Transcript Slayt 1 - ODTÜ Mezunları Derneği

1
Türkiye’de Kömürlü Termik Santrallar
Muzaffer Başaran
Makina Yüksek Mühendisi
EÜAŞ Emekli Genel Md. Yrd.
DEK TMK YK Üyesi
ODTÜ Mezunlar Derneği, Enerji Grubu Söyleşileri
23.02.2013, ODTÜ Vişnelik Tesisleri
■■■
SUNUŞ PLANI ■ ■ ■
1. Giriş
2. Kömür Santrallarına Genel Bir Bakış
2.1. Kazan Tipine göre Santrallar: Pulverize, Akışkan Yatak
2.2. Sıcaklık ve basınca göre: Subkritik, Süperkritik, Ultra
Süperkritik
3. Türkiye’de EÜAŞ Kömür Santrallarının:
3.1. Yapım Tarihleri, İhale Yöntemi, Teknik Özellikler, Yapımcı
Firmalar
3.2. Performansları: Verim, Emre Amadelik, Kapasite Kullanımı
4. Özel Sektör Kömür Santrallarından Örnekler
5. Yasal Altyapı ve Kömür Santrallarının Yatırım Modelleri
5.1. Yap İşlet Devret
5.2. Yap İşlet
5.3. Serbest Üretici
6. Yerli Kömürlere Uygun Santral Teknolojileri
7. Yerli Santral Yapımı ile ilgili Girişimler
8. Türk Mühendis ve Sanayi Yerli bir Kömür Santralı yapabilir mi?
9. Maliyetler
10. Sonuç
3
TÜRKİYE’DE KURULU GÜCÜN DEĞİŞİMİ (MW) ■ ■ ■
Güç (MW)
45.050 MW
60,000
10,000
2.234 MW
20,000
5.115 MW
30,000
16.318 MW
40,000
27.261 MW
50,000
57.072 MW
■■■
Güç (MW)
0
4
■■■
KURULU GÜCÜN KAYNAKLARA GÖRE DAĞILIMI (31.12.2012) ■ ■ ■
%4,0
%2,4
%7,1
%21,7
%0,3
Kömür
12,390.8 MW
Doğal Gaz
17,169.6 MW
Hidro
19,609.4 MW
TÜRKİYE
57.058,4 MW
Sıvı Yakıt
1,362.3 MW
Rüzgar
2,260.5 MW
Jeotermal
162.2 MW
%34,4
%30,1
Diğer
4,103.6 MW
5
■■■
2012 ELEKTRİK ÜRETİMİNİN KURULUŞLARA GÖRE DAĞILIMI ■ ■ ■
İHD
Otoprodüktör
Kuruluş
4,548
12,677
%
EÜAŞ
37.99
Serbest Üretici
30.92
Yİ
18.02
YİD
5.87
Otoprodüktör
5.30
İHD
1.90
14,034
YİD
Yİ
43,088
73,915
Serbest Üretici
EÜAŞ
90,818
Toplam
100.00
6
■■■
ELEKTRİK ÜRETİMİNİN KAYNAKLARA GÖRE DAĞILIMI (2012) ■ ■ ■
Üretim 239,079,998 MWh
%2.45
%1.88
%0.37
%0.36
Doğal Gaz
%12.10
%43.18
Yerli Kömür
Hidro
İthal Kömür
Sıvı Yakıt
%24.19
Rüzgar
Jeotermal
Diğer
%15.47
7
KÖMÜR SANTRALLARINA GENEL BİR
BAKIŞ, KAZAN TİPİNE GÖRE
SANTRALLAR
8
■■■
1 Soğutma Kulesi
2 Soğutma suyu pompası
3 İletim hattı
4 Step up Trafosu
5 Generatör
6 AB Türbini
7 Kondensat pompası
8 Kondenser
9 0B Türbini
KÖMÜR SANTRALI DİYAGRAMI ■ ■ ■
10 Buhar kontrol valfi
11 YB Türbini
12 Deaeratör (Hava alıcı)
13 Besleme suyu ısıtıcısı
14 Kömür konveyörü
15 Kömür bunkeri
16 Kömür değirmeni
17 Kazan domu
18 Cüruf teknesi
19 Kızdırıcı (Superheater)
20 Taze hava fanı (FD fanı)
21 Tekrar kızdırıcı (Reheater)
22 Taze hava girişi
23 Ekonomizer
24 Hava ön ıs ıtıcı (Luvo)
25 Kül tutucu elektrofilitre
26 Cebri Çekme fanı
27 Baca
9
■■■
KAZAN VE YARDIMCILARI ■ ■ ■
1 Bunker kömür çıkarıcıları
2 Linyit besleyicileri
3 Resirkülasyon kanalları
4 Linyit değirmenleri
5 Ana linyit yakıcıları
6 Brüden yakıcıları
7 Kömür tozu filitreleri
8 Brüden bacaları
9 Islak tip cüruf çıkarıcı
10 Döner ızgara
11 Hava önısıtıcı
12 Taze hava fanları (FD fan)
13 Kül tutucu elektrofilitre
14 Cebri çekme fanı (ID fan)
15 Soğuk gaz fanları
16 Sıcak hava kanalları
17 Brüden kanalları
18 Baca gazı kanalları
19 Soğuk gaz kanalları
20 Yağ yakıcılar
10
■■■
KAZAN TİPLERİ■ ■ ■
11
■■■
AKIŞKAN YATAKLI KAZAN TEKNOLOJİSİ ■ ■ ■
12
■■■
Termodinamikte Çevrimler ■ ■ ■
CARNOT ÇEVRİMİ
BASİT RANKİNE ÇEVRİMİ
Kritik nokta
221 bar, 374 0C
ᶯ=1Tmin/Tmax
ARA ISITMALI RANKİNE AKIŞ ŞEMASI
ARA ISITMALI RANKİNE ÇEVRİMİ
13
Klasik ve Süperkritik Kazan Mukayesesi
Sub-critical Santral
Super-critical Santral
Süperheater
Süperheater
Buhar
Generatör
Generatör
Türbin
Dom
Kazan
Türbin
Kazan
Yakıt
Yakıt
Kazan Bes. Su P.
