Transcript İŞLETME BİLİMİNE GİRİŞ - Yrd. Doç. Dr. Recep KILIÇ

İŞLETME BİLİMİNE GİRİŞ
3.Ders
Yrd. Doç. Dr. Recep KILIÇ
www.recepkilic.net
E mail: [email protected]
Twitter/krecep
08.04.2015
1
İşletmelerin Ekonomik Birleşmeler
Bakımından Sınıflandırılması

İşletmelerin Ekonomik ve Hukuki
Bağımsızlıklarını Koruyarak Birleşmeleri
◦ Karteller






Fiyat Kartelleri
Üretimin Sınırlandırılmasına Ait Karteller
Satış Kartelleri
Pazarın Sınırlandırılmasına Ait Karteller
Şart Kartelleri
Uluslararası Karteller
Karteller

Aynı dalda üretim yapan işletmelerin
aralarındaki rekabeti kaldırarak daha çok kar
elde etmek amacıyla yaptıkları anlaşmalardır

Kartele dahil olan işletmeler anlaşma
gereğince anlaştıkları konuda birlikte hareket
ederler

Kartele girmeyen işletmelere karşı ortak
rekabet ederler
Karteller (Devam)

Kartele giren işletmelerin hukuki ve
ekonomik bağımsızlıkları devam eder

Ancak menfaatleri gereği bazı ekonomik
kısıtlamalara uymak durumunda kalabilirler

Anlaşma konularına göre sınıflandırılırlar
Fiyat Kartelleri

Kartele dahil olan işletmeler kendi aralarında
anlaştıkları fiyat üzerinden satış yaparlar

Genellikle fiyatları düşürerek rakip işletmeleri
piyasadan silerler ve sonra fiyatları birlikte
yükseltirler

Kartele giren işletmeler anlaşmayı sabit bir
fiyat için yapabilecekleri gibi belirli iki limit
arasındaki bir fiyat konusunda da anlaşabilirler
Üretimin Sınırlandırılmasına Ait
Karteller

Talebin az ve üretimin fazla olduğu
dönemlerde fiyat düşmelerini önlemek
için kartele dahil işletmeler kendi
aralarında üretim kotalarını tespit ederek
piyasadaki arz miktarını kontrol altına
alırlar
Satış Kartelleri

Kartele giren işletmeler aralarında anlaşarak
mallarını bağımsız olarak satmazlar

Kendilerinin kurdukları bir merkezi satış kurumu
aracılığıyla satış yaparlar

Bunun sonucunda da piyasaya hakim olurlar

Fiyatların tespitinde ise maliyetleri en yüksek olan
işletmelerin fiyatlarına dikkat ederek anlaşırlar

Mallar ayrı ayrı işletmeler tarafından değil, tek elden
pazarlanır
Pazarın Sınırlandırılmasına Ait Karteller
aralarında anlaşarak her
birinin satış yapacağı pazarı tespit
ederler
 İşletmeler
 Her
işletme ancak anlaşmada
belirtilen ve kendi payına düşen
bölgede satış yapabilirler
Şart Kartelleri

İşletmeler aralarında anlaşarak,
müşterilere uygulayacakları iskonto,
ödeme vadesi, komisyon vb. Konuları
birlikte tespit edebilirler
Uluslararası Karteller

Çokuluslu işletmeler veya gelişmiş
ülkelerin büyük işletmeleri kendi
aralarında anlaşırlar ve az gelişmiş
ülkelerden alacakları hammadde ve onlara
satacakları sanayi mallarının fiyatlarını arzu
ettikleri gibi belirleyebilirler
İşletmelerin Ekonomik ve Hukuki Bağımsızlıklarını
Koruyarak Birleşmeleri (Devam)
 Holding
 Konsern
 Konsorsiyum
Holding

Bir veya birden fazla işletmenin pay
senetlerini elinde bulundurarak onların
denetimine sahip olan şirkettir

Denetimi elde bulundurulan yavru şirketler,
yasal olarak düzenleştirilmiş bir bütünün
parçalarını meydana getirirler

Bağlı şirketlerin düzenleştirilmesini ana şirket
yapar
Holding (Devam)

Bu ana şirket kendine bağlı yavru şirketlerin
paylarını ve denetimini elde bulundurur

Tek kademeli holding: Holdinglerin kendilerine
bağlı şirketin denetimini ellerinde bulundurma
durumları

Çok kademeli holding: Bir şirketin denetimini
onun bağlı olduğu bir başka holdingin denetimini
ele geçirerek yapmak
Konsern

İki veya daha fazla işletmenin tasarruf amacı ile ekonomik ve hukuk
açısından bağımsız kalarak mali yönden birleşmeleridir. Bu tip
işletmeler , hisse senetlerini birbirleriyle değiştirerek aralarında
ortaklık oluştururlar.

Karlarını artırmayı amaçlarlar.

İşletme sayısı kartele giren işletmelerden azdır ve birbirleriyle sıkı
ilişki içindedirler

Finansal ve örgüt yapılarında değişiklikler yaparak rekabete elverişli
hale gelirler

Konsern üyeleri arasında bir iş bölümü yapılır ve konserne giren
işletmeler ekonomik bağımsızlıklarını büyük ölçüde kaybederler fakat
hukuki bağımsızlıklarını korurlar
Konsorsiyum

Belirli bir işi gerçekleştirmek için işletmelerin
anlaşarak geçici bir süre için yaptıkları
işbirliğidir

Ör: Büyük bir köprü, yol vb. yatırımı
gerçekleştirmek için birden çok işletme
teknik ve mali imkanlarını birleştirirler

İş gerçekleştirildikten sonra anlaşma
kendiliğinden sona erer
İşletmelerin Hukuki ve Ekonomik
Bağımsızlıklarını Kaybederek Birleşmeleri
 Tröst
 Tam
Birleşme (Merger)
Tröst
veya daha fazla işletmenin yönetimini
belli bir grup altında toplamak amacıyla
kurulurlar
 İki
 Tröste
dahil işletmelerin pay senetleri
tröstün pay senetleriyle değiştirilir, tröst
katılan işletmeleri ele geçirir
 Tekelleşmeye
neden olduğu için ülkemizde
yasalarla engellenmiştir
Tam Birleşme (Merger)

Birden çok işletmenin birleşerek tek işletme
haline gelmesidir

Bir işletme diğerini satın alır veya ikisi birleşerek
yeni ve büyük bir işletme meydana getirirler

Birleşme sayesinde giderlerini azaltabilirler,
finansal güçlerini artırabilirler

Pazarda tekelci bir güç oluştururlar

Uzmanlaşma düzeylerini artırabilirler
İşletmelerin Büyüklüğü ve Kapasite

İşletmelerin Büyüklüğünü Belirlemede Kullanılan
Kantitatif Ölçüler
◦
◦
◦
◦
◦
◦
◦
◦
◦
Satışlar
Sermaye Miktarı
Kullanılan makine sayısı ve gücü
Harcanan enerji miktarı
Toplam yatırım miktarı
Belirli bir sürede kullanılan hammadde ve malzeme miktarı
Yerlerin sığdırma hacmi
İşlenen ve kullanılan arazinin genişliği
Belirli bir süre için ödenen ücret ve aylıklar
İşletmelerin Büyüklüğünü Belirlemede
Kullanılan Kantitatif Ölçüler

İşletmelerin yönetim şekillerinin ölçü alınması
◦ Merkezcil yönetim (Ör: Küçük işletmelerde
kullanılabilir
◦ Merkezcil olmayan yönetim (Ör: Büyük
işletmelerde kullanılabilir)

Hukuki yapıları
◦ Ör: Genellikle tek kişi işletmeleri sermaye
şirketlerinden daha küçüktürler
İşletmelerin Büyüklüğü ve Kapasite
(Devam)

Büyük İşletmelerin Yararları
◦ Makine ile üretime ve kitle üretimine kolayca
imkan verirler ve ürünler ile geniş bir tüketici
grubunun ihtiyacını karşılar
◦ Ürünlerde standartlaşma kolayca temin edilir
◦ Ar&Ge faaliyetleri için harcamada bulunmak ve bu
faaliyetleri organize ederek yeni ürünler
geliştirmek mümkündür
Büyük İşletmelerin Yararları (Devam)
◦ Yüksek nitelikli profesyonel yönetici istihdam
edilebilir
◦ Uzmanlaşma olgusu bütün üretim faaliyetlerinde
uygulanabilir
◦ Çok sayıda personel çalıştırıldığı için ülkenin
istihdam sorununa belirli ölçüde çözüm getirilir
◦ Seri ve kitle üretim yaptıkları için ülkenin doğal
kaynaklarının geliştirilmesinde önemli bir etken
durumundadır
Büyük İşletmelerin Yararları (Devam)
◦ Örgütlenme, üretim ve yönetimde modern
teknikler uygulanabilir
◦ Dünyadaki hammadde, ürün ve sermaye
pazarlarındaki gelişmeler sürekli olarak takip
edildiğinden risklerini mümkün olduğu kadar
aşağıya indirirler
◦ Personeline eğitim, yetişme ve yükselme
olanakları sağlarlar
Büyük İşletmelerin Sakıncaları

Ekonomik kriz dönemlerinde sabit giderlerini
kolayca kısma imkanı olmadığı için
ürünlerinden elde ettikleri karlar azalır ve
ortadan kalkar. Bu durum işletmeleri büyük
risklerle karşı karşıya bırakır

Örgütlenme ve örgütlerini yeniden
düzenlemeleri maliyetleri yüksektir

Kaçınılmaz olarak bürokratik bir örgüt yapısı
içine girerler
Büyük İşletmelerin Sakıncaları (Devam)

Ekonomik kriz dönemlerinde üretimi
yavaşlatma kararı almaları halinde bu durum
bunalımı hızlandırıcı etki yapar

Kolayca tekelleşmeye gidebilirler

Kolayca siyasal güç haline gelebilirler
Küçük İşletmelerin Yararları

Talepteki değişmelere karşı yapıları esnektir

Pazarda kolaylıkla tüketicilerle ilişki kurarlar

Uygulanan üretim teknolojisi genellikle
mekanik değil, nitelikli emeğe dayanmaktadır

Ürünlerinde miktardan çok nitelik önemlidir
Küçük İşletmelerin Yararları

Küçük bir sermaye ile kurulabilirler

Kuruluş yeri sorunları basittir

İşletme örgütünde çalışanlar birbirlerini
kolayca tanıyabileceklerinden, kişisel ve aile
ilişkilerini kolayca kurabilirler

Örgütlenme maliyetleri azdır
Küçük İşletmelerin Sakıncaları

Ürün geliştirme ve çeşitlendirme, yeni ürün bulma
imkanları sınırlıdır

Otofinansman imkanı sınırlı olduğu için üretim
teknolojilerini kolay değiştiremezler

Gelişme ve birleşerek büyüme imkanları sınırlıdır

Ülkenin istihdam hacmine katkıları ve doğal
kaynakları geliştirme bakımından etkileri sınırlıdır
Küçük İşletmelerin Sakıncaları

Uzman personel istihdam etme imkanları
zayıftır

İşgücü, eğitim faaliyetleri bilimsel olmaktan
çok görgüye dayanır

Küçük işletmelerin sahipleri çoğunlukla
geleneklere aşırı bağımlılık gösteren kişilerdir.
En büyük amaçları yeterli gelir temin ederek
bağımsız yaşamaktır
İşletmelerin En Uygun Büyüklüğü

Optimal işletme büyüklüğü, ortalama maliyet
masraflarının en düşük olduğu büyüklüktür

İş bölümü ve uzmanlaşmanın, ileri düzeyde
teknoloji kullanmanın ve makineleşmenin
çok yaygınlaştığı büyük işletmelerde,
büyüklükten önemli tasarruflar elde edilir
Kapasite

Teorik Kapasite

Pratik Kapasite

Fiili Kapasite
◦ Planlanan ve teorikolarak kağıt üzerinde yazılan,
makinelerin ve tesislerin hiçbir kesintiye, aksamaya
uğramadan iyi yetişmiş personel elinde çalıştığı takdirde
birim zamanda üretebileceği en yüksek mal ve hizmet
miktarıdır
◦ Üretim faaliyetleri tamir vb. nedenlerle aksar. Üretim
kesintileri düşüldükten sonra gerçekleştirilen üretim
miktarı
◦ Talep azlığı vb. nedenlerle pratik kapasitenin altında
gerçekleştirilen üretim kapasitesi
Kapasite (Devam)

Boş (Aylak) Kapasite
◦ Pratik kapasitenin zor şartlar ve düşük talep nedeniyle
kullanılamayan bölümü

Çalışma Derecesi
◦ Çalışma Derecesi = Fiili Kapasite = %
Pratik Kapasite

Optimal (En uygun) Kapasite
◦ Birim başına değişir ve değişmez giderler toplamının en
düşük olduğu kapasite. Genellikle pratik kapasiteye
yakındır
İşletmelerin Büyüklüğü ve Kapasite
(Devam)

İşletmelerin Büyümeleri
◦ Ülkedeki ekonomik büyüme
◦ İç Büyüme: Mevcut iş genişletilerek yapılan büyüme
◦ Dış Büyüme: Aynı konuda faaliyet gösteren bir başka
işletmenin satın alınması
◦ Yatay Büyüme: Aynı konuda faaliyet gösteren bir
işletmenin satın alınması, aynı konuda üretim yapan
yeni tesislerin kurulması
◦ Dikey Büyüme: Bir işletmenin kendisine mal satan veya
kendisinin mal sattığı bir kuruluşu satın alması, kurması
ve bu kuruluşla birleşmesi
Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmelerin
(KOBİ) Artan Önemi

Serbest meslek erbabı olmanın, iş adamlarının ve
işletmeciliğin önemi vurgulanmalıdır

Özellikle iyi yetişmiş, yetenekli gençler iş hayatına
yönlendirilmelidir

Yeni işletmelerin kurulması ile ilgili işlemler
sadeleştirilmelidir

Küçük işletmelerin sermaye ihtiyacının temin
edilmesi amacıyla etkili finans teknikleri
geliştirilmelidir
Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmelerin
(KOBİ) Artan Önemi

Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmelerin Tanımı
İşletme Büyüklüğü
İşletmede Çalışan İşçi Sayısı
Mikro Ölçekli İşletme
1-9
Küçük Ölçekli İşletme
10-49
Orta Ölçekli İşletme
50-249
Büyük Ölçekli İşletme
250’den fazla olan