Transcript Calibration - خانه

‫كاليبراسيون عمومي‬
‫‪ 20‬فروردین ماه ‪1388‬‬
‫محمدرضا عباس ي‬
‫‪1‬‬
‫فهرست مطالب‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪2‬‬
‫مقدمه و تاريخچه‬
‫كميتها و يكاهاي اندازه گيري‬
‫‪ ‬كميتهاي اصلي و فرعي‬
‫‪ ‬استانداردهاي كميتهاي اصلي‬
‫تاريخچه استاندارد متر‬
‫تعاريف و اصطالحات اندازه گيري‬
‫‪ ‬كميتها و يكاها‬
‫‪ ‬اندازه گيري و نتيجه اندازه گيري‬
‫‪ ‬دستگاههاي اندازه گيري‬
‫‪ ‬ويژگيهاي دستگاههاي اندازه گيري‬
‫‪ ‬استانداردهاي اندازه گيري‬
‫فهرست مطالب (ادامه)‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪3‬‬
‫هرم سلسله مراتب كاليبراسيون طول‬
‫‪ ‬چگونگي استقرار آزمايشگاه در سطح هرم‬
‫‪ ‬سلسله مراتب تاييد كاليبراسيون طول‬
‫‪ ‬هرم سلسله مراتب كاليبراسيون طول در كشورهاي انگلستان و سوئيس‬
‫انواع سيستمهاي كاليبراسيون‬
‫استاندارد و شرايط محيطي كاليبراسيون طول‬
‫عدم قطعيت اندازه گيري‬
‫‪ ‬عوامل ايجاد كننده عدم قطعيت‬
‫‪ ‬نحوه برآورد عدم قطعيت‬
‫فهرست مطالب (ادامه)‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪4‬‬
‫راهنماي ‪ ISO‬بر اساس استاندارد ‪( ISO 9000‬سيستم مديريت كيفيت)‬
‫‪ ‬برقراري امكانات بازرس ي و آزمون‬
‫‪ ‬مراقبت از تجهيزات اندازه گيري‬
‫راهنماي ‪ ISO‬بر اساس استاندارد ‪( ISO 10012‬الزامات تضمين كيفيت تجهيزات اندازه گيري)‬
‫‪ ‬بحث در مورد ‪ 18‬عنصر اين استاندارد‬
‫راهنماي ‪ ISO‬بر اساس استاندارد ‪( ISO 17025‬الزامات صالحيت آزمايشگاه آزمون و‬
‫كاليبراسيون)‬
‫‪ ‬بحث در مورد عناصر مرتبط اين استاندارد‬
‫فهرست مطالب (ادامه)‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪5‬‬
‫كاليبراسيون تخصص ي طول‬
‫‪ ‬كاليبراسيون گیج بلوک براساس ‪ISIRI 2692‬‬
‫‪ ‬كاليبراسيون کولیس براساس ‪ISIRI 3129‬‬
‫‪ ‬كاليبراسيون میکرومتر براساس ‪ISIRI 1985‬‬
‫كاليبراسيون تخصص ي دما؛ رطوبت‬
‫‪ ‬كاليبراسيون آون براساس ‪JIS B 7757‬‬
‫‪ ‬كاليبراسيون دما و رطوبت در آون و چمبر‬
‫كاليبراسيون تخصص ي نيرو و گشتاور‬
‫‪ ‬كاليبراسيون دستگاه کشش براساس ‪ISO 7500‬‬
‫‪ ‬كاليبراسيون ترازو براساس ‪ISIRI 3074‬‬
‫كاليبراسيون تخصص ي طول‬
DIN 861 – ISO 3650 - JIS B 7506 – ISIRI 2696 – BS 888 – BS 4311
‫گيج بلوك‬
DIN 862 – ISO 3599 – ISO 6906 – ISIRI 1980 – ISIRI 3129
‫كوليس‬
DIN 863 – ISO 3611 – ISIRI 1967 – ISIRI 6442 - JIS B 7502
‫ميكرومتر‬
JIS B 7517 - BS 1643
DIN 865 – DIN 866 – DIN 6403 – JIS B 7516 - JIS B7512 - BS 4372
DIN 875 – JIS B 7526 – JIS B 7534 - BS 939
‫ارتفاع سنج‬
‫خط كش و متر‬
‫گونيا‬
DIN 878 – DIN 879 – ISO R 463 – ISIRI 1968 - JIS B 7519 - JIS B 7503
‫ساعت اندازه گيري‬
DIN 2270 – JIS B 7533 - BS 3509
‫ساعت دم موش ي‬
DIN 2271 – JIS B 7535
‫گيج نيوماتيكي‬
DIN 2273 – JIS B 7523 - BS 3064
‫ميز سينوس ي‬
JIS B 7430 - JIS B 7431
‫صفحه نوری‬
DIN 2274 – JIS B 7540 - BS 3731
‫وي بلوك‬
6
‫كاليبراسيون تخصص ي طول (ادامه)‬
‫فيلر‬
‫‪DIN 2275 - BS 957 - JIS B 7524‬‬
‫تراز‬
‫‪DIN 2276 – DIN 877‬‬
‫تيغه دقيق‬
‫ميز صفحه صافي‬
‫‪CMM‬‬
‫سيلندر استاندارد‬
‫‪DIN 876 - JIS B 7513 - ISO 8512 - BS 817‬‬
‫‪ISO 10360 - VDI/VDE 2617 - EAL-G17‬‬
‫‪JIS B 7515 - EAL-G29‬‬
‫زاویه سنج‬
‫‪BS 1685‬‬
‫زبري سنج‬
‫‪EAL-G20 - BS 1134‬‬
‫گيج برو نرو‬
‫‪ISO 286 - ISO 1502 - ISO/R 1938 - DIN 2254 - DIN 2279 - JIS B 7420‬‬
‫پروفايل پروژكتور‬
‫ظرف حجمی (بشر)‬
‫‪7‬‬
‫‪DIN 874 - BS 906‬‬
‫‪JIS B 7160 – ANSI 7943-1‬‬
‫‪ISO 4787 – ASTM E 542‬‬
‫كاليبراسيون تخصص ي دما؛ رطوبت و فشار‬
‫دما و رطوبت‬
‫ترمو كوپل‬
‫‪ISIRI 2552 - ASTM E 230 - ASTM E 220 - JIS B 8710‬‬
‫ترمومتر‬
‫‪ASTM E 77 - ASTM E 644 - JIS B 7529 – JIS B 7411‬‬
‫یخچال و فریزر‬
‫‪JIS T 1702‬‬
‫کوره و آون‬
‫‪JIS B 7757 – DIN 12880 - DIN 17052 - ASTM E 145‬‬
‫رطوبت سنج‬
‫‪JIS B 7920 - DIN50010-2‬‬
‫فشار و خالء‬
‫فشار سنج (مانومتر)‬
‫خالء سنج‬
‫‪8‬‬
‫‪DIN 837 – ISIRI 1356 - JIS B 7505 - OIML R101 - BS 1780‬‬
‫‪BS 6134 - ASTM D 5720‬‬
‫كاليبراسيون تخصص ي نيرو و گشتاور‬
‫جرم و نيرو‬
‫وزنه‬
‫‪OIML R 111 - ASTM E 617 – ISIRI 2370‬‬
‫ترازو‬
‫‪ISIRI 3074 - ISIRI 6589 – OIML R 76-1 - JIS B 7601‬‬
‫لودسل (نيرو سنج)‬
‫‪BS 1377 part 1 - EAL-G22‬‬
‫دستگاه كشش‬
‫‪ISO 7500-1 - ASTM E4 - JIS B 7721‬‬
‫گشتاور‬
‫گشتاور سنج‬
‫‪9‬‬
‫‪BS 6703 - ISO 6789 – BS 7882 - EA-10/14‬‬
‫كاليبراسيون تخصص ي الكتريكي‬
‫الكتريكي‬
‫ولتمتر‬
‫مولتي متر‬
‫‪ISIRI 4029 – IEC 60051 - JIS C 1102 – JIS C 1003‬‬
‫‪ISIRI 4029 – IEC 60051 - EA-10/15 - EA-10/07‬‬
‫اسيلوسكوپ‬
‫‪ISIRI 4029 – IEC 60051 - EAL-G30‬‬
‫آمپرمتر‬
‫‪ISIRI 4029 – IEC 60051‬‬
‫سختي و ضربه‬
‫‪10‬‬
‫سختي سنج‬
‫‪EA-10/16 – JIS B 7725 – JIS B 7736‬‬
‫ضربه شارپي‬
‫‪JIS B 7722‬‬
‫تاريخچه‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪ :1950‬در ابتدا يك استراليايي استاندارد ملي استراليا براي آزمون تجهيزات اندازه گيري را تدوين نمود‬
‫)‪National Australian Testing Authority (NATA‬‬
‫بعداز جنگ جهاني دوم توسط ژاپني ها استاندارد ملي تدوين شد‬
‫‪ :1966‬در انگلستان خدمات كاليبراسيون تدوين شد ‪British Calibration Service‬‬
‫)‪(BCS‬‬
‫‪ :1977‬خدمات آزمايشگاهي به دو بخش كاليبراسيون و آزمون تقسيم گرديد‬
‫امروزه كشورهاي )‪ EC (European Cooperation‬اين مدل آزمايشگاهي را در كشورهاي‬
‫خود ايجاد نموده اند‬
‫‪ ‬هم اكنون واژه ‪ to calibrate‬براي دستگاههاي اندازه گيري به معناي اندازه گيري طبق‬
‫استانداردهاي ملي مي باشد‬
‫‪11‬‬
‫كميتها و يكاههاي اندازه گيري‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪12‬‬
‫پايه هاي علم فيزيك كميتهاي فيزيكي هستند كه‬
‫براي بيان قوانين فيزيك بكار مي روند مانند‪ :‬طول‬
‫؛ جرم ؛ زمان ؛ نيرو ؛ سرعت ؛ چگالي ؛ مقاومت‬
‫؛ دما ؛ جريان الكتريكي و ‪...‬‬
‫اداره بين املللي اوزان و مقياسها در سال ‪ 1875‬در‬
‫پاريس تاسيس گرديد و اولين اجالس اين مجمع‬
‫در سال ‪ 1889‬برگزار گرديد‬
‫‪ :1971‬چهاردهمين مجمع عمومي اوزان و‬
‫مقياسها ‪ 7‬كميت مندرج در جدول روبرو را‬
‫بعنوان يكاهاي اصلي انتخاب نمودند‬
‫كميتها و يكاههاي اندازه گيري‬
‫‪13‬‬
‫استانداردهاي كميتهاي اصلي‬
‫‪‬‬
‫‪14‬‬
‫استاندارد طول‪:‬‬
‫‪ ‬از نظر تاريخي ؛ يك متر برابر با ‪ 10.000.000/1‬فاصله قطب شمال تا استوا در امتداد‬
‫نصف النهاري كه از پاريس مي گذرد در نظر گرفته شد‬
‫‪ ‬اولين استاندارد بين املللي طول ؛ ميله اي از آلياژ پالتين ايريديوم بود‬
‫‪ :1960 ‬يازدهمين مجمع عمومي اوزان و مقياسها استاندارد طول را بر مبناي طول موج نور‬
‫پذيرفت‬
‫‪ ‬يك متر ؛ معادل ‪ 73/1.650.763‬برابر طول موج تابش نارنجي اتمهاي كريپتون ‪ 86‬در خال‬
‫مي باشد‬
‫‪ :1983 ‬هفدهمين مجمع عمومي اوزان و مقياسها استاندارد طول را چنين تعريف كرد‪:‬‬
‫‪ ‬يك متر؛ مسافتي است كه نور در خال در مدت ‪ 299.792.458/1‬ثانيه مي پيمايد‬
‫استانداردهاي كميتهاي اصلي (ادامه)‬
‫‪15‬‬
‫تاريخچه استاندارد متر‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪16‬‬
‫اولين استانداردهاي مورد استفاده بشر بر اساس بعض ي از اعضاي بدن يك فرد متوسط القامه يا حكام محلي‬
‫تعريف گرديده‪ :‬ضخامت انگشت؛ پهناي دست؛ طول وجب دست؛ طول بازو؛ طول پا و ‪...‬‬
‫حدود ‪ 4000‬سال پيش در مصر؛ رامسس دوم؛ كيوبيت )‪ (Cubit‬كه طول ساعد فرعون را بعنوان استاندارد طول‬
‫بيان كرد ( ‪ 46.3‬سانتيمتر)‬
‫چهارضلع هرم به طول ‪ 756ft‬بادقت ‪ 8in‬ساخته شده است؛ چهارضلع بادقت ‪ 3‬ثانيه برهم عمود است‪.‬‬
‫‪ : 850‬طول پاي پادشاه آلفرد انگليس بعنوان ”فوت“ تعريف گرديد‬
‫‪ :1130‬هنري اول واحد اندازه گيري يارد عبارت بود از فاصله نوك دماغ تا نوك شست مورد استفاده قرارداد‬
‫در همان زمان ”اينچ“ بعنوان پهناي انگشت شست تعريف گرديد‬
‫‪ :1528‬جين فرنل فاصله بين شهر پاريس و آمينس در راستاي نصف النهار طولي بعنوان مرجع طول معرفي كرد‬
‫‪ :1576‬واحد اندازه گيري فوت عبارت بود از طول متوسط اندازه پا مورد استفاده قرار گرفت‬
‫‪ :1680‬گابريل موتون مرجع طول را نصف النهار طولي كه يك دقيقه (از زاويه) را پوشش دهد معرفي نمود‬
‫تاريخچه استاندارد متر (ادامه)‬
‫‪17‬‬
‫تاريخچه استاندارد متر (ادامه)‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪18‬‬
‫‪ 10.000.000/1 :1790‬از ربع نصف النهاري كه از پاريس عبور مي كند بعنوان مرجع طول معرفي شد‬
‫‪ :1793‬بعلت مشكالت اندازه گيري دقيق نصف النهار ؛ آقاي لنوي يك گيج بلوك از پالتين خالص به شكل ميله‬
‫با مقطع بعالوه در ابعاد ‪ 05/4 * 25‬ميليمتر بعنوان متر استاندارد ساخت‬
‫‪ :1870‬مجمع متر در پاريس ؛ متر استاندارد از آلياژ ‪ %90‬پالتين و ‪ %10‬ايريديم ساختند‬
‫‪ :1889‬اولين مجمع عمومي اوزان و مقياسها نمونه تعريف شده متر را تاييد كردند‬
‫‪ :1892‬دانشمند آملاني آلبرت مايكلسون طيف نور قرمز كادميم را معرفي نمود‬
‫‪ :1927‬هفتمين مجمع عمومي اوزان و مقياسها ؛ تعريف جديد متر عبارت بود از ‪ 13/1.552.164‬برابر طول موج‬
‫طيف قرمز كادميم در اتمسفر‬
‫‪ :1960‬يازدهمين مجمع عمومي اوزان و مقياسها‪ :‬يك متر ؛ طولي است معادل ‪ 73/1.650.763‬برابر طول موج‬
‫تابش نارنجي مربوط به انتقال بين دو سطح اتم كريپتون ‪ 86‬در خال‬
‫‪ :1983‬هفدهمين مجمع عمومي اوزان و مقياسها‪ :‬يك متر؛ مسافتي است كه نور ليزر مادون قرمز در خال در‬
‫مدت ‪ 299.792.458/1‬ثانيه مي پيمايد‬
‫تاريخچه استاندارد متر (ادامه)‬
‫‪‬‬
‫‪19‬‬
‫تعيين فاصله ماه از كره زمين‪:‬‬
‫‪ ‬در سال ‪ 1970‬فضانورد آپالو يك رفلكتور آينه اي در سطح كره ماه قرارداد ‪ .‬يك پالس نور از زمين‬
‫به ماه فرستاده شد و انعكاس آن دريافت شد‬
‫‪ ‬زمان رفت و برگشت نور اندازه گيري شد و با ضربدر سرعت نور متوسط مسافت يعني ‪384.4‬‬
‫ميليون متر با دقت ‪ 2‬تا ‪ 3‬سانتيمتر محاسبه گرديد‬
‫استانداردهاي كميتهاي اصلي (ادامه)‬
‫‪20‬‬
‫‪‬‬
‫تاريخچه استاندارد جرم‬
‫‪ ‬در سال ‪ 1870‬دانشمند فرانسوي به نام لوئيس جرم حجم آب تقطير شده در نقطه انجماد را‬
‫براي وزن ارايه نمود‬
‫‪ ‬در سال ‪ 1879‬يوهانسون ماتري با آلياژ پالتين ايريديوم (يك ماده ثابت) را معرفي نمود و‬
‫جايگزين تعريف آب گرديد‬
‫‪‬‬
‫استاندارد جرم‬
‫‪ :1889 ‬اولين مجمع عمومي اوزان و مقياسها استاندارد جرم را چنين تعريف نمود‬
‫‪ ‬يك كيلوگرم ؛ معادل جرم استوانه اي از پالتين‪ %90‬و ايريديوم ‪ %10‬است كه در اداره بين‬
‫املللي اوزان و مقياسها واقع در شهر سور فرانسه نگهداري مي شود‪.‬‬
‫استانداردهاي كميتهاي اصلي (ادامه)‬
‫‪21‬‬
‫استانداردهاي كميتهاي اصلي (ادامه)‬
‫‪22‬‬
‫‪‬‬
‫تاريخچه استاندارد زمان‬
‫‪ ‬مطابق شكلهاي صفحه بعد‬
‫‪‬‬
‫استاندارد زمان‬
‫‪ :1967 ‬سيزدهمين مجمع عمومي اوزان و مقياسها استاندارد زمان را چنين تعريف نمود‬
‫‪ ‬يك ثانيه ؛ معادل ‪ 9.192.631.770‬برابر دوره تناوب گذر بين دو تراز اتم سزيم ‪ 133‬مي باشد‬
‫‪ ‬دقت ساعتهاي بلور كوارتز حداكثر ‪ 0.02‬ثانيه در سال است ولي ساعتهاي اتمي حداقل ‪ 1‬ثانيه در‬
‫‪ 6000‬سال مي باشد‬
‫استانداردهاي كميتهاي اصلي (ادامه)‬
‫‪23‬‬
‫استانداردهاي كميتهاي اصلي (ادامه)‬
‫‪24‬‬
‫استانداردهاي كميتهاي اصلي (ادامه)‬
‫‪‬‬
‫استاندارد جريان الكتريكي‬
‫‪ :1948 ‬نهمين مجمع عمومي اوزان و مقياسها استاندارد جريان الكتريكي را چنين تعريف نمود‬
‫‪ ‬يك آمپر ؛ شدت جريان الكتريسيته ثابتي است كه از دو سيم رساناي مستقيم موازي بسيار بلند‬
‫و به سطح مقطع بسيار كوچك دايره اي شكل به فاصله يك متر از يكديگر در خال مي گذرد و‬
‫با نيوتن در هر‬
‫نيروي مغناطيس ي كه در نتيجه اين جريان بين دو رسانا ايجاد مي شود برابر‬
‫متر از درازي آنها مي باشد‬
‫‪2 107‬‬
‫‪25‬‬
‫استانداردهاي كميتهاي اصلي (ادامه)‬
‫‪‬‬
‫‪26‬‬
‫تاريخچه استاندارد دماي ترمو ديناميكي‬
‫‪ ‬ترموسكوپها اجداد ترمومترها به شمار مي آيند كه به ‪ 200‬سال قبل از ميالد برميگردد‬
‫‪ ‬اولين ترمومتر در قرن شانزدهم ميالدي توسط دو دانشمند ايتاليائي به نامهاي گاليلو گاليله و‬
‫سانتوريو سانتوريو ساخته شد كه قادر به تشخيص ناخوش ي در پزشكي بود‬
‫‪ ‬در سال ‪ 1641‬اولين ترمومتر آب بندي شده و دقيقتر از قبلي توسط داك فرنيناند ساخته شد‬
‫‪ ‬بعدها دو دانشمند به نامهاي فارنهايت و سليسيوس ترمومتر شيشه اي حاوي جيوه را ساختند و‬
‫نقاط مرجع (نقطه ذوب يخ خالص و نقطه جوش آب) را بكار بردند كه دقت اندازه گيري را‬
‫بهبود بخشيد‬
‫استانداردهاي كميتهاي اصلي (ادامه)‬
‫‪‬‬
‫‪27‬‬
‫استاندارد دماي ترمو ديناميكي‬
‫‪ :1967 ‬سيزدهمين مجمع عمومي اوزان و مقياسها استاندارد دماي ترمو ديناميكي را چنين تعريف‬
‫نمود‬
‫‪ ‬يك كلوين ؛ برابر با ‪ 273.16/1‬دماي ترموديناميكي نقطه سه گانه آب مي باشد‬
