Transcript İletişim-2 - Organ Bağışında Uyum için Teknik Yardım

Technical Assistance for Alignment in Organ Donation- EuropeAid/131052/D/SER/TR
İletişim 2
Kötü haberi verme ve aile görüşmesi
Bernarda Logar Zakrajšek, Klinik Psikolog.
Uluslararası Eğitim Uzmanı
İçerik
Kötü haberleri verme
• Kötü haberleri vermek için
öneriler:
–
–
–
–
–
kim,
ne zaman,
nerede,
nasıl
Özel konular:
• Duygulara karşılık vermek
• Beyin ölümü nasıl açıklanır
Organ bağış isteği
• Organ bağış isteği için
öneriler:
–
–
–
–
–
kim,
ne zaman,
nerede,
nasıl
Özel konular:
• Rıza Faktörü
• SSS
2
Ortak Varsayımlar
1. İletişim için bir hissiniz var ya da yok.
2. Doktorlar hasta yakınlarını dinlemek için değil, hastayı tedavi
etmek için buradalar.
3. Organ bağışı isteği zaten stresli olan aile için ekstra bir yüktür.
3
Kötü haberler
• İçeriği çok farklı olabilir
• «Any information which adversely and seriously affects an
individual view of his future Kişinin geleceğine bakışını ciddi
ve olumsuz şekilde etkileyen her bilgi» (Buckman, 1992).
• Sağlık bakım ortamlarında:
– Potansiyel ya da teyit edilen hastalık
•
•
•
•
•
kronik,
ciddi
ölümcül,
majör yaralanma,
ölüm
4
Kriz durumu
1. Kötü haberler bireyde kriz durumuna yol açar (aile, grup)
2. Kriz durumu bireyin fonksiyonlarını etkiler :
1.
2.
3.
Fiziksel düzeyde
Psikolojik düzeyde
Sosyal düzeyde
3. Kriz ortamında işleyen:
–
–
–
Biliş / düşünce: az rasyonel
Duygular: yoğun duygular, farklı duygular, belirsizlik olasılığı (yüksek
düzeyde), duygular dalgalı olabilir
Davranış: daha az organize edilir
5
Kötü haberleri verme etkisi
1. Kötü haber farklı şekillerde verilebilir
2. Kötü haberler uygunsuz bir şekilde verilir ise aşağıdaki
durumlar ortaya çıkabilir:
1. iletişim sırasında yanlış anlama
2. Uzun süreli veya karmaşık keder
3. Organ bağışı talebinin red edilmesi
6
ÖNERİLER
1. Her yıl kötü haberleri verme üzerine yayınlanan bir çok
makale vardır.
2. Günlük uygulamada bilgiye ihtiyaç ;özellikle onkoloji ve
terminal / palyatif bakımda
7
Kaynaklar:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Fallowfield L., Jenkins V. Communicating sad, bad and difficult news in medicine. Lancet,
2004; 363: 312-319.
Breaking bad news. Regional Guidelines. 2003; Department of Health, Social services and
Public Safety. Available at: www.dhsspsni.gov.uk
Girgis A, Sanson-Fisher RW. Breaking bad news 1: Current best Advice for clinicians.
Behavioral Med, 1998; 24 (2): 53-59.
Vandekieft MD. Breaking bad news. Am Fam Phy, 2001; 12: 1975-78.
Faulkner A. When the news is bad. Cheltenham: Staley Thornes (Publishers)Ltd; 1998.
Parkes CM. Bereavement in adult life. BMJ, 1998; 316: 856-859.
McLauchlan CA. Handling distressed relatives and breaking bad news. BMJ 1990; 301: 114549.
Baile FB, Buckman R, Lenzi R, Glober G, Beale EA, Kudelka AP. SPIKES – a six step protocol for
delivering bad news: Application to the patient with cancer. Oncologist, 2000; 5 (4): 302-11.
Faulkner A. Communication with patients, families, and other professionals. BMJ, 1998; 316:
130-132.
