Transcript Slide 1

Açık Bütçe Endeksi 2012 - Türkiye
Doç.Dr. Murat ŞEKER
İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi
[email protected]
01.02.2013
Midas Hotel – Ankara
2
International Budget Partnership
• Ülkelerde bütçe şeffaflığının sağlanmasına yönelik çeşitli
aktiviteler düzenleyen uluslararası bir sivil toplum kuruluşu
• Ülke deneyimlerinden karşılıklı yararlanma ihtiyacı
• Bütçe süreçleri konusunda uluslararası karşılaştırmaların
eksikliği
• 2006 yılında Açık Bütçe Endeksi’ni yayınlama kararı
3
Açık Bütçe Anketi (Open Budget Survey)
• IBP’nin en önemli ve kapsamlı çalışmalarından birisi OBI (Open
Budget Index)’dir.
• OBI, Açık Bütçe Anketi (Open Budget Survey) ile ülkeleri bütçe yılı
içinde vatandaşlarla paylaşılan bilgiler ve vatandaşların bütçe
süreçlerine katılma imkanları üzerinden değerlendirerek, bütçe
sürecinin şeffaflığını ölçen bir endekstir.
• IBP, her ülkede bu araştırmayı yapması için TESEV gibi düşünce
kuruluşları ile çalışmaktadır.
• Bu ankete 2006 yılında 59, 2008 yılında 85, 2010 yılında 94 ve 2012
yılında ise 100 ülke katılmıştır.
4
Açık Bütçe Anketi 2012
Toplam 125 soru
95 soru bütçe
dökümanlarına erişim ve
anlaşılabilirlik ile ilgili
30 soru bütçe sürecinde
halkın katılımı için
sunulan fırsatlarla ilgili
100 ülke
8 temel bütçe dökümanı
sorgulanıyor
5
Nasıl uygulandı?
IBP yerel
danışmanı
anketi yanıtlar
Yanıtlar iki yerel
uzman
tarafından
değerlendirilir
IBP yetkilileri
verilen linkleri
ve referansları
kontrol eder
Hükümet
yetkililerine
yorumda
bulunma fırsatı
verilir
6
2012 Anketindeki Yenilikler
• Önceden 3 olan alt başlık, 5’e çıkarıldı, sorular yeniden
kategorize edildi.
• Vatandaş bütçesi ile ilgili yeni sorular eklendi, ağırlığı arttı.
• Bütçe süreçlerinin tümünde halkın ne ölçüde katılımcı
olabildiği sorgulandı.
• Yasama gücünü ölçmek için kullanılan sorular yeniden
düzenlendi.
7
Anket Kapsamı
Bütçe
Dökümanlarına
Erişim
Hükümetin
Bütçe Teklifi
Ankette
kullanılan
belgeler
Bütçe yılı ve
gelecek
tahminleri
Anahtar
belgeler ve
erişim adresleri
Belgelerin
tanımı
Önceki bütçe
yılına ilişkin
bilgiler
Bütçe
performansının
izlenmesi
Bütçe Süreci
Yasama Gücü
Vatandaş
Bütçesi ve
Katılımcı
Bütçeleme
Süreci
Bütçe uygulama
aşamaları
Vatandaş
bütçesi
Yıl içi raporlar
Halkın bütçe
sürecine katılımı
Yarıyıl raporu
Bütçe sürecinde
yasamanın gücü
ve etkinliği
Yürütmede
katılımcılık
Yıl sonu raporu
Yasamada
katılımcılık
Denetim raporu
Denetimde
katılımcılık
8
2012 Açık Bütçe Sonuçları
Küresel Bir Bakış
9
Küresel Bir Bakış
• Açık Bütçe Anketi 2012 sonuçlarına göre, ankete katılan
sadece 6 ülke kamu bütçeleri hakkında kapsamlı bilgi
yayınlıyor.
• 26 ülke ise hiçbir anlamlı bilgiyi paylaşmıyor.
• Bu yıl en iyi performans gösteren ülkeler Yeni Zelanda, Güney
Afrika, Birleşik Krallık, İsveç, Norveç ve Fransa olarak
sıralanıyor.
10
100 ülkeden…
28’inde bütçe öncesi rapor
yayınlanmıyor.
79’unda hükümet,
bütçe teklifini
yayınlıyor.
26’sında vatandaş
bütçesi
yayınlanıyor.
8’inde kamu
bütçesi
yayınlanmıyor.
68’inde denetim
raporu
yayınlanıyor.
11
2012 Bölge Ortalamaları
Batı Avrupa & ABD
75
Güney Asya
55
Doğu Avrupa & Orta Asya
52
Latin Amerika & Karayipler
47
Genel Ortalama
43
Uzak Doğu & Pasifik
39
Sahra-Altı Afrika
Orta Doğu & Kuzey Afrika
31
18
12
2006-2012
Bütçe Şeffaflığında Gelişmeler
%64
(40 altı skor)
%20
(41-60 arası skor)
%2
(60 üstü skor)
• 2006 yılında 40’ın altında skor alan ülkeler,
2012’de skorlarında ortalama olarak 16
puan (%64) artış gözlendi.
• 41-60 arasında olan ülkelerde %20 artış
gözlendi.
• 60 üzeri olanlarda ise sadece %2 artış
gözlendi.
13
2012 Açık Bütçe Sonuçları
Türkiye
14
Bütçe İle ilgili Bilgilerin Paylaşılma Derecesi
TÜRKİYE
50
HİÇ
MİNİMUM
BİRAZ
YETERLİ
KAPSAMLI
15
Türkiye'de Açık Bütçe Anketi Sonuçları
2006-2012
57
50
42
43
2006
2008
2010
2012
16
Komşularına Göre Türkiye’nin Durumu
Çek Cumhuriyeti
75
Rusya
74
Slovakya
67
Bulgaristan
65
Polonya
59
Ukrayna
54
Türkiye
Romanya
50
47
17
Açık Bütçe Endeksi
Sekiz Temel Bütçe Dokümanı
Uygulamada Karşılığı
Bütçe Öncesi Raporu Orta Vadeli Mali Plan (OVMP)
Hükümetin Bütçe Teklifi Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu Tasarısı
Merkezi Hükümet Bütçesi Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu
Vatandaş Bütçesi Yıl içi Raporlar Aylık Bütçe Gerçekleşme Raporları
Yarıyıl Raporu Yıl Sonu Raporu Maliye Bakanlığı Genel Faaliyet Raporu
Denetim Raporu Merkezi Yönetim Bütçesi Uygunluk Bildirimi
Uygulama Sonuçları
18
2012 ort.
2012
79
0
2010
78
Bütçe Öncesi Raporu
Orta Vadeli Mali Plan hükümetin gelecek bütçe için belirlediği geniş
parametreleri paylaşmak içindir.
Türkiye bu raporu kapsamlı bir şekilde hazırlamaktadır.
Ancak 2012 OVMP (13.10.2011) ile 2012 Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu
Tasarısı (18.10.2011) arasındaki süre sadece 5 gündür.
OECD’nin «Bütçe Şeffaflığı İçin En İyi Uygulamalar» kriterlerine göre bu
sürenin en az 1 ay olması gereklidir.
19
2012 ort.
2012
2010
58
53
57
Merkezi Yönetim Bütçe Kanun Tasarısı
Hükümetin gelir ve harcama planları ile siyasal ve makroekonomik hedefleri
arasındaki ilişkiyi gözler önüne sermekten uzaktır.
Bu bilginin kamu ile paylaşılması, hükümetin planlanan harcamalar ile ilgili daha
büyük bir tartışma başlatmayı arzu ettiği taktirde büyük önem kazanmaktadır.
Bu doküman aynı zamanda çıktılar ve sonuçlar ile ilgili bilgi içermemektedir.
Bu bilgi bütçenin etkisini ölçmek isteyenler için büyük önem arz etmektedir.
20
2012 ort.
78
2012
67
2010
67
Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu
Bir ülkenin onaylanmış bütçesi olup bütçe yılı boyunca yapılacak tüm analizlere
altyapı teşkil eder.
Merkezi Hükümet Bütçesi halkın, hükümetin politika önceliklerini anlayabilmesi ve
onu bu anlamda sorumlu tutabilmesi için gerekli tüm bilgileri içermelidir.
Türkiye’de kapsamlı bir Merkezi Hükümet Bütçesi yayımlamakta ancak her
programın onaylanmış bütçesine yer vermemektedir.
Yeterince ayrıntı içermemektedir.