‫‪ ‬دماي نقطه سه گانه آب ‪ 16/273‬كلوين ( ‪ 0.01‬درجه سانتيگراد) مي باشد‬
‫‪ ‬دماي نقطه انجماد آب در فشار اتمسفر استاندارد تقريبا ‪ 0.01‬كلوين زير نقطه سه گانه آب‬
‫است‬
‫استانداردهاي كميتهاي اصلي (ادامه)‬
‫‪‬‬
‫‪28‬‬
‫استاندارد مقدار ماده‬
‫‪ :1971 ‬چهاردهمين مجمع عمومي اوزان و مقياسها استاندارد مقدار ماده را چنين تعريف نمود‬
‫‪ ‬يك مول ؛ اندازه ماده مقداري ذرات مشابه است كه تعداد آنها برابر تعداد اتم كربن در ‪0.012‬‬
‫كيلوگرم كربن ‪ 12‬مي باشد‬
‫استانداردهاي كميتهاي اصلي (ادامه)‬
‫‪29‬‬
‫استانداردهاي كميتهاي اصلي (ادامه)‬
‫‪30‬‬
‫استانداردهاي كميتهاي اصلي (ادامه)‬
‫‪31‬‬
‫استانداردهاي كميتهاي اصلي (ادامه)‬
‫‪32‬‬
‫استانداردهاي كميتهاي اصلي (ادامه)‬
‫‪‬‬
‫‪33‬‬
‫استاندارد شدت روشنايي‬
‫‪ :1979 ‬شانزدهمين مجمع عمومي اوزان و مقياسها استاندارد شدت روشنايي را چنين تعريف‬
‫نمود‬
‫‪ ‬يك كاندال ؛ شدت نور در يك امتداد معين از يك چشمه نوري است كه تابش نور تك رنگ با‬
‫باشد و شدت تابندگي در آن امتداد برابر با ‪ 683/1‬وات بر‬
‫داشته‬
‫فركانس‬
‫‪540‬‬
‫هرتز‪1012‬‬
‫استراديان باشد‪.‬‬
‫استانداردهاي كميتهاي اصلي (ادامه)‬
‫‪34‬‬
‫استانداردهاي كميتهاي اصلي (ادامه)‬
‫‪35‬‬
‫تعاريف – كميتها و يكاها‬
‫‪36‬‬
‫‪‬‬
‫كميت اندازه گيري ‪Quantity‬‬
‫‪ ‬خصيصه ي ذاتي يك پديده‪ ،‬جسم يا ماده كه بتوان به طور كيفي تشخيص داد و به طور كمي‬
‫تعيين كرد‪.‬‬
‫‪ ‬مثال‪ :‬طول‪ ،‬زمان‪ ،‬جرم‪ ،‬دما‪ ،‬مقاومت الكتريكي‪ ،‬مقدار غلظت ماده‬
‫‪‬‬
‫كميت پايه ‪Base Quantity‬‬
‫‪ ‬كميتي از يك دستگاه كميتها كه بنا به قرارداد عمال مستقل از بقيه ي كميتها پذيرفته مي شود‪.‬‬
‫‪ ‬مثال‪ :‬كميتهاي طول‪ ،‬جرم و زمان در رشته ي مكانيك عموما كميتهاي پايه‬
‫تعاريف – كميتها و يكاها (ادامه)‬
‫‪‬‬
‫يكاي پايه(ي اندازه گيري))‪Base unit (of measurement‬‬
‫‪ ‬يكاي اندازه گيري كميت پايه در يك دستگاه كميتهاي معين‪.‬‬
‫‪‬‬
‫‪37‬‬
‫در حال حاضر ‪SI‬بر اساس هفت يكاي پايه ي زير است‪.‬‬
‫تعاريف – كميتها و يكاها (ادامه)‬
‫‪‬‬
‫‪38‬‬
‫يكاي فرعي (اندازه گيري) )‪Derived unit (of measurement‬‬
‫‪ ‬يكاي اندازه گيري كميت فرعي در يك دستگاه كميتهاي معين‪.‬‬
‫تعاريف – كميتها و يكاها (ادامه)‬
‫‪39‬‬
‫‪‬‬
‫مضرب يكا(ي اندازه گيري) )‪multiple of a unit (of measurement‬‬
‫‪ ‬يكاي اندازه گيري كوچكتري كه از يكاي معيني مطابق با قرارداد درجه بندي شكل مي گيرد‪.‬‬
‫‪ ‬مثال ‪ :‬كيلومتر يكي از مضربهاي دهدهي است و ساعت يكي از مضربهاي غير دهدهي ثانيه است‬
‫‪‬‬
‫مقدار (‪ -‬كميت) )‪Value (of quantity‬‬
‫‪ ‬بزرگي يك كميت ويژه كه عموما بر حسب يكاي اندازه گيري كه در عددي ضرب شده است بيان‬
‫مي شود‪.‬‬
‫‪ ‬مثال‪ :‬طول يك ميله‪ 5/34m:‬يا ‪ cm534‬و جرم يك جسم‪ 0/152kg:‬يا ‪g152‬‬
‫تعاريف – كميتها و يكاها (ادامه)‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪40‬‬
‫مقدار واقعي (‪ -‬كميت) )‪True value (of a quantity‬‬
‫‪ ‬مقدار مطابق با تعريف يك كميت ويژه ي معين‪.‬‬
‫‪ ‬مقداري است مطابق با تعريف يك كميت ويژه معين كه كامال مشخص است‪ ،‬بعبارت ديگر‬
‫مقادير واقعي ‪ ،‬طبيعتي تعيين ناپذير دارند و با ‪ Xt‬نمايش داده ميشود‪.‬‬
‫مقدار مرجع ‪Reference Value‬‬
‫‪ ‬مجموعه ي منظمي از مقادير پيوسته يا گسسته كه بنا به قرارداد‪ ،‬به عنوان مرجع تعريف مي‬
‫شود‪.‬‬
‫‪ ‬با ‪ Xr‬نمايش داده ميشود ‪ ،‬بعبارت ديگر اندازه مرجع ‪(Master value or Reference‬‬
‫)‪ value‬توسط يك دستگاه اندازهگيري دقيقتر با متوسط چندين بار اندازهگيري محاسبه شود‪.‬‬
‫مقدار نامي ‪Nominal Value‬‬
‫‪ ‬مقدار تقريبي يا گرد شده ي مشخصه يك دستگاه اندازه گيري كه راهنمايي براي استفاده از آن‬
‫به دست مي دهد‪.‬‬
‫‪ ‬مثال‪ :‬نشانه گذاري شده روي يك مقاومت استاندارد‬
‫تعاريف – اندازه گيري‬
‫‪‬‬
‫اندازه گيري ‪Measurement‬‬
‫‪ ‬مجموعه عملياتي به منظور تعيين مقدار يك كميت‪.‬‬
‫‪‬‬
‫اندازه شناس ي ‪Metrology‬‬
‫‪ ‬علم اندازه گيري‪.‬‬
‫اصول اندازه گيري ‪Principle of measurement‬‬
‫‪ ‬پايه ي علمي هر اندازه گيري‪.‬‬
‫‪ ‬الف) اثر ترموالكتريك كه براي اندازه گيري دما به كار مي رود;‬
‫‪ ‬ب) اثر جوزفسون كه براي اندازه گيري اختالف پتانسيل الكتريكي به كار مي رود;‬
‫‪ ‬ج) اثر دوپلر كه براي اندازه گيري سرعت به كار مي رود;‬
‫‪ ‬د) اثر رامان كه براي اندازه گيري عدد موج نوسانهاي مولكولي به كار مي رود‪.‬‬
‫‪‬‬
‫‪41‬‬
‫تعاريف – اندازه گيري (ادامه)‬
‫‪‬‬
‫‪42‬‬
‫روش اندازه گيري ‪Method of measurement‬‬
‫‪ ‬عملياتي پياپي با ترتيب منطقي براي انجام اندازه گيري ها كه به صورتي كلي شرح داده مي شود‪.‬‬
‫‪ ‬روش جايگزيني يا مقايسه اي (قطعه؛ وسيله اندازه گيري و استاندارد)‬
‫کمپراتور؛ وزن كردن با ترازوي قديمي (كفه اي)؛ ساعت اندازه گيري بر پايه اين روش ساخته شده‬
‫است‬
‫‪ ‬روش تفاضلي يا جابجايي (هر سمت جسم جداگانه از طريق اختالف سنجي اندازه گيري ميشود)‬
‫ (قطعه و استاندارد)‬‫خط کش؛ كوليس؛ ميكرومتر؛ گيج دهانه اژدر؛ وزن كردن با ترازو معمولي (عقربه اي و ديجيتالي)‬
‫بر پايه اين روش ساخته شده است‬
‫‪ ‬روش صفر (يك طرف را با زمين گراند ميكند و نسبت به صفر مطلق مقايسه ميشود)‬
‫در تجهيزات الكترونيكي كاربرد دارد‬
‫تعاريف – اندازه گيري (ادامه)‬
‫‪43‬‬
‫تعاريف – اندازه گيري (ادامه)‬
‫روش جايگزيني يا‬
‫مقايسه اي‬
‫روش تفاضلي يا‬
‫جابجايي‬
‫‪44‬‬
‫تعاريف – اندازه گيري (ادامه)‬
‫‪‬‬
‫‪45‬‬
‫روند اندازه گيري ‪measur. procedure‬‬
‫‪ ‬مجموعه عملياتي كه براي انجام اندازه گيري‬
‫ويژه‪ ،‬مطابق با روش معين‪ ،‬به طور مشخص‬
‫شرح داده مي شود‪.‬‬
‫‪ ‬مثال‪ :‬روند اندازه گيري معموال در مدركي ثبت‬
‫مي شود كه گاه به همين مدرك "روند اندازه‬
‫گيري" (يا روش اندازه گيري) مي گويند و معموال‬
‫از جزئيات كافي برخوردار است تا كاربر بتواند‬
‫بدون نياز به اطالعات ديگر اندازه گيري را‬
‫انجام دهد‪.‬‬
‫تعاريف – نتايج اندازه گيري‬
‫‪46‬‬
‫‪‬‬
‫نتيجه ي اندازه گيري‪Result of a measurement‬‬
‫‪ ‬مقدار نسبت داده شده به اندازه ده كه از راه اندازه گيري به دست مي آيد‪.‬‬
‫‪ ‬بيان كامل نتيجه ي هر اندازه گيري اطالعاتي درباره ي عدم قطعيت اندازه گيري در بر دارد‬
‫‪‬‬
‫نشاندهي (دستگاه اندازه گيري))‪Indication (of a measuring instrument‬‬
‫‪ ‬مقدار يك كميت كه به وسيله دستگاه اندازه گيري نشان داده مي شود‪.‬‬
‫تعاريف – نتايج اندازه گيري‬
‫‪47‬‬
‫‪‬‬
‫درستي اندازه گيري ‪Accuracy of measurement‬‬
‫‪ ‬نزديكي توافقي ميان نتيجه ي اندازه گيري و مقدار واقعي اندازه ده‪.‬‬
‫‪ ‬يادآوري ‪" :‬درستي" مفهومي كيفي است‪ .‬واژه ي "دقت" نبايد به جاي "درستي" به كار رود‪.‬‬
‫‪‬‬
‫گرايش اندازه گيري‪Bias of measurement‬‬
‫‪ ‬نزديكي ميان نتيجه ي اندازه گيري و مقدار مرجع‪.‬‬
‫تعاريف – نتايج اندازه گيري (ادامه)‬
‫‪‬‬
‫‪48‬‬
‫تكرارپذيري ‪Repeatability‬‬
‫‪ ‬نزديكي توافقي ميان نتايج اندازه گيري هاي پياپي كه تحت شرايط يكسان اندازه گيري روي‬
‫اندازه ده انجام مي شود‪.‬‬
‫‪ ‬شرايط تكرارپذيري يعني‪:‬‬
‫‪ ‬همان روند اندازه گيري‬
‫‪ ‬همان ناظر (اپراتور)‬
‫‪ ‬همان دستگاه اندازه گيري‪،‬‬
‫تحت همان شرايط به كارگيري‬
‫‪ ‬همان محل‬
‫‪ ‬تكرار در يك فاصله ي زماني كوتاه‪.‬‬
‫تعاريف – نتايج اندازه گيري (ادامه)‬
‫‪‬‬
‫‪49‬‬
‫تجديدپذيري ‪Reproducibility‬‬
‫‪ ‬نزديكي توافقي ميان نتايج اندازه گيريهايي كه تحت شرايط تغيير يافته ي اندازه گيري روي همان‬
‫اندازه ده انجام مي شود‪ .‬شرايط تغيير يافته ممكن است شامل موارد زير باشد‪:‬‬
‫‪ ‬اصل اندازه گيري‬
‫‪ ‬روش اندازه گيري‬
‫‪ ‬ناظر‬
‫‪ ‬دستگاه اندازه گيري‬
‫‪ ‬استاندارد مرجع‬
‫‪ ‬محل‬
‫‪ ‬شرايط به كارگيري‬
‫‪ ‬زمان‬
‫تعاريف – نتايج اندازه گيري (ادامه)‬
‫‪‬‬
‫‪50‬‬
‫عدم قطعيت اندازه گيري ‪Uncertainty of measurement‬‬
‫‪ ‬پارامترهاي مربوط به نتيجه ي اندازه گيري مقاديري را مشخص مي كند كه مي توان به طور‬
‫منطقي به اندازه ده نسبت داد‪.‬‬
‫‪ ‬پارامتري است كه به نتيجه يك اندازهگيري نسبت داده ميشود و بر اساس آن پارامتر ‪ ،‬پراكندگي‬
‫كه ميتوان به آن كميت نسبت داد‪ ،‬مشخص ميگردد‪.‬‬
‫‪ ‬عدم قطعيت اندازه گيري عموما از مؤلفه هاي زيادي تشكيل مي شود‪ .‬برخي از اين مؤلفه ها را‬
‫ممكن است از روي توزيع آماري نتايج يك سلسله اندازه گيري ارزيابي كرده با انحراف معيار‬
‫تجربي مشخص نمود‪ .‬مؤلفه هاي ديگر‪ ،‬كه آنها را نيز مي توان با انحراف معيار مشخص كرد‪ ،‬از‬
‫روي توزيع هاي احتمالي مفروض كه مبتني بر تجربه يا اطالعات ديگر است ارزيابي مي شوند‪.‬‬
‫تعاريف – نتايج اندازه گيري (ادامه)‬
‫‪51‬‬
‫‪‬‬
‫خطا(ي اندازه گيري) )‪Error (of measurement‬‬
‫‪ ‬نتيجه اندازه گيري منهاي مقدار واقعي اندازه ده‪.‬‬
‫‪‬‬
‫انحراف ‪Deviation‬‬
‫‪ ‬مقدار به دست آمده منهاي مقدار مرجع آن‬
‫تعاريف – نتايج اندازه گيري (ادامه)‬
‫‪52‬‬
‫تعاريف – نتايج اندازه گيري (ادامه)‬
‫‪53‬‬
‫تعاريف – نتايج اندازه گيري (ادامه)‬
‫‪‬‬
‫‪54‬‬
‫خطاي تصادفي (نامعين) ‪Random Error‬‬
‫‪ ‬نتيجه اندازه گيري منهاي ميانگين نتايجي كه از انجام تعداد نامحدودي اندازه گيري يك اندازه ده‬
‫در شرايط تكرارپذير به دست مي آيد‪.‬‬
‫‪ ‬خطاي تصادفي خودبخود بصورت تغيير نتايج اندازهگيريهاي متوالي يك كميت مشاهده ميشود و‬
‫ناش ي ازپديدههاي آماري است‪.‬‬
‫‪ ‬اين خطا هميشه در سوي معيني صورت نميگيرد و گاه مثبت و گاه منفي است‪.‬‬
‫‪ ‬خطاي تصادفي برابر است با خطاي كل منهاي خطاي سيستماتيك‪.‬‬
‫تعاريف – نتايج اندازه گيري (ادامه)‬
‫‪55‬‬
‫‪‬‬
‫خطاي سيستماتيك (معين) ‪Systematic Error‬‬
‫‪ ‬ميانگين نتايج حاصل از انجام تعداد نامحدودي اندازه گيري يك اندازه ده در شرايط تكرارپذير‬
‫منهاي مقدار واقعي آن اندازه ده‪.‬‬
‫‪ ‬خطاي سيستماتيك معموال قابل تصحيح است و شامل ‪ :‬خطاي ذاتي تجهيزات ‪ ،‬خطاي مرجع ‪،‬‬
‫خطاي قرائت ‪ ،‬خطاي شرايط محيطي و ‪ ...‬ميباشد‪.‬‬
‫‪ ‬خطاي سيستماتيك و عوامل آن نيز همانند مقدار واقعي نميتوان به طور كامل شناخت‪.‬‬
‫‪‬‬
‫ضريب تصحيح ‪Correction Factor‬‬
‫‪ ‬عددي كه براي جبران خطاي سيستماتيك در نتيجه تصحيح نشده ي يك اندازه گيري ضرب‬
‫ميشود‪.‬‬
‫تعاريف – دستگاههاي اندازه گيري (ادامه)‬
‫‪56‬‬
‫تعاريف – دستگاههاي اندازه گيري (ادامه)‬
‫‪‬‬
‫‪57‬‬
‫حس گر‪Sensor‬‬
‫‪ ‬عنصري از دستگاه اندازه گيري يا زنجيره‬
‫اي اندازه گيري كه به طور مستقيم تحت‬
‫تأثير اندازه ده قرار مي گيرد‪.‬‬
‫‪ ‬مثال‪ :‬روتور فلومتر توربيني ؛ لوله ي‬
‫برودون فشار سنج ؛ شناور دستگاه‬
‫اندازه گير سطح مايع‬
‫تعاريف – مشخصه هاي دستگاههاي اندازه گيري‬
‫‪‬‬
‫گستره نامي ‪Nominal Range‬‬
‫‪ ‬گسترهي نشان دهي دستگاه اندازه گيري كه با تنظيم ويژه ي كنترلهاي آن قابل حصول است‪.‬‬
‫‪ ‬مثال‪ ،‬گستره ي نامي ‪V0‬تا ‪ 100V‬به صورت ‪V100‬بيان مي شود‪.‬‬
‫‪‬‬
‫پهنه ‪Span‬‬
‫‪ ‬قدر مطلق تفاضل دو حد گستره ي نامي‬
‫‪‬‬
‫‪58‬‬
‫مثال‪ :‬براي گستره ي نامي ‪V10-‬تا ‪ ،V10+‬پهنه ‪V20‬است‪.‬‬
‫تعاريف – مشخصه هاي دستگاههاي اندازه گيري (ادامه)‬
‫‪59‬‬
‫‪‬‬
‫گستره ي اندازه گيري ‪Measuring Range‬‬
‫‪ ‬مجموعه ي مقاديري از اندازه ده كه انتظار مي رود خطاي دستگاه اندازه گيري براي اين‬
‫مجموعه در محدوده ي از پيش شده قرار گيرد‪.‬‬
‫‪‬‬
‫شرايط حدي ‪Limiting Conditions‬‬
‫‪ ‬شرايطي مرزي كه الزم است دستگاه اندازه گيري بدون خراب شدن يا تنزل يافتن مشخصه هاي‬
‫اندازه شناختي معين هنگام كار تحت شرايط كاركرد اسمي خود تحمل كند‪.‬‬
‫‪‬‬
‫مشخصه ي پاسخ ‪Response characteristic‬‬
‫‪ ‬رابطه ي ميان هر عامل تحرك و پاسخ مربوط به آن در شرايط تعيين شده‪.‬‬
‫‪ ‬مثال‪ :‬نيروي محركه (‪ )c.m.f‬ترموكوپل به صورت تابعي از دما كه اين رابطه ممكن است به‬
‫صورت معادله ي رياض ي‪ ،‬جدول عددي يا نمودار بيان شود‪.‬‬
‫تعاريف – مشخصه هاي دستگاههاي اندازه گيري (ادامه)‬
‫‪‬‬
‫حساسيت ‪Sensitivity‬‬
‫‪ ‬نسبت تغييرات پاسخ دستگاه اندازه گيري به تغييرات متناظر در عامل تحريك‪.‬‬
‫‪ ‬حساسيت عبارتست از كمترين ورودي كه به ازاي آن تغيير قابل مشخص ي در خروجي بوجود آيد‪.‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪60‬‬
‫هرچه ‪ Δy> Δx‬باشد حساسيت بيشتر است و برعكس‬
‫آستانه تشخيص دهي ‪Discrimination‬‬
‫‪ ‬بزرگترين تغيير آهسته و يك نواي عامل تحريك كه تغييري آشكار شدني در پاسخ دستگاه اندازه‬
‫گيري ايجاد نمي كند‪.‬‬
‫‪ ‬يادآوري‪ :‬آستانه ي تشخيص دهي ممكن است مثال به اصطكاك بستگي داشته باشد‬
‫تعاريف – مشخصه هاي دستگاههاي اندازه گيري (ادامه)‬
‫‪61‬‬
‫تعاريف – مشخصه هاي دستگاههاي اندازه گيري (ادامه)‬
‫‪‬‬
‫باند مرده (پهنك سكوت)‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪62‬‬
‫‪Dead band‬‬
‫بيش ترين فاصله يي كه مي توان عامل‬
‫تحرك را در دو جهت تغيير داد بي آن كه‬
‫تغييري در پاسخ دستگاه اندازه گيري‬
‫حاصل شود‪.‬‬
‫يادآوري ‪ :‬پهنك سكوت ممكن است به‬
‫سرعت تغييرات بستگي داشته باشد‬
‫تعاريف – مشخصه هاي دستگاههاي اندازه گيري (ادامه)‬
‫‪‬‬
‫‪63‬‬
‫پايداري ‪Stability‬‬
‫‪ ‬توانايي دستگاه اندازه گيري در ثابت نگه داشتن مشخصه هاي اندازه شناختي خود نسبت به‬
‫زمان‬
‫تعاريف – مشخصه هاي دستگاههاي اندازه گيري (ادامه)‬
‫‪‬‬
‫رانش ‪Drift‬‬
‫‪ ‬تغيير آهسته ي مشخصه ي اندازه شناختي دستگاه اندازه گيري‪.‬‬
‫‪‬‬
‫حدود خطاي مجاز (دستگاه اندازه گيري) ‪Limits of permissible error‬‬
‫‪ ‬مقادير كرانه يي خطا كه در مشخصات و مقررات و امثال آن براي دستگاه اندازه گيري معيني‬
‫مجاز شمرده مي شود‪.‬‬
‫‪‬‬
‫‪64‬‬
‫خطاي ذاتي (دستگاه اندازه گيري) )‪Intrinsic error(of a measuring Instru.‬‬
‫‪ ‬خطاي دستگاه اندازه گيري كه تحت شرايط مرجع به دست مي آيد‪.‬‬
‫تعاريف – استانداردهاي اندازه گيري‬
‫‪‬‬
‫‪65‬‬
‫در علم و فن آوري‪ ،‬واژه ي انگليس ي ‪(standard‬معادل ‪norm‬در فرانسه) با دو معناي متفاوت به‬
‫كار مي رود‪.‬‬
‫‪ ‬يك معناي آن استانداردهاي فني مدون‪ ،‬مشخصه ها‪ ،‬توصيه هاي فني يا مدارك نوشته شده‬
‫مشابهي است كه مورد پذيرش گستره قرار دارند‬
‫‪ ‬معناي ديگر آن استاندارد اندازه گيري است (كه در فرانسه به آن ‪ etalon‬مي گويند‪).‬‬
‫‪ ‬در اين استاندارد صرفا معناي دوم مورد نظر است و براي كوتاهي كالم‪ ،‬صفت "اندازه‬
‫گيري" عموما حذف شده است‪.‬‬
‫تعاريف – استانداردهاي اندازه گيري (ادامه)‬
‫‪‬‬
‫‪66‬‬
‫استاندارد (‪ -‬اندازه گيري) ‪(measurement) Standard , Etalon‬‬
‫‪ ‬سنجه ي مادي‪ ،‬دستگاه اندازه گيري‪ ،‬ماده مرجع يا سيستم اندازه گيري كه هدف آن تعريف‪،‬‬
‫تحقيق‪ ،‬ابقا يا باز توليد يكاي يك كميت يا مقداري (يا مقاديري) از آن است كه به عنوان مرجع‬
‫به كار گرفته مي شود‪.‬‬
‫‪ ‬مثال‪:‬‬
‫• الف) استاندارد جرم يك كيلوگرمي‬
‫• ب) مقاومت استاندارد صد اهمي‬
‫• ج) آمپرسنج استاندارد‬
‫• د) استاندارد بسامد سزيم‬
‫• ه) الكترود هيدروژني استاندارد‬
‫• و) محلول استاندارد كورتيزول در سرم انساني با غلظت گواهي شد‬
‫تعاريف – استانداردهاي اندازه گيري (ادامه)‬
‫‪‬‬
‫دسته بندي استانداردهاي اندازه گيري‬
‫‪‬‬
‫‪67‬‬
‫به لحاظ منطقه اعتبار‬
‫‪ o‬استاندارد بين املللي‬
‫‪ o‬استاندارد منطقه اي‬
‫‪ o‬استاندارد ملي‬
‫‪ o‬استاندارد كارخانه اي‬
‫‪‬‬
‫به لحاظ درجه كيفيت‬
‫‪ o‬استاندارد اوليه‬
‫‪ o‬استاندارد ثانويه‬
‫‪ o‬استاندارد مرجع‬
‫‪ o‬استاندارد كاري‬
‫تعاريف – استانداردهاي اندازه گيري (ادامه)‬
‫‪‬‬
‫استاندارد بين املللي (‪ -‬اندازه گيري) ‪international standard‬‬
‫‪ ‬استانداردي كه در توافق بين املللي به عنوان مبنا براي كميتي به رسميت شناخته مي شود تا‬
‫براي مشخص شدن مقادير ساير استانداردهاي كميت مورد نظر در سطح جهاني به كار گرفته‬
‫شود‪.‬‬
‫استاندارد ملي (‪ -‬اندازه گيري) ‪national (measurement) standard‬‬
‫‪ ‬استانداردي كه در يك تصميم گيري ملي به عنوان مبنا براي كميتي به رسميت شناخته مي شود‬
‫تا براي مشخص شدن مقادير ساير استانداردهاي كميت هاي مورد نظر در سطح كشور به كار‬
‫گرفته شود‪.‬‬
‫‪‬‬
‫استاندارد اوليه ‪primary standard‬‬
‫‪ ‬استانداردي كه معلوم شده است يا عموما تصديق مي شود كه باالترين كيفيت اندازه شناختي‬
‫را دارد و مقدار آن بدون مقايسه با ساير استانداردهاي همان كميت پذيرفته مي شود‪.‬‬
‫‪ ‬يادآوري‪ :‬مفهوم استاندارد اوليه براي كميتهاي اصلي و كميتهاي فرعي به يك اندازه معتبر است‬
‫‪‬‬
‫‪68‬‬
‫تعاريف – استانداردهاي اندازه گيري (ادامه)‬
‫‪‬‬
‫استاندارد ثانويه ‪secondary standard‬‬
‫‪ ‬استانداردي كه مقدار آن در مقايسه با استاندارد اوليه ي همان كميت مشخص مي شود‪.‬‬
‫‪‬‬
‫استاندارد مرجع ‪reference standard‬‬
‫‪ ‬استانداردي كه عموما باالترين كيفيت اندازه شناختي را در يك مكان معين يا يك سازمان معين‬
‫دارد و اندازه گيري ها از آن ناش ي مي شود‪.‬‬
‫استاندارد كاري ‪working standard‬‬
‫‪ ‬استانداردي كه به روال عادي براي كاليبره كردن يا بررس ي سنجه هاي مادي‪ ،‬دستگاههاي اندازه‬
‫گيري يا مواد مرجع به كار مي رود‪.‬‬
‫‪ ‬يادآوري‪ :‬استاندارد كاري معموال با استاندارد مرجع كاليبره مي شود‬
‫‪‬‬
‫‪69‬‬
‫تعاريف – استانداردهاي اندازه گيري (ادامه)‬
‫‪70‬‬
‫تعاريف – استانداردهاي اندازه گيري (ادامه)‬
‫‪71‬‬
‫تعاريف – استانداردهاي اندازه گيري (ادامه)‬
‫‪72‬‬
‫تعاريف – استانداردهاي اندازه گيري (ادامه)‬
‫‪73‬‬
‫تعاريف – استانداردهاي اندازه گيري (ادامه)‬
‫‪ ‬دستگاه ‪UPC‬‬
‫جهت كاليبراسيون گيج بلوك مقايسه‬
‫با گيج بلوك گريد ‪K‬‬
‫‪74‬‬
‫تعاريف – استانداردهاي اندازه گيري (ادامه)‬
‫‪‬‬
‫‪75‬‬
‫دستگاه ‪:DMS 680‬‬
‫جهت كاليبراسيون گيج بلوك‪ ،‬ساعت انديكاتور‪ ،‬گيجهاي برو ـ نرو (رزوه‪،‬ساده) و‪...‬‬
‫تعاريف – استانداردهاي اندازه گيري (ادامه)‬
‫‪76‬‬
‫تعاريف – استانداردهاي اندازه گيري (ادامه)‬
‫‪‬‬
‫‪77‬‬
‫کاليبراتور ليزری‪:‬‬
‫كاليبراسيون دستگاههاي‪ CMM‬بوسيله‬
‫دستگاه اندازه گيري ليزری به روش تداخل‬
‫سنجي در محل نصب دستگاه انجام مي‬
‫گيرد‪.‬‬
‫تعاريف – استانداردهاي اندازه گيري (ادامه)‬
‫‪78‬‬
‫تعاريف – استانداردهاي اندازه گيري (ادامه)‬
‫‪79‬‬
‫تعاريف – استانداردهاي اندازه گيري (ادامه)‬
‫‪‬‬
‫‪80‬‬
‫ايجاد فشار مرجع‬
‫تعاريف – استانداردهاي اندازه گيري (ادامه)‬
‫‪81‬‬
‫تعاريف – استانداردهاي اندازه گيري (ادامه)‬
‫‪‬‬
‫‪82‬‬
‫مقايسه فشار مرجع‬
‫تعاريف – استانداردهاي اندازه گيري (ادامه)‬
‫‪83‬‬
‫‪‬‬
‫قابليت رديابي ‪Traceability‬‬
‫‪ ‬قابليت ارتباط دادن مقدار يك استاندارد يا نتيجه ي يك اندازه گيري با مرجع هاي ملي يا بين‬
‫املللي از طريق زنجيره ي پيوسته ي مقايسه ها كه همگي عدم قطعيتي معين دارند‪.‬‬
‫‪ ‬يادآوري‪ :‬زنجيره ي ناگسسته ي مقايسه ها را زنجيره ي رديابي گويند‪.‬‬
‫‪‬‬
‫سنجه مادي ‪Material Measure‬‬
‫‪ ‬وسيله يي كه‪ ،‬همواره در زمان به كارگيري آن‪ ،‬يك يا چند مقدار معلوم از كميتي معين را ايجاد يا‬
‫ارائه مي كند‪.‬‬
‫‪ ‬مثال‪ :‬وزنه؛ پيمانه حجم؛ مقاومت الكتريكي استاندارد؛ بلوك سنجه؛ مولد سيگنال استاندارد؛‬
‫ماده مرجع‬
‫قابليت رديابي به استاندارد ملي‬
‫‪84‬‬
‫تعاريف – استانداردهاي اندازه گيري (ادامه)‬
‫‪‬‬
‫‪85‬‬
‫وزنه و ترازو‬
‫تعاريف – استانداردهاي اندازه گيري (ادامه)‬
‫‪86‬‬
‫تعاريف – استانداردهاي اندازه گيري (ادامه)‬
‫‪‬‬
‫‪87‬‬
‫ايجاد دما و مقايسه با دماسنج دقيقتر‬
‫تعاريف – استانداردهاي اندازه گيري (ادامه)‬
‫‪88‬‬
‫تعاريف – استانداردهاي اندازه گيري (ادامه)‬
‫‪89‬‬
‫‪‬‬
‫ماده مرجع )‪Reference Material (RM‬‬
‫‪ ‬ماده يا جسمي كه مقادير يك يا چند خصوصيت آن به اندازه ي كافي همگن و تثبيت شده است‬
‫تا براي كاليبراسيون يك دستگاه‪ ،‬ارزيابي يك روش اندازه گيري يا تعيين مقدار براي مواد به كار‬
‫رود‪.‬‬
‫‪ ‬يادآوري‪ :‬ماده ي مرجع ممكن است به شكل گاز‪ ،‬مايع‪ ،‬جامد‪ ،‬خالص يا مخلوط باشد‬
‫‪ ‬مثال‪ :‬آب براي كاليبره ي گران روي سنج ها ‪ ،‬رنگ كبود به عنوان سنجه ي كاليبراسيون ظرفيت‬
‫گرمايي در گرماسنجي به كار مي روند‪.‬‬
‫‪‬‬
‫ماده مرجع گواهي شده )‪Certified Reference Material (CRM‬‬
‫‪ ‬ماده ي مرجعي‪ ،‬همراه با گواهي نامه‪ ،‬كه مقادير يك يا چند خصوصيت آن به روش ي تأييد شده‬
‫است كه قابليت رديابي را تا تحقق درست يكايي كه اين مقادير بر حسب آن بيان مي شوند‬
‫محرز مي سازد‪ ،‬و هر يك از مقادير تأييد شده ي اين ماده ي مرجع با عدم قطعيتي در سطح‬
‫اطمينان قيد شده همراه است‬
)‫تعاريف – استانداردهاي اندازه گيري (ادامه‬
Primary Reference Materials
• Inorganic Standard Solutions
• Organic Standard Solutions
• PH Standard Solutions
•
Standard Gases
 Methane,Propane Carbon
Monoxide Carbon Dioxide etc
90
‫هرم سلسله مراتب كاليبراسيون طول‬
‫‪91‬‬
‫‪‬‬
‫در كشورهاي صنعتي يك سلسه مراتب قانوني جهت كاليبراسيون طول وجود دارد كه بايد با‬
‫استانداردهاي باالتر در ارتباط باشد‬
‫‪‬‬
‫قرارگيري آزمايشگاه در سطوح مختلف هرم‪:‬‬
‫‪ ‬تاييد موسسات ارايه دهنده خدمات كاليبراسيون و ميزان عدم قطعيت اندازه گيري آن توسط‬
‫موسسه باالتر‬
‫‪ ‬كاليبراسيون و تاييد دستگاههاي اندازه گيري طول براساس ميزان عدم قطعيت مراجع مورد‬
‫استفاده كاليبراسيون (بين ‪ 3‬تا ‪ 10‬برابر دقيقتر از عدم قطعيت دستگاههاي اندازه گيري)‬
‫هرم سلسله مراتب كاليبراسيون طول (ادامه)‬
‫‪ ‬آزمايشگاه موسسه بين املللي اوزان و اندازه ها (در فرانسه) – مرجع بين املللي واحد طول‬
‫‪ ‬آزمايشگاه مركز ملي اوزان و اندازه ها (در هر كشور) ‪ -‬مرجع ملي واحد طول (داراي گواهي از مرجع بين‬
‫املللي)‬
‫‪ ‬آزمايشگاه اعتبار دهنده جهت خدمات كاليبراسيون (در هر كشور) ‪ -‬مرجع تاييد ملي (داراي گواهي از‬
‫مرجع ملي)‬
‫‪ ‬آزمايشگاه تاييد شده توسط موسسه اعتبار دهنده (در هر كشور)‪ -‬مرجع كاليبراسيون اوليه (داراي‬
‫گواهي از مرجع تاييد)‬
‫‪ ‬آزمايشگاه مركزي كاليبراسيون كارخانجات (مراجع كاليبراسيون ثانويه)‪( -‬داراي گواهي از مرجع تاييد)‬
‫‪‬‬
‫آزمايشگاه اندازه گيري و كاليبراسيون در بخشهاي مختلف يك كارخانه (مراجع كاليبراسيون كاري)‪-‬‬
‫‪‬‬
‫واحدهاي اندازه گيري و كنترل كيفيت متعدد در كارگاههاي آزمايشگاه اندازه گيري (مراجع‬
‫كاليبراسيون كاري)‪( -‬داراي گواهي از مرجع تاييد)‬
‫(داراي گواهي از مرجع تاييد)‬
‫‪92‬‬
‫هرم سلسله مراتب كاليبراسيون طول (ادامه)‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪93‬‬
‫المپ استاندارد مرجع بين املللي – ليزر ثبت شده‬
‫المپ استاندارد مرجع ملي (ليزر ثبت شده) ‪ -‬داراي گواهي از مرجع بين املللي‬
‫كاليبراتور ليزري و اينترفرومتري (تداخل سنجي) ‪ -‬داراي گواهي از مرجع ملي‬
‫كمپراتور كاليبراسيون بلوك سنجه‪ -‬مرجع كاليبراسيون اوليه (داراي گواهي از مرجع تاييد)‬
‫آزمايشگاه مركزي كاليبراسيون كارخانجات (مراجع كاليبراسيون ثانويه)‪( -‬داراي گواهي از مراجع‬
‫اوليه)‬
‫آزمايشگاه اندازه گيري و كاليبراسيون در بخشهاي مختلف يك كارخانه (مراجع كاليبراسيون كاري)‪-‬‬
‫(داراي گواهي از مراجع اوليه)‬
‫واحدهاي اندازه گيري و كنترل كيفيت متعدد در كارگاههاي آزمايشگاه اندازه گيري (مراجع‬
‫كاليبراسيون كاري)‪( -‬داراي گواهي از مراجع اوليه)‬
‫هرم سلسله مراتب كاليبراسيون طول (ادامه)‬
‫‪94‬‬
‫‪‬‬
‫در روش تداخل سنجي توسط اندازه گيري‬
‫اختالف فاز بين دو نوع طول موج ليزري صورت‬
‫ميگيرد‬
‫‪‬‬
‫دو نوع طول موج در اثر برخورد با آينه مرجع و‬
‫قطعه كار ممكن يك موج تقويت شده يا تضعيف‬
‫شده را تشكيل داده كه اختالف فاز بين آنها‬
‫مبناي اندازه گيري است‬
‫هرم سلسله مراتب كاليبراسيون طول (ادامه)‬
‫‪95‬‬
‫هرم سلسله مراتب كاليبراسيون طول (ادامه)‬
‫‪96‬‬
‫هرم سلسله مراتب كاليبراسيون طول (ادامه)‬
‫‪97‬‬
‫هرم سلسله مراتب كاليبراسيون طول (ادامه)‬
‫المپ ليزر مرجع بين املللي – ‪U= ±(0.01+0.1L) µm‬‬
‫المپ ليزري مرجع ملي ‪U= ±(0.02+0.2L) µm -‬‬
‫بلوك سنجه گريد ‪U= ±(0.05+0.5L) µm - K‬‬
‫بلوك سنجه گريدهاي ‪00, 0 , 1 , 2‬‬
‫‪ U= ±(0.15+1.5L) µm‬تا ‪U= ±(0.05+0.5L) µm‬‬
‫كوليس – ميكرومتر – ساعت اندازه گيري و ‪...‬‬
‫‪ U= ±(100+1000L) µm‬تا ‪U= ±(1.0+10.0L) µm‬‬
‫‪98‬‬
‫هرم سلسله مراتب كاليبراسيون در انگلستان‬
‫آزمايشگاه ملي فيزيك (‪(UKAS) /)NPL‬‬
‫المپ ليزري مرجع ملي ‪U= ±(0.02+0.2L) µm‬‬
‫موسسه سرويس تاييد صالحيت اندازه گيري ملي )‪(NAMAS‬‬
‫كاليبراتور ليزري براي كاليبراسيون بلوك سنجه گريد ‪U= ±(0.05+0.5L) µm - K‬‬
‫آزمايشگاه تاييد شده توسط ‪NAMAS‬‬
‫كمپراتور بلوك سنجه گريدهاي ‪ 00, 0 , 1 , 2‬تا ‪U= ±(0.15+1.5L) µm‬‬
‫آزمايشگاه مركزي كاليبراسيون كارخانجات‬
‫كاليبراسيون تجهيزات اندازه گيري تا ‪U= ±(1.0+10.0L) µm‬‬
‫آزمايشگاه اندازه گيري و كاليبراسيون در بخشهاي مختلف يك كارخانه‬
‫كاليبراسيون تجهيزات اندازه گيري تا ‪U= ±(10.0+100.0L) µm‬‬
‫‪99‬‬
‫هرم سلسله مراتب كاليبراسيون در سوئيس‬
‫آزمايشگاه دفتر مترولوژي دولت مركزي (‪(SAS) / )OFM‬‬
‫المپ ليزري مرجع ملي ‪U= ±(0.02+0.2L) µm‬‬
‫موسسه سرويس كاليبراسيون سوئيس )‪(SCS‬‬
‫كاليبراتور ليزري براي كاليبراسيون بلوك سنجه گريد ‪U= ±(0.05+0.5L) µm - K‬‬
‫آزمايشگاه تاييد شده توسط ‪SCS‬‬
‫كمپراتور بلوك سنجه گريدهاي ‪ 00, 0 , 1 , 2‬تا ‪U= ±(0.15+1.5L) µm‬‬
‫آزمايشگاه مركزي كاليبراسيون كارخانجات‬
‫كاليبراسيون تجهيزات اندازه گيري تا ‪U= ±(1.0+10.0L) µm‬‬
‫آزمايشگاه اندازه گيري و كاليبراسيون در بخشهاي مختلف يك كارخانه‬
‫كاليبراسيون تجهيزات اندازه گيري تا ‪U= ±(10.0+100.0L) µm‬‬
‫‪100‬‬
‫هرم سلسله مراتب كاليبراسيون در آملان‬
‫آزمايشگاه ملي فيزيك (‪(DAR) /)PTB‬‬
‫المپ ليزري مرجع ملي ‪U= ±(0.02+0.2L) µm‬‬
‫موسسه سرويس كاليبراسيون آملان )‪(DKD‬‬