Kazan Bes. Su. P.
Kazan tipi
Kritik altı
Kritik üstü
Ultra Kritik Üstü
Sıcaklık (0C)
540
560-600
>600
Basınç (bar)
130-220
220-250
>250
Güç (MW)
150-660
500-1.000
500-1.100
Verim (%)
30-40
39-41
42-50
14
KÖMÜRLÜ SANTRALLARDA VERİMİN GELİŞİMİ ■ ■ ■
Termik net verim (%)
■■■
DeSOx ve
DeNOx
dahil
yıl
15
■■■
KAZANLARDA ÇIKIŞ SICAKLIĞI VE BASINCI ■ ■ ■
16
■■■
KAZAN MALZEMELERİ ■ ■ ■
Membran Duvar
Borular
Kızdırıcı Çıkış Kollektörü
Gelecek
Şimdi
Geçmiş
17
■■■
NORDJYlLLANDSVAERKET SANTRALI ■ ■ ■
• Elektriğinin %50’sini kömürden üreten
Danimarka’da bulunan bu santral Dünya’nın en
verimli kömür santralıdır.
• Sadece elektrik üretirken verim %47 ve
yakındaki şehri ısıtmak için buhar verirken
%90’dır.
• 411 MW gücündeki Santralı Vatenfall Şirketi
işletmektedir ve Ekim 1998’de devreye girmiştir.
•Kazan tipi süpercritical, benson tipidir.
• Kömür kaynakları değişkendir. Örneğin Rusya, Polonya ve Güney Afrika.
• Kömür kalorifik değer 6.000 kCal/kg (25,2 MJ/kg), kül %12,6 ve nem %9,7.
• Kızgın buhar sıcaklığı 580 0C ve basıncı 290 bardır.
• 8 ara buhar alma kademesi vardır ve besleme suyu sıcaklığı 300 0C‘dır.
• Soğutma 10 0C‘da deniz suyudur. Kondenser basıncı 0,023 bardır.
• Islak kireçtaşı metoduyla çalışan FGD sistemi vardır.
• SO2 emisyonu 13 mg/m3, NOX emisyonu 146 mg/m3 ve toz emisyonu 18
mg/m3‘dir.
• Kazan Teslimatçısı: FLS miljo/BWE, Aalborg Industries, Volong Energy Systems
• Türbin Teslimatçısı: GEC Alstom
18
• Yatırım maliyeti 1.400 $/kW’dır. (2006 US $ )
■■■
AD 700 PROJESİ ■ ■ ■
Avrupa’da 1994’de AD 700 adında
bir proje başlatılmıştır. Bu projenin
amacı, super kritik kazanlarda şu
anda 600 0C civarında olan kazan çıkış
buhar sıcaklığını 700 0C’a çıkararak,
verimin %47’lerden %55’lere
çıkarılmasıdır. Böylece CO2 emisyonu
%15 düşecektir.
Projeye 10 Avrupa ülkesinden 40 kuruluş katılmıştır. Katılanlar
arasında elektrik üreticileri olduğu gibi, büyük santral ekipmanı
imalatçıları da vardır. Projeyi AB DG TREN ve DG RTD, ARGE
fonlarıyla desteklemektedir.
Çalışmanın konsantre olduğu konular Ni bazlı yeni alaşımların
geliştirilmesi, optimum çevrimlerin belirlenmesi, kazan ve
türbin dizayn konseptinin tespiti, kullanılacak malzemelerin
tespitidir.
19
Ticari teknolojinin 2020’lerde ortaya çıkması beklenmektedir.