21
2012 ort.
51
2012
0
2010
0
Vatandaş Bütçesi
Vatandaş Bütçesi, en genel ifade ile vatandaşların bütçe sürecine katılımını sağlama amacını taşır.
Karmaşık bütçe dokümanlarının, çoğu zaman anlaşılamadığı bir ortamda; bütçenin açık, şeffaf ve
anlaşılır düzeyde kamuoyu ile paylaşılması katılımcı bütçeleme açısından büyük öneme sahiptir.
Teknik olmayan bit bütçedir.
Türkiye’de böyle bir bütçe yayımlanmamaktadır.
22
2012 ort.
78
2012
100
2010
100
Yıl İçi Raporlar
Aylık Bütçe Gerçekleşme Raporları bütçe süreci devam
ederken bütçenin etkilerini gözlemleyebilmek için üretilir.
Onaylanmış bütçe ile karşılaştırma yapmayı sağlar ve
böylelikle düzeltmelerin yapılmasını sağlar.
Türkiye’de ayrıntılı yıl içi raporlar hazırlamaktadır.
23
2012 ort.
60
2012
0
2010
0
Yarı Yıl Raporu
Yarıyıl Raporu, bütçe yılının ortasında bütçenin etkilerinin değerlendirildiği bir
dokümandır.
Bu doküman sayesinde hükümetin o anki mali durumunun orijinal bütçe
dokümanı ile olan ilişkisi incelenebilir.
Hükümetlere, yasama ve halka bütçenin son altı ayında gelirler, harcamalar ve
borçlanma konusunda revizyonlar yapılıp, yapılmayacağı konusunda fikir verir.
Türkiye’de aylık bütçe gerçekleşme raporları yayınlansa da, bahsi geçen
anlamda bir Yarıyıl Raporu yayımlanmamaktadır.
24
2012 ort.
43
2012
50
2010
53
Yıl Sonu Raporu
Maliye Bakanlığı Genel Faaliyet Raporu bütçenin hedeflerinin gerçekleşip
gerçekleşmediğini görmemizi sağlar.
Yılsonu raporları politika yapıcıları vergi politikaları, borç yükümlülükleri,
harcama öncelikleri konusunda bilgilendirip bir sonraki bütçe yılında
değişiklikler önerebilmelerini sağlar.
Ancak Türkiye’de bütçeyi de kapsayan bir yıl sonu raporu yayınlansa da, çok
kapsamlı değildir ve bütçe dışı fonlar gibi birçok ele alınmayan konu
bırakmaktadır.
25
2012 ort.
53
2012
2010
43
29
Denetim Raporu
Hükümetin bütçesinin bağımsız olarak o ülkenin yüksek denetim kurumu (Sayıştay) tarafından
değerlendirildiği bir rapordur.
Hükümetin gelirlerini ve harcamalarını orijinal bütçe dokümanında söz verdiği şekilde gerçekleştirip,
gerçekleştirmediğini, hükümetin hesaplarındaki gelir ve giderlerin doğru olup olmadığını rapor eder.
Denetim Raporu ayrıca, denetçilerin kamu fonlarının yönetimi konusunda yaptığı uyarıları da içeren bir
rapordur.
Türkiye’de, Sayıştay bir denetim raporu hazırlamaktadır. Ancak bu rapor kapsamlı bir rapor olmaktan
uzaktır.
26
Denetim kurumları etkin çalışıyor mu?