‫كاليبراتور ليزري براي كاليبراسيون بلوك سنجه گريد ‪U= ±(0.05+0.5L) µm - K‬‬
‫آزمايشگاه تاييد شده توسط ‪DKD‬‬
‫كمپراتور بلوك سنجه گريدهاي ‪ 00, 0 , 1 , 2‬تا ‪U= ±(0.15+1.5L) µm‬‬
‫آزمايشگاه مركزي كاليبراسيون كارخانجات‬
‫كاليبراسيون تجهيزات اندازه گيري تا ‪U= ±(1.0+10.0L) µm‬‬
‫آزمايشگاه اندازه گيري و كاليبراسيون در بخشهاي مختلف يك كارخانه‬
‫كاليبراسيون تجهيزات اندازه گيري تا ‪U= ±(10.0+100.0L) µm‬‬
‫‪101‬‬
‫هرم سلسله مراتب كاليبراسيون در آملان‬
‫‪102‬‬
‫هرم سلسله مراتب كاليبراسيون‬
‫‪103‬‬
‫هرم سلسله مراتب كاليبراسيون‬
‫‪104‬‬
‫هرم سلسله مراتب كاليبراسيون‬
‫‪105‬‬
‫هرم سلسله مراتب كاليبراسيون‬
‫‪106‬‬
‫انواع سيستمهاي كاليبراسيون طول‬
‫‪‬‬
‫سيستم مطلق‪:‬‬
‫‪ ‬كاليبراسيون با استفاده از المپ استاندارد مرجع بر اساس تعريف واحد طول (متر استاندارد)‬
‫‪ ‬كاليبراسيون بلوك سنجه گريد ‪ K‬به روش اينترفرومتري‬
‫‪‬‬
‫سيستم مقايسه اي‪:‬‬
‫‪ ‬در اين روش هميشه يك دستگاه با عدم قطعيت كمتر با يك دستگاه با عدم قطعيت بيشتر‬
‫مقايسه شده و خطاي دستگاه مورد كاليبراسيون محاسبه مي گردد‬
‫‪ ‬كاليبراسيون بلوك سنجه – كوليس – ميكرومتر – ساعت اندازه گيري – گيجهاي برونرو و ‪...‬‬
‫‪107‬‬
‫شرايط محيطي كاليبراسيون طول‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪108‬‬
‫يك بلوك سنجه ‪ 100mm‬در دماي ‪ 20‬درجه كاليبره شده در دماي ‪ 21‬درجه برابر ‪ 100.0012‬مي‬
‫باشد‬
‫دماي استاندارد كاليبراسيون طول مطابق با ‪ ISO1‬برابر با ‪ 20°C‬ميباشد‬
‫مطابق استاندارد ‪ NAMAS‬تغييرات دمايي براي آزمايشگاهاي مختلف به شرح زير ميباشد‪:‬‬
‫‪ ‬آزمايشگاه مرجع بين املللي (روش اينترفرومتري) – ‪ 20 ± 0.5 °C‬با تغييرات ‪±0.1°C‬‬
‫‪ ‬آزمايشگاه مرجع ملي (روش مقايسه اي) – ‪ 20 ± 1.0 °C‬با تغييرات ‪ ±0.5°C‬در ساعت‬
‫‪ ‬آزمايشگاه عمومي كاليبراسيون (روش مقايسه اي) – ‪ 20 ± 2.0 °C‬با تغييرات ‪±1.0°C‬‬
‫‪ ‬آزمايشگاه عمومي اندازه گيري (روش مقايسه اي) – ‪ 20 ± 3.0 °C‬با تغييرات ‪±2.0°C‬‬
‫حداكثر رطوبت به جهت جلوگيري از زنگ زدگي مراجع و دستگاههاي اندازه گيري بايد ‪ %45‬باشد‬
‫شرايط محيطي كاليبراسيون طول‬
‫‪‬‬
‫‪109‬‬
‫تغيير طول بلوك سنجه ‪ 100mm‬براي مواد مختلف از دماي ‪ 20‬تا ‪ 25‬درجه سانتيگراد‬
‫شرايط محيطي (ادامه)‬
‫شرايط محيطي آزمايشگاه‪ :‬مطابق استاندارد ‪ISA-RP 52.1:1975‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫نويز صوتي‬
‫‪ ‬براي همه آزمايشگاهها ‪ :‬حداكثر ‪45 dB‬‬
‫تعداد ذرات گردوغبار‬
‫‪ ‬براي آزمايشگاههاي ابعادي؛ اپتيك و ميكروجرم مطابق شرايط خاص ذكر شده در استاندارد‬
‫‪ ‬براي همه آزمايشگاهها ‪ :‬حداكثر ‪ 7 106‬ذره بر متر مكعب‬
‫ميدان مغناطيس ي و الكتريكي‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪110‬‬
‫براي آزمايشگاههاي ابعادي؛ اپتيك؛ نيرو؛ شتاب و جريان بايد كابلهاي هاي ولتاژ محافظ )‪(Shield‬‬
‫داشته باشد‬
‫براي آزمايشگاههاي دما؛ فركانس باال و پايين و ميكرو ويو ‪ :‬حداكثر تشعشع ‪ 100 μV/m‬ميباشد‬
‫شرايط محيطي (ادامه)‬
‫‪‬‬
‫فشار هوا‬
‫‪ ‬براي همه آزمايشگاهها ‪ :‬فشار مثبت ‪ 10‬پاسكال يا ‪ 0.1‬ميلي بار‬
‫‪‬‬
‫نور‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫رطوبت نسبی‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪111‬‬
‫براي همه آزمايشگاهها و حداقل ‪( 1000 Lux‬لومن بر متر مربع)‬
‫براي آزمايشگاههاي ابعادي‪ :‬حداكثر ‪45%‬‬
‫براي ساير آزمايشگاهها‪35-55% :‬‬
‫شرايط محيطي (ادامه)‬
‫‪‬‬
‫دما‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫ارتعاشات‬
‫‪ ‬براي آزمايشگاههاي ابعادي؛ اپتيك؛ فشار؛ خال؛نيرو و جرم‪ :‬حداكثر ‪ 0.25 μm‬دامنه جابجايي و‬
‫فركانس حداكثر ‪30Hz‬‬
‫ولتاژ‬
‫‪‬‬
‫‪112‬‬
‫براي آزمايشگاههاي ابعادي و نور‪ :‬از ‪ 20  0.3C‬تا ‪20  1.0C‬‬
‫براي آزمايشگاههاي دما؛ شتاب ؛ فركانس پايين؛ فشار و خال‪ :‬از ‪ 20  1.0C‬تا ‪20  1.5C‬‬
‫براي آزمايشگاههاي جريان؛ نيرو ؛ فركانس باالميكرو ويو‪ :‬از ‪20  1.5C‬‬
‫براي همه آزمايشگاهها‪ :‬حداكثر تغييرات ولتاژ كمتر از ‪0.1%‬‬
‫شرايط محيطي (ادامه)‬
‫‪113‬‬
‫عدم قطعيت اندازه گيري‬
‫‪‬‬
‫روشهاي انتخاب دستگاه اندازه گيري‬
‫‪ ‬روش ريزنمايي ‪Resolution‬‬
‫‪ ≤ (0.1)Tol.‬ريزنمايي دستگاه اندازه گيري‬
‫يعني ريزنمايي دستگاه اندازه گيري بايد بتواند تلرانس را به ‪ 10‬قسمت تقسيم نمايد‬
‫‪‬‬
‫‪114‬‬
‫روش عدم قطعيت ‪Uncertainty‬‬
‫‪ ≤ (0.1 – 0.2)Tol.‬عدم قطعيت اندازه گيري‬
‫توسط اين روش هيچ قطعه ساملي رد نميشود و هيچ قطعه معيوبي قبول نميشود‬
‫عدم قطعيت اندازه گيري‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫عدم قطعيت چيست‬
‫‪ ‬عدم قطعيت يك عامل همراه با نتيجه اندازه گيري است كه محدوده مقاديري را معين ميكند‬
‫و مقدار آن نشاندهنده سطح‬
‫كه نتيجه اندازه گيري ميتواند داشته‬
‫باشد‪x  U95‬‬
‫‪%‬‬
‫اطميناني است كه مقدار واقعي مورد اندازه گيري شده در محدوده تعيين شده قرار ميگيرد‬
‫عدم قطعيت چرا مهم است‬
‫‪ ‬عدم قطعيت نمود كمي كيفيت نتيجه اندازه گيري است‪ .‬يعني “ تا چه حد نتيجه اندازه گيري‬
‫نشاندهنده مقدار واقعي مورد اندازه گيري شده است‬
‫‪ ‬عدم قطعيت بصورت ‪ ±‬يك مقدار يعني فاصله اي در اطراف نتيجه اندازه گيري بيان ميگردد‬
‫‪‬‬
‫‪115‬‬
‫عدم قطعيت يك جزء غير قابل اجتناب در اندازه گيري است و زماني بسيار مهم ميشود كه‬
‫نتايج اندازه گيري نزديك حدود مشخصه باشد‬
‫عدم قطعيت اندازه گيري (ادامه)‬
‫‪116‬‬
‫عدم قطعيت اندازه گيري (ادامه)‬
‫‪117‬‬
‫عدم قطعيت اندازه گيري (ادامه)‬
‫‪118‬‬
‫عدم قطعيت اندازه گيري (ادامه)‬
‫‪119‬‬
‫عدم قطعيت اندازه گيري (ادامه)‬
‫‪120‬‬
‫عدم قطعيت اندازه گيري (ادامه)‬
‫‪121‬‬
‫عدم قطعيت اندازه گيري (ادامه)‬
‫‪‬‬
‫عدم قطعيت استاندارد ‪Standard Uncertainty‬‬
‫‪ ‬اگــر عــدم قطعيــت نتــايج انــدازهگيري ‪ ،‬بصــورت يــك انح ـراف اســتاندارد بيــان شــود ‪ ،‬بــه آن عــدم‬
‫قطعيت استاندارد ميگويند و با ‪ u‬نشان داده ميشود‪.‬‬
‫‪‬‬
‫عدم قطعيت استاندارد نوع ‪A‬‬
‫‪ ‬عدم قطعيت اندازهگيري با كمك تحليل آماري بر روي يك سري از مشاهدات ‪ ،‬محاسبه ميشود‪.‬‬
‫‪‬‬
‫عدم قطعيت استاندارد نوع ‪B‬‬
‫‪ ‬ع ــدم قطعي ــت ان ــدازهگيري ب ــر اس ــاس اطالع ــاتي ب ــه ج ــز تحلي ــل آم ــاري ب ــر روي مش ــاهدات ‪ ،‬ب ـرآورد‬
‫ميشود‪.‬‬
‫‪122‬‬
‫عدم قطعيت اندازه گيري (ادامه)‬
‫‪‬‬
‫عدم قطعيت استاندارد مركب ‪Combined standard uncertainty‬‬
‫‪ ‬عبارتست از ريشه دوم مجموع مربعات عدم قطعيتهائي كه بر روي نتيجه نهائي اندازهگيري ‪ ،‬موثر‬
‫ميباشد‪.‬‬
‫‪‬‬
‫عدم قطعيت بسطيافته ‪Expanded Uncertainty‬‬
‫‪ ‬كميتي است كه يك حدود عددي را تعريف ميكند ‪ ،‬بطوريكه نتايج اندازهگيري بصورت مسـتدل‬
‫و با يك سطح اطمينان باال در آن حدود قرار ميگيرد و با ‪ U‬نشان داده ميشود‬
‫‪‬‬
‫ضريب همپوشاني ‪Coverage factor‬‬
‫‪ ‬ي ــك ف ــاكتور ع ــددي اس ــت ك ــه جه ــت بدس ــت آوردن ع ــدم قطعي ــت بس ــطيافته ‪ ،‬در ع ــدم قطعي ــت‬
‫استاندارد مركب ضرب ميشود‬
‫‪123‬‬
‫عدم قطعيت اندازه گيري (ادامه)‬
‫‪‬‬
‫‪124‬‬
‫توزيع احتمال ‪Probability Distribution‬‬
‫‪ ‬تــابعي اســت كــه احتمــال مســاوي بــودن يــك متغيــر تصــادفي بــا يــك عــدد فرضـ ي ‪ ،‬يــا متعلــق بـودن آن‬
‫به يك مجموعه اعداد را بيان كند‪.‬‬
‫عدم قطعيت اندازه گيري (ادامه)‬
‫‪‬‬
‫‪125‬‬
‫عوامل ايجاد كننده عدم قطعيت‬
‫‪ ‬عوامل تصادفي (خطاي تصادفي)‪ :‬كه در تكرار اندازه گيري نمايان ميشود‬
‫‪ ‬عوامل سيستماتيك (خطاي سيستماتيك)‪:‬‬
‫‪ ‬عوامل محيطي ‪ :‬مانند ‪ ،‬دما ‪ ،‬رطوبت ‪ ،‬گرد وغبار ‪ ،‬فشار ‪ ،‬تغييرات جريان و ولتاژ منبع‬
‫تغذيه ‪ ،‬شتاب جاذبه زمين ‪ ،‬جريان هوا و …‬
‫‪ ‬عوامل مربوط به استانداردهاي مرجع‪ :‬مانند عدم قطعيت كاليبراسيون استانداردهاي‬
‫مرجع و نمونههاي شاهد و تغييرات دراز مدت در ابعاد يا خواص آنها‪.‬‬
‫‪ ‬عوامل مربوط به دستگاههاي اندازهگيري‪ :‬مانند گرايش )‪ ، (Bias‬تفكيك پذيري ‪ ،‬عدم‬
‫قطعيت كاليبراسيون و …‬
‫‪ ‬عوامل مربوط به ريزنمائي )‪ (Resolution‬دستگاه اندازهگيري‪ :‬كه بعلت عمل گرد كردن‬
‫اعداد بوجود ميآيد‪.‬‬
‫‪ ‬عوامل مربوط به روش اندازهگيري‪ :‬مانند خطاي فيكسچرينگ ‪ ،‬نيروهاي اعمالي‬
‫عدم قطعيت اندازه گيري (ادامه)‬
‫‪‬‬
‫عوامل محاسباتي عدم قطعيت‬
‫‪ ‬عوامل تصادفي‪ :‬توسط فرمول آماري “ انحراف معيار استاندارد” واريانس تكرار اندازه گيري‬
‫محاسبه ميشود‬
‫‪S‬‬
‫‪ X  x ‬‬
‫)‪( x‬‬
‫‪n‬‬
‫‪‬‬
‫‪126‬‬
‫‪S( x ) ‬‬
‫‪n‬‬
‫‪2‬‬
‫‪i‬‬
‫‪i 1‬‬
‫‪n 1‬‬
‫‪S( x ) ‬‬
‫عوامل تخميني عدم قطعيت‬
‫‪ ‬عوامل سيستماتيك‪ :‬احتمال توزيع دانسيته اين عوامل بر پايه تخمينهاي آماري تخمين زده‬
‫ميشود‬
‫• توزيع نرمال با ضريب همپوشاني ‪ ( 2‬براي سطوح اطمينان ‪) %95‬‬
‫‪6‬‬
‫• توزيع مثلثي با ضريب همپوشاني ‪ 2.449‬يعني‬
‫‪3‬‬
‫• توزيع مستطيلي با ضريب همپوشاني ‪ 1.732‬يعني‬
‫‪2‬‬
‫• توزيع ‪ U‬شكل با ضريب همپوشاني ‪ 1.414‬يعني‬
‫عدم قطعيت اندازه گيري (ادامه)‬
‫‪127‬‬
‫عدم قطعيت اندازه گيري (ادامه)‬
‫‪128‬‬
‫عدم قطعيت اندازه گيري (ادامه)‬
‫‪129‬‬
‫عدم قطعيت اندازه گيري (ادامه)‬
‫‪130‬‬
‫عدم قطعيت اندازه گيري (ادامه)‬
‫‪ ‬مثال‪ :1‬براي كوليس ديجيتال ‪ 150‬ميليمتر با ريزنمائي (‪0.01mm ، )Resolution‬‬
‫‪131‬‬
‫عدم قطعيت اندازه گيري (ادامه)‬
‫‪132‬‬
)‫عدم قطعيت اندازه گيري (ادامه‬
Material
Steel
Brass
Aluminum
Glass
Invar
Zerodur
Quartz
Granite
CTE (ppm/K)
11.5
21
24
3-7
1.2
0.05
0.5
6.3
133
‫عدم قطعيت اندازه گيري (ادامه)‬
‫‪134‬‬
‫عدم قطعيت اندازه گيري (ادامه)‬
‫‪135‬‬
‫عدم قطعيت اندازه گيري (ادامه)‬
‫‪ ‬مثال‪ :2‬براي ميكرومتر داخل سنج سه فكه ‪ mm17 – 14‬با ريزنمائي )‪0.001mm ، (Resolution‬‬
‫‪136‬‬
‫عدم قطعيت اندازه گيري (ادامه)‬
‫‪137‬‬
‫عدم قطعيت اندازه گيري (ادامه)‬
‫‪138‬‬
‫عدم قطعيت اندازه گيري (ادامه)‬
‫‪139‬‬
‫عدم قطعيت اندازه گيري (ادامه)‬
‫‪‬‬
‫‪140‬‬
‫عدم قطعيت براي چندكميت‪:‬‬
‫‪ ‬ضريب وزني عدم قطعيت هريك از كميتها (متغيرها) ‪ Ci‬كه از طريق مشتق جزيي تابع اندازه‬
‫گيري نسبت به هريك از متغيرها بدست مي آيد‪:‬‬
‫عدم قطعيت اندازه گيري (ادامه)‬
‫‪‬‬
‫براي مساحت با سطح مقطع مستطيلي‪:‬‬
‫‪‬‬
‫براي مساحت با سطح مقطع گرد‪:‬‬
‫‪141‬‬
‫عدم قطعيت اندازه گيري (ادامه)‬
‫‪‬‬
‫‪142‬‬
‫براي تنش‪:‬‬
‫عدم قطعيت اندازه گيري (ادامه)‬
‫‪143‬‬
‫عدم قطعيت اندازه گيري (ادامه)‬
‫‪144‬‬
‫عدم قطعيت اندازه گيري (ادامه)‬
‫‪145‬‬
‫ايزو ‪ - 9000‬كليات‬
‫‪‬‬
‫تمامي دستگاههاي اندازه گيري كه بر كيفيت تاثير گذار است بايد مشخص شده و در فواصل زماني‬
‫مقرر بر اساس استانداردهاي پذيرفته شده كاليبره شود‬
‫روشهاي اجرايي كاليبراسيون شامل‪ :‬نوع تجهيزات؛ شماره شناسايي؛ تعداد دفعات اندازه گيري؛ روش‬
‫كاليبراسيون؛ معيارهاي پذيرش و ‪ ...‬مدون گردد‬
‫دستگاههاي اندازه گيري را با يك برچسب مناسب شناسايي نموده تا وضعيت كاليبراسيون آنها را‬
‫نشان دهد‬
‫‪‬‬
‫سوابق كاليبراسيون دستگاههاي اندازه گيري را نگهداري نماييد‬
‫از شرايط محيطي براي كاليبراسيون دستگاههاي اندازه گيري مطمئن شويد‬
‫اطمينان يابيد كه جابجايي؛ نگهداري؛ انبارش دستگاههاي اندازه گيري به گونه ايست كه صحت‬
‫استفاده آنها حفظ مي گردد‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪146‬‬
‫ايزو ‪ –9000‬تجهيزات اندازه گيري‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪147‬‬
‫خريد دستگاه اندازه گيري‬
‫‪ ‬دستگاهها بايد داراي گواهي كاليبراسيون قابل رديابي به استاندارد ملي داشته باشد‬
‫‪ ‬گواهينامه الگوريتم نرم افزار دستگاههاي اندازه گيري‬
‫‪ ‬دستورالعمل تعمير و نگهداري بايد همراه دفترچه راهنماي دستگاه باشد‬
‫‪ ‬نمايندگي دستگاه اندازه گيري بايد قادر به نگهداري و كاليبراسيون آن باشد‬
‫‪ ‬آموزش افراد در زمينه طرزكار ؛ نگهداري و كاليبراسيون دستگاه اندازه گيري‬
‫كاليبراسيون دستگاه اندازه گيري‬
‫‪ ‬كاليبراسيون شامل‪ :‬دستگاههاي اندازه گيري ؛ فيكسچرها ؛ مسترها و نمونه هاي مرجع و نرم‬
‫افزار دستگاههاي اندازه گيري ميباشد‬
‫‪ ‬تعداد دفعات كاليبراسيون بستگي به نوع دستگاه و ميزان استفاده متفاوت است كه توضيح‬
‫داده ميشود‬
‫ايزو ‪ – 9000‬گواهينامه كاليبراسيون‬
‫‪‬‬
‫‪148‬‬
‫اطالعات مورد نياز در گواهي كاليبراسيون‬
‫‪ ‬شماره منحصر بفرد گواهينامه كاليبراسيون‬
‫‪ ‬شرح و شناسايي دستگاه اندازه گيري (كاليبره شده)‬
‫‪ ‬تاريخ انجام كاليبراسيون‬
‫‪ ‬شرح و شناسايي دستگاه كاليبره كننده‬
‫‪ ‬عدم قطعيت دستگاه كاليبره كننده‬
‫‪ ‬روش اجرايي كاليبراسيون و استاندارد مبناي كاليبراسيون‬
‫‪ ‬شرايط محيطي كاليبراسيون‬
‫‪ ‬قابليت رديابي كاليبراسيون به استاندارد ملي‬
‫‪ ‬نتايج كاليبراسيون و محدوده خطاي مجاز‬
‫‪ ‬عدم قطعيت كاليبراسيون‬
‫ايزو ‪ –9000‬تجهيزات اندازه گيري‬
‫‪‬‬
‫‪149‬‬
‫اقدامات خارج شدن دستگاه اندازه گيري از كاليبراسيون‬
‫‪ ‬سوابق آخرين كاليبراسيون بررس ي و صحه گذاري مجدد مي گردد‬
‫‪ ‬تاييد نماييد كه خرابي دستگاه فقط پس از آخرين كاليبراسيون بوده‬
‫‪ ‬مشخصه محصوالتي كه با دستگاه معيوب اندازه گيري شده دوباره بررس ي گردد و محصوالت‬
‫نامنطبق جداسازي شود‬
‫‪ ‬اثرات احتمالي عدم تطابق بر كيفيت نهايي محصول مشخص شود‬
‫‪ ‬دستگاه اندازه گيري معيوب مجددا كاليبره شده‬
‫‪ ‬پريود كاليبراسيون مجددا بررس ي و تعيين گردد‬
‫ايزو ‪)4.2 –10012‬تجهيزات اندازه گيري‬
‫‪150‬‬
‫‪‬‬
‫تجهيزات اندازهگيري بايد ويژگيهاي اندازهشناختي الزم را داشته باشد مثال‪ :‬درستي‪ ،‬پايداري‪،‬‬
‫گستره و تفكيكپذيري‬
‫‪‬‬
‫تجهيزات و مستندات بايد به صورتي حفظ شوند كه هر گونه اصالح‪ ،‬شرايط استفاده (از جمله‬
‫عملكردي مورد نياز در نظر گرفته شود‬
‫شرايط محيطي) و غيره كه براي دستيابي به ويژگيهاي‬
‫ِ‬
‫‪‬‬
‫عملكردي مورد نياز بايد مدون شوند‬
‫ويژگيهاي‬
‫ِ‬
‫ايزو ‪ )4.3 –10012‬نظام تاييد‬
‫‪151‬‬
‫‪‬‬
‫بايد نظام مدو ِن كارآمدي را برايتأييد (كاليبراسيون) و بهكارگيري تجهيزات اندازهگيري‪ ،‬از جمله‬
‫استانداردهاي اندازهگيري ايجاد نموده و برقرار نمايد‬
‫‪‬‬
‫آزمايشگاه بايد براي هر يك از تجهيزات اندازهگيري يكي از كاركنان صالحيتدار خود را به عنوان‬
‫فرد مسئول منصوب نمايد تا اطمينان حاصل شود كه تجهيزات در وضعيتي رضايتبخش قرار‬
‫دارند‬
‫‪‬‬
‫در مواردي كه تمام يا بخش ي از تأييد (از جمله كاليبراسيون) با خدمات منابع بيروني تكميل‬
‫ميشود‪ ،‬بايد منابع بيروني نيز با الزامهاي استاندارد ايزو ‪ 10012‬تا حدي كه براي كسب‬
‫اطمينان از انطباق آزمايشگاه با اين الزامها ضروري است مطابقت كنند‬
‫ايزو ‪ –10012‬نظام تاييد (ادامه)‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫ً‬
‫كاليبراسيو ِن مربوط به هر گونه تأييد معموال در شرايط مرجع انجام ميشود‬
‫‪‬‬
‫ً‬
‫ي‬
‫ستي در نظر گرفته ميشود‪ .‬گاه الزم‬
‫د‬
‫و‬
‫عملكرد‬
‫الك‬
‫م‬
‫نده‬
‫سا‬
‫سو‬
‫از‬
‫شده‬
‫اعالم‬
‫عملكرد‬
‫معموال‬
‫ز ِ‬
‫ر ِ‬
‫است مشخصههاي مورد ادعاي سازنده تصحيح و تعديل شود‬
‫‪‬‬
‫‪152‬‬
‫خطاي ً مربوط به فرآيند كاليبراسيون بايد تا حد امكان كم باشد‪ .‬اين خطا بهتر است از يكسوم و‬
‫ترجيحا يكدهم خطاي مجاز تجهيزات بيشتر نباشد‬
‫عملكردي تعيينشده از سوي سازنده در دسترس نباشد ِمالك عملكرد‬
‫هرگاه اطالعي از ويژگيهاي‬
‫ِ‬
‫را ميتوان بر اساس تجربه تعيين كرد‬
‫ايزو ‪ )4.4 –10012‬مميزي نظام تأييد‬
‫‪153‬‬
‫‪‬‬
‫آزمايشگاه بايد به صورت دورهئي و نظاميافته كيفيت نظام تأييد (كاليبراسيون) را مميزي نمايد تا‬
‫از انطباق نظام با الزامهاي استاندارد ايزو ‪ 10012‬مطمئن شود‬
‫‪‬‬
‫آزمايشگاه بايد بر اساس نتايج حاصل از مميزيهاي كيفيت از قبيل‪ :‬بازخوردهاي مشتريان‪،‬‬
‫نظام تأييد را بازنگري و در صورت لزوم اصالح نمايد‬
‫‪‬‬
‫روشهاي اجرايي مميزي كيفيت بايد مدون شوند‪ .‬نحوه اجراي مميزي كيفيت و بازنگري و هرگونه‬
‫دنبال آن بايد ثبت شوند‪.‬‬
‫اقدامات اصالحي به ِ‬
‫ايزو ‪ )4.6 –10012‬عدم قطعيت اندازهگيري‬
‫‪154‬‬
‫‪‬‬
‫در انجام اندازهگيريها و در بيان و بهكارگيري نتايج‪ ،‬آزمايشگاه بايد تمامي عدمقطعيتهاي‬
‫شناختهشده را در فرآيند اندازهگيري در نظر بگيرد‬
‫‪‬‬
‫از جمله عدمقطعيتهاي مرتبط به تجهيزات اندازهگيري؛ استانداردهاي اندازهگيري و‬
‫عدمقطعيتهايي كه از افراد‪ ،‬روشهاي اجرايي‪ ،‬و محيط ناش ي ميشوند‬
‫‪‬‬
‫در تخمين عدم قطعيتها‪ ،‬آزمايشگاه بايد كليهي دادههاي ذيربط را به حساب آورد‬
‫ايزو ‪ )4.7 –10012‬روشهاي اجرايي‬
‫‪‬‬
‫آزمايشگاه بايد براي تمامي تأييدهايي كه انجام ميشود روشهاي اجرايي مدوني مشخص نموده و‬
‫به كار گيرد‬
‫آزمايشگاه بايد اطمينان حاصل نمايد كه تمامي روشهاي اجرايي براي مقصود مورد نظر‬
‫مناسباند‬
‫‪‬‬
‫اين روشهاي اجرايي بايد اطالعات كافي در بر داشته باشند تا از انجام صحيح آنها‪ ،‬از‬
‫سازگاري كاربرد آنها و از معتبربودن نتايج اندازهگيري اطمينان حاصل شود‬
‫‪‬‬
‫روشهاي اجرايي بايد‪ ،‬در صورت لزوم‪ ،‬در دسترس تأييدكنندگان قرار گيرد‬
‫‪‬‬
‫روشهاي اجرايي‪ ،‬ممكن است به دستورالعملهاي مكتوب خريدار يا سازندهي دستگاه محدود‬
‫شود‬
‫‪‬‬
‫‪155‬‬
‫ايزو ‪ )4.8 –10012‬سوابق‬
‫‪‬‬
‫آزمايشگاه بايد براي كليه تجهيزات اندازهگيري (از جمله استانداردهاي اندازهگيري) شناسنامهيي‬
‫حاوي اطالعات مربوط به ساخت‪ ،‬نوع و شمارهي سريال (يا هر شناسهي ديگر) را تهيه و‬
‫نگهداري كند‬
‫‪‬‬
‫اين شناسنامه بايد نشاندهندهي قابليت اندازهگيري هر يك از تجهيزات اندازهگيري باشد‬
‫‪‬‬
‫گواهينامههاي كاليبراسيون و ساير اطالعات مربوط به كاركرد دستگاه بايد در دسترس باشند‬
‫‪‬‬
‫حداقل زمان نگهداري سوابق به عوامل متعددي از قبيل نيازمنديهاي مشتري‪ ،‬مقررات يا‬
‫الزامها‪ ،‬تعهد سازنده و غيره بستگي دارد‬
‫الزم است كه سوابق مربوط به استانداردهاي اصلي اندازهگيري به مدت نامحدود نگهداري‬
‫شوند‬
‫‪‬‬
‫‪156‬‬
‫ايزو ‪ –10012‬سوابق (ادامه)‬
‫‪‬‬
‫نتايج كاليبراسيون بايد با جزئيات كافي ثبت شود تا قابليت رديابي را بتوان براي كليه‬
‫اندازهگيريها اثبات كرد‬
‫ً‬
‫هر اندازهگيري (كاليبراسيون) را تحت شرايط اوليه بايد بتوان مجددا انجام داد‬
‫‪‬‬
‫ايي مدون و واضحي براي نحوهي نگهداري سوابق داشته باشد‪.‬‬
‫آزمايشگاه بايد روشهاي اجر ِ‬
‫سوابق بايد تا زماني حفظ شوند كه ديگر احتمال ارجاع به آنها وجود نداشته باشد‪.‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪157‬‬
‫ايزو ‪ –10012‬سوابق (ادامه)‬
‫‪‬‬
‫اطالعات ثبتشده در گواهينامه كاليبراسيون بايد شامل موارد زير باشد‪:‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪158‬‬
‫شرح و شناسهي انحصار ِي تجهيزات‬
‫تاريخ انجام هر تأييد‬
‫نتايج كاليبراسيو ِن بهدستآمده‬
‫در برخي موارد نتيجه كاليبراسيون به صورت انطباق يا عدم انطباق با يك الزام ارائه ميشود‬
‫فاصلهي زماني منظورشده ميان تأييدها‬
‫ايي تأييد‬
‫شناسهي روشاجر ِ‬
‫حدود تعيينشده براي خطاي مجاز‬
‫مرجع مورد استفاده در كاليبراسيون براي دستيابي به قابليت رديابي‬
‫شرايط محيطي مربوط و شرحي در مورد هر گونه اصالحات الزم در اين خصوص‬
‫شرحي در مورد عدم قطعيتهاي موجود در زمان كاليبراسيون تجهيزات‬
‫هر گونه محدوديت در كاربرد‬
‫مشخصات فرد (يا افراد) انجامدهندهي عمليات تأييد‬
‫شناسه انحصاري گواهينامه كاليبراسيون (مانند شماره سريال) و ساير مدارك مرتبط‪.‬‬
‫ايزو ‪ –10012‬سوابق (ادامه)‬
‫‪159‬‬
‫ايزو ‪ –10012‬سوابق (ادامه)‬
‫‪160‬‬
‫ايزو ‪ –10012‬سوابق (ادامه)‬
‫‪161‬‬
‫ي نامنطبق‬
‫ايزو ‪ )4.9 –10012‬تجهيزات اندازهگير ِ‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪162‬‬
‫هر يك از تجهيزات اندازهگيري كه‪:‬‬
‫‪ ‬آسيب ديدهاست‬
‫‪ ‬بار اضافي بر آن ِاعمال شده يا به طور نامناسب استفاده شدهاست‬
‫‪ ‬كاركرد نادرستي دارد‬
‫‪ ‬زمان تعيينشده براي تأييد آن سپري شدهاست‬
‫‪ُ ‬مهر و موم آن مخدوش شدهاست‬
‫وضعيت در حال استفاده خارج شود‬
‫بايد از طريق جداسازي و برچسبزني از‬
‫ِ‬
‫ً‬
‫چنين تجهيزاتي را تا زماني كه علت نامنطبقبودن آن برطرف و مجددا تأييد نشدهاست نبايد‬
‫مورد استفاده قرار داد‬
‫در مورد دستگاههاييكه صحت عملكرد بعض ي قسمتها يا گسترهها ثابت شود ميتوان دستگاه‬
‫مزبور را فقط در قسمتها يا گسترههاي بدون عيب به كار گرفت‪ ،‬به شرط آن كه داراي‬
‫برچسب واضحي باشد كه محدوديتهاي استفادهي آن را نشان دهد‬
‫و‬
‫ني تأييد‬
‫برچسب‬
‫)‬
‫‪4.10‬‬
‫–‬
‫‪10012‬‬
‫ايز‬
‫ز‬
‫ِ‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪163‬‬
‫آزمايشگاه بايد كليه تجهيزات اندازهگيري‪ ،‬برچسبزني يا به هر نحو ديگري نشانه گذاري نموده تا‬
‫وضعيت تأييد آنها را نشان دهد‬
‫هر محدوديتي در تأييد‪ ،‬يا در كاربرد نيز بايد روي تجهيزات نشان داده شود‬
‫ُ‬
‫ي‬
‫و‬
‫هنگامي كه برچسبزني يا كدگذار غيرعملي يا نامناسب باشد بايد ر شهاي اجرايي مؤثر‬
‫ديگري را ايجاد نموده و برقرار نگه داشت‬
‫برچسب آويز بر‬
‫برچسب خودچسب يا‬
‫برچسبزني ممكن است به صورت چسباندن‬
‫ِ‬
‫ِ‬
‫رويتجهيزات اندازهگيري انجام گيرد و بايد تاريخ آخرين تأييد را مشخص كند‬
‫تجهيزات اندازهگيري كه نياز به تأييد ندارند بايد به وضوح مشخص شوند‬
‫تأييد دستگاه اندازهگيري بخش عمدهيي از كل قابليت آن را در بر نميگيرد‪ ،‬اين موضوع‬
‫چنانچه ِ‬
‫بايد بر روي برچسب تأييد قيد شود‬
‫ايزو ‪ )4.11 –10012‬فواصل زماني تأييد‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪164‬‬
‫تجهيزات اندازهگيري بايد در فواصل زماني مناسب بر اساس پايداري‪ ،‬مقصود و كاربرد آنها‬
‫تعيين ميشود‪ ،‬مورد تأييد قرار گيرند‬
‫اين فواصل زماني بايد به صورتي باشد كه پيش از هر تغيير احتمالي در درستي‪ ،‬كه در كاركرد‬
‫تجهيزات حائز اهميت است تأييد مجدد صورت پذيرد‬
‫ستي تجهيزات بايد با توجه به نتايج كاليبراسيون در تأييدهاي قبلي‪ ،‬در‬
‫براي اطمينان از استمرار در ِ‬
‫صورت لزوم‪ ،‬فواصل زماني تأييد را كوتاه كرد‬
‫فواصل زماني تأييد نبايد طوالني شود مگر آن كه نتايج كاليبراسيون در تأييدهاي قبلي به روشني‬
‫نشان دهد كه اين كار تأثير نامطلوبي در اطمينان از درستي تجهيزات اندازهگيري ندارد‬
‫آزمايشگاه بايد براي تصميمگيري در مورد انتخاب فواصل زماني تأييد معيارهاي عيني مشخص ي‬
‫داشته باشد‬
‫فاصلهي زماني تأييد هر قدر هم كوتاه در نظر گرفته شود احتمال بروز نقص يا نارسايي در‬
‫تجهيزات اندازهگيري در اين فاصلهي زماني وجود دارد‬
‫ايزو ‪ –10012‬فواصل زماني تأييد (ادامه)‬
‫‪165‬‬
‫ايزو ‪ –10012‬فواصل زماني تأييد (ادامه)‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪166‬‬
‫تأييدهاي مكرر هزينهبر است و استفادهي پيوستهي تجهيزات را ناممكن ميسازد و كاري را كه‬
‫تجهيزات مزبور در آن به كار ميرود متوقف كرد‪ .‬بنابراين بايد تعادلي در اين ميان برقرار شود‬
‫عوامل بسياري در تعيين پريود تأييد مؤثرند كه مهمترين آنها به شرح زير است‪:‬‬
‫‪ ‬نوع تجهيزات‬
‫‪ ‬توصيهي سازندهي تجهيزات‬
‫‪ ‬روند دادههاي بهدست آمده از كاليبراسيونهاي پيشين‬
‫‪ ‬سوابق ثبتشدهي نگهداري و تعمير‬
‫‪ ‬گستردگي و دشواري كاربرد‬
‫‪ ‬ميزان گرايش به فرسودگي و رانش‬
‫‪ ‬پريود مقايسهي متقابل با ديگر تجهيزات اندازهگيري‬
‫‪ ‬شرايط محيطي (دما‪ ،‬رطوبت‪ ،‬ارتعاش و غيره)‬
‫‪ ‬درستيِ مورد نظر در اندازهگيري‬
‫ايزو ‪ –10012‬فواصل زماني تأييد (ادامه)‬
‫‪‬‬
‫الف) انتخاب اوليه فواصل زماني تأييد‬
‫ً‬
‫‪ ‬مبناي تصميم اوليه در تعيين فاصله زماني تأييد عموما بر اساس شم مهندس ي است‬
‫‪ ‬عواملي كه بايد در نظر گرفته شوند عبارتند از‪:‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪167‬‬
‫توصيه سازنده تجهيزات‬
‫گستردگي و دشواري استفاده‬
‫تأثير محيط‬
‫ستي موردنظر در اندازهگيري‬
‫در ِ‬
‫ايزو ‪ –10012‬فواصل زماني تأييد (ادامه)‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪168‬‬
‫ب) بازنگري فواصل زماني تأييد‬
‫‪ ‬نظام قبلي كه بدون بازنگري فواصل زمانيِ تأييد و فقط بر اساس ّ‬
‫شم مهندس ي استوار باشد‬
‫به اندازهي كافي قابل اطمينان نيست‬
‫‪ ‬پس از برقرار ِي تأييد به روال عادي‪ ،‬بايد امكان تنظيم فواصل زماني تأييد وجود داشته‬
‫باشد تا ميان احتمال بروز عدم انطباق و هزينهها‪ ،‬تعادلي بهينه برقرار شود‬
‫ماني تأييد را ايجاب ميكند‪ ،‬ولي‬
‫‪ ‬اگر كمبود مالي يا نيروي انساني طوالنيتر كردن فواصل ز ِ‬
‫ستي الزم را ندارند ميتواند هزينهي زيادي در بر داشته‬
‫بهكارگيري تجهيزات اندازهگيري كه در ِ‬
‫باشد‬
‫روش ‪ :1‬تنظيم خودكار يا "پلكاني"‬
‫‪ ‬در هر تأييد (كاليبراسيون) اگر دستگاهي در محدودهي خطا قرار گيرد فاصلهي بعدي تأييد‬
‫افزايش مييابد و اگر خارج از محدودهي خطا باشد فاصله كاهش خواهد يافت‬
‫‪ ‬اين روش "پلكاني" ميتواند تنظيم سريع فواصل زماني را در پي داشته باشد‬
‫ايزو ‪ –10012‬فواصل زماني تأييد (ادامه)‬
‫‪169‬‬
‫‪‬‬
‫روش‪ :2‬روش نمودار كنترل‬
‫‪ ‬در اين روش‪ ،‬نقاط كاليبراسيون مشابه را از هر تأييد انتخاب كرده نتايج را نسبت به زمان‬
‫نمودار حاصل محاسبه ميشوند‬
‫ترسيم ميكنند‪ .‬مقادير پراكندگي و رانش از روي‬
‫ِ‬
‫ً‬
‫ر‬
‫ماني تأييد و در مورد تجهيزات‬
‫ي‬
‫فاصله‬
‫يك‬
‫در‬
‫ميانگين‬
‫مقدار‬
‫ت‬
‫صو‬
‫به‬
‫معموال‬
‫‪ ‬رانش را‬
‫ز‬
‫ِ‬
‫ِ‬
‫بسيار پايدار در چند فاصلهي زماني تأييد‪ ،‬محاسبه ميكنند‬
‫‪‬‬
‫روش‪ :3‬روش زمان تقويمي‬
‫‪ ‬در اين روش‪ ،‬ابتدا تجهيزات اندازهگيري بر مبناي شباهت ساختاري و شباهت ميزان پايداري‬
‫و قابليت اطميناني كه از آنها انتظار ميرود گروهبندي ميشوند‬
‫‪ ‬فاصله زماني تأييدي كه به هر گروه اختصاص داده ميشود ابتدا بر مبناي ّ‬
‫شم مهندس ي‬
‫است‬
‫‪ ‬چنانچه زيرگرو ِه خاص ي از تجهيزات وضعيت مشابهي با ساير اقالم آن گروه ندارد اين‬