■■■
AKIŞKAN YATAKLI SANTRALLARIN GELİŞİMİ ■ ■ ■
Lagisza CFB parametreller
Güç: 460 MW
Kız. Buh. Debi: 1.300 ton/h
Kız. Buh. Sıc: 560 0C
Kız. Buh. Bas.: 275 Bar
TK. Buh. Sıc: 580 0C
TK. Buh. Bas. 55 Bar
Kaynak: Foster Wheeler CFB Broşürü
20
EÜAŞ KÖMÜR
SANTRALLARI
21
■■■
Kömür tipi
TÜRKİYE’DE KÖMÜR SANTRALLARI ■ ■ ■
Kuruluş
Toplam Güç 57.058,4 MW
(31.12.2012) Kömür %21,7
Linyit
Y. Taşkömürü
2.365 MW
İthal Kömür
EÜAŞ %62,6
İHD %5,0
S. Üret. %19,4
Otop. %2,3
289,7 MW
8.139,7 MW
%65,7
3.916,1 MW
%31,6
Yİ %10,7
2.400,1 MW
7.761 MW
12.390,8 MW
12.390,8 MW
1.320 MW
335,0 MW
%2,7
620 MW
22
■■■
EÜAŞ KÖMÜR SANTRALLARI DEVREYE GİRİŞ TARİHLERİ ■ ■ ■
Santral
Ünite 1
Ünite 2
Ünite 3
Ünite 4
Ünite 5
Ünite 6
Afşin Elb. A
07.07.84
03.03.85
25.01.86
13.06.88
-
-
Afşin Elb. B
03.03.06
18.09.06
23.06.06
14.11.06
-
-
Çatalağzı
26.07.89
05.02.91
-
-
-
-
Çan
20.10.03
20.04.04
-
-
-
-
Kangal
22.12.89
20.12.90
26.10.00
-
-
-
Kemerköy
04.03.94
20.08.94
17.02.94
-
-
-
Orhaneli
05.02.92
-
-
-
-
-
Seyitömer
10.04.73
08.11.73
01.09.77
16.02.89
-
-
Soma
29.09.81
02.08.82
26.05.85
20.02.85
02.08.91
25.03.92
Tunçbilek
-
-
21.02.66
15.08.77
10.10.78
-
Yatağan
20.10.83
15.06.83
18.12.84
-
-
-
Yeniköy
17.09.86
23.02.87
-
-
-
-
23
■■■
KAMU SANTRALLARINDA İHALE YÖNTEMLERİ ■ ■ ■
• Anahtar teslimi (Turn key) ihale
Kömür: Afşin Elbistan-B , Yatağan,
Yeniköy, Kemerköy, Soma
• Paket (Lot) usulü ihale
Kömür:Seyitömer, Tunçbilek, Çayırhan, Kangal,
Çatalağzı
• Çoklu Paket (Multiple lot) ihale
Kömür: Afşin Elbistan A
24
■■■
Santral
KÖMÜR SANTRALLARI ANA İMALATÇILAR ■ ■ ■
Kazan
Türbin
Generatör
FGD
Afş Elb. A1,3
VKW – DB
BBC-Alstom
BBC-Alstom
-
Afş Elb. A2,4
Steinmüller – DB
BBC-Alstom
BBC-Alstom
-
Afşin Elb. B
D. Babcock
Mitsubishi-Enka
Mitsubishi
Mitsubishi-Enka
Çatalağzı
Transelektro-Kut.
Mitsubishi
Mitsubishi
-
Çan
Alstom-Teknotes
Alstom-Teknotes
Alstom
-
Kangal
Transelektro-Kut. Mitsubishi-Gama
Mitsubishi
Mitsubishi-Gama
Kemerköy
Rafako-Tokar
Zamech-Enka
Dolmel
Babcock-Gama
Orhaneli
Steinmüller
LMZ
Electrosila
Knöll-Teknotes
S.Ömer 1-2
Stein Industry
Franco Tosi
Marelli
-
S.Ömer 3
VKW-Babcock
Mitsubishi
Mitsubishi
-
S. Ömer 4
VKW-Babcock
BBC
BBC
-
Soma
Ses Tlm.-Gama
Skoda-Gama
Skoda
-
Tunçbilek
Rafako-Tokar
KWU
KWU
-
Yatağan
Rafako-Tokar
Zamech-Enka
Dolmel
Bischoff-Güriş
Yeniköy
Rafako-Tokar
Zamech-Enka
Dolmel
Bischoff-Pasiner
25
■■■
Parametre
KÖMÜR SANTRALLARI ANA PARAMETRELERİ ■ ■ ■
Birim
AE- B
AE-A
Yatağan
Soma
Çan
S.ömer
Kurulu güç
MW
1.440
1.360
630
990
320
600
Ünite güç
MW
360
340
210
165
160
150
Üretim kap.
109 kWh/y
9,10
8,80
5,519
6,435
2,08
3,9
Buhar debi
ton/saat
1.037
1.020
630
525
462
500
Kız. buh. sıc
0C
540
535
535
540
543
540
Kız. buh bas.
bar
167
194
139
142
174
140
T. kız. bu. sı.
0C
540
535
535
540
542
540
T. kız. bu. ba.
Bar
38
39
24
32
37
36
Bes. su. sıc.
0C
250
255
243
234
251
250
Konden. vak.
