenia njerezore – i shpreh emocionet ne
kontekst social
• Permes nje simbolike qe eshte disi e
vecante
Zhvillimi i turit emocional
•
•
•
•
•
•
Pjesa me primitive e turit eshte trungu cerebral i cili
rrethon majen e palces kurizore. Kjo pjese cerebrale
rregullon funksionet baze te jetes sic jane frymemarrja
dhe metabolizmi, kontrollon dhe reaksionet apo
levizjet e rendomta.
Gjate evolucionit te qeniet e gjalla nga kjo pjes eme
primitive e trungut cerebral jane zhvilluar qendrat
trunore emocionale. Milione vjet me vone nga kjo
zone eshte krijuar truri mendor apo neokorteksi.
Neokorteksti i homo sapiensit eshte me i madh se te
speciet e tjera. – funksionet kontrolluese dhe
rregulluese qe bejne qe njeriu te vecohet nga qeniet
e tjera.
Funksionimi i sistemit limbik
• Sistemi limbik-Pergjegjes per emocionet
si frike , trishtim , zemerim
• 1.Amigdala:
• Gjender ne formene bajames , ndodhet ne trungun cerebral, afer
unazes limbike.
• Ekzistojne dy lloje amigdalash ne cdo ane te trurit , te ngjitur ne
koren cerebrale.
• Amigdala eshte e specializuar vetem per veprimtari emocionale.
• Psh. lotet iniciohen nga amigdala.
• Amigdala: qendra e emocioneve ( Xhozef Le Doux) – pozite
superiore ne tru
• Ndikimi i amigdales dhe influenca e saj si dhe neokorteksi jane
thelbi i inteligjences emocionale.
• 2. Hipokampusi:
• Hipokampusi – pjese kryesore e sistemit limbik- mundeson
memorien.
•
•
• Ne momente emergjente strukturat me
arkaike te trurit jane ne gjendje te mbikalojne
strukturat me te reja qe jane pergjegjese per
mendimin racional.
• Ajo pjese e trurit qe eshte pergjegjese per
emocionet eshte ne gjendje te pengoje
funksionimin korrekt te pjeseve qe jane
pergjegjese per mendimin racional.
• Nese informacionet qe vijne nga nje situate e
rrrezikshme perceptohen si shenja kercenimi,
strukturat limbike derkojne mesazhe alarmi ne
brendesi te sistemit nervor , duke bere njeriun
te reagoje ne menyre te duhur.
•
Si transmetohen sinjalet nga shqisat
per ne tru
• Sinjalet e shqisave ( te syrit , te veshit, )
udhetojne neper tru deri te talamusi dhe
me nje sinaps deri te amigdala. Sinjali
tjeter nga talamusi drejtohet drejt
neokorteksit ose trurit mendor.
Reagimi i amigdales ne situata
emergjente
• Amigdala pergjigjet para neokorteksit.
• Pra amigdala fillon te reagoje para se
stimujt te kalojne dhe te perpunohen te
neokorteksi.
• Ndjenjat qe kalojne nga amigdala jane me
primitive dhe te fuqishme.
• Kjo shpjegone fuqine e emocioneve
perballe racionalitetit dhe gjykimit
• Nga ndryshon dhe ngjan hipokampusi
dhe amigdala?
• Hipokampusi – pjese kryesore e sistemit
limbik- mundeson memorien.
• Hipakampusi mban mend vetem faktet
• Amigdala siguron kuptime plotesuese