Sheldon F. Bereavement. BMJ, 1998; 316: 456-458.
Wright B. Sudden death. London: Churchill Livingstone, 1997.
8
KİM?
1. Hastayı tedavi eden (kıdemli) doktor.
2. Bazı ülkelerde, doktora deneyimli bir hemşire eşlik ediyor.
3. Kötü haber verme konusunda düzenli eğitimler gerekli.
9
KİM?
1. KHV karmaşık, zor ve stresli bir görevdir. Kötü haber
taşıyıcısının endişeli olması doğaldır.
2. Acele etmeyin ve kendinizi hazırlayın.
3. Hastaları tıbbi öykü ve test sonuçları ile araştırın.
4. Ne söylemek istediğinizin provasını yapın(!)
10
NEREDE?
1. Ortamı hazırlayın ve mahremiyet ayarlayın
2. Kötü haberler bekleme salonunda, koridorda, hastanın yanında
verilmemelidir.
3. Yakınların odası kötü haberleri vermek için uygundur:
– Uygun mobilya/dekorasyon
– Akrabalar için yeterli sandalye sayısı
– pencere
– lavabo
– Selpak, mendil
– Çay, su
4. Kesintileri önleyin ve telefon, çağrı
cihazı vb. kapatın.
11
Ne zaman?
1. Tanımı yapılır yapılmaz en kısa sürede
2. Beyin Ölümü: farklı ülkelerde farklı protokoller
- Testlerin ilk kümesinden sonra
- Testlerin ikinci kümesinden sorna
12
NASIL?
1. Hastanın doğru yakınları ile konuştuğunuzu teyit edin ve kimi
olduklarını öğrenin.
2. Yakınların odasına davet edin.
3. Uygun oturma düzenini etkinleştirin, en yakın akrabasını sizin
yanınıza oturmalı ama yine gerekirse konumunu değiştirmek
için bir fırsat olmalıdır.
4. Kendinizi tanıtın.
5. Oturun.
13
NASIL?
1. Şimdiye kadar durumun anlaşılmasını değerlendirin:
–
–
Yakınları prognoz hakkında farkında olabilirler yada olmayabilirler.
Anlaşılmazlıkları kısaca düzeltin (gerekir ise).
2. Bir uyarı verin:
–
–
„Korkarım kötü haberlerim var“….
‘’Maalesef hastanın durumu son birkaç saat içerisinde ciddi olarak
değişti “…
14
NASIL?
1.
2.
3.
4.
Dürüst ve net bilgi verin
Basit bir dil kullanın.
Teknik terim kullanmamaya çalışın.
Durumu yumuşatıcı ifadelerden kaçının (vefat etti, bizi terk
etti vb.)
5. Öldü ya da ölüm kelimeleri kullanın- gerçeklik ile başa çıkmak
için önemlidir.
6. Örneğin, Babanızın tedavisi bir kaç gündür gelişme
göstermiyor. Bazı ek testleri yaptık. Maalesef babanızın
öldüğünü söylemem gerekiyor’’
15
NASIL?
1. Yakınları bilgiye alışsınlar diye sessizliğe izin verin.
2. Çeşitli duygusal tepkilere ve reaksiyonlara hazır olun.
3. Yakınları duygularını ifade etmeye teşvik edin, izin verin.
16
DUYGULAR
1. «Üzüntü, öfke, korku, inkar, kaygı, güvensizlik, suçluluk,
yoksunluk»
2. İfade edilen duyguları yargılamadan kabul edin.
3. Kederli süreci başlatmak için yakınların duygularını ifade
etmesi için zaman ve fırsat verin.
4. Sağlık Uzmanları duyguları atlamak için zaman vermiyor ise
ve bilgi vermeye devam ediyorsa sonra da odayı terk etmeye
çalışıyorsa, onlar hasta yakınlarına karşı saygısızlık edip
konuşmadan çekilmiş olurlar.
17
DUYGULARA YANIT
1. Empati gösterin
2. Dokunma, güven ve sempati iletmek için kullanılabilir.
3. ‘’Sizi anlıyorum/Nasıl hissettiğnizi biliyorum’’ gibi ifadelerden
uzak durmaya çalışın- bilmiyorsunuz çünkü, ne kadar
tecrübeniz varsa bile.
4. Basmakalıp ‘’ güçlü olmalısınız, bir oğlunuz daha var’’ gibi
cümleler söylememeye çalışın.
18
YANSITAN DUYGULAR
1. Etkili teknikler
2. AŞAMALAR:
–
–
–
–
–
3.
İfade edilen duyguları gözlemleyin
Duyguları adlandırın
Doğru yoğunluğu adlandırın
Duygular ifade edildikten kısa süre sonra yansıtın
Soru formu kullanabilirsiniz.
Örnekler:
–
–
–
–
«Bu durum sizi çok üzdü»
«Doğruluğundan şüphe ediyorsunuz?»
«Bu durumda çaresiz hissediyorsunuz?»
«Bu sizin için çok zor olmalı»
19
Sözsüz iletişim
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Aktif dinleyin
Dikkat edin
Göz teması kurun
Akraba ile yüzleşin
O konuştuğunda sözünü kesmeyin
Kafa sallayın
Eğer uygunsa dokunun (kültür, bireysel farklılıkları)
Konuşmak ve dinlenmek için zamanım var izlenimi verin
Aşağıdakileri yapmamaya çalışın:
–
–
–
Not yazmayın
Tıbbı makaleler okumayın
Başka bir yere bakmayın
20
DAHA FAZLA BİLGİ
Genellikle duyguları sakinleştikten sonra,
1. Basit bir dil kullanın.
2. Yakınlarına saygı gösterin.
3. Eğer gerekirse tekrarlayın.
4. Resimler zor terimleri ( beyin ölümü) anlamaya yardımcı
olabilir.
5. Cesaretlendirici sorular sorun.
21
Nasıl sonuçlandırması gerek?
- Ölümden sonra bedeni görmesini teklif edin.
- Vedalaşmaya teşvik edin (mahremiyet)
- Bir sonraki prosedürleri açıklayın
- Yazılı bilgi verin (süreçte önümüzdeki aşamalar, cenaze
düzenlemeler)
22
ÇIKMAZI?
«ÖLÜM» vs «BEYİN ÖLÜMÜ»
Düz tavsiyeler yok.
Düz önerilerin olmadığı yönergeler karışıklığı önlemek için
«ölüm» kelimesini kullanıyor.
Fakat ölümün nasıl oluştuğunu ve tanımının nasıl yapıldığını
açıklamak çok önemlidir.
23
ÇOCUKLAR
- Onları ‘’korumak’’ niyeti ile göz ardı edilmemelidir
- Çocuklarla nasıl konuşulması gerektiği hakkında öneriler var.
Açıklamalar net ve anlaşılır olmalıdır, ve onların bilişsel gelişim düzeyine
uyarlanmış yanlış yönlendirme olmamalıdır ( uykuya daldı, bizi bıraktı...)
- Literatür (kitaplar, öyküler,…) ölümü anlamaya yardımcı olan
ve yas süreci mevcut olan.
24
Organ bağışı isteği
25
TÜRKİYE
1. Bağış oranı (2012): 4,2 pmp
2. Kamuoyu(Eurobarometer, 2009)
• Ölümünden sonra organlarını bağışlamaya istekliler % 32?(AB=%55)
• %36 yakını, eğer sorulursa ailelerin organlarını bağışlamasını kabul ediyor
(AB=%53)
Ret Nedenleri:
–
–
–
–
Din: %29
İnsan vücudunda manipülasyon yapılması korkusu: %27
Bilmiyorum: %23
Sistemde güvensizlik (sağlık, yasal, genel): %15
26
Ortak varsayımlar
Organ bağışı isteği:
En uygunsuz zamanda en stresli oldukları zamanda aileye
sorulan en zor sorudur.
27
Çalışmalar
1. Literatürde yayınlanmış çok sayıda çalışma
2. Rıza ile ilgili farklı faktörleri keşfedin:
1. donor hakkında
2. yakınlar hakkında
3. Ayarlar hakkında
4. Aile görüşmesi yapan insanlar hakkında
5. İletişim (kendisi) hakkında
3. AYRICA: Son yıllarda, araştırmada sık yapılan bazı
uygulamalar da itiraz gördü
28
En temel araştırmalar ve yazılar
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Burroughs, T.E., Hong, B.A., Kappel, D.F., Freedman, B.K. (1998). The stability of family decision to consent or refuse organ
donation: would you do it again? Psychosomatic Medicine, 60, 156-162.
Radecki, C.M, Jaccard, J. (1997). Psychological aspects of organ donation: A critical review and synthesis of individual and
next-of-kin donation decisions, Health Psychology, 16 (2), 183-185.
Gortmaker SL, Beasley CL, Sheehy E. et al. Improving the request process to increase family consent for organ donation. J
Transpl Coord.1998;8:210-217.
DeJong W, Franz HG, Wolfe SM. et al. Requesting organ donation: an interview study of donor and nondonor families. Am J
Crit Care.1998;7:13-23.
Martínez, J.M., López, J.S., Martín, A., Martín, M.J., Scandroglio, B., & Martín, J.M. (2001). Organ donation and familiy
decisiontaking within the Spanish donation system. Social Science, & Medicine, 53, 405-421.
Rodrigue, J.R., Cornell, D.L., Howard, R.J. (2006). Organ Donation Decision: Comparison of Donor and Nondonor Families. Am
J Transpl, 6 (1): 190-198.
Siminoff LA, Gordon N, Hewlett J, Arnold RM. Factors influencing families' consent for donation of solid organs for
transplantation. JAMA 2001; 286: 71–77.
Morgan SE, Miller JK. (2002). Beyond the organ donor card: the effect of knowledge, attitudes, and values on willingness to
communicate about organ donation to family members. Health Communication. 14(1):121-34.
Simpkin A.L., Robertson L.C., Barber V.S., Young J.D. (2009). Modifiable factors influencing relatives' decision to offer organ
donation: Systematic review. BMJ, 338 (7702): 1061-1063.
Caballero F, Puig M, Leal J, Huayhualla C, Manzano A, Ris J, Benito S. (2012): Family interview guide for requesting organ
donation for transplantation and evaluation using the Appraisal of Guidelines Research and Evaluation (AGREE II)
instrument. Organs Tissues & Cells: 15, 3: 163-169.
Rodrigue, J.R., Cornell, D.L., Howard, R.J. (2008). The Instability of Organ Donation Decisions by Next-of-Kin and Factors that
Predict It. Am J Transplant. 8 (12): 2661–2667.
29
Organ Bağışı Rızası Faktörler
Simpkin, AL. (2009): Modifiable factors influencing relatives’
decision to offer organ donation: systematic review.
BMJ; 339; b991
1. Çalışmaların sistematik bir incelemesi yapıldı
2. 2008 yılına kadar yayınlanmış 20 çalışma analiz edildi
3. Aile röportajında değiştirilebilir faktörlere odaklanılması
30
Organ Bağışı Rızası Faktörler
1.
2.
3.
4.
5.
Görüşme için uygun yer - akrabanın odası (mahremiyet)
Ölümünden önce etkili tedavi algılaması
Beyin Ölümünü anlaşılması
Organ bağışı isteğinin ölüm bilgilerinden ayırılması.
Organ bağışı Nakil Koordinatörü ve YB Uzmanı ile beraber
sorulmalı
6. Organ bağışı ve organ nakli hakkında yeterli ve açıklayıcı bilgi
7. Karar vermek için yeterli zaman
31
Organ Bağışı Rızası Faktörler:Dönor
1. Organ bağışı ile ilgili istekler: en tahmin edilebilir
(Martinez et al, 2001; Burroughs et al, 1998; Siminoff et all, 2001; DeJong et al, 1998; Pearson et
al, 1995)
İstekler bilinmiyor ise akrabaların kararı daha bağlamsal ve kişilerarası
faktörler tarafından etkilenmektedir
3. Demografik değişkenler: (Siminoff et al, 2001; Siminoff et al, 2007)
– Erkek hastalar
– Genç hastalar
– Beyaz hastalar
32
Organ Bağışı Rızası Faktörler:Akrabalar
Rızayı artıran ihtimallar (Burroughs et al, 1998; Siminoff et al, 2001; Radecki et al, 1997;
Martinez et al, 2001)
–
–
–
–
–
–
–
Ölümün kabulü
Bilgi
Organ naklinin güvenilir ve başarılı prosedürüne inanılması
Organ alan bir tanıdığı var ise
Alturism
Kaybın /ailenin tıbbi ve kişisel ilgi görmesi
Tıp merkezi ile aşinalık
33
Organ Bağışı Rızası Faktörler:Akrabalar
Reddi artıran ihtimallar: (Siminoff et all, 2001; Burroughs et al, 1998; DeJong et al, 1998;
Gortmaker et al, 1998; Martinez et al, 2001, Rodrigue et al, 2006)
–
–
–
–
–
–
–
–
Ölenin isteğinin bilinmemesi
Düşük eğitim ve sosyo-ekonomik statü
Etnik gruplar
Bilgi eksikliği
Sisteme ve ekibe güvensizlik
Soru ile şaşırılmış görünüm
Acele etmiş ve baskı görmüş duygusu
Aile içinde anlaşmazlık
34
Organ Bağışı Rızası Faktörler:Sağlık
Personeli
Sağlık personelinin davranışı (Siminoff et al, 2013; Siminoff et all, 2001; Burroughs et al,
1998; DeJong et al, 1998; Gortmaker et al, 1998; Martinez et al, 2001)
– Ailelere devamlı bilgi vermesi
– Duyarlı ve destekleyici bir şekilde akrabalar ile görüşmesi
– Sağlıkçının organ bağışını konuşurken rahatlığı (tutkulu,
becerilerine ve kendine güvenen, diğer sağlık personeli ile
işbirliği)
– Özel alanı kullanması
– Baskı yapmaması
– Bağış öncesi ve sonrası vedalaşmak için zaman verilmesi
35
Öneriler ve Yönergeler
• Avrupa Konseyi: http://www.edqm.eu/en/organ-transplantation-reports73.html (İspanyol modeli önerileri)
• İstanbul Beyanı:
http://www.declarationofistanbul.org/index.php?option=com_content&vi
ew=article&id=243:good-practice-guidelines-in-the-process-of-organdonation&catid=50:articles-relevant-to-the-declaration&Itemid=67
• İngiltere: http://publications.nice.org.uk/organ-donation-fortransplantation-improving-donor-identification-and-consent-rates-fordeceased-cg135
• Avustralya ( kısım 4):
http://www.atca.org.au/downloads/ATCA%20National%20Guidelines%20f
or%20Organ%20&%20Tissue%20Donation.pdf
36
KİM?
1. Nakil koordinatörü
• Farklı uygulamalar:
– Yalnız
– başka koordinatör, hemşire, doktor ile birlikte
– YBÜ doktoru ile (işbirlikçi yaklaşım)
2. İletişim becerileri konusunda devamlı eğitim
almalı
37
NE ZAMAN?
1. Akrabalar tarafından ölümün anlaşılması ve kabulu
golduktan sonra
2. Gündüz (sabah, gün ışığında)
38
NEREDE?
1. Özel oda (Yakınların odası)
2. Dönorden uzak olmayan
3. Gizlilik
4. Uygun donanımlı
39
KİME?
1. Karar verirken önemli olan tüm kişiler mevcut
olmalıdır.
Araştırmalar : küçük gruplar rızaya daha yatkınlık
gösteriyor
2. Donör ile en yakın ilişkileri olan veya gruba liderlik
eden etkili insanları belirlemeye çalışın
3. Kimse ile iletişimi kaybetmeyin. Grup görüşme
süresince ayrılmamalıdır.
40
NASIL ?
1. Kendinizi hazırlayın, doğaçlama yapmayın
2. Aile ve dönor hakkında gereken tüm bilgileri alın
3. Aile ile iyi bir iletişim kurun
-Şeffaflık
-Empati
-Duygusal Destek
41
NASIL ?
1. Kendinizi tanıtın
2. Akrabanın ölümü için başsağlığı sunun
3. Ölümü ile ilgili herhangi bir sorunun hala olup
olmadığını kontrol edin
42
Organ bağışı isteği
1. Açık, düz ve direk sorun
2. Organ bağışına ilişkin ölünün (isim) görüşü ne
olabilirdi/olurdu?
3. Organ bağışı:
– Bir seçenek
– Bir hak
– Başkalarına yardım etme imkanı
olarak sunmalıdır.
43
Organ bağışı isteği
1. Baskı yapmayın, acele etmeyin
2. Duruşları pozitif ise - genellikle derhal ve belirli
kısıtlamalar olmadan veriliyor.
3. Gerekli bilgileri sunun
4. Sorularını net cevaplayın
5. Özel görüşmek için zaman verin
44
İletişim Teknikleri
–
–
–
–
–
–
–
Açık Sorular,
Aktif Dinleme
Müdahale olmadan konuşamaya izin verin
Başka sözcüklerle anlatmak
Duygularının yansıtılması
Sessizliğe saygı duyulması
Kararlara saygı duyulması
45
Sıkça sorulan sorular
•
•
•
•
•
Hangi organlar alınabilir?
Organın çıkarılması nasıl oluyor?
Vücutta hangi izler kalıyor?
Organları kim alacak?
Ölen ile ne zaman ve nerede vedalaşılabilir?
46
Diğer Konular
•
•
•
•
•
Takip edilecek diğer prosedürler
Tahsis kuralları
Alıcıların faydaları ve riskleri
Transplantasyonun genel sonuçları
Kan örneği ihtiyacı ve virüs sonuçlarının olumlu
çıkması
• Hastanın tıbbi nedenlerden dolayı donör için uygun
olmayacağı olasılığı
47
Yakınlarının cevapları
• Her cevaba saygı duyulmalıdır
– Rıza:
İçten teşekkür edin.
– Red:
- Nedeni sorun – analiz edilebilir
- İçten teşekkür edin
48
Takip
• Aile ile rızası farklı uygulamalar,
– Teşekkür mektubu (2-4 hafta sonra)
– Ayrı bir zarf içinde alıcıya ilişkin bilgiler (anonim,
yaş, cinsiyet, bekleme listesi, zaman, genel sonuç)
– Destek grupları, takip ziyaretleri ...
49
Özel Temalar: Sizin tepkileriniz
1.
2.
3.
4.
Kötü haberleri verme ve aile görüşmeleri çok zor görevlerdir.
Personelin genel tepkileri: üzüntü, öfke, suçluluk
Bazı özel durumlar ile belirlenmesi
“Burn out” sendormu yaşamamak için kendinizi koruyun!
–
–
–
–
Çalışanlarla vaka görüşmeleri?
Sport?
Stresten kurtulma teknikleri?
Bilgi alma?
50
SONUÇLAR
51
CONCLUSIONS
Kötü haberleri verme ve aile görüşmeleri çok zor ve
üzücü görevlerdir.
Ama hastanın tedavisinin son aşaması olarak asla
düzgün yapılmamış olarak bırakılmamalıdır.
İletişim becerileri öğrenilebilir.
52
SONUÇLAR
Organ bağışı isteğinde verimli olmak sadece onay
alınması değildir. Bu ailenin dinamikleri ile uğraşılması ve
kararlarına saygı gösterilmesini de içerir.
Aile görüşmesi boyunca tüm faktörleri kontrol edemezsiniz.
Ama yaklaşımınızı kontrol edebilirsiniz.
Ve aileyi en çok etkileyen budur.
Bunu hatırlarlar.
53