Transcript Document

Arz, Talep ve
Hükümet Politikaları
Copyright © 2004 South-Western
6
Arz, Talep ve Hükümet Politikaları
• Hür ve regüle edilmemiş (düzenlenmemiş) bir
piyasa sisteminde piyasa güçleri denge fiyatını
ve miktarını belirlerler.
• Denge koşulları etkin olsa da, herkes mutlu
olmayabilir.
• İktisatçıların rollerinden biri de iktisat teorileri
yardımıyla politikaların oluşturulmasına
yardımcı olmaktır.
Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning
FİYAT KONTROLLERİ
• Fiyat kontrolleri, genellikle politikacılar piyasa
fiyatının adil olmadığını düşündüklerinde
uygulanırlar.
• Sonuçta ortaya çıkan şey, hükümet tarafından
yaratılan fiyat tavanları ve tabanlarıdır.
Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning
FİYAT KONTROLLERİ
• Fiyat Tavanı
• Bir malın satılabileceği maksimum (azami, en
yüksek) yasal fiyattır.
• Fiyat Tabanı
• Bir malın satılabileceği minimum (asgari, en düşük)
yasal fiyattır.
Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning
Tavan Fiyat Piyasadaki Sonuçları Nasıl
Etkiler?
• Hükümet tavan fiyat uygulamasına gittiğinde
iki sonuç ortaya çıkabilir:
• Fiyat tavanı eğer denge fiyatının üzerinde
belirlenmişse etkisizdir.
• Fiyat tavanı denge fiyatının altında belirlenmişse
etkisi görülür, malda kıtlığa (yetersizliğe) yol açar.
Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning
Figür 1 Tavan fiyatının olduğu bir piyasa
(a) Etkisiz tavan fiyat
P
S
4
Tavan
fiyat
3
Denge fiyatı
D
0
100
Denge
miktarı
Q
Figür 1 Tavan fiyatının olduğu bir piyasa
(b) Etkili tavan fiyat
P
S
Denge
fiyatı
3
2
Tavan
fiyat
Kıtlık
D
0
75
Arz edilen
miktar
125
Q
Talep edilen
miktar
Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning
Fiyat Tavanları Piyasa Sonuçlarını Nasıl
Etkiler?
• Fiyat tavanının sonuçları
• Etkili bir fiyat tavanı şunlara yol açar:
• kıtlık... çünkü QD > QS.
• Örneğin: 1970’lerdeki petrol kıtlığı
• karne uygulaması
• Örneğin: 2. Dünya Savaşı sırasında Türkiye’de büyük
şehirlerde ekmeğin karneye bağlanması
Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning
ÖRNEK OLAY İNCELEMESİ: Petrol Kuyruğu
• 1973’te OPEC ham petrolün dünya
piyasalarındaki fiyatını artırdı. Ham petrol,
benzinin temel hammaddesi. Bu nedenle
yüksek ham petrol fiyatları benzin artızı
azalttı.
• Uzun benzin kuyruklarının nedeni neydi?
• İktisatçılar petrol şirketlerinin
uygulayacakları fiyatları kısıtlayan
hükümet regülasyonları suçladılar.
Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning
Figür 2 Tavan Fiyatın Olduğu Bir Benzin Piyasası
(a) Etkisiz tavan fiyat
P
S1
1. Başta,
tavan
fiyat
etkisiz...
Tavan fiyat
P1
D
0
Q1
Q
Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning
Figür 2 Tavan Fiyatın Olduğu Bir Benzin Piyasası
(b) Etkili tavan fiyat
P
S2
2. . . . arz
düştüğünde. . .
S1
P2
Fiyat tavanı
3. ... fiyat tavanı
etkili hale gelir...
P1
4. . . .
sonuçta
kıtlık
olur.
D
0
QS
QD Q1
Q
Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning
ÖRNEK OLAY: Kısa ve Uzun Dönemde
Kira Kontrolü
• Kira kontrolü, ev sahiplerinin kiracılarından
alabilecekleri kira üzerinde bir tavandır.
• Kira kontrolü politikasının amacı, yoksulların
daha ucuza ev bulmasına yardımcı olmaktır.
• Bir iktisatçı kira kontrolleri için
“bombalamanın dışında, bir şehri yok etmenin
en iyi yolu” ifadesini kullandı.
Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning
Figure 3 Kısa ve Uzun Dönemde Kira Kontrolü
(a) Kısa Dönemde Kira Kontrolü
(arz ve talep inelastik – esnek değil)
Apartman
Kirası
S
Kira kontrolü
Kıtlık
D
0
Kiralık Apartman Miktarı
Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning
Figure 3 Kısa ve Uzun Dönemde Kira Kontrolü
(b) Uzun dönemde kira kontrolü
(arz ve talep elastik - esnek)
Apartman
Kirası
S
Kira Kontrolü
Kıtlık-yetersizlik
0
D
Kiralık Apartman Miktarı
Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning
Fiyat Tabanları Piyasa Sonuçlarını Nasıl
Etkiler?
• Hükümet bir fiyat tabanı uyguladığında iki
sonuç ortaya çıkabilir.
• Eğer fiyat tabanı denge fiyatının altında
belirlenirse etkisizdir.
• Eğer fiyat tabanı denge fiyatının üstünde
belirlenirse etkili olur ve bir fazlaya yol açar.
Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning
Figür 4 Fiyat Tabanının Olduğu Bir Piyasa
(a) Etkisiz fiyat tabanı
P
S
Denge
fiyatı
3
Fiyat tabanı
2
D
0
100
Q
Denge miktarı
Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning
Figür 4 Fiyat Tabanının Olduğu Bir Piyasa
(b) Etkili fiyat tabanı
P
S
Fazla
4
Fiyat
tabanı
3
Denge
fiyatı
D
0
80
Talep
miktarı
120
Q (miktar)
Arz
miktarı
Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning
Fiyat Tabanları Piyasa Sonuçlarını Nasıl
Etkiler?
• Fiyat tabanı, arz ve talebin piyasa dengesine doğru
yönelmesini engeller.
• Piyasa fiyatı, fiyat tabanına eşitlendikten sonra daha da
düşmez ve piyasa fiyatı taban fiyata eşit kalır.
Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning
Fiyat Tabanları Piyasa Sonuçlarını Nasıl
Etkiler?
• Etkili bir fiyat tabanı…
• bir fazlaya neden olur çünkü QS > QD.
• böyle bir durum piyasada ayrımcılığa yol açabilir,
sorunlar yaratabilir.
• Örnekler: asgari (minimum) ücret, tarımsal ürünlerde
fiyat desteklemesi.
Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning
Asgari ücret
• Fiyat tabanlarının önemli bir örneği asgari
ücrettir. Asgari ücret yasası, işverenlerin
ödeyebileceği minimum ücreti belirler.
Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning
Figür 5 Asgari Ücret Emek Piyasasını Nasıl Etkiler?
Ücret
Emek
arzı
Denge
ücreti
Emek
talebi
0
Denge
İstihdam düzeyi
Emek miktarı
Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning
Figür 5 Asgari Ücret Emek Piyasasını Nasıl Etkiler?
Ücret
Emek arzı fazlası
(işsizlik)
Emek
arzı
Asgari
ücret
Emek
talebi
0
Talep edilen
miktar
Arz edilen
miktar
Emek miktarı
Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning
VERGİLER
• Hükümetler kamu projelerine kaynak toplamak
için vergi koyarlar.
Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning
Alıcılar (ve Satıcılar) Üzerine Konan Vergiler
Piyasa Sonuçlarını Nasıl Etkilerler?
• Vergiler piyasa faaliyetlerini caydırır.
• Bir mala vergi yüklendiğinde
o malın satılan miktarı azalır.
• Alıcılar ve satıcılar vergi
yükünü paylaşırlar.
Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning
Esneklik ve Vergi Yansıması
• Vergi yansıması, vergi yükünün piyasadaki
taraflar arasında paylaşılma biçimidir.
Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning
Esneklik ve Vergi Yansıması
• Vergi yansıması vergi yükünün kim tarafından
üstlenildiğinin incelenmesidir.
• Vergiler, piyasa dengesini değiştirirler.
• Alıcılar daha fazla öder ve alıcılar daha az para
elde ederler. Vergiler kimin üzerine konulursa
konulsun bu durum değişmez.
Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning
Figür 6 Alıcılara Konulan Bir Vergi
P
Alıcıların
ödediği
fiyat
Vergi
öncesi
fiyat
Arz S1
3.30
3.00
2.80
Satıcıların
aldığı
Vergisiz denge
Vergi (0.50)
Alıcılara konulan
bir vergi talep eğrisini
verginin büyüklüğü
kadar (0.50)
aşağıya çeker.
Vergi
altında
denge
D1
D2
0
90
100
Q
Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning
Esneklik ve Vergi Yansıması
• Vergi etkisi nelerdir?
• Vergiler piyasa faaliyetlerini caydırırlar.
• Bir mala vergi konduğunda o malın
satılan miktarı azalır.
• Alıcılar ve satıcılar
vergi yükünü paylaşırlar.
Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning
Figür 7 Satıcılara Konulan Vergi
P
Alıcıların
ödediği
fiyat
Vergi
yokken
fiyat
S2
Vergi sonrası
denge
3.30
3.00
2.80
S1
Vergi (0.50)
Satıcılara konulan
vergi arz eğrisini
yukarı doğru
vergi kadar (0.50)
artırır.
Vergi öncesi denge
Satıcıların
aldığı
fiyat
Talep, D1
0
90
100
Q
Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning
Figür 8 Ücretten Alınan Vergi
Ücret
Emek arzı
Firmaların toplam
ücret ödemesi
Vergi miktarı
Vergi yokken
ücret
İşçilerin aldığı
ücret
Emek talebi
0
Emek miktarı
Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning
Esneklik ve Vergi Yansıması
• Vergi yükü alıcılar ve satıcılar arasında hangi
oranlarda paylaşılır?
• Satıcılar üzerine konulan vergilerin etkisi
alıcılar üzerine konulan vergiden farklı mıdır?
• Bu soruların cevapları, talep esnekliğine ve arz
esnekliğine bağlıdır.
Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning
Figür 9 Vergi Yükünün Paylaşımı
(a) Esnek Arz, Esnek Olmayan (inelastik) Talep
P
1. Arz talepten daha esnek
olduğunda…
Alıcıların ödediği
fiyat
S
Vergi
Vergi yokken fiyat
Satıcıların
elde ettiği
fiyat
2. … verginin
büyük kısmı
alıcılar tarafından
ödenir.
3. Üreticiler
D
verginin daha
az bir kısmını öderler.
0
Q
Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning
Figür 9 Vergi Yükünün Paylaşımı
(b) Esnek olmayan arz, Esnek talep
P
1. Talep arzdan daha esnek
olduğunda...
Alıcıların ödediği fiyat
Supply
Vergi yokken fiyat
3. Tüketicilere
.düşen pay.
Tax
Satıcıların eline
geçen fiyat
0
2. ... vergi
üreticilere daha
fazla yansır.
D
Q
Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning
ESNEKLİK VE VERGİ YANSIMASI
Sonuç olarak, vergi yükü nasıl paylaşılır?
• Vergi yükü, piyasada daha az
esnek olan tarafa daha fazla
düşer.
Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning
Özet
• Fiyat kontrolleri, fiyat tabanlarını ve fiyat
tavanlarını içerir.
• Fiyat tavanı, bir mal ya da hizmetin maksimum
yasal fiyatıdır. Örneğin, kira kontrolü.
• Fiyat tabanı, bir mal ya da hizmetin minimum
yasal fiyatıdır. Örneğin, asgari ücret.
Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning
Özet
• Vergiler, kamu amaçları için gelir sağlamak
amacıyla kullanılırlar.
• Hükümet bir mala vergi koyduğunda o malın
denge miktarı düşer.
• Bir mala vergi koyulduğunda alıcıların ödediği
fiyat ile satıcıların elde ettiği fiyat arasında
vergi miktarı kadar bir fark ortaya çıkar.
Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning
Özet
• Vergi yansıması, verginin kimler tarafından
üstlenileceği ile ilgilidir.
• Vergi yansıması, verginin alıcılara mı yoksa
satıcılara mı koyulduğundan etkilenmez.
• Vergi yansıması, arz ve talebin fiyat
esnekliklerine bağlıdır.
• Vergi yükü, piyasada esnekliği daha az olan
tarafa düşme eğilimindedir.
Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning