SAĞLIK ÇALIŞANLARININ YAŞAM KALİTELERİNİN ARAŞTIRILMASI (BANDIRMA DEVLET HASTANESİ ÖRNEĞİ) YRD. DOÇ. DR. MACİDE ARTAÇ

İÇERİK

 GİRİŞ  Yaşam Kalitesi ve Çalışma Koşulları  Sağlık Çalışanı ve Yaşam Kalitesi  Sağlık Hizmetlerinde Verimlilik ve Motivasyon  Türkiye’de Sağlık Çalışanının Yaşam Kalitesi  AMAÇ ve METOD  BULGULAR  SONUÇ

Yaşam Kalitesi ve Çalışma Koşulları

 Dünya Sağlık Örgütüne göre yaşam kalitesi bireyin yaşadığı kültür ve değerler sistemi içinde kendi yaşamını nasıl algıladığıdır.

 Bireyin amaçları, umutları, standartları ve endişeleri ile ilişkilidir.

 Yaşam kalitesi göstergeleri başlıca; birey yada ailenin gereksinimlerini karşılama, çevre üzerinde denetim kurma, kendini geliştirebilme ve anlamlı yaşam sürdürebilme olarak sıralanabilir.  Bütün bunları bütünleyen toplumsal ve çevresel nitelikler de kapsama alındığında çalışma koşulları, yaşanılan çevre koşulları, hizmetlerden yararlanma ve toplumsal ilişkiler önem kazanmaktadır.  Çalışanların iş doyumu, mesleksel ve bireysel gelişimi, performans değerlendirilmesi, ve güdülenmesi, verilen hizmetin kalitesi ile ilgilidir.  Yoğun dikkat ve özen, teknik bilgi ve beceri gerektiren işlerde çalışma, bir süre sonra işteki verimlilik ve isteği olumsuz etkilemektedir.  Çalışma koşullarındaki sorunlar ya da iyileştirmeler, genel yaşam koşullarını da etkilemektedir.

Sağlık Çalışanı ve Yaşam Kalitesi

 Sağlık çalışma ortamları iş yaşam kalitesi açısından elverişli kurumlar arasında değildir.  Sağlık personeli normal çalışma saatleri ve günleri dışında çalışmak durumunda kalan, yaşamsal risk taşıyan görev ve sorumluluklara sahip, zamanla yarışan, farklı teknolojilerle iç içe yoğun stres ve baskı altında çalışmak zorunda olan bir gruptur.

 Sağlık çalışanlarının ağır çalışma koşulları bedensel ve psikolojik sorunlara neden olabilir.

 Sağlık hizmetlerinin 24 saat süreklilik göstermesi ve ekip çalışmasını gerektirmesi, iyi bir iletişim sisteminin bulunmaması; mesleki doyumu, iş verimini, kişisel performansı etkileyerek zaman ve ekonomik kayıplar üzerinde son derece etkili olabilmektedir.

Sağlık Hizmetlerinde Verimlilik ve Motivasyon

 Sağlık hizmeti verecek sağlık personelinin verimli ve etkili çalışabilmesi için öncelikle kendi yaşam kalitesinin yüksek olması, motive olması açısından önemlidir.  Verimliliği artırabilmek için sağlık çalışanlarının yaşam kalitelerini yükseltmeye yönelik olarak, mesleklerinden kaynaklanan olumsuzluklar önlenmeye çalışılmalı, özlük hakları düzeltilmeli, kendine zaman ayırabilme, yeterli uyku ve dinlenme olanağı sağlanmalıdır.

 Sağlık personelini daha verimli olmaya ve yüksek bir nitelikte üretmeye doğru motive etme, değişen oranlarda bir seri motivasyon araçlarının kullanılmasını gerektirir. ◦ Ekonomik motivasyon araçları: Ücret, Primli ücret, Ekonomik ödüller, Kara katılma ◦ ◦ Sosyo-Psikolojik motivasyon araçları: Çalışmada bağımsızlık, Kendine güven, Değer ve statü, Güvenlik vb. Örgütsel ve yönetsel araçlar: Amaç birliği, Eğitim ve yükselme, İş zenginleştirme, İş genişletme, vb.

Türkiye’de Sağlık Çalışanının Yaşam Kalitesi

 Türkiye’ de sağlık hizmetlerinde görev yapmakta olan sağlık personeli pek çok sorunla karşı karşıya kalarak hizmet sunmaya çalışmaktadır.  Uzun çalışma saatleri, çalışma ortamında mutlu olamama, işten doyum sağlayamama, yoğun ve yorucu çalışma, yorgunluk, çalışma arkadaşlarıyla ilgili sorunlar, iç ya da dış çatışmalar, kendine güven duymama yorucu iş temposu, çalışma şartlarının uygunsuzluğu, eğitim olanaksızlığı, gelir düzeyinin düşük olması, kendine zaman ayıramama, yeterli uyku ve dinlenme olanağı bulamama, sosyal aktivitelere katılamama gibi durumlar sağlık personelinde strese neden olan ve yaşam kalitelerini doğrudan etkileyen faktörlerdendir.

 Hastaya sağlık hizmeti verecek sağlık personelinin verimli ve etkili çalışabilmesi için öncelikle kendi yaşam kalitesinin yüksek olması, motive ve verimli olması açısından önemlidir.

 Verimliliği artırabilmek için sağlık çalışanlarının yaşam kalitelerini yükseltmeye yönelik olarak, mesleklerinden kaynaklanan olumsuzluklar önlenmeye çalışılmalı, özlük hakları düzeltilmeli, kendine zaman ayırabilme, yeterli uyku ve dinlenme olanağı sağlanmalıdır.

 Yaşam kalitesi düşük olan sağlık personelinin çalışma yaşamında hastalarına yüksek performansta bakım verebilmesinin sorgulanması gerekmektedir.  Fakat, Türkiye’de sağlık personelinin yaşam kalitesini belirlemek amacıyla yapılan kısıtlı sayıda çalışma bulunmaktadır.

AMAÇ VE METOD

 AMAÇ= Yaşam kalitesinin sağlık çalışanları tarafından nasıl algılandığını değerlendirmek.

 2013 yılının Mayıs ayında Bandırma Devlet Hastanesi’nin sağlık çalışanları üzerinde anket uygulaması kullanılarak kesitsel bir araştırma yapılmıştır.

 2 ayrı bölümden oluşan anket, yaşam kalitesini etkileyen konularda 52 soru içermektedir.  1. BÖLÜM= Tanımlayıcı Bilgiler  Kişinin demografik özellikleri, çalışma koşulları, sosyo-ekonomik durum ve sağlık durumu hakkında 16 soru içerir.

 2. BÖLÜM= Yaşam Kalitesi (SF36) formu  Short Form – 36 yaşam kalitesini değerlendirmede sık kullanılan bir ölçüttür.

 Sağlık kavramlarını içeren, klinik pratikte ve araştırmalarda kullanılmak üzere geliştirilen ölçüt  Fiziksel fonksiyon, fiziksel rol kısıtlaması, ruhsal rol kısıtlaması, vücut ağrısı, sosyal fonksiyon, mental sağlık, canlılık, ve genel sağlık olmak üzere 8 skalada 36 soru içerir.

İSTATİSTİK ANALİZ



Anket Sonuçlarından elde edilen veriler SPSS versiyon 11.5 kullanılarak değerlendirilmiştir.



Verilerin frekans dağılımları değerlendirilmiş ve gruplar arası farklılıklar istatiksel açıdan iki yönlü anlamlılık testi (ki kare testi) kullanılarak analiz edilmiştir.

BULGULAR

Tablo 1:

Araştırmaya Katılanların Demografik Durum Dağılımı

Cinsiyet Meslek Yaş Medeni Durum Kadın Erkek Doktor Hemşire -Ebe-Sağ. Memuru Diğer Sağlık Personeli Genel İdare Personeli 20–29 yaş arası 30–39 yaş arası 40–49 yaş arası 50 ve üzeri Bekar Boşanmış Evli 5 Yıldan Az Çalışma Süresi Gelir Durumu Konut Durumu Çocuk Durumu 6 - 15 Yıl Arası 16 - 25 Yıl Arası 25 Yıldan Fazla 0 - 2500 TL 2501 - 5000 TL 5000 TL'Den Fazla Kendisinin Kira Diğer Yok 1 veya 2 2 ' den fazla 50 66 29 92 41 28 92 50 19 24 127 10 Sayı 121 40 26 90 35 10 14 74 59 14 12 16 133 16 Yüzde (%) 75,2 24,8 16,1 55,9 21,7 6,2 8,7 46 36,6 8,7 7,5 9,9 82,6 9,9 31,1 41 18 57,1 25,5 17,4 57,1 31,1 11,8 14,9 78,9 6,2

Tablo 2: Araştırmaya Katılanların Sağlık Durumu Analizi Fiziksel Rahatsızlığı Olma Durumu Psikiyatrik Rahatsızlığı Olma Durumu Daha Önce Ameliyat Geçirme Durumu Genel Olarak Sağlık Durumu Evet Hayır Evet Hayır Evet Hayır Mükemmel Çok İyi İyi Orta Kötü 1 Yıl Öncesine Göre Çok Daha İyi Bir Yıl Öncesine Göre Sağlık Durumu 1 Yıl Öncesine Göre Biraz Daha İyi 1 Yıl Öncesiyle Hemen Hemen Aynı 1 Yıl Öncesine Göre Daha Kötü Sayı 15 146 8 153 83 78 5 29 92 34 1 4 13 106 38 Yüzde 9,3 90,7 5,0 95,0 51,6 48,4 3,1 18,0 57,1 21,1 ,6 2,5 8,1 65,8 23,6

Araştırmaya Katılanların Sağlık Durumları

Araştırmaya katılanların sağlık durumlarının;  Koşma, ağır kaldırma ve ağır spor gibi günlük etkinliklerini biraz kısıtladığı;  Bir masayı çekmek, elektrik süpürgesini itmek ve ağır olmayan sporları yapmak gibi orta derece etkinliklerini, günlük alışverişte alınanları kaldırma ve taşıma yapma gibi etkinliklerini, merdivenle çok sayıda kat çıkma gibi etkinliklerini, merdivenle bir kat çıkma gibi etkinliklerini, eğilme veya diz çökme gibi etkinliklerini ve 1 - 2 Km yürüme gibi etkinliklerini hiç kısıtlamadığı;  Birkaç sokak öteye yürüme gibi günlük etkinliklerini, bir sokak öteye yürüme gibi günlük etkinliklerini ve kendi kendine banyo yapma veya giyinme gibi günlük etkinliklerini hiç kısıtlamadığı görülmüştür.

Araştırmaya katılanların bedensel ve duygusal sorunları

Araştırmaya katılanların son bir ay içinde bedensel ve duygusal sorunlarının değerlendirilmesi sonucunda,  iş ve diğer etkinlikler için harcadıkları zamanı azaltmadıkları,  hedeflerini başardıkları,  işlerinde ya da günlük etkinliklerin de kısıtlanma olmadığı,  işlerini ve diğer etkinliklerini yaparken güçlük çekmedikleri görülmüştür.

Araştırmaya Katılanların Sağlık Durumları

Araştırmaya katılanların son bir ay içinde  Bedensel ve duygusal sorunları sonucu olarak arkadaşları ve komşuları ile ilişkilerinin etkilenmediği  Ağrılarının hiç etkilemediğini ifade eden sağlık çalışanlarının daha fazla olduğu  Orta derecede ağrılarının olduğunu ifade eden sağlık çalışanlarının daha fazla olduğu görülmüştür.

Araştırmaya Katılanların Sağlık Durumları

Araştırmaya katılanların son bir ay içinde yaşadıkları duyguların incelenmesinde;  Kendini bazen tükenmiş hissedenlerin, kendini oldukça mutlu hissedenlerin, kendini bazen yorgun hissedenlerin, bedensel sağlığı ve duygusal sorunları nedeniyle sosyal etkinlikleri (Akraba ve arkadaş ziyareti gibi) bazen etkilenenlerin daha fazla oldukları  Bazen kendilerini yaşam dolu, sinirli, kederli ve hüzünlü hissedenlerin, hiçbir şeyin neşelendiremeyeceği kadar üzgün bir insan olduklarını nadiren hissedenlerin, kendilerini oldukça sakin ve olumlu ve enerjik hissedenlerin daha fazla oldukları  Diğer insanlardan nadiren daha kolay hastalanıyor gibiyim, çoğunlukla diğer insanlar kadar sağlıklıyım, nadiren sağlığımın kötüye gideceğini düşünüyorum, çoğunlukla sağlığım mükemmel şeklinde ifade edenlerin daha fazla oldukları görülmüştür.

SONUÇLAR



Çalışmaya katılan sağlık çalışanları yaşam kalitelerinin genel olarak yüksek olduğunu belirtmişlerdir.



Türkiye geneline kıyasla çalışma koşulları örnek hastanede (Bandırma Devlet Hastanesinde) daha iyi olabilir.



Yerel farklılıklar ve hastane yönetiminin etkinliği bu sonuçları etkilemiş olabilir.



Kurumların kültürlerinin doğrultusunda hastane yönetilirse çalışanların yaşam kalitelerini engelleyen ağır çalışma şartları ortadan kaldırılabilir.



Verimli sağlık hizmeti verilmesi için, hastane yöneticileri, kurumlar içerisinde var olan yaşam kalitesi algısını incelemeli ve bu doğrultuda düzenleyici önlemler çalışma koşullarını, dolayısı ile yaşam kalitesini iyileştirmeleri gerekmektedir.



Bulgular Türkiye geneline uyarlanamaz, farklı bölgelerde araştırma yapılması gerekir.