Transcript Klini*ka primena gvo**a

Doc. dr sc. med Dejan G. Čubrilo
Katedra za biomedicinske nauke u sportu
Fakultet za sport i turizam, Novi Sad
• centralna uloga u transportu kiseonika
• kofaktor intracelularnih enzima
aerobnog metabolizma
• kofaktor sinteze DNK
• katalizator u produkciji slobodnih
radikala
SPORTSKA HEMATOLOGIJA
 SUBSPECIJALIZACIJA SPORTSKE MEDICINE
 DRAMATIČAN RAZVOJ U POSLEDNJIH 20 GODINA
 HOT TOPIC No. 1 – VELIKA UČESTALOST TZV.






SPORTSKE ANEMIJE
HOT TOPIC No. 2 – ERITROCITEMIJA I KRVNI DOPING
• 1984 Olimpijski tim SAD u biciklizmu
• Humani rekombinantni eritropoetin
• Tour de France 2005
HOT TOPIC No. 3 – IZNENADNA SMRT U SPORTU
HOT TOPIC No. 4 – FIZIOLOŠKI INDIKATORI
TRENIRANOSTI
Anemija u sportu








Velika terminološka neujednačenost
Sportska anemija
Runner’s anemia
Post-exercise anemia
March-anemia
DILUCIONA PSEUDOANEMIJA
HEMOLIZA
DEFICIT Fe (ŽELJEZA - GVOŽĐA) SA ILI BEZ
ANEMIJE
 OSTALI TIPOVI ANEMIJE
Diluciona peudoanemija








Najčešći tip “anemije” kod sportista - tzv. lažna anemija
Posledica povećanja volumena plazme usled treninga
Koncentracija hemoglobina je ispod normalnih vrednosti
Hemoglobin > 13.0 g/dL (muškarci)
Hemoglobin > 11.5 g/dL (žene)
Ukupan broj eritrocita nepromenjen
HEMATOKRIT SMANJEN !!!
Nema funkcionalnog uticaja na talmičarski ili trenažni
potencijal
 Nema promene MCV, feritina ili haptoglobina
 Nema simptoma anemije
 Da li je učestalost kod sportista veća nego kod nesportista?
 Dobro kontrolisane naučne studije ukazuju da nema
razlike
 • Koncentracija Hb kod sportista niža nego kod nesportista
 • Posebno izraženo kod vrhunskih sportista izdržljivosti
Iscrpljujuća fizička aktivnost → dehidracija → povećanje
volumena plazme
 Porast zapremine plazme 6-25%, pojavljuje se 3 h nakon
aktivnosti
 Stepen porasta zapremine plazme zavisi od obima i
intenziteta rada
 Promene ostaju 3 do 5 dana nakon prestanka trenažnih
nadražaja










Uzrok nije poznat ?
• Disregulacija osovine renin – angiotenzin – vazopresin
• Povećana sinteza albumina u jetri nakon treninga
POJEDINI AUTORI – DPA je poželjna adaptacija na
trening izdržljivosti
• Smanjena viskoznost krvi omogućava povećan minutni
volumen
• Povećan transport kiseonika
POJEDINI AUTORI – DPA je neželjeni efekat treninga
• Bolje performanse izdržljivosti samo kod sportista sa ↑ Hb
• Krvni doping dovodi do unapređenja sportskih sopsobnosti
NE ZAHTEVA LEČENJE !!!!
Hemoliza
 RAZGRADNJA ERITROCITA UNUTAR KRVNIH






SUDOVA
Fleischer 1881 – intravascular haemolysis induced by
exertion
Veliki broj studija kod sportista, vojnika, pešaka ...
Najčešće se javlja kod maratonaca
Prisutna i kod plivača, plesača, biciklista
Stepen hemolize zavisi od intenziteta akutne epizode
vežbanja
Hemoliza koja ugrožava sportski nastup (↓ Hb)
veoma retka










FOOT-STRIKE HEMOLYSIS
Davidson (1964) – test sa dva trkača na dve podloge
• Svaki je nosio i epruvetu sa eritrocitima u džepu
• In vitro i in vivo hemoliza direktno povezana sa
podlogom
Povezana i sa povećanjem temperature tokom
treninga
• Fragilni eitrociti
Prepoznavanje sindroma
• nivo haptoglobina u serumu ↑
• nivo slobodnog Hb u serumu ↑
• prisustvo Hb u urinu >> hemoglobinurija
 Javlja se nekoliko sati ili dana nakon treninga
 Posebno prisutna nakon aktivnosti praćenih





skokovima (pliometrija)
Teška hemoliza koja ugrožava sportski nastup RETKA
Raspadnuti eritrociti se preuzimaju od jetre i željezo
se reciklira
Umerena i laka hemolioza ne zahteva tretman ili
suplementaciju
Hemolitička anemija je makrocitna i praćena
povećanim brojem retikulocita
Dg – uzimanje krvi i urina neposredno nakon
trenažne epizode
 TRETMAN I PREVENCIJA
 redukcija mehaničkog stresa stopala (podloga,
obuća, ulošci)
 postepena promena intenziteta treninga ili
pošteda od treninga
 HEMOLIZA
 posebna pažnja kod sportista a urođenim defektima
eritrocita !!!
Faze deficita Fe
Deficit Fe sa ili bez anemije
 SPORTSKA POPULACIJA
 Deficit željeza bez anemije – do 82% sportistkinja