‫زيرگروه بايد به گروه ديگري منتقل شود كه فاصلهي زماني تأييد ديگري دارد‬
‫ايزو ‪ –10012‬فواصل زماني تأييد (ادامه)‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪170‬‬
‫مدت بهرهگيري‬
‫روش‪ :4‬روش ِ‬
‫فاصلهي زماني تأييد‪ ،‬به جاي زمان سپري شدهي تقويمي‪ ،‬بر حسب ساعات كاركرد دستگاه بيان‬
‫ميشود‬
‫معايب اين روش به شرح زير است‪:‬‬
‫‪ ‬اين روش را نميتوان در مورد تجهيزات اندازهگيري يا استانداردهاي غيرفعال (مانند‬
‫مقاومتها‪ ،‬خازنها و امثال آن) به كار برد‬
‫‪ ‬دستگاه اندازهگيري در حالت غيرفعال يا هنگام جابهجايي دچار رانش يا افت كيفي ميشود‬
‫از اين روش نبايد استفاده كرد‪ .‬در هر حال‪ ،‬زمان سپري شدهي تقويمي بايد در نظر گرفته‬
‫شود‬
‫‪ ‬در اين روش‪ ،‬دستيابي به روالي مشخص و منظم براي انجام كار بسيار دشوارتر است‪ ،‬زيرا‬
‫آزمايشگاه كاليبراسيون از تاريخي كه فاصلهي زماني تأييد خاتمه مييابد اطالعي ندارد‬
‫ايزو ‪ –10012‬فواصل زماني تأييد (ادامه)‬
‫‪‬‬
‫‪171‬‬
‫روش ‪ :5‬آزمون در حال خدمت (جعبهي سياه)‬
‫‪ ‬اين روش ميتواند در فاصلهي ميان تأييدهاي كامل اطالعات سودمندي در مورد مشخصات‬
‫تجهيزات اندازهگيري فراهم آورد‪ ،‬و افزون بر آن رهنمودي در مورد مناسب بودن برنامهي‬
‫تأييد به دست دهد‬
‫‪ ‬اين روش صورت ديگري از روشهاي ‪ 1‬و ‪ 2‬و به ويژه براي دستگاههاي پيچيده مناسب است‬
‫‪ ‬پارامترهاي مهم به طور مكرر (يك يا چند بار در روز) به وسيلهي تجهيزات كاليبراسيون با يك‬
‫مخصوص نظار ِت پارامترهاي يادشده) بررس ي ميشود‬
‫"جعبهي سياه" (‬
‫ِ‬
‫‪ ‬چنانچه با استفاده از جعبهي سياه معلوم شود كه دستگاه اندازهگيري نامنطبق است‪،‬‬
‫دستگاه مزبور براي تأييد كامل ارسال ميشود‬
‫‪ ‬مزيت بزرگ اين روش آن است كه تجهيزات اندازهگيري در بيشترين زمان ممكن در دسترس‬
‫كاربران قرار دارد‬
‫ايزو ‪ –10012‬فواصل زماني تأييد (ادامه)‬
‫‪172‬‬
‫ايزو ‪ )4.12 –10012‬مهر و موم كردن تجهيزات‬
‫‪‬‬
‫‪173‬‬
‫قسمتهاي قابل تنظيم تجهيزات اندازهگيري كه تنظيم آنها بر عملكرد دستگاه تأثير ميگذارد‬
‫بايد ُمهروموم شود تا از دستكاري آن به وسيلهي افراد غيرمجاز محفوظ بماند‪.‬‬
‫‪‬‬
‫تأييد آزمايشگاه بايد دستورالعملهايي براي بهكارگير ِي اين قبيل ُمهروموم و تعيين تكليف‬
‫نظام ِ‬
‫تجهيزاتي كه ُمهروموم آنها آسيب ديده يا مخدوش شده فراهم آورد‬
‫‪‬‬
‫ُمهروموم كردن براي قسمتهايي از تجهيزات (مانند تنظيمكنندههاي صفر) كه توسط كاربر‬
‫بدون نياز به مراجع بيروني تنظيم ميشوند كاربرد ندارد‬
‫‪‬‬
‫تصميم گيري در مور ِد دستگاههايي كه بايد ُمهروموم شوند و انتخاب مواد الزم براي ُمهروموم‬
‫ً‬
‫كردن از قبيل برچسب‪ ،‬لحيم‪ ،‬سيم‪ ،‬رنگ و غيره معموال بر عهده آزمايشگاه است‬
‫ايزو ‪ )4.13 –10012‬استفاده از محصوالت بيروني‬
‫‪174‬‬
‫‪‬‬
‫آزمايشگاه بايد مطمئن شود آن دسته از محصوالت مربوط به منابع بيروني يا پيمانكاران فرعي (از‬
‫جمله كاليبراسيون) كه در اندازهگيريهاي آزمايشگاه تأثير عمدهيي دارد از كيفيت مورد نياز‬
‫برخوردار است‬
‫‪‬‬
‫آزمايشگاه ميتواند براي كسب اطمينان از كيفيت محصوالت بيروني از منابع معتبر رسمي‬
‫استفاده كند‬
‫‪‬‬
‫بهرهگيري از اين منابع بيروني مسئوليت آزمايشگاه را در مقابل مشتري كاهش نميدهد‬
‫‪‬‬
‫چنانچه آزمايشگاه به جاي استفاده از منابع معتبر‪ ،‬خود به ارزيابي منبع بيروني بپردازد بايد‬
‫صالحيت انجام اين ارزيابي را ارائه دهد‬
‫شواهد رسمي دال بر‬
‫ِ‬
‫ايزو ‪ )4.14 –10012‬انبارش و جابجايي‬
‫‪175‬‬
‫‪‬‬
‫آزمايشگاه بايد نظامي را براي دريافت‪ ،‬جابهجايي‪ ،‬حمل و نقل‪ ،‬انبارش و ارسال تجهيزات‬
‫اندازهگيري خود برقرار نمايد تا از استفادهي نابهجا‪ ،‬بهكارگيري نامناسب‪ ،‬آسيبديدگي و هر گونه‬
‫تغيير در خصوصيات ابعادي و عملكردي آنها جلوگيري به عمل آيد‬
‫‪‬‬
‫براي جلوگيري از اشتباهشدنِ اقالم مشابه بايد اقدامات الزم به عمل آيد‬
‫‪‬‬
‫در مورد تجهيزات اندازهگير ِي متعلق به مشتري نيز بايد دقت كافي مبذول شود‬
‫ايزو ‪ )4.15 –10012‬قابليت رديابي‬
‫‪176‬‬
‫‪‬‬
‫كليه تجهيزات اندازهگيري بايد با استفاده از استانداردهاي اندازهگيري كاليبره شوند كه قابليت‬
‫ملي سازگار با‬
‫رديابي تا استانداردهاي اندازهگيري بيناملللي‪ ،‬يا استانداردهاي اندازهگيري ِ‬
‫توصيههاي كنفرانس عمومي اوزان و مقياسها ( ‪ ) BIPM‬را داشته باشند‬
‫‪‬‬
‫هر استاندارد اندازهگيريِ مورد استفاده در نظام تأييد بايد با گواهينامه‪ ،‬گزارش يا برگه‬
‫ايط واقعي دستيابي به نتايج‬
‫اطالعاتي همراه باشد كه منبع‪ ،‬تاريخ‪ ،‬عدم قطعيت و همچنين شر ِ‬
‫در آن قيد شدهاست‬
‫ايزو ‪ )4.17 –10012‬شرايط محيطي‬
‫‪‬‬
‫ايط كاليبرهكردن و بهكارگير ِي استانداردها و تجهيزات اندازهگيري بايد تا حدي كنترل شود كه‬
‫شر ِ‬
‫نتايج اندازهگيري معتبري به دست آيد‬
‫‪‬‬
‫به عوامل مؤثر در نتايج اندازهگيري از قبيل دما‪ ،‬ميزان تغييرات دما‪ ،‬رطوبت‪ ،‬روشنائي‪ ،‬ارتعاش‪،‬‬
‫ميزان گرد وغبار‪ ،‬تميزي‪ ،‬تداخل الكترومغناطيس ي و امثال آن بايد توجه كافي مبذول داشت‬
‫‪‬‬
‫‪177‬‬
‫ً‬
‫سازندگان دستگاههاي استاندارد يا اندازهگيري‪ ،‬معموال‪ ،‬مشخصههايي حاوي گسترهها و بارهاي‬
‫حداكثر و همچنين محدودهي شرايط محيطي براي استفادهي صحيح از دستگاه ارائه ميدهند‬
‫ايزو ‪ )4.18 –10012‬كاركنان‬
‫‪‬‬
‫‪178‬‬
‫آزمايشگاه بايد كليهي تأييدها راتوسط كاركناني انجام دهد كه از صالحيت‪ ،‬آموزش‪ ،‬تجربه‪،‬‬
‫استعداد و سرپرستي مناسب برخوردارند‬
‫ويژگي استاندارد ايزو ‪17025‬‬
‫‪179‬‬
‫‪‬‬
‫جايگزين راهنماي شماره ‪ ISO/IEC 25‬و استاندارد اروپائي ‪ EN45001‬شده است‬
‫‪‬‬
‫شامل كليه الزاماتي است كه آزمايشگاههاي آزمون از نظر فني صالحيت داشته و نيز قادر به‬
‫فراهم كردن نتايج فني معتبر ميباشند‬
‫‪‬‬
‫گواهي انطباق با استانداردهاي ‪ ISO9001‬و ‪ ISO9002‬فينفسه حاكي از صالحيت آزمايشگاه‬
‫براي فراهم كردن نتايج فني معتبر نخواهد بود‬
‫‪‬‬
‫دربرگيرنده انواع آزمون ‪ /‬كاليبراسيوني ميشود كه با استفاده از روشهاي استاندارد‪ ،‬روشهاي غير‬
‫استاندارد‪ ،‬و روشهاي ابداع شده در خود آزمايشگاه انجام ميگيرد‬
‫ايزو ‪ – 17025‬كليات‬
‫‪‬‬
‫عواملي كه در صحت و قابليت اعتماد نتايج آزمونها موثرند عبارتنداز‪ :‬عوامل انساني‪ ،‬شرايط‬
‫محيطي‪ ،‬صحهگذاري متدها‪ ،‬تجهيزات‪ ،‬قابليت رديابي اندازهگيري‪ ،‬نمونهبرداري‪ ،‬اقالم مورد‬
‫آزمون‪... ،‬‬
‫سهم عوامل فوق در عدم قطعيت كل اندازهگيري بين انواع آزمون متفاوت است و بايد در تهيه‬
‫روشهاي اجرائي‪ ،‬متدهاي آزمون‪ ،‬آموزش‪ ،‬احراز شرايط كاركنان‪ ،‬انتخاب تجهيزات‪ ،‬كاليبراسيون‪،‬‬
‫اين عوامل در نظر گرفته شود‬
‫‪‬‬
‫تعيين تمام عدم قطعيت غير ممكن است‪ ،‬تخمين فاكتورهاي مهم امكان پذير است‬
‫‪‬‬
‫آديت يك نمونه برداري است‪ ،‬بنابراين براي اطمينان از كل ‪ ،‬آديت براي حداقل عناصر صورت‬
‫ميگيرد‬
‫‪‬‬
‫‪180‬‬
‫ايزو ‪ – 17025‬كاركنان‬
‫‪‬‬
‫كاركناني كه وظايف خاص ي بر عهده دارند (فعاليتهاي خاص) بايد آموزش كالسيك مناسب‪ ،‬آموزش‬
‫حرفهاي‪ ،‬تجربه و مهارتهاي اثبات شده‪ ،‬واجد شرايط باشند‬
‫‪‬‬
‫اهدف آموزش كالسيك‪ ،‬آموزش حرفهاي‪ ،‬مهارتهاي كاركنان‪ :‬برنامه هاي آموزش ي‬
‫راهكار براي شناسائي نيازهاي آموزش ي‪ ،‬تامين آموزش پرسنل‬
‫‪‬‬
‫شرح وظايف شغلي (مسئوليتها‪ ،‬تخصص و تجربه مورد نياز‪ ،‬برنامه هاي آموزش ي) براي كاركنان‬
‫مديريتي ‪ ،‬فني ‪ ،‬پشتيباني و كليدي درگير با آزمون‪/‬كاليبراسيون‬
‫‪‬‬
‫اختيار ويژه براي كاركنانيكه‪ :‬نمونهبرداري‪ ،‬آزمون‪ /‬كاليبراسيون‪ ،‬صدور گزارشها‪ /‬گواهينامهها‪ ،‬ارائه‬
‫نظرها و تفسيرها‪ ،‬كار با تجهيزات‬
‫‪‬‬
‫‪181‬‬
‫ايزو ‪ – 17025‬شرايط محيطي‬
‫‪‬‬
‫شرايط محيطي آزمون‪ :‬منابع انرژي ‪ ،‬روشنائي و تهويه مطبوع‪ ،‬كه انجام درست آزمون را تسهيل‬
‫نمايد‪.‬‬
‫اطمينان از اينكه شرايط محيطي نتايج را بياعتبار نميسازد يا بر كيفيت اندازهگيري اثر نا مطلوبي‬
‫نميگذارد‬
‫‪‬‬
‫هرچيزي براي يك عملكرد صحيح نياز به شرايط محيطي صحيح دارد‬
‫آزمون متوقف ميگردد وقتيكه‪ :‬ممكن است شرايط محيطي نتايج را به خطر بياندازد‬
‫‪‬‬
‫شرايط محيطي كه بر نتايج آزمون موثر است بايد مستند شود‬
‫جداسازي مابين بخشهاي مجاوري كه در آنها فعاليتهاي ناسازگار انجام ميشود‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪182‬‬
‫ايزو ‪ – 17025‬روشها و صحهگذاري‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪183‬‬
‫اطمينان حاصل كنيد كه هرنوع انحراف از متدهاي استاندارد‪:‬‬
‫‪ ‬ثبت ميگردد‬
‫‪ ‬از نظر فني توضيح داده ميشود‬
‫‪ ‬مورد تاييد فرد مسوول واجد صالحيت قرار ميگيرد‬
‫‪ ‬مورد قبول مشتري واقع ميشود‬
‫اطمينان حاصل كنيد كه متدهاي تست‪/‬كاليبراسيون مورد استفاده ‪:‬‬
‫‪ ‬درخواستهاي مشتري را برآورده ميسازد‬
‫‪ ‬براي انجام تست‪/‬كاليبراسيون مناسب هستند‬
‫‪ ‬اگر از پيش تعيين نشده باشد‪ ،‬مشتري از متد انتخاب شده آگاه شده باشد‪.‬‬
‫‪ ‬درصورت نياز‪ ،‬مطابق آخرين استانداردهاي بيناملللي‪ ،‬منطقهاي يا ملي هستند‬
‫‪ ‬بايد متدهاي استاندارد براي استفاده در آزمايشگاه صحهگذاري شده باشند‬
‫ايزو ‪ – 17025‬روشها و صحهگذاري (ادامه)‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫هرگاه روش پيشنهادي مشتري نامناسب‪ ،‬قديمي‪ ،‬منسوخ باشد‪ ،‬بايد به اطالع مشتري برسد‬
‫روشهاي استاندارد نشده‪ ،‬بايد توافق مشتري حاصل شود و پيش از به كارگيري به نحو مناسبي‬
‫صحه گذاري شود‪.‬‬
‫صحهگذاري روشها‪ :‬روشهاي غير استاندارد‪ ،‬روشهاي ابداعي‪ ،‬روشهاي استانداردخارج از دامنه‬
‫كاري‪ ،‬تغييراتي كه در روشهاي استاندارد اعمال ميشود‬
‫صحه گذاري‪ :‬از طريق مقايسه با روشهاي ديگر‪ ،‬تستهاي مقايسه اي بين آزمايشگاهي‪ ،‬اظهار‬
‫نظرهاي اصولي‪ ،‬درك علمي‬
‫‪‬‬
‫مستندات صحهگذاري‪ :‬نتايج بدست آمده‪ ،‬رويههاي مورد استفاده‪ ،‬مناسب بودن يا نبودن‬
‫روش‬
‫‪‬‬
‫در اينجا نياز به گفتگو بين مميز فني و آزمايشگاه ميباشد و نيازي به آديت نيست‬
‫‪184‬‬
‫ايزو ‪ – 17025‬تجهيزات‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪185‬‬
‫كليه تجهيزات نمونهبرداري‪ ،‬اندازهگيري و آزمون مورد لزوم كه براي انجام صحيح آزمون استفاده ميشوند‪:‬‬
‫‪ ‬موجود هستند و در وضعيت مناسبي قرار دارند‪ ،‬قادر به ارائه دقت مورد نياز هستند‬
‫‪ ‬مطابق مشخصههاي تعيين شده مربوطه كار ميكنند‪ ،‬برنامه كاليبراسيون وجود دارد و اجرا ميشود‬
‫‪ ‬بعداز نصب و پيش از استفاده‪ ،‬چك و كاليبره ميشوند‬
‫‪ ‬توسط پرسنل واجد صالحيت بكارگرفته شوند‬
‫‪ ‬دستورالعملهاي بهروز براي استفاده و نگهداري از آنها موجود ميباشد‪ ،‬با شماره شناسايي مستقل‬
‫متمايز شدهاند‬
‫سوابق دستگاهها و نرمافزارها موجودند و شامل موارد زير ميباشند‪:‬‬
‫‪ ‬شناسنامه دستگاه و نرمافزار آن‪ ،‬نام سازنده‪ ،‬نام مدل‪ ،‬شماره سريال و هرنوع شناسايي ويژه ديگر‬
‫‪ ‬دقت مورد نياز و الزامات تعيين شده براي انجام تست‪/‬كاليبراسيون را دارا ميباشند‬
‫‪ ‬موقعيت استقرار دستگاه‪ ،‬دستورالعمل ارائه شده توسط سازنده‪ ،‬يا اشاره به محل نگهداري اين‬
‫دستورالعمل‬
‫‪ ‬سوابق كاليبراسيون و موعد كاليبراسيون بعدي‪ ،‬برنامه حفظ و نگهداري و سوابق بهروز براي آن‬
‫‪ ‬سوابق هرنوع خرابي‪ ،‬تعمير يا تغيير اعمالي در دستگاه‬
‫ايزو ‪ – 17025‬تجهيزات (ادامه)‬
‫‪‬‬
‫دستورالعملهاي دستگاههاي اندازهگيري شامل‪:‬‬
‫‪ ‬بكارگيري دستگاه با رعايت نكات ايمني‪،‬جابجايي‪ ،‬نگهداري‪ ،‬استفاده از دستگاه‪ ،‬برنامه‬
‫حفظ و نگهداري دستگاه‬
‫‪‬‬
‫دستگاههايي كه درمعرض بار زيادتر از حد‪ ،‬يا به نحو نادرستي بكارگرفته ميشوند‪ ،‬يا پاسخهاي‬
‫مشكوك ارائه ميدهند‪ ،‬يا خراب هستند‪ ،‬اين دستگاهها از سرويس خارج ميشوند‬
‫‪ ‬جداسازي ميشوند يا بهشكل واضحي بعنوان “ خارج از سرويس” عالمتگذاري ميشوند‬
‫‪ ‬اثرات خارج از حدود كاركردن يا خرابي آنها بر روي تستهاي قبلي مورد بررس ي قرار‬
‫ميگيرد‬
‫‪‬‬
‫دستگاهيكه براي مدتي خارج از كنترل مستقيم آزمايشگاه قرار گرفته است‪ ،‬كاركرد دستگاه و‬
‫كاليبراسيون آن پيش از بكارگيري مجدد دستگاه چك شود‬
‫چك بين دو كاليبراسيون براي حفظ اعتماد به وضعيت كاليبراسيون تجهيزات‬
‫‪‬‬
‫‪186‬‬
‫ايزو ‪ – 17025‬تضمين كيفيت نتايج آزمون‬
‫‪‬‬
‫رويه هاي كنترل كيفي براي نظارت بر صحت نتايج تست و كاليبراسيون‪:‬‬
‫‪ ‬استفاده از مواد مرجع گواهي شده ‪ CRM‬يا كنترل كيفيت داخلي از مواد مرجع ثانوي ‪RM‬‬
‫‪ ‬مشاركت در مقايسههاي بين آزمايشگاهي‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪187‬‬
‫شركت در آزمونهاي حرفهاي ممكن است براي آكروديته نياز باشد‬
‫تكرار آزمون با استفاده از همان روشها يا روشهاي ديگر‪.‬‬
‫آزمون مجدد اقالم نگهداري شده‪.‬‬
‫همبستگي بين نتايج مربوط به ويژگيهاي مختلف يك قلم مورد آزمون‬
‫دادههاي بدست آمده بايد ثبت شوند تا بتوان روندهاي احتمالي را شناسايي نمود و درصورت عملي‬