Denetim Kurumu
Gücü
Yasama
Zayıf
Sayıştay
Orta
Halk Katılımı
Zayıf
27
Bütçe Süreci ve Dökümanları Hakkında
Tespitler, Öneriler
• Bütçe takviminin yeniden düzenlenmesi ve uluslararası
formlara dönüştürülmesi
• Kapsamlı bir yarıyıl raporunun yayınlanması
• Vatandaş bütçesinin yayınlanması
• Bütçe tasarısının daha ayrıntılı, program bazında, performans
kriterleri ile birlikte sunulması
• Yıl sonu raporunda, makroekonomik tahminler ile
gerçekleşmeler arasındaki farkların açıklanması
• Bütçe dışı fonlar, savunma ve güvenlik sektörü ile örtülü
ödeneklere ilişkin denetimlerin gerçekleştirilmesi ve yıllık
raporların oluşturulması
28
Bütçe Denetimi Hakkında
Tespitler, Öneriler
• Yasama organı, bütçe analizi yapabilmek veya bu tür analizler
için gereken bağımsız araştırmaları yaptırabilecek kapasiteye
sahip olmalı
• Yasama organı, bütçe tasarısı üzerinde daha fazla etkin olmalı
• Yasamaya sadece bütçe onaylanırken değil, mali yıl içerisinde
bütçeye revizyonlar yapılırken de yürütmeyi denetleme yetkisi
verilmesi
• Tüm denetim raporları, yasama organının bir komisyonu
tarafından incelenmeli
• Sayıştay kurumunun bütçesi yasama tarafından belirlenmeli
ve kurumun ihtiyaçları ile uyumlu olmalı
• Sayıştay’ın denetim alanı genişletilmeli
29
Katılımcı Bütçeleme Hakkında
Tespitler, Öneriler
• Bütçe sürecinde vatandaşların katılımı için gerekli yasal mekanizmaların
geliştirilmesi
• Bütçe meclise henüz varmadan bütçe sürecine vatandaşların da katkıda
bulunabilmesinin sağlanması
• Sayıştay raporları ile vatandaşlar arasında anlamlı bir iletişimin kurulması
• Bütçenin makro çerçevesi için yasama organında kamusal oturumun
sağlanması
• Belirli kurumların bütçeleri görüşülürken, yasama organında kamusal
oturumun sağlanması
• Denetim gündemine katılım için Sayıştay tarafından mekanizmaların
geliştirmesi
• Bütçe ve denetim süreçlerinin ardından vatandaşlara uygun geribildirim
mekanizmalarının geliştirilmesi
• Şeffaf olmak konusunda sadece merkezi hükümetin değil daha alt kademedeki
seviyelerin de harekete geçirilmesi
• Vatandaşların özellikle belediye harcamalarını rahatlıkla izleyebilmesi
Bütçe Hazırlama Süreci
OVP
Kalkınma Bakanlığınca
hazırlanan OVP, Bakanlar
Kurulunca kabul edilerek
Resmi Gazete yayımlanır.
(Eylül ayının ilk
haftasının sonuna
kadar)
OVMP
Maliye Bakanlığınca
hazırlanan OVMP, Yüksek
Planlama Kurulunca (YPK)
karara bağlanarak Resmi
Gazetede yayımlanır.
(Eylül ayının 15’ine
kadar)
Bütçe Hazırlama Süreci
Bütçe Çağrısı
ve Bütçe
Hazırlama
Rehberi
(Eylül
ayının
15’ine
kadar)
Kamu
idarelerinin
bütçe
tekliflerini
Maliye
Bakanlığına
göndermesi
(Eylül ayının
sonuna
kadar)
Bütçenin
TBMM’de
görüşülüp
kabul edilmesi
17 Ekim – 31
Aralık
Onaylanıp
Kanun olarak
yayınlanması
31
Bütçe Hazırlama Süreci
Değişiklik Yapılan Husus
Eski Düzenleme
Orta Vadeli Programın Kabulü ve Mayıs ayının sonuna kadar
Resmi Gazetede Yayımlanması
Yeni Düzenleme
En geç Eylül ayının ilk haftası sonuna
kadar
Orta Vadeli Mali Planın
Gazetede Yayımlanması
En geç Eylül ayının onbeşine kadar
Resmi Haziran ayının onbeşine kadar
Maliye Bakanlığınca Bütçe Çağrısı ve Haziran ayının sonuna kadar
Eki Bütçe Hazırlama Rehberinin
hazırlanması ve Resmi Gazetede
Yayımlanması
En geç Eylül ayının onbeşine kadar
Kalkınma
Bakanlığınca
Yatırım Haziran ayının sonuna kadar
Genelgesi ve eki Yatırım Programı
Hazırlama Rehberinin hazırlanması ve
Resmi Gazetede Yayımlanması
En geç Eylül ayının onbeşine kadar
Kamu İdarelerinin Bütçelerini Maliye Temmuz ayının sonuna kadar
Bakanlığına Göndermesi
En geç Eylül ayının sonuna kadar
Bütçenin TBMM’ye Sunumu
En geç 17 Ekim
En geç 17 Ekim
33
Teşekkürler