(feritin < 25 μg/L)
Deficit željeza sa anemijom – 1-3% sportista
Povećana učestalost tokom sportske sezone
Javlja se kod svih sportista
Najveća učestalost kod sportova izdržljivosti
Učestalost je direktno proprcionalna intenzitetu
treninga
Etiološki faktori
• GUBITAK VOLUMENA CIRKULIŠUĆE KRVI
• NUTRITIVNI DEFICIT
Faktori statusa Fe










GASTROINTESTINALNO KRVARENJE
veliki broj studija izveden na sportistima
pojava krvarenja kod zdravih sportista bez GIT patologije
uglavnom u gornjim segmentima GIT
gubi se mala količina krvi i željeza – 1-7 ml/d (0.5-2 mg FE/d)
posebno kod trkača – 8-83%
zavisi od intenziteta treninga, pređene distance i stepena dehidracije
smrtni slučaj nakon Rhode Island maratona
uglavnom prestaje 72 h nakon završetka takmičenja/treninga
gubitak od 7 do 10 ml/d dovoljno da izazove NEGATIVAN BALANS
FE
GASTROINTESTINALNO KRVARENJE - etiologija
 vežbanjem izazvana ishemija GIT
 vežbanjem izazvano lučenje želudačne kiseline
 mehanička trauma unutrašnjih organa
 unos farmakoloških agenasa
HEMATURIJA
 krv u urinu sportista – raspadanjem starih eritrocita
 javlja se kod 17 do 90% maratonaca nakon trke
 kod biciklista > 30.000 km/godišnje
 gubi se nakon 24 do 72 h posle aktivnosti
 uglavnom mikroskopska (< 1000 eritrocita / ml urina)
 dolazi do redukcije haptoglobina u plazmi
 haptoglobin vezuje slobodni Hb i sprečava izlučivanje
urinom
 direktna povezanost sa intenzitetom i trajanjem
treninga










HEMATURIJA - uzroci
hemoliza u malim krvnim sudovima stopala
renalna ishemija
hipoksično oštećenje bubrega
otpuštanje hemolizina
trauma mograćne bešike ili bubrega
farmakološki agensi
dehidracija
povećana cirkulacija i telesna temperatura
mikrooštećenja mišićnog tkiva
ZNOJENJE
 količina željeza u znoju varira (pol, mesto,
individualne razlike)
 veća koncentracija na početku znojenja
 300 do 400 μg Fe / L
 dnevni gubici gvožđa – 1 do 2 mg (toliko unosimo
hranom)
 posebno veliki gubici kod dugoprugaša
MENSTRUACIJA
 ID ili IDA se češće javlja kod žena-sportista
 20-47% sportiskinja ima feritin < 12 μg/L
 tokom menstruacije povećan gubitak gvožđa – 0.5-0.6
mg/d – 30 ml krvi
 sportistkinje sa dismenorejom (> 60 ml, duže od 5 d)
– POVEĆAN RIZIK OD IDA
 poseban rizik kod sportistkinja sa intrauterinom
kontraceptivnom zaštitom
 SPORTISKINJE NISU SVESNE RIZIKA
 40% žena koje gube > 80 ml krvi misle da nemaju
obilnu menstruaciju
TRENING
 nivo feritina opada kao posledica treninga
 serumsko gvožđe i saturacija transferina variraju
shodno nivou opterećenja
 INTENZITET TRENINGA ↑ - SATURACIJA
TRANSFERINA ↑ - FERITIN ↓
DA LI JE FERITIN NOVI INDIKATOR
TRENIRANOSTI?
DIJAGNOZA
SPORTSKE ANEMIJE
FERITIN < 10 μg/L
Fe/TIBC < 15%
Clement et al. (1977)
Kanadski vrhunski dugoprugaši
 29% muškaraca i 82% žena sa niskom vrednošću
feritina
 Feritin < 25 μg
NORMALNE VREDNOSTI HB I SERUMSKOG
ŽELJEZA !!!
Tretman -prevencija
 ISHRANA – 10 do 23 mg/d
 Fe iz životinjskih namirnica – crvena mesa, iznutrice (23%







apsorpcija)
Fe iz biljnih namirnica – povrće, koštunjavo voće (3-8%
apsorpcija)
Povećana apsorpcija uz vitamin C
Smanjena apsorpcija – čaj, vlaknasta hrana
GOTOVO NEMOGUĆE ISHRANOM NADOKNADITI
DEFICIT !!!
BORAVAK NA NADMORSKOJ VISINI (2500-3000 m, 4
nedelje)
SUPLEMENTACIJA Fe (100 mg/d)
MONITORING NIVOA FERITINA
 Opcija No. 1 – oralni fero-sulfat (blagi GIT efekti) –
300 mg/d
 Opcija No. 2 – oralni fero-glukonat (slabija
apsorpcija, manje NE)
Prvi znaci poboljšanja – nakon 4 - 6 sedmica
Preporučeno trajanje terapije – 6 - 12 meseci !!!
 Opcija No. 3 – intramuskularno (intravensko)
željezo
značajni neželjeni efekti
brža nadoknada i kraće trajanje tretmana
Procena statusa gvožđa u sportskoj
nauci
Moguće dijagnostičke nedoumice
Vrste nedostatka gvožđa
Implementacija gvožđa u
eritrocitopoezi
Stetni efekti primene preparata
gvožđa
 Da li je kod sportiste koji ima deficit bez anemije
ugrožen sportski nastup?
 Da li svi sportisti treba da “za svaki slučaj”
uzimaju suplemente željeza?
 Da li svi sportisti rutinski treba da kontrolišu
feritin i TIBC?