‫بودن‪ ،‬بايد از فنون آماري بهمنظور مطالعه نتايج بدست آمده استفاده كرد‬
‫ايزو ‪ – 17025‬گواهينامه كاليبراسيون‬
‫‪‬‬
‫گواهي كاليبراسيون مطابق قسمت خاص ي از الزامات باشد‪ ،‬بايد مشخص شود كه با كدام بخشهاي‬
‫اين الزامات تطابق وجود دارد‬
‫در گواهي كاليبراسيون بايد عدمقطعيت‪ ،‬قابليت رديابي و ‪ ...‬ذكر شده باشد‬
‫‪‬‬
‫نتايج كاليبراسيون دستگاه پيش و پس از تنظيم يا تعمير آن بايد گزارش شود‬
‫گواهيهاي كاليبراسيون نبايد توصيهاي مبني بر موعد بعدي كاليبراسيون داشته باشند‪ ،‬مگر آنكه‬
‫مشتري درخواست كرده باشد‬
‫‪‬‬
‫آزمايشگاه پيمانكار فرعي بايد گواهي كاليبراسيون را خطاب به آزمايشگاه اصلي صادر كند‬
‫اصالحيههاي گواهي كاليبراسيون بايد در قالب يك سند جدا باشند كه بصورت مجزا شناسايي ميشود‬
‫و بايد حاوي ارجاعات به سند اصلي باشد‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪188‬‬
‫مزاياي ساخت آزمايشگاه كاليبراسيون‬
‫‪‬‬
‫كاهش هزينه‬
‫كاهش حمل و نقل (جلوگيري از اعمال ضربه به دستگاه اندازه گيري)‬
‫امكان دسترس ي سريع‬
‫سرعت در انجام كاليبراسيون (افزايش بهره وري)‬
‫حساسيت كار (مثال صنايع نظامي و محرمانه و ‪)....‬‬
‫‪‬‬
‫تلفن آزمایشگاههای ساپکو‬
‫‪ ‬آزمايشگاه مكانيك‪4164 :‬‬
‫‪ ‬آزمايشگاه پليمر‪4159 :‬‬
‫‪ ‬آزمايشگاه متالورژي‪4163 :‬‬
‫‪ ‬آزمايشگاه شيمي‪4157 :‬‬
‫‪ ‬آزمايشگاه برق‪4166 :‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪189‬‬
‫آزمايشگاههاي تاييد صالحيت شده (توسط موسسه)‬
‫‪190‬‬
‫آزمايشگاههاي تاييد صالحيت شده (توسط موسسه)‬
‫‪191‬‬
‫آزمايشگاههاي تاييد صالحيت شده (توسط موسسه)‬
‫‪192‬‬
‫آزمايشگاههاي تاييد صالحيت شده (توسط موسسه)‬
‫‪193‬‬
‫آزمايشگاههاي تاييد صالحيت شده (توسط موسسه)‬
‫‪194‬‬
‫آزمايشگاههاي تاييد صالحيت شده (توسط موسسه)‬
‫‪195‬‬
‫مضرب و کسر یکای اندازه گيری‬
Factor
Name
Symbol
Factor
Name
Symbol
1024
yotta
Y
10-1
deci
d
1021
zetta
Z
10-2
centi
c
1018
exa
E
10-3
milli
m
1015
peta
P
10-6
micro
µ
1012
tera
T
10-9
nano
n
109
giga
G
10-12
pico
p
106
mega
M
10-15
femto
f
103
kilo
k
10-18
atto
a
102
hecto
h
10-21
zepto
z
101
deka
da
10-24
yocto
y
196
‫كاليبراسيون تخصص ي طول‬
DIN 861 – ISO 3650 - JIS B 7506 – ISIRI 2696 – BS 888 – OIML R30
‫گيج بلوك‬
DIN 862 – ISO 3599 – ISO 6906 – ISIRI 1980 – ISIRI 3129
‫كوليس‬
DIN 863 – ISO 3611 – ISIRI 1967 – ISIRI 6442 - JIS B 7502
‫ميكرومتر‬
JIS B 7517 - BS 1643
DIN 865 – DIN 866 – DIN 6403 – JIS B 7516 - JIS B7512 - BS 4372
DIN 875 – JIS B 7526 – JIS B 7534 - BS 939
‫ارتفاع سنج‬
‫خط كش و متر‬
‫گونيا‬
DIN 878 – DIN 879 – ISO R 463 – ISIRI 1968 - JIS B 7519 - JIS B 7503
‫ساعت اندازه گيري‬
DIN 2270 – JIS B 7533 - BS 3509
‫ساعت دم موش ي‬
DIN 2271 – JIS B 7535
‫گيج نيوماتيكي‬
DIN 2273 – JIS B 7523 - BS 3064
‫ميز سينوس ي‬
JIS B 7430 - JIS B 7431
‫صفحه نوری‬
DIN 2274 – JIS B 7540 - BS 3731
‫وي بلوك‬
197
‫كاليبراسيون گيج بلوک براساس ‪ISIRI 2692‬‬
‫‪‬‬
‫مدارک مرجع‪:‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪198‬‬
‫‪ ISIRI 2692‬و ‪ISO 3650:1978‬‬
‫دستورالعمل کار بار کالیبراتور گیج بلوک (کمپراتور)‬
‫دستورالعمل کار با گیج بلوک‬
‫تجهيزات مورد نیاز‪:‬‬
‫‪ ‬کالیبراتور گیج بلوک (کمپراتور)‬
‫‪ ‬دستکش نخی‬
‫‪ ‬الکل‬
‫كاليبراسيون گيج بلوک براساس ‪ISIRI 2692‬‬
‫‪199‬‬
‫کالس گيج بلوک‬
‫‪OIML R30‬‬
‫کالس گيج بلوک‬
‫‪ISO 3650‬‬
‫ردیف‬
‫‪-‬‬
‫‪K‬‬
‫‪1‬‬
‫‪AA‬‬
‫‪00‬‬
‫‪2‬‬
‫‪A‬‬
‫‪0‬‬
‫‪3‬‬
‫‪B‬‬
‫‪1‬‬
‫‪4‬‬
‫‪C‬‬
‫‪2‬‬
‫‪5‬‬
‫‪D‬‬
‫‪-‬‬
‫‪6‬‬
‫كاليبراسيون گيج بلوک براساس ‪ISIRI 2692‬‬
‫‪ ‬دستگاه ‪UPC‬‬
‫جهت كاليبراسيون گيج بلوك مقايسه‬
‫با گيج بلوك گريد ‪K‬‬
‫‪200‬‬
‫كاليبراسيون گيج بلوک براساس ‪ISIRI 2692‬‬
‫‪‬‬
‫‪201‬‬
‫روش کالیبراسیون‪:‬‬
‫‪ ‬گیج بلوک مورد نظر با الکل تميز گردد‬
‫‪ ‬گیج بلوک گرید ‪ K‬به آرامی روی ميز کمپراتور قرار گيرد‬
‫‪ ‬درابتدا پراب کمپراتور روی گیج بلوک گرید ‪ K‬تنظیم گردد‬
‫‪ ‬سپس توسط جابجا شدن ميز متحرک؛ پراب کمپراتور گیج بلوک مورد نظر را اندازه گيری می نماید‬
‫‪ ‬روی هر نقطه سه دفعه اندازه گيری تکرار میشود‬
‫‪ ‬اندازه گيری روی پنج نقطه از سطح گیج بلوک تکرار می گردد‬
‫كاليبراسيون گيج بلوک براساس ‪ISIRI 2692‬‬
‫‪‬‬
‫‪202‬‬
‫روش کالیبراسیون‪( :‬ادامه)‬
‫‪ ‬سپس از داده های بدست آمده؛ اختالف حداکثر و حداقل مقادیر اندازه گيری شده (تغیيرات‬
‫‪ )Variation‬محاسبه گردد‬
‫‪ ‬همچنين باید حداکثر انحراف )‪ (Deviation‬مقادیر اندازه گيری شده نسبت به اندازه نامی گیج‬
‫بلوک گرید ‪ K‬محاسبه گردد‬
‫‪ ‬با محاسبه حداکثر ‪ Variation‬و ‪ Deviation‬؛ از جدول زیر گرید گیج بلوک تعیين می گردد‬
‫كاليبراسيون گيج بلوک براساس ‪ISIRI 2692‬‬
‫‪203‬‬
‫كاليبراسيون گيج بلوک براساس ‪ISIRI 2692‬‬
‫‪‬‬
‫مثال‪:‬‬
‫‪‬‬
‫نتایج اندازه گيری روی ‪ 5‬نقطه از گیج بلوک به طول ‪: 15 mm‬‬
‫‪Dev1= +0.09‬‬
‫‪Dev2= +0.05‬‬
‫‪Dev3= -0.01‬‬
‫‪Dev4= +0.06‬‬
‫‪Dev5= +0.04‬‬
‫‪Gage block Grade: 0‬‬
‫‪204‬‬
‫‪Max. Deviation= 0.09 µm‬‬
‫‪Variation= (0.09-(-0.01))= 0.10 µm ,‬‬
‫كاليبراسيون گيج بلوک براساس ‪ISIRI 2692‬‬
‫‪‬‬
‫مثال‪:‬‬
‫‪‬‬
‫نتایج اندازه گيری روی ‪ 5‬نقطه از گیج بلوک به طول ‪: 1.5 mm‬‬
‫‪Dev1= +0.10‬‬
‫‪Dev2= +0.01‬‬
‫‪Dev3= -0.05‬‬
‫‪Dev4= 0.00‬‬
‫‪Dev5= -0.03‬‬
‫‪Gage block Grade: 1‬‬
‫‪205‬‬
‫‪Max. Deviation= 0.10 µm‬‬
‫‪Variation= (0.10-(-0.05))= 0.15 µm ,‬‬
‫كاليبراسيون گيج بلوک براساس ‪ISIRI 2692‬‬
‫‪‬‬
‫گواهینامه کالیبراسیون‪:‬‬
‫‪ ‬تاریخ و شماره گواهینامه کالیبراسیون‬
‫‪ ‬درج استاندارد کالیبراسیون‪ISIRI 2692 :‬‬
‫‪ ‬اطالعات مربوط به گیج بلوک شامل‪ :‬نوع؛ مدل؛ سال ساخت؛ شماره سریال و ‪..‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪206‬‬
‫مشخصات گیج بلوک گرید ‪ K‬شامل‪ :‬شماره سریال؛ شماره گواهینامه و تاریخ انقضا گواهینامه‬
‫هر حالت غير نرمالی در طول کالیبراسیون باید درج گردد‬
‫نتیجه اندازه گيری برای هر گیج بلوک شامل‪ :‬مقدار حداکثر انحراف )‪ (Deviation‬و تغیيرات‬
‫)‪ (Variation‬و گرید هر گیج بلوک درج گردد‬
‫كاليبراسيون کوليس براساس ‪ISIRI 3129‬‬
‫‪‬‬
‫مدارک مرجع‪:‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫تجهيزات مورد نیاز‪:‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪207‬‬
‫‪ISO 3599:1976 – ISO 6906:1984 – ISIRI 1980 – ISIRI 3129‬‬
‫دستورالعمل کار بار کولیس‬
‫دستورالعمل کار با گیج بلوک‬
‫گیج بلوک (حداقل گرید ‪ )2‬و متعلقات (فیکسچر گیج بلوک)‬
‫دستکش نخی و پارچه تنظیف‬
‫الکل (یا استون)‬
‫كاليبراسيون کوليس براساس ‪ISIRI 3129‬‬
‫‪‬‬
‫‪208‬‬
‫روش کالیبراسیون‪( :‬خارج سنج کولیس)‬
‫‪ ‬فکهای کولیس با الکل تميز گردد‬
‫‪ ‬توسط گیج بلوک روی اولين نقطه از گستره کولیس در سه موقعیت از فک کولیس (روی هر‬
‫موقعیت سه دفعه اندازه گيری) اندازه گيری تکرار گردد‬
‫‪ ‬اندازه گيری فوق روی حداقل پنج نقطه در ‪ 70‬درصد از گستره کولیس تکرار گردد (بهترین حالت‬
‫‪ 10‬نقطه در ‪ 100‬درصد گستره کولیس می باشد)‬
‫‪ ‬گرایش محاسبه شده باید کمتر از حداکثر خطای مجاز )‪ (mpe‬در جدول صفحه بعد باشد‬
‫‪ ‬سپس خطای توازی فکهای کولیس توسط گیج بولکهای ریز یا پين استاندارد محاسبه گردد‬
‫‪ ‬خطای محاسبه شده باید کمتراز حداکثر خطای مجاز )‪ (mpe‬در جدول صفحه بعد باشد‬
‫كاليبراسيون کوليس براساس ‪ISIRI 3129‬‬
‫‪209‬‬
‫‪209‬‬
‫كاليبراسيون کوليس براساس ‪ISIRI 3129‬‬
‫‪e = mpe‬‬
‫‪210‬‬
‫‪210‬‬
‫كاليبراسيون کوليس براساس ‪ISIRI 3129‬‬
‫‪‬‬
‫‪211‬‬
‫روش کالیبراسیون‪( :‬داخل سنج و عمق سنج کولیس)‬
‫‪ ‬فکهای کولیس با الکل تميز گردد‬
‫‪ ‬توسط گیج بلوک و فیکسچر مخصوص؛ روی اولين نقطه از گستره کولیس سه دفعه اندازه گيری‬
‫تکرار گردد‬
‫‪‬‬
‫گرایش محاسبه شده باید کمتر از حداکثر خطای مجاز )‪ (mpe‬باشد‬
‫‪‬‬
‫بدلیل اینکه عمق سنج با خارج سنج یکپارچه است؛ خطای خارج سنج همان خطای عمق سنج‬
‫است و فقط تنها تفاوت آن در نقطه صفر است‬
‫‪‬‬
‫خطای عمق سنج در نقطه صفر محاسبه گردد‬
‫كاليبراسيون کوليس براساس ‪ISIRI 3129‬‬
‫‪‬‬
‫‪212‬‬
‫گواهینامه کالیبراسیون‪:‬‬
‫‪ ‬تاریخ و شماره گواهینامه کالیبراسیون‬
‫‪ ‬درج استاندارد کالیبراسیون‪ISIRI 3129 :‬‬
‫‪ ‬اطالعات مربوط به کولیس شامل‪ :‬نوع؛ مدل؛ سال ساخت؛ شماره سریال و ‪..‬‬
‫‪ ‬مشخصات گیج بلوک مرجع شامل‪ :‬شماره سریال؛ شماره گواهینامه و تاریخ انقضا گواهینامه‬
‫‪ ‬هر حالت غير نرمالی در طول کالیبراسیون باید درج گردد‬
‫‪ ‬نتیجه اندازه گيری برای هر سه فک (خارج سنج؛ داخل سنج و عمق سنج) شامل‪ :‬مقدار مرجع‬
‫)‪ (Reference Value‬و حداکثر انحراف مجاز )‪ (mpe‬و توازی )‪ (Parallelism‬فک‬
‫خارج سنج درج گردد‬
‫كاليبراسيون کوليس براساس ‪ISIRI 3129‬‬
‫‪213‬‬
‫كاليبراسيون کوليس براساس ‪ISIRI 3129‬‬
‫‪214‬‬
‫كاليبراسيون ميکرومتر براساس ‪ISIRI 1985‬‬
‫‪‬‬
‫مدارک مرجع‪:‬‬
‫‪DIN 863:1999 – ISO 3611:1978 – ISIRI 1985 - ISIRI 1967 ‬‬
‫‪ ‬دستورالعمل کار بار میکرومتر‬
‫‪ ‬دستورالعمل کار با گیج بلوک‬
‫‪‬‬
‫تجهيزات مورد نیاز‪:‬‬
‫‪ ‬گیج بلوک (حداقل گرید ‪ )2‬و متعلقات (فیکسچر گیج بلوک)‬
‫‪ ‬رینگ گیج‬
‫‪ ‬صفحه نوری (اپتیکال پارالل)‬
‫‪ ‬منبع نور تک رنگ‬
‫‪ ‬دستکش نخی و پارچه تنظیف‬
‫‪ ‬الکل (یا استون)‬
‫‪215‬‬
‫كاليبراسيون ميکرومتر براساس ‪ISIRI 1985‬‬
‫‪‬‬
‫روش کالیبراسیون‪( :‬میکرومتر خارج سنج)‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪216‬‬
‫میکرومتر به لحاظ وضعیت ظاهری چک گردد و در صورت مشاهده هر گونه‬
‫عوارض موثر بر نتایج اندازه گیری؛ عوارض ثبت گردد‬
‫کلیه سطوح تماس میکرومتر با پارچه تنظیف و الکل (یا استون) تمیز شود‬
‫میکرومتر به گیره بسته شود‪ ،‬فک های آن به یکدیگر بچسبد و سه بار به آهستگی‪،‬‬
‫جغجغه چرخانده شود سپس میکرومتر صفر گردد‬
‫توسط گیج بلوک ها در نقاط اشاره شده از گستره در استاندارد ( ‪2.5, 5.1, 7.7,‬‬
‫‪ ،)10.3, 12.9, 15.0, 17.6, 20.2, 22.8, 25‬اندازه گیری گردد (گیج بلوک بین دو‬
‫فک قرار گیرد و به آهستگی فک ها به گیج بلوک چسبیده سپس سه بار به آهستگی‬
‫جغجغه میکرومتر چرخانده شود)‬
‫انحراف محاسبه شده ‪ f max‬باید کمتر از حداکثر خطای مجاز )‪ (mpe‬جدول صفحه بعد‬
‫باشد‬
‫كاليبراسيون ميکرومتر براساس ‪ISIRI 1985‬‬
‫‪217‬‬
‫كاليبراسيون ميکرومتر براساس ‪ISIRI 1985‬‬
‫‪‬‬
‫روش کالیبراسیون‪( :‬میکرومتر خارج سنج) ‪ -‬ادامه‬
‫‪‬‬
‫جهت اندازه گيری تختی ‪ ،‬توسط حرکت دادن اپتیکالل پارالل روی فک میکرومتر در‬
‫زیر نور تک رنگ کمترین تعداد خطوط یا باندهای رنگی یادداشت گردد‬
‫تختی سطح فک دیگر میکرومتر نیز به همین ترتیب اندازه گیری گردد‬
‫تعداد باندها نباید بیشتر از ‪ 3‬باند باشد (خطای تختی مجاز حداکثر ‪ 1‬میکرون)‬
‫‪‬‬
‫جهت اندازه گيری توازی‪ ،‬باید از ‪ 3‬یا ‪ 4‬اپتیکال پارالل استفاده کرد‪.‬‬
‫اولین اپتیکال پارالل بین دو فک قرار گیرد و با حرکت دادن آن کمترین تعداد خطوط یا‬
‫باندهای رنگی بر روی هر فک یادداشت گردد‬
‫تعداد باندها نباید بیشتر از مقادیر جدول صفحه قبل باشد‬
‫عملیات فوق را با اپتیکال پارالل های دیگر را نیز انجام دهید‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪218‬‬
‫كاليبراسيون ميکرومتر براساس ‪ISIRI 1985‬‬
‫‪219‬‬
‫كاليبراسيون ميکرومتر براساس ‪ISIRI 1985‬‬
‫‪‬‬
‫روش کالیبراسیون‪( :‬میکرومتر داخل سنج)‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪220‬‬
‫توسط گیج های رینگی در نقاط اشاره شده از گستره در استاندارد؛ دهانه میکرومتر‬
‫اندازه گیری گردد‬
‫میکرومتر داخل سنج به روش میکرومتر خارج سنج کالیبره گردد‬
‫پیش از انجام هر اندازه گیری میکرومتر صفر گردد‬
‫هر اندازه گیری سه بار تکرار شود‬
‫كاليبراسيون ميکرومتر براساس ‪ISIRI 1985‬‬
‫‪‬‬
‫‪221‬‬
‫گواهینامه کالیبراسیون‪:‬‬
‫‪ ‬تاریخ و شماره گواهینامه کالیبراسیون‬
‫‪ ‬درج استاندارد کالیبراسیون‪ISIRI 1985 :‬‬
‫‪ ‬اطالعات مربوط به میکرومتر شامل‪ :‬نوع؛ مدل؛ سال ساخت؛ شماره سریال و ‪..‬‬
‫‪ ‬مشخصات گیج بلوک مرجع شامل‪ :‬شماره سریال؛ شماره گواهینامه و تاریخ انقضا گواهینامه‬
‫‪ ‬هر حالت غير نرمالی در طول کالیبراسیون باید درج گردد‬
‫‪ ‬نتیجه اندازه گيری شامل‪ :‬مقدار مرجع )‪ ، (Reference Value‬تختی )‪ (Flatness‬و‬
‫توازی )‪ (Parallelism‬و حداکثر انحراف مجاز )‪ (mpe‬درج گردد‬
‫كاليبراسيون تخصص ي دما؛ رطوبت و فشار‬
‫دما و رطوبت‬
‫ترمو كوپل‬
‫‪ISIRI 2552 - ASTM E 230 - ASTM E 220 - JIS B 8710‬‬
‫ترمومتر‬
‫‪ASTM E 77 - ASTM E 644 - JIS B 7529 – JIS B 7411‬‬
‫یخچال و فریزر‬
‫‪JIS T 1702‬‬
‫کوره و آون‬
‫‪JIS B 7757 – DIN 12880 - DIN 17052 - ASTM E 145‬‬
‫رطوبت سنج‬
‫‪JIS B 7920 - DIN50010-2‬‬
‫فشار و خالء‬
‫فشار سنج (مانومتر)‬
‫خالء سنج‬
‫‪222‬‬
‫‪DIN 837 – ISIRI 1356 - JIS B 7505 - OIML R101 - BS 1780‬‬
‫‪BS 6134 - ASTM D 5720‬‬
‫كاليبراسيون آون براساس ‪JIS B 7757‬‬
‫‪‬‬
‫مدارک مرجع‪:‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪223‬‬
‫‪JIS B 7757:1995‬‬
‫دستورالعمل کار بار ترموکوپل مرجع‬
‫دستورالعمل کار با آون‬
‫تجهيزات مورد نیاز‪:‬‬
‫‪ ‬ترموکوپل مرجع و متعلقات‬
‫‪ ‬دستکش محافظ‬
‫‪ ‬الکل‬
‫كاليبراسيون آون براساس ‪JIS B 7757‬‬
‫‪224‬‬
‫كاليبراسيون آون براساس ‪JIS B 7757‬‬
‫‪‬‬
‫‪225‬‬
‫روش کالیبراسیون‪:‬‬
‫‪ ‬سنسور ترموکوپل با الکل تميز گردد‬
‫‪ ‬فریم مونتاژ ترموکوپل در داخل آون قرار گيرد‬
‫‪ ‬ترموکوپل از سوراخ آون به داخل آن هدایت شود و داخل فریم مونتاژ ترموکوپل فیکس گردد‬
‫‪ ‬طول میله ترموکوپل که داخل آون میشود باید حداقل ‪ 300‬میلیمتر باشد تا افت حرارت حداقل‬
‫شود‬
‫‪ ‬دمای آون برای یک نقطه دلخواه تنظیم گردد و منتظر شوید تا آون به حالت پایدار برسد‬
‫‪ ‬دمای ‪ 9‬نقطه از آون در طول ‪ 24‬ساعت اندازه گيری شود‬
‫كاليبراسيون آون براساس ‪JIS B 7757‬‬
‫‪226‬‬
‫كاليبراسيون آون براساس ‪JIS B 7757‬‬
‫‪‬‬
‫‪227‬‬
‫روش کالیبراسیون‪( :‬ادامه)‬
‫‪ ‬اختالف (تغیيرات) بين حداقل دما و حداکثر دما محاسبه شود‬
‫‪ ‬این تغیيرات نباید از تغیيرات دمایی جدول زیر بیشتر باشد‬
‫كاليبراسيون آون براساس ‪JIS B 7757‬‬
‫‪‬‬
‫محاسبه دو پارامتراضافه در روش ‪( DIN 12880‬جهت اطالع)‬
‫‪ ‬محاسبه پایداری دمایی )‪(Stability‬‬
‫ميزان توانایی آون یا فریز در حداکثر ثابت نگهداشتن دما در طول زمان معين‬
‫‪ ‬محاسبه یکنواختی دمایی )‪(Uniformity‬‬
‫ميزان توانایی آون یا فریز در یکنواخت نگهداشتن دما در نقاط مختلف درون فضای آون یا فریز‬
‫‪228‬‬
‫كاليبراسيون آون براساس ‪JIS B 7757‬‬
‫‪‬‬
‫‪229‬‬
‫گواهینامه کالیبراسیون‪:‬‬
‫‪ ‬تاریخ و شماره گواهینامه کالیبراسیون‬
‫‪ ‬درج استاندارد کالیبراسیون‪JIS B 7757 :‬‬
‫‪ ‬اطالعات مربوط به آون شامل‪ :‬نوع؛ مدل؛ سال ساخت؛ شماره سریال و ‪..‬‬
‫‪ ‬محل استقرار آون‬
‫‪ ‬مشخصات ترموکوپل مرجع شامل‪ :‬شماره سریال؛ شماره گواهینامه و تاریخ انقضا گواهینامه‬
‫‪ ‬هر حالت غير نرمالی در طول کالیبراسیون باید درج گردد‬
‫‪ ‬نتیجه اندازه گيری شامل‪ :‬مقدار نقطه تنظیم شده؛ مقدار حداقل دما و حداکثر دما برای هرنقطه؛‬
‫تغیيرات بين حداقل دما و حداکثر دما و حداکثر انحراف مجاز )‪ (mpe‬درج گردد‬
‫كاليبراسيون دما و رطوبت در آون و چمبر‬
‫كاليبراسيون دما و رطوبت در‬
‫آون و چمبر شرایط محيطی‬
‫‪230‬‬
‫كاليبراسيون دما و رطوبت در آون و چمبر‬
‫‪‬‬
‫‪231‬‬
‫کالیبراسیون ساده تر آون‪( :‬کالیبراسیون مقایسه ای دما) – روش ابداعی‬
‫‪ ‬سنسور ترموکوپل با الکل تميز گردد‬
‫‪ ‬دو عدد ترموکوپل داخل آون شود (یکی نزدیک سنسور آون و دیگری در محلی از آون که بیشترین‬
‫کاربرد را دارد)‬
‫‪ ‬به کمک سیم میتوان ترموکوپل ها را در محلهای مورد نظر فیکس نمود‬
‫‪ ‬نکته‪ :‬از تماس ترموکوپل به دیواره آون یا نمونه ها در آون جلوگيری گردد‬
‫‪ ‬نکته‪ :‬برای محیط های خورنده باید از پرابهای پوشش دار استفاده کرد‬
‫‪ ‬دمای آون برای هریک از نقاط مورد نظر از گستره دمایی تنظیم گردد‬
‫‪ ‬دمای آون برای یک نقطه دلخواه تنظیم گردد و منتظر شوید تا آون به حالت پایدار برسد‬
‫كاليبراسيون دما و رطوبت در آون و چمبر‬
‫‪‬‬
‫‪232‬‬
‫کالیبراسیون ساده تر آون‪( :‬کالیبراسیون مقایسه ای دما) ‪ -‬ادامه‬
‫‪ ‬در حالت پایدار؛ برای هر نقطه سه مقدار ماکزیمم و سه مقدار مینیمم ترموکوپل مرجع ثبت گردد‬
‫‪ ‬همين عملیات برای نقاط دیگر از گستره آون تکرار شود‬
‫‪ ‬در اینجا به ازای هر نقطه تنظیم آون؛ ماکزیمم انحراف حداکثر و حداقل ترموکوپل مرجع حول‬
‫نقطه تنظیم؛ محاسبه میگردد‬
‫‪ ‬این انحرافات (تغیيرات) باید کمتر از حداکثر انحراف مجاز )‪ (mpe‬باشد تا آون تایید گردد‬
‫‪ ‬در این روش حداکثر انحراف مجاز )‪ (mpe‬از کاتالوگ آون استخراج می گردد‬
‫كاليبراسيون تخصص ي نيرو و گشتاور‬
‫جرم و نيرو‬
‫وزنه‬
‫‪OIML R 111 - ASTM E 617 – ISIRI 2370‬‬
‫ترازو‬
‫‪ISIRI 3074 - ISIRI 6589 – OIML R 76-1 - JIS B 7601‬‬
‫لودسل (نيرو سنج)‬
‫‪BS 1377 part 1 - EAL-G22‬‬
‫دستگاه كشش‬
‫‪ISO 7500-1 - ASTM E4 - JIS B 7721‬‬
‫گشتاور‬
‫گشتاور سنج‬
‫‪233‬‬
‫‪BS 6703 - ISO 6789 – BS 7882 - EA-10/14‬‬
‫كاليبراسيون دستگاه کشش براساس ‪ISO 7500‬‬
‫‪‬‬
‫مدارک مرجع‪:‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪234‬‬
‫‪ISO 7500-1:1986‬‬
‫دستورالعمل کار بار رینگ مرجع )‪(Proving Ring‬‬
‫دستورالعمل کار با وزنه استاندارد‬
‫دستورالعمل کار با دستگاه کشش و لودسلی که تحت کالیبراسیون است‬
‫تجهيزات مورد نیاز‪:‬‬
‫‪ ‬وزنه استاندارد و متعلقات‬
‫‪ ‬رینگ مرجع )‪ (Proving Ring‬و متعلقات‬
‫‪ ‬ظرف وزنه )‪ (pan‬و متعلقات‬
‫كاليبراسيون دستگاه کشش براساس ‪ISO 7500‬‬
‫‪235‬‬
ISO 7500 ‫كاليبراسيون دستگاه کشش براساس‬

Specification of Proving Ring:
 Uncertainty: 0.025% of full scale
 Readability: 1/10 division (0.01% of full scale)
 Sensitivity: 1/20 division (0.005% of full scale)

Calibration: By Morehouse Force Calibration Laboratory to ASTM
E74 for standards used in Class A loading ranges

Capacity: 500 to 1,000,000 pounds in compression and tension
mode
236
‫كاليبراسيون دستگاه کشش براساس ‪ISO 7500‬‬
‫‪‬‬
‫تعایف و اصطالحات‪:‬‬
‫‪ ‬خطای (انحراف) درستی (گرایش) نسبی )‪q - (Relative Accuracy Error‬‬
‫‪ ‬خطای تکرارپذیری نسبی )‪b - (Relative Repeatability Error‬‬
‫‪ ‬خطای صفر نسبی )‪f0 – (Relative Zero Error‬‬
‫‪ ‬خطای برگشت پذیری نسبی )‪u – (Relative Reversibility Error‬‬
‫(درصورت درخواست مشتری)‬
‫‪ ‬ریزنمایی نسبی )‪a - (Relative Resolution‬‬
‫‪ ‬کالس لودسل )‪(Class of Load cell‬‬
‫‪237‬‬
‫كاليبراسيون دستگاه کشش براساس ‪ISO 7500‬‬
‫‪‬‬
‫‪238‬‬
‫روش کالیبراسیون‪:‬‬
‫‪ ‬لودسل مورد کالیبره روی دستگاه کشش نصب گردد‬
‫‪ ‬رینگ مرجع به لودسل مورد نظر بصورت سری متصل گردد (بصورتیکه جهت محور آنها کامال در‬
‫یک راستا باشد)‬
‫‪ ‬مقدار مرجع (اولين نقطه) توسط ماشين به رینگ مرجع اعمال گردد‬
‫‪ ‬مقدار مرجع از نمایشگر رینگ مرجع یادداشت شود‬
‫‪ ‬مقدار خوانده شده از لودسل نيز یادداشت شود‬
‫‪ ‬روی هر نقطه باید سه دفعه اندازه گيری انجام شود‬
‫‪ ‬حداقل ‪ 5‬نقطه از گستره اندازه گيری باید انتخاب شود و اندازه گيری تکرار گردد‬
‫كاليبراسيون دستگاه کشش براساس ‪ISO 7500‬‬
‫‪‬‬
‫محاسبات‪:‬‬
‫‪ ‬برای هر نقطه باید خطای درستی نسبی محاسبه شود‬
‫مقدار مرجع‪F :‬‬
‫مقدار خوانده شده‪Fi :‬‬
‫‪‬‬
‫برای هر نقطه باید خطای تکرارپذیری نسبی محاسبه شود‬
‫مقدار مرجع‪F :‬‬
‫مقدار خوانده شده‪Fi :‬‬
‫‪239‬‬
‫كاليبراسيون دستگاه کشش براساس ‪ISO 7500‬‬
‫‪‬‬
‫محاسبات‪:‬‬
‫‪ ‬قبل از هر سری اندازه گيری باید لودسل صفر شود‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫سپس توسط اعمال نيرو و حذف نيرو؛ هرمقدار اختالفی با صفر با عالمت ‪ +‬یا ‪-‬یادداشت گردد‬
‫)‪(Fi0‬‬
‫سپس خطای صفر نسبی محاسبه شود‬
‫مقدار خوانده شده باقیمانده اطراف صفر‪Fi0 :‬‬
‫مقدار ماکزیمم گستره‪FN :‬‬
‫‪240‬‬
‫كاليبراسيون دستگاه کشش براساس ‪ISO 7500‬‬
‫‪‬‬
‫محاسبات‪:‬‬
‫‪ ‬برای محاسبه خطای برگشت پذیری نسبی باید مقدار خوانده شده یک نقطه مشابه در مسير رفت‬
‫(افزایش نيرو) و مسير برگشت (کاهش نيرو) یادداشت گردد‬
‫‪ ‬برای هر نقطه باید خطای برگشت پذیری نسبی محاسبه شود‬
‫مقدار مرجع‪F :‬‬
‫مقدار خوانده شده در مسير رفت‪Fi :‬‬
‫مقدار خوانده شده در مسير برگشت‪Fi′ :‬‬
‫‪241‬‬
‫كاليبراسيون دستگاه کشش براساس ‪ISO 7500‬‬
‫‪‬‬
‫‪242‬‬
‫محاسبات‪:‬‬
‫‪ ‬نمودارهیسترزیس‬
‫(برگشت پذیری) برای‬
‫لودسل باید رسم گردد‬
‫(درصورت درخواست‬
‫مشتری)‬
‫كاليبراسيون دستگاه کشش براساس ‪ISO 7500‬‬
‫‪‬‬
‫محاسبات‪:‬‬
‫‪ ‬برای هر نقطه باید ریزنمایی نسبی محاسبه شود‬
‫ریزنمایی‪r :‬‬
‫مقدار مرجع (هریک از نقاط)‪F :‬‬
‫‪‬‬
‫استخراج کالس لودسل‪:‬‬
‫‪‬‬
‫‪243‬‬
‫با محاسبه درصدهای ‪ q, b, u, f0, a‬؛ کالس لودسل برای هر نقطه از جدول صفحه بعد‬
‫استخراج می گردد‬
‫كاليبراسيون دستگاه کشش براساس ‪ISO 7500‬‬
‫‪‬‬
‫استخراج کالس لودسل‪:‬‬
‫‪‬‬
‫‪244‬‬
‫پایين ترین کالس؛ کالس نهایی لودسل می باشد‬
‫كاليبراسيون دستگاه کشش براساس ‪ISO 7500‬‬
‫‪‬‬
‫‪245‬‬
‫گواهینامه کالیبراسیون‪:‬‬
‫‪ ‬تاریخ و شماره گواهینامه کالیبراسیون‬
‫‪ ‬درج روش کالیبراسیون‪ISO7500 :‬‬
‫‪ ‬اطالعات مربوط به دستگاه کشش شامل‪ :‬نوع؛ مدل؛ سال ساخت؛ شماره سریال و ‪..‬‬
‫‪ ‬محل استقرار دستگاه کشش‬
‫‪ ‬مشخصات رینگ مرجع شامل‪ :‬شماره سریال؛ شماره گواهینامه و تاریخ انقضا گواهینامه‬
‫‪ ‬هر حالت غير نرمالی در طول کالیبراسیون باید درج گردد‬
‫‪ ‬تعیين دوره کالیبراسیون بستگی به نوع ماشين؛ مقدار استفاده و استاندارد تعمير و نگهداری دارد‬
‫ولی درهرصورت نباید از یک سال تجاوز نماید‬
‫كاليبراسيون دستگاه کشش براساس ‪ISO 7500‬‬
‫‪‬‬
‫‪246‬‬
‫گواهینامه کالیبراسیون‪( :‬ادامه)‬
‫‪ ‬در بخش نتیجه اندازه گيری باید موارد زیر گزارش شود‪:‬‬
‫‪ ‬مقدار نيروی اعمال شده (مقدار مرجع)‬
‫‪ ‬مقدار نيروی خوانده شده (مقدار قرائت شده)‬
‫‪ ‬وضعیت هر نيرو (کشش ی یا فشاری)‬
‫‪ ‬خطای درستی نسبی ‪q -‬‬
‫‪ ‬خطای تکرارپذیری نسبی ‪b -‬‬
‫‪ ‬خطای صفر نسبی – ‪f0‬‬
‫‪ ‬خطای برگشت پذیری نسبی – ‪( u‬درصورت درخواست مشتری)‬
‫‪ ‬ریزنمایی نسبی ‪a -‬‬
‫‪ ‬کالس لودسل‬
‫كاليبراسيون ترازو براساس ‪ISIRI 3074‬‬
‫‪247‬‬
‫كاليبراسيون ترازو براساس ‪ISIRI 3074‬‬
‫‪‬‬
‫مدارک مرجع‪:‬‬
‫‪ISIRI 3074:1980 ‬‬
‫‪ ‬دستورالعمل کار با ترازو‬
‫‪ ‬دستورالعمل کار با وزنه استاندارد‬
‫‪‬‬
‫تجهيزات مورد نیاز‪:‬‬
‫‪ ‬وزنه استاندارد با کالس های ‪ E2, F1, F2, M1, M2 and M3‬و متعلقات‬
‫این وزنه ها از ‪ 1mg‬تا ‪ 5,000 kg‬قابل تهیه است‬
‫کالس وزنه ها مطابق ‪E1, E2, F1, F2, M1, M2 and M3 :OIML R111‬‬
‫‪ ‬انبر و پارچه‬
‫‪ ‬حالل گریس‬
‫‪248‬‬
‫كاليبراسيون ترازو براساس ‪ISIRI 3074‬‬
‫‪249‬‬
‫کالس وزنه‬
‫ردیف‬
‫‪OIML R111‬‬
‫ریزنمایی ترازو )‪(e‬‬
‫‪OIML R76‬‬
‫کالس ترازو‬
‫‪OIML R76‬‬
‫‪-‬‬
‫کالیبراسیون وزنه ‪E2‬‬
‫‪E1‬‬
‫ترازوی کالس ‪I‬‬
‫‪e ≥ 0.001g‬‬
‫کالیبراسیون وزنه ‪F1‬‬
‫ترازوی کالس ‪Special accuracy – I‬‬
‫‪E2‬‬
‫‪-‬‬
‫کالیبراسیون وزنه ‪F2‬‬
‫ترازوی کالس ‪ I‬و کالس ‪II‬‬
‫‪F1‬‬
‫ترازوی کالس ‪II‬‬
‫‪0.1g ≥ e > 0.001g‬‬
‫کالیبراسیون ‪M1 , M2‬‬
‫ترازوی کالس ‪High accuracy – II‬‬
‫‪F2‬‬
‫ترازوی کالس ‪III‬‬
‫‪5g ≥ e > 0.1g‬‬
‫کالیبراسیون وزنه ‪M2‬‬
‫ترازوی کالس ‪Medium accuracy – III‬‬
‫‪M1‬‬
‫‪-‬‬
‫کالیبراسیون وزنه ‪M3‬‬
‫ترازوی کالس ‪Medium accuracy – III‬‬
‫‪M2‬‬
‫‪6‬‬
‫‪e > 5g‬‬
‫ترازوی کالس ‪Ordinary accuracy – IIII‬‬
‫‪M3‬‬
‫‪7‬‬
‫‪1‬‬
‫‪2‬‬
‫‪3‬‬
‫‪4‬‬
‫‪5‬‬
‫كاليبراسيون ترازو براساس ‪ISIRI 3074‬‬
‫‪250‬‬
‫كاليبراسيون ترازو براساس ‪ISIRI 3074‬‬
‫‪‬‬
‫‪251‬‬
‫روش کالیبراسیون‪:‬‬
‫‪ ‬وزنه استاندارد با حالل تميز گردد‬
‫‪ ‬ترازو با حالل تميز گردد‬
‫‪ ‬به آرامی یکبار وزنه روی مرکز صفحه ترازو قرار گيرد (صفحه ترازو نباید ارتعاش داشته باشد)‬
‫‪ ‬دایره ای فرض ی به قطر نصف صفحه ترازو از مرکز صفحه درنظر گرفته و دوبار همان وزنه مقابل‬
‫یکدیگر روی محیط دایره قرار گيرد‬
‫‪ ‬وزنه از روی صفحه ترازو برداشته شود سپس ترازو صفر گردد‬
‫‪ ‬اندازه گيری مذکور برای ده نقطه از گستره ترازو تکرار گردد‬
‫كاليبراسيون ترازو براساس ‪ISIRI 3074‬‬
‫‪‬‬
‫روش کالیبراسیون‪( :‬ادامه)‬
‫‪ ‬مقادیر خوانده شده هریک از نقاط در فرم مخصوص ی ثبت شود‬
‫‪ ‬انحراف (تغیيرات) مقدارهای خوانده شده هریک از نقاط محاسبه شود‬
‫‪‬‬
‫مقدار انحراف محاسبه شده نباید از حداکثر انحراف مجاز )‪ (mpe‬بیشتر باشد‬
‫حداکثر انحراف مجاز )‪ (mpe‬از کاتالوگ ترازو استخراج می گردد‬
‫‪‬‬
‫ترازو می تواند بصورت مشروط تایید گردد؛ به شرطی که گستره خارج از انحراف مجاز توسط‬
‫برچسب زرد رنگ تعیين شده باشد‬
‫‪‬‬
‫‪252‬‬
‫كاليبراسيون ترازو براساس ‪ISIRI 3074‬‬
‫‪‬‬
‫‪253‬‬
‫گواهینامه کالیبراسیون‪:‬‬
‫‪ ‬تاریخ و شماره گواهینامه کالیبراسیون‬
‫‪ ‬درج روش کالیبراسیون‪ISIRI 3074 :‬‬
‫‪ ‬اطالعات مربوط به ترازو شامل‪ :‬نوع؛ مدل؛ سال ساخت؛ شماره سریال و ‪..‬‬
‫‪ ‬محل استقرار ترازو‬
‫‪ ‬مشخصات وزنه های استاندارد شامل‪ :‬شماره سریال؛ شماره گواهینامه و تاریخ انقضا گواهینامه‬
‫‪ ‬مقدار مرجع‬
‫‪ ‬میانگين مقدار خوانده شده هریک از نقاط کنترلی‬
‫‪ ‬حداکثر مقدار مجاز انحراف‬
‫‪ ‬گرایش هر نقطه کنترلی‬
‫‪ ‬تکرار پذیری و خطی بودن گرایش (درصورتیکه سازنده مشخص کرده باشد)‬