Bar
0,07
0,07
0,0726
0,07
0,085
0,06
Santral verim
%
38,95
31,27
33,56
30,01
42,00
34,07
Özgül ısı tük.
kCal/kg
2.208
2.750
2.568
2.886
2.048
26
2.710
■■■
EÜAŞ KÖMÜR SANTRALLARI EMRE AMADELİK (%) ■ ■ ■
Santral
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
Afşin Elb. A
36,52
53,73
32,66
26,49
39,40
40,74
47,81
29,70
30,68
29,18
Afşin Elb. B
-
-
-
-
79,45
77,69
70,78
73,48
65,75
77,57
83,76
84,15
94,40
86,89
90,12
84,83
83,38
83,74
90,35
79,94
-
-
-
-
80,71
82,76
79,73
83,19
80,66
87,28
Kangal
59,56
67,72
63,03
69,48
74,45
52,72
47,20
60,09
69,85
89,49
Kemerköy
56,20
46,85
40,47
64,02
64,17
73,94
68,03
68,74
53,50
65,77
Orhaneli
41,96
75,86
36,24
71,87
74,31
79,75
74,42
74,32
75,74
62,28
Seyitömer
65,46
66,66
72,28
60,72
63,66
81,96
83,16
85,87
84,52
71,75
Soma
75,72
64,74
61,31
46,11
63,60
66,55
57,88
57,60
63,44
65,73
Tunçbilek
32,02
57,04
43,53
39,64
47,39
51,19
52,54
58,20
60,86
46,93
Yatağan
59,09
60,43
72,69
63,98
75,89
78,47
69,76
62,85
71,78
75,94
Yeniköy
60,88
59,68
62,22
65,51
72,88
62,51
29,84
41,43
70,20
78,66
Çatalağzı
Çan
27
■■■
EÜAŞ KÖMÜR SANTRALLARINDA EMREAMADELİK ■ ■ ■
100
90
Afşin A
80
Afşin B
70
Çatalağzı
Çan
60
Kangal
Kemerköy
50
Orhaneli
40
Seyitömer
Soma
30
Tunçbilek
20
Yatağan
Yeniköy
10
0
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
28
■■■
EÜAŞ KÖMÜR SANTRALLARI KAPASİTE KULLANIMI ■ ■ ■
Santral
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
Afşin Elb. A
25,96
15,34
21,17
23,26
35,03
35,27
34,66
17,20
27,44
25,54
Afşin Elb. B
-
-
-
-
48,74
57,25
62,17
61,00
44,18
37,83
65,74
56,00
70,65
72,65
78,86
71,43
70,44
71,64
75,62
57,85
-
-
-
-
73,16
77,96
69,55
76,38
75,61
52,39
Kangal
42,50
36,64
51,20
63,59
68,57
45,12
41,42
57,77
62,90
27,54
Kemerköy
37,54
31,23
26,98
53,35
52,67
61,63
54,57
49,29
42,29
51,78
Orhaneli
37,94
57,07
34,46
61,94
63,05
72,23
65,34
63,81
69,60
55,73
Seyitömer
53,30
49,35
65,74
56,82
59,40
76,87
76,52
68,94
72,99
62,68
Soma
45,88
40,75
43,94
36,22
50,69
59,89
51,84
44,60
56,11
58,46
Tunçbilek
22,95
39,03
37,86
35,92
46,23
50,13
50,23
51,90
55,04
46,81
Yatağan
38,00
38,74
60,58
52,44
55,61
71,94
59,18
47,09
58,93
54,28
Yeniköy
43,33
41,16
46,09
54,59
60,13
52,28
24,49
35,56
69,83
78,35
Çatalağzı
Çan
29
■■■
EÜAŞ KÖMÜR SANTRALLARINDA VERİM (%) ■ ■ ■
Santral
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
Afşin Elb. A
28,92
27,25
27,18
30,22
31,10
30,38
29,71
28,17
29,15
28,83
Afşin Elb. B
-
-
-
-
35,65
37,34
35,37
35,13
34,19
33,52
Çatalağzı
32,02
30,93
30,72
27,40
28,22
27,62
27,91
30,81
29,99
29,86
Çan
-
-
-
-
39,54
39,07
39,12
35,57
34,63
36,26
Kangal
30,05
30,84
30,35
29,73
29,54
29,17
31,08
33,64
34,53
32,74
Kemerköy
33,10
33,60
33,40
34,96
34,27
32,96
33,53
33,69
33,49
34,16
Orhaneli
38,19
39,06
38,49
35,94
33,91
35,15
32,93
34,37
34,17
32,04
Seyitömer
33,45
33,18
32,77
34,12
32,58
34,17
32,05
32,08
31,92
32,11
Soma
32,45
30,83
29,21
30,44
31,52
30,34
31,75
30,37
31,31
30,07
Tunçbilek
30,79
32,98
34,88
31,24
35,62
33,23
32,02
32,13
31,98
32,11
Yatağan
32,65
32,85
32,45
33,20
31,60
33,04
32,66
30,49
32,18
33,54
Yeniköy
35,52
34,64
33,75
39,29
35,81
37,37
33,60
33,63
36,35
36,33
30
ÖZEL SEKTÖR KÖMÜR
SANTRALLARINDAN
ÖRNEKLER
31
■ ■ ■ EREN Enerji
Elektrik Üretim A.Ş
■■■
Zetes -2 Termik Santralı (2x600 MW )
32
■ ■ ■ EREN Enerji
Elektrik Üretim A.Ş
■■■
Eren Enerji enerji sektörüne Zonguldak’ta 160 MW yerli kömüre dayalı
termik santral yatırımına başlamıştır. Bu proje ilerlemekteyken projeye
170.000 DWT kapasiteli bir liman ve 2x600 MW’lık bir tesis daha eklemiş
ayrıca ithal kömür kullanmaya karar vermiştir. 2x600 MW Projesinde bazı
kısımları (inşaat, şalt sahası vs.) şirket kendi yapmakla beraber diğer kısımlar
için Anahtar Teslim olarak Çinli CMEC şirketiyle EPC sözleşmesi yapmıştır.
