Transcript Murat Bozan

TEİAŞ
Yük Tevzi Dairesi Başkanlığı
Elektrik Kalite Hizmetleri Müdürlüğü
EÜD SUNUMU
B. Murat BOZAN
Elektrik - Elektronik Müh.
[email protected]
Ankara Sheraton, 19 Temmuz 2012
Primer Frekans Kontrolünün Amacı:
 Tüm senkron alanı güç sisteminin işletme güvenilirliğini sağlamak,
 Herhangi bir olay durumunda sapmaya uğrayan sistem frekansını, sabit bir
noktada dengeleyerek referans frekans değerine (50 Hz) geri getirmeksizin kararlı
halde tutmaktır.
Yük Tevzi Dairesi Başkanlığı
Elektrik Kalite Hizmetleri Müdürlüğü
ENTSO-E’de Yük-Frekans Kontrolü:
2
Yük Tevzi Dairesi Başkanlığı
Elektrik Kalite Hizmetleri Müdürlüğü
Primer Kontrol
3
Yük Tevzi Dairesi Başkanlığı
Sekonder Kontrol
Elektrik Kalite Hizmetleri Müdürlüğü
Primer Frekans Kontrolü Hizmet Anlaşmalarının Fonksiyonu:
 Elektrik Piyasası Yan Hizmetler Yönetmeliği (EPYHY), 27 Aralık
2008 tarih ve 27093 sayılı Resmi Gazetede yayınlanmıştır.
 EPYHY gereği yapılan Primer Frekans Kontrol Hizmet
Anlaşmaları fiili olarak 01 Temmuz 2009 tarihinde Ulusal Elektrik
Sistemimizde uygulamaya geçmiştir.
 Primer Frekans Kontrol Hizmet Anlaşmalarının uygulamaya
geçmesi ile birlikte şebeke frekansının kalitesinde çok anlamlı bir
düzelme gözlenmiştir.
Yük Tevzi Dairesi Başkanlığı
Elektrik Kalite Hizmetleri Müdürlüğü
Primer Frekans Kontrolü Tedarik Süreci
TEİAŞ
TEİAŞ
Primer frekans
kontrolü katılım
oranının
belirlenmesi
Primer frekans
kontrol birim
hizmet
bedelinin
belirlenmesi
Günlük olarak tekrarlanan işlemler
Saat 16.00
Saat 17.00
TEİAŞ
ÜFGTK
ÜFGTK
TEİAŞ
ÜFGTK* ile
primer frekans
kontrol hizmet
anlaşmaları
imzalanması
Yükümlülüğün
transferi
anlaşmaları
yapılması
Sağlanacak
primer frekans
kontrol rezerv
miktarının
bildirilmesi
Bildirimlerin
kontrol
edilmesi
Primer
frekans
kontrol hizmet
anlaşmaları
ÜFGTK
Gerçek
zamanda
sürekli
*ÜFGTK = Üretim Faaliyeti Gösteren Tüzel Kişi
Yük Tevzi Dairesi Başkanlığı
Elektrik Kalite Hizmetleri Müdürlüğü
Primer frekans
kontrolü tepkisi
verilmesi
Primer Frekans Kontrolüne İlişkin Bildirimler
Bildirim Esasları
 Tüzel kişiler kendi adlarına kayıtlı üretim
tesislerince ve/veya başka bir tüzel kişiden bir
gün sonrası için sağlayacakları primer frekans
kontrol rezerv miktarını her gün saat 16:00’a
kadar gün öncesi üretim/tüketim programları ile
beraber, saatlik bazda Sistem İşletmecisine PYS
aracılığıyla bildirir.
 Bildirilen bu değerlerin primer frekans kontrol
hizmet anlaşmalarında belirtilen, üretim
tesislerinin MW cinsinden sağlayabilecekleri
azami ve asgari primer frekans kontrol rezerv
kapasiteleri dahilinde olması esastır.
 Sistem İşletmecisi, yapılan bildirimleri her gün
saat 17:00’a kadar kontrol ederek yapılan
bildirimlerin sistem gereksinimlerini karşılayıp
karşılamadığını ve yapılan bildirimlerde hata olup
olmadığını tespit eder. Sistem İşletmecisi uygun
olmayan ve hatalı bildirimlere ilişkin ilgili piyasa
katılımcısı ile bağlantıya geçerek gerekli
düzeltmelerin yapılmasını sağlar.
Yük Tevzi Dairesi Başkanlığı
Elektrik Kalite Hizmetleri Müdürlüğü
•Primer rezervlerin tedarik mekanizması Gün Öncesi Piyasası ve
Dengeleme Güç Piyasası ile ilişki içindedir
Primer Rezervlerin Sıralı Seçime Dayalı Olarak Tedarik Edilmesi
Gün Öncesi
Piyasası
Primer Rezerv
Miktarı Bildirimi
Dengeleme Güç
Piyasası
 Üretim faaliyeti gösteren tüzel kişiler sağlamakla yükümlü oldukları primer frekans kontrol
rezerv miktarını kendi adlarına kayıtlı üretim tesislerinden ve/veya üretim faaliyeti gösteren
başka bir tüzel kişiden sağlayabilecek şekilde Gün Öncesi Piyasasına teklif verirler.
 Gün Öncesi Piyasası sonuçlarına göre üretim faaliyeti gösteren tüzel kişiler santrallerine
ilişkin GÜP’lerini belirlerler ve rezerv planlaması yaparlar.
 Günün her bir saati için adına kayıtlı her bir üretim tesisinin sağlayacağı primer frekans
kontrol rezerv miktarı ve başka bir tüzel kişiden sağlanacak rezerv miktarı bildirilir.
 Üretim tesisleri bildirimde bulundukları primer frekans kontrolü rezerv miktarını ayırırlar.
 Gün Öncesi Piyasası sonrasında primer rezervler ayrıldıktan sonra arta kalan tüm
emreamade kapasite Dengeleme Güç Piyasasına teklif edilir
Yük Tevzi Dairesi Başkanlığı
Elektrik Kalite Hizmetleri Müdürlüğü
• Primer Frekans Kontrol Hizmet Anlaşmaları (1/2)
Anlaşmaların Esasları
 TEİAŞ tarafından hazırlanıp Kurul
tarafından onaylanan standart
primer frekans kontrol hizmet
anlaşmaları imzalanır.
 Primer frekans kontrolüne
katılmakla yükümlü her bir üretim
faaliyeti gösteren tüzel kişi ile
belirtilen niteliklere sahip tüm
üretim tesislerini kapsayacak
şekilde tek bir primer frekans
kontrol hizmet anlaşması
imzalanması esastır.
Anlaşmaların İçeriği
 Performans testleri sonuçlarını
içerir belgeler (sağlayabilecekleri
azami ve asgari rezerv
kapasiteleri)
 Üretim faaliyeti gösteren tüzel
kişinin MW cinsinden sağlamakla
yükümlü olduğu rezerv miktarı,
 Rezerv miktarının sağlanacağının
anlaşma süresince garanti
edildiğini gösterir taahhütname,
 Anlaşma kapsamındaki üretim
tesislerinin teknik özellikleri.
Yük Tevzi Dairesi Başkanlığı
Elektrik Kalite Hizmetleri Müdürlüğü
•Primer Frekans Kontrol Hizmet Anlaşmaları (2/2)
5. Adım
4. Adım
3. Adım
 Gerekli kayıt
ekipmanının
 Primer frekans
kurulması ve
kontrol performans
SCADA’ya
testlerinin
bağlantısının
tamamlanması
yapılması
2. Adım
1. Adım
 Anlaşma
imzalamak üzere
TEİAŞ’a başvuruda
bulunulması
 Taahhütnamenin
imzalanması
 TEİAŞ’ın
belirleyeceği zaman
planı doğrultusunda
anlaşmanın
imzalanması
Yeni Bir Üretim Tesisinin Ticari İşletmeye Geçmesi Aşamasında
Geçici Kabul İşlemlerinin Tamamlanmasından Önce
 Yukarıda belirtilen 1.-5. adımların tamamlanması
veya
 Üretim tesisinin daha önce imzalanmış olan bir primer frekans kontrol hizmet anlaşması kapsamına dahil
edilmesi
Yük Tevzi Dairesi Başkanlığı
Elektrik Kalite Hizmetleri Müdürlüğü
Üreticiler primer frekans kontrol hizmetine aşağıdaki genel esaslar çerçevesinde
katılmakla yükümlüdür.
 Yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı üretim tesisleri hariç olmak üzere kurulu gücü 50 MW ve üzerinde olan
tüm üretim tesislerinin primer frekans kontrolüne katılımları zorunludur.
 Bu şartları sağlamayan üretim tesisleri, üretim faaliyeti gösteren ilgili tüzel kişi tarafından talep edilmesi ve
TEİAŞ tarafından uygun bulunması halinde primer frekans kontrolüne katılabilirler.
 Üretim faaliyeti gösteren tüzel kişiler, adlarına kayıtlı bulunan ve belirtilen niteliklere sahip üretim tesislerinin
toplam kurulu güçlerinin en az “primer frekans kontrolüne katılım oranı seviyesinde (başlangıç için %2)”
primer frekans kontrol rezerv miktarı sağlayacak şekilde ve sürekli olarak primer frekans kontrol hizmetine
katılmakla yükümlüdürler. (ENSO-E’ye bağlandıktan sonra yükümlülük, toplam kurulu gücün % 1’i olmuştur.)
 Üretim faaliyeti gösteren tüzel kişiler sağlamakla yükümlü oldukları primer frekans kontrol rezerv miktarını kendi
adlarına kayıtlı üretim tesislerinden ya da üretim faaliyeti gösteren başka bir tüzel kişiden sağlayabilirler.
 Üretim faaliyeti gösteren tüzel kişiler, primer frekans kontrolü için ayırmış oldukları rezervleri dengeleme
mekanizması kapsamında başka bir piyasaya teklif edemez veya ikili anlaşmalar yoluyla satamazlar.
 Primer frekans kontrolüne katılmakla yükümlü tüzel kişilerin primer frekans kontrolüne katılmak üzere TEİAŞ’a
başvuruda bulunarak primer frekans kontrol hizmet anlaşmasını imzalaması zorunludur.
Yük Tevzi Dairesi Başkanlığı
Elektrik Kalite Hizmetleri Müdürlüğü
Primer frekans kontrol hizmetinin tedariğine ilişkin işlemler aşağıdaki genel esaslar
çerçevesinde yürütülür.
 Primer frekans kontrol hizmetinin temin edilmesi TEİAŞ’ın sorumluluğundadır. TEİAŞ, yeterli miktarda primer
kontrol yedeğinin sunulmasını temin eder,
 Primer frekans kontrol ihtiyaçlarının tespit edilmesi Sistem İşletmecisinin sorumluluğundadır,
 Primer frekans kontrol hizmet anlaşmaların imzalanması ve hizmetin sağlanması hususlarında, teknik gereklilikler
ve sistem şartları dikkate alınarak TEİAŞ eşit taraflar arasında ayrım gözetmeksizin hareket eder,
 Primer frekans kontrol hizmeti sağlayacak tesislerin ölçülebilir ve izlenebilir olmaları esastır,
 TEİAŞ, primer frekans kontrol tepkisi gösterebilme kapasitesini herhangi bir zamanda test etmeye
ve/veya test ettirmeye yetkilidir. Performans testlerinin TEİAŞ tarafından yetkilendirilmiş bağımsız kişi ya
da firmalar aracılığıyla gerçekleştirilmesi üretim faaliyeti gösteren tüzel kişilerin sorumluluğundadır.
TEİAŞ testlere gözlemci olarak katılım sağlar,
 Üretim faaliyeti gösteren tüzel kişilere fırsat maliyetini dikkate alan sabit bedel üzerinden ödeme yapılması
esastır.
 Primer frekans kontrol hizmeti sağlanması nedeniyle ortaya çıkan enerji açık ya da fazlası enerji dengesizliği
kapsamında değerlendirilir.
 TEİAŞ, sağlanan primer frekans kontrol hizmetlerini izlemekle yükümlüdür.
 Üretim faaliyeti gösteren tüzel kişiler, TEİAŞ’ın izleme sistemi ile bağlantı kurmak üzere gerekli yazılım ve
donanımı sağlamakla yükümlüdürler.
 Primer frekans kontrol hizmetinin sağlanıp sağlanmadığı anlaşmada belirlenen altyapı üzerinden tespit etmek ilgili
BYTM’nin sorumluluğudur.
Yük Tevzi Dairesi Başkanlığı
Elektrik Kalite Hizmetleri Müdürlüğü
Yükümlülüğün Transferi
Esaslar
 Üretim faaliyeti gösteren tüzel kişiler
sağlamakla yükümlü oldukları primer
frekans kontrol rezerv miktarının
tamamını ya da bir kısmını primer
frekans kontrol hizmet anlaşması
imzalamış olan başka bir tüzel kişiden
sağlayabilirler.
 Yükümlü olan tüzel kişinin ve
yükümlülüğün transfer edildiği tüzel
kişinin bir gün öncesinde saat 16:00’a
kadar Sistem İşletmecisi’ne PYS
aracılığıyla bildirimde bulunması
esastır.
 Primer frekans kontrolü
yükümlülüğünün transferi Sistem
İşletmecisi’nin onayı ile birlikte
geçerlilik kazanır.
Elektrik Kalite Hizmetleri Müdürlüğü
Yük Tevzi Dairesi Başkanlığı
-
Primer Frekans Kontrolünün Uygulaması
 ENTSO-E ye bağlanmadan önce 770 MW, bağlandıktan sonra ise 300-350 MW Primer Frekans Kontrol rezervi
tutulmaktadır.
 Primer frekansa katılan DGKÇS, HES Santrallar, Speed Droop (hız eğimi) olarak %4 olarak çalıştırılmaktadır.
Sadece Kömür – Linyit ile çalışan santrallar %8 olarak çalışmaktadırlar.
 Primer frekansa katılan Santrallar, bağlı oldukları ilgili BYTM tarafından izlenmekte ve kontrol edilmektedir.
 Yan Hizmetleri İzleme ve Kontrol Sistemi (YHMİKS) kurulunca, SCADA ve CSV dosyaları ile birlikte otomatik
olarak değerlendirilip, raporlanacaktır.
 Primer frekansa katılan Santrallar www.teias.gov.tr internet sitemizde yan hizmetler ikonunda yayınlanan EK-B
CSV formatını her gün otomatik olarak ilgili BYTM’lere göndermektedirler.
 İlgili BYTM’ler; MYTM’nin belirlediği 3 noktadaki frekans noktalarına göre, scada veri kayıtlarına ve santralların
primer rezerv bildirimlerine göre kontrollerini yaparak, saat saat primer katılım sağlanıp sağlanmadığını kontrol
etmektedirler.
Yük Tevzi Dairesi Başkanlığı
Elektrik Kalite Hizmetleri Müdürlüğü
Primer Frekans Kontrol Performans Testleri Testleri Hakkında Bilgilendirme
 Primer Frekans Kontrol Hizmet Anlaşmaları gereği olarak Primer frekans Kontrol Performans Testlerinin
yaptırılarak sertifikalandırılması gerekmektedir.
 Primer frekans Kontrol Performans Testleri 3 yılda bir tekrarlanmalıdır.
 Primer Frekans Kontrolüne katılan santralların her ünitesinde primer frekans