İnşaat işlerinde Endem, Tek Yapı, ASF gibi şirketler taşeron olarak
görevlendirilmiştir.
Montaj aşamasında tüm takip ve kontroller Eren personeli tarafından
yapılmıştır. Basınçlı ekipmanlarda kaynak kontrolü ve genel kalite kontrolü
için Alman Dekra Industrial şirketiyle çalışılmıştır.
Sözleşmeye göre saha tesliminden sonra 35,5 ay sonra tamamlanacak
tesis 32 ayda tamamlanarak işletmeye alınmıştır.
1.Ünite Aralık 2010, 2. Ünite ise Nisan 2011 tarihinden beri üretim
yapmaktadır. 2011 yılı içinde tesis 8000 saat üretim yapmıştır.
33
■ ■ ■ ENERJİSA Enerji
Üretim A.Ş ■ ■ ■
34
■ ■ ■ ENERJİSA Enerji Üretim A.Ş ■ ■ ■
 Tufanbeyli İlçesinde bulunan sahanın güney tarafının işletme hakkı 2004
yılında Ciner Grubuna verilmiştir 2006 yılında Ciner Grubu sahayı
Enerjisa’ya devretmiştir. O tarihlerde sahada 200 milyon ton rezerv olduğu
öngörülüyordu ve saha için 450 MW’lık bir santralın uygun olacağına karar
verildi.
 Sabancı Grubu, Enerjisa’nın çoğunluk hissesine sahipken stratejik ortak
aramaya başlamış, çeşitli firmalarla görüşme sonrası Avusturya firması
Verbund’la %50-%50 ortaklık anlaşması imzalamıştır. Bu ortaklıkla,
Verbund da proje ortağı haline geldiğinden, projeyi ve daha önce
hazırlanan şartnameyi Verbund kendi mühendislerine ve Avusturya’da
birlikte çalıştığı Müşavir Mühendislere kontrol ettirmiştir. Bu kontrol safhası
2-3 yıl sürdüğünden projede yatırım kararı alınması yaklaşık 3 yıl
gecikmiştir.
 Enerjisa’nın ortak yönetim kurulu mühendislik çalışmaları yapmak üzere,
İsveçli Vattenfall firmasının Almanya koluyla Danışmanlık anlaşması
yapmıştır. Vattenfall maden proje raporunu hazırlamış ve raporlarında
rezervi 236 milyon ton olarak belirlemiştir. EPC müteahhidi olarak Japon
Itochu ve G. Koreli S. K. Konsorsiyumu ile Mart 2011’de 953 milyon $’lık
sözleşme yapılmıştır. İmzalanan sözleşme gereği kazanı G. Koreli Hyundai,
türbo-generatörü ise Alman Siemens temin edecektir. Yapılan sözleşmeye
göre Santralın Şubat 2015’de devreye girmesi planlanmıştır.
 Verbund, Enerjisa’daki hisselerini, E-On’a devretmiştir.
35
■ ■ ■ İSKEN Enerji Üretim ve Ticaret A.Ş ■ ■ ■
Sugözü Termik Santralı (2x660 MW )
36
■ ■ ■ İSKEN Enerji Üretim ve Ticaret A.Ş ■ ■ ■
 TEAŞ, 1996 sonlarında Türkiye’de 4’ü doğal gaz ve 1’i ithal kömürlü
santral olmak 5 santral için “Yap İşlet” modeline göre ihaleye çıkmıştır.
Alınan tekliflerin değerlendirilmesi sonucu İskenderun’daki Yap İşlet
modeline göre ithal kömüre dayalı termik santralın yapım işini Alman
Siemens – Steag - Gama Konsorsiyumu kazanmıştır. 1997 yılı
sonlarındaki sözleşme imzasına müteakip İsken A. Ş. kurulmuştur.
 Bilahare Siemens ve Gama hisselerini Oyak’a devretmiş, Siemens
santralın EPC yüklenicisi, Gama da Siemens’in altında inşaat ve montaj
alt müteahhidi olarak görev almışlardır. Siemens kazanı Babcock
Hitachi’den temin etmiştir.
 07.01.1999 yılında Enerji Satış Anlaşması imzalanmış, 21.06.2000
tarihinde ÇED Raporu onaylanmış, 26.06.2000 tarihinde kredi ve
finansman anlaşmaları imzalanmış ve 04.11.2000 tarihinde temel
atılmıştır.
 Santralın şebekeyle ilk paralele girişi 28.03.2003 tarihinde, ticari
işletmeye geçişi de 23.11.2003 tarihidir.
 Yatırım tutarı yaklaşık 1,5 milyar dolar olan Santralın yapım safhasında
Steag, Türkiye’den tecrübeli elemanlar almış ve Almanya’dan gelen
kendi mühendisleriyle birlikte santralın yapımını denetlemiştir.
Türkiye’den alınan işletme personelide Steag ve Siemens eğitmiştir.
37
■ ■ ■ İÇDAŞ Çelik Enerji Tersane ve Ulaşım Sanayi A.Ş ■ ■ ■
Değirmencik Termik Santralı (388,5 MW)
Bekirli Termik Santralı (2x600 MW)
38
■■■
İÇDAŞ Çelik Enerji Tersane ve Ulaşım Sanayi A.Ş ■ ■ ■
 İçdaş’ın Çanakkale Karabiga’da kurduğu ithal kömüre dayalı 388,5
MW’lık Değirmencik Santralının 1. ünitesi 118,5 MW, diğer üniteleri ise
135 MW gücündedir. Santralın ilk ünitesinin devreye giriş tarihi
30.11.2005 tarihidir.
 Bu santral’da akışkan yataklı kazan kullanılmış olup yanma odasına kireç
beslemesi yapıldığından Baca Gazı Kükürt Arıtma Tesisine; yanma odası
sıcaklıkları düşük olduğundan azot oksit arıtma tesislerine ihtiyaç
olmamıştır.
 İçdaş’ın Çanakkale Karabiga’da kurduğu ithal kömüre dayalı 2x600
MW’lık Bekirli Santralının 1. ünitesi 01.07.2011 tarihinde devreye
girmiştir. Şu anda 2. ünitenin montajı devam etmektedir.
 Bu santral’da süperkritik kazan kullanılmış olup Santralın verimi %43’ün
üzerindedir. Ancak kazan pulverize kömürlü kazan olduğundan Baca
Gazı Kükürt Arıtma Tesisi ve azot oksit arıtma tesisleri yapılmıştır.
 Santralın EPC Müteahhidi Çin’li CMEC firmasıdır. CMEC bazı Çin ve Türk
firmaları taşeron olarak kullanmıştır. Ancak yatırımcı 2. Ünitede CMEC’e
işi bıraktırarak Sinosteel’le devam etmektedir.
39
■ ■ ■ ÖZEL SEKTÖR KÖMÜR SANTRALLARI PERFORMANSLARI ■ ■ ■
Santral
ZETES-1
ZETES-2
Değirmencik
Bekirli
Sugözü
Şirket
Eren
Eren
İçdaş
İçdaş
İsken
Güç MW
160
2x600
3x135
1x600
2x660
Emre
Amadelik
(%)
77
92
92,5
97
88
Kapasite
Kullanımı
(%)
66
90
90
95
85
Verim (%)
41
42
35
41,5
39,5
40
YASAL ALTYAPI VE
KÖMÜR SANTRALLARININ
A
YATIRIM MODELLERİ
41
■■■
YASAL ÇERÇEVE ■ ■ ■
 Elektrik Sektöründe dağınık bir yapı varken 15.07.1970 tarih ve 1312
sayılı yasayla kurulmuş olan TEK (Türkiye Elektrik Kurumu) elektriğin
üretimi, iletimi, dağıtımı, toptan ve parekende satışı konusunda tek
yetkili Kurum olarak belirlenmiştir.
 04.12.1984 tarih ve 3096 sayılı “Türkiye Elektrik Kurumu dışındaki
teşebbüslerin elektrik üretme, iletme, dağıtma ve ticaretini yapmaya
yetkilendirilmesine dair Kanun”la da ilk defa Özel Sektörün elektrik
sektöründe faaliyette bulunmasına imkan tanınmıştır.
 08.06.1994 tarih ve 3996 sayılı “Bazı Yatırım ve Hizmetlerin Yap İşlet
Devret Modeli Çerçevesinde Yaptırılması hakkında Kanun”la Yap İşlet
Devret Modeli ortaya konulmuştur.
 16.07.1997 tarih ve 4283 sayılı “Elektrik Enerjisi üretim tesislerinin
kurulması ve işletilmesi ve Yap İşlet Modeli ile Enerji Satışına ilişkin
Kanun” enerji sektörüne yeni bir yatırım modeli getirmiştir.
 20.02.2001’de TBMM 4628 sayılı Elektrik Piyasası Yasasını kabul etmiştir.
42
■■■
Santralın İsmi
Esenyurt (Doğa Enerji)
Ova Elektrik
Trakya Elektrik
Uni-Mar
Tip
DGKÇ
DGKÇ
DGKÇ
DGKÇ
D.G.. Alt toplam
YİD SANTRALLAR ■ ■ ■

DAYANAK 3096 VE 3996 SAYILI
Kapasite (MW)
YASALARDIR. 99 YILA KADAR BİR
188,5
SÖZLEŞME
SÜRESİ,
FAKAT
258,4
GENELLİKLE 20-30 YIL ARASINDA
498,7
504,0
1.449,6
Birecik
Yamula
Ahiköy-1
Ahiköy-2
Aksu (Çayköy)
Hidro
Hidro
Hidro
Hidro
Hidro
672,0
100,0
2,2
2,0
16,0
Çal (Denizli)
Çamlıca-1(Ayen Enerji)
Dinar-2 (Metak)
Fethiye
Gaziler
Girlevik-II / Mercan
Gönen (Enda)
Hidro
Hidro
Hidro
Hidro
Hidro
Hidro
Hidro
2,5
84,0
3,0
16,5
11,2
11,0
10,6
Lamas Gökler
Suçatı
Sütçüler
Tohma Medik
Hidro
Hidro
Hidro
Hidro
Hidro Alt toplam
Ares
Bores
Rüzgar Alt toplam
Toplam

HER YIL İÇİN SABİT FİYATLAR

%100 ALIM GARANTİSİ

HAZİNE GARANTİSİ

BELİRLİ SÜRE SONUNDA ETKB’YE
DEVİR

TAM ÖZELLEŞTİRME DEĞİL, FAKAT
ENERJİ
PROJELERİNDE
ÖZEL
SEKTÖR KATILIMINI SAĞLAYACAK
FİNANS MODELİ

DELOİTTE’UN “LİNYİT KÖMÜRÜ
SAHALARININ
EKONOMİYE
KAZANDIRILMASI” RAPORUNDA
KÖMÜR
İÇİNDE
YİD
ÖNERİLMİŞTİR.

LİBERAL PİYASALAR İÇİN UYGUN
43
DEĞİL
0,0
7,0
2,3
12,5
952,8
Rüzgar
Rüzgar
7,2
10,2
17,4
2.419,8
■ ■ ■ YAP İŞLET (BOT)
■■■
 Yİ modeli, YİD projelerinde edinilen tecrübelere dayanılarak
hazırlanmıştır. (Kanun no. 4283). Büyüklük, tip ve yer önceden
belirlenmiştir. İhale en düşük elektrik satış fiyatı üzerine yapılmıştır. %85
alım garantisi vardır. Sözleşme süresi, tesis dönemi dahil 20 yıldır.
Santral adı
Tipi
Kapasite (MW)
Firma
Adapazarı
DGKÇ
797,7
İntergen - Enka
Gebze
DGKÇ
1.595,4
İntergen - Enka
İzmir
DGKÇ
1.590,7
İntergen - Enka
Ankara
DGKÇ
798,0
Suez Group, Mimag
İskenderun
İthal Kömür
1.320,0
Steag, Oyak
Toplam
6.101,8
 TEAŞ, Yap İşlet modeline göre ithal kömüre dayalı termik santralın
yapım işine dair sözleşmeyi Alman Siemens – Steag - Gama
Konsorsiyumu ile 1997 yılı sonlarında imzalamıştır.
 Deloitte yukarıda bahsedilen raporda Yap İşlet modelinden de
bahsetmektedir.
44
■■■
SERBEST ÜRETİCİ SANTRALLAR (IPP) ■ ■ ■
Bilindiği gibi 20.02.2001 tarihinde 4628 sayılı Elektrik
Piyasası Yasası TBMM’de kabul edilmiştir. Bu yasayla YİD
ve Yİ modellerinin uygulama şansı kalmamıştır.
4628 sayılı yasaya göre kamu kuruluşu EÜAŞ’ın da
çok istisnai durumlar dışında santral kurma imkanı
olmadığı için Santral kurulması için tek model Serbest
Üretici (Merchant Plants) santrallardır.
Bu santrallar ikili anlaşmalarla serbest tüketicilere ve
toptan elektrik şirketlerine satış yapabilirler.
Son dönemde yapılan tüm özel sektör santralları bu
modele göre kurulmaktadır.
45
YERLİ KÖMÜRLERE UYGUN
SANTRAL TEKNOLOJİLERİ VE
YERLİ SANTRAL YAPIMI İLE İLGİLİ
GİRİŞİMLER
46
■■■
SANTRAL TEKNOLOJİLERİ VE YERLİ KÖMÜRE UYGUNLUK ■ ■ ■
Sunuşun başında santral tiplerinden bahsedildi. Ancak santral tipi
seçimi ve teknoloji seçimi tamamen kömüre bağlıdır. Türkiye’deki linyit
özellikleri de farklı havzalarda farklı karakter gösterirler.
Kullanılacak kömürler yanma testine tabii tutulduktan sonra santral
tipi belirlenmeli ve santral kazanı kömüre göre dizayn edilmelidir.
Kül ergime sıcaklığı düşük olan kömürün kullanılacağı santrallarda
akışkan yataklı kazan seçilmesi daha doğrudur. Çünkü akışkan yataklı
kazanda yanma odası sıcaklığı 850 0C civarında iken pülverize kömürlü
santrallarda sıcaklık 1100 0C’ı aşmaktadır, bu da doğrudan curuflanmaya
47
neden olur.
■■■
İNDİREK YAKMA SİSTEMİ ■ ■ ■
M
vapour precipitator
M
vapour fan
M
Elbistan
Afşin
ElbistanAA ve B
YakmaSystem
sistemi
Firing
cold gas
M
pipe switch
M
hot gas
bucket wheel
M
retrofitting
system to adjust
the distribution of
the vapour dust
M
primary burner
(with vapour dust burner)
conveying
nozzle
primary burner
M
M
vapour dust burner
hot +
cold
gas
carrier air
secondary air
pipe
switch
venturi nozzle
adjusting damper
M
raw coal
M
M
vapour
separator
DGS-mill
48
■■■
YERLİ SANTRAL YAPIMI İLE İLGİLİ GİRİŞİMLER ■ ■ ■
 Şeker Şirketine bağlı Ankara Makine Fabrikası çok sayıda Şeker Fabrikası
ve Çimento Fabrikasının kazanlarını VKW lisansıyla yapmıştır.
1980’lerde TEK ve Sungurlar yerli kazan imalatı ve montajı için SUNTEK’i
kurmuşlar, Orhaneli Santralının kazanı montajı SUNTEK’e verilmiştir.
Orhaneli kazanını Steinmüller yapmış, bilahare SUNTEK tasfiye edilmiştir.
Afşin Elbistan A Santralının yardımcı kazanı yanında çok sayıda kazan yapan
Sungurlarda iflas etmiştir.
Ankara Gölbaşı’nda Güriş Makine fabrikası Afşin Elbistan A ve Çayırhan
Santralları için önemli miktarda imalat yapmıştır ve Tuzla’da Alarko’ya bağlı
Alamsaş’da azda olsa Santralların bazı parçalarını yapmıştır. Şu anda ikisi de
kapalıdır.
2007 yılında EÜAŞ Türk tipi kazan dizaynı için ihaleye çıkmış, ancak
ihaleye katılan olmadığından ihale iptal edilmiştir.
Mimsan firması Oyka Kağıt için 35 t/h debili ve 59 bar basınçta buhar
üreten 6 MW’lık türbini besleyecek bir akışkan yataklı kazanı dizayn ve imal
etmiştir. 60 MW’lık türbini besleyecek kazan dizaynı üzerinde çalışmalar
olduğu da bilinmektedir.
TÜBİTAK MAM’da da akışkan yataklı kazan dizaynı üzerinde çalışmalar
vardır.
49
■ ■ ■ TÜRK MÜHENDİS VE SANAYİ YERLİ KÖMÜR SANTRALI YAPABİLİR Mİ? ■ ■ ■

Bu soruya cevap olarak ben makul güçlerde bir kömür santralının
Türkiye’de yapılabileceği kanaatinde değilim.
 Ayrıca bu konuda maalesef geriye gidiş olduğu kanaatindeyim. Bir
önceki “slide”da belirttiğim gibi Santralın çok önemli parçalarını
yapabilecek kapasitedeki kuruluşlar artık aktif değildir. Güriş Makine,
Alamsaş, Sungurlar vb. firmalar artık yoktur.
 Ancak bir dizi soru daha sorulmalı? Yerli santral yapılmalı mı? Bunun
cevabı yukarıda bahsedilen firmaların iflasına dayanıyor. Kıyasıya rekabetin
olduğu bir ortamda, yeterli talep garantisi olmadan, destek ve teşvik
olmadan çok büyük yatırım gerektirecek kömür santralı ekipman üretimine
girilebilir mi? Kazan boruları ve türbin kanat imalatı için gerekli malzeme
acaba Türkiye’de üretiliyor mu?
 Yabancı kreditör kuruluşlar, yerli ekipman kullanacak bir yatırımcıya
kredi verirler mi?
 Özel sektör yatırımcılar yerli ekipman kullanmaya nasıl ikna edilecek?
 4628 sayılı yasaya göre özel istisnai durumlar hariç EÜAŞ üretim
yatırımı yapamamasına rağmen, yapabileceğini farz etsek hangi mevzuata
dayanarak direk yerli üreticiden santral ekipmanı alabilecek?
50
■■■
MALİYETLER
■■■
Kömür Santral yatırım maliyeti yapım yılına, kömür özelliklerine, santral
gücüne, santralın yerine, imalatçı ülkeye göre çok değişkenlik gösteriyor.
Dünya Bankasının Haziran 2008’de yaptığı “Study of Equipment Prices in
the Energy Sector” adlı çalışmaya göre üç ülkede 500 MW’lık pülverize
kömür santral yapım fiyatları şöyle özetlenmiştir.
Toplam 106 $
$/kW
1.146,0
2.290
Hindistan
720,6
1.440
Romanya
1.267,2
2.530
ABD
Türkiye’ye gelince 5.000-6.000 kCal/kg’lık yerli veya ithal kömürlü 600-660
MW’lık süperkritik ünitelerde fiyat imalatçılara göre üç grupta ele alınabilir.
İmalatçı Grubu
Ülkesi
Fiyat ($/kW)
A Grubu
ABD, Almanya, Fransa, Japonya
2.000
B Grubu
Doğu Avrupa: Polonya, Çek Cum.,
Slovakya; G. Kore
1.500
C Grubu
Çin
750-1.00051
SONUÇ
52
■■■
SONUÇ
■■■
Dünya’da olduğu gibi Türkiye’de de kömür santrallarına
yatırım devam edecektir.
Bu santralların yerli teknolojiyle yapılabilmesi için hükümet,
kamu kuruluşları, özel sektör ve üniversitelerin işbirliği ile
uzun vadeli bir yol haritası hazırlanmalıdır. Ancak kurulacak
her sanayi tesisininde fizibl olması şarttır.
Özel sektörün başlangıçta yerli teknolojiye dayalı santral
kurması imkansız gibi görünmektedir, bu sebeple ihale
mevzuatında ve yatırım planlarında yapılacak düzenlemelerle
EÜAŞ’ın yerli teknolojiyle yapılacak bir santral için rehber ve
yatırımcı olması gerekir.
Yerli bankaların yerli yatırımcılarla yerli teknoloji kullanımı
konusunda destek vermeleri için formüller ortaya
konulmalıdır.

53
Electricity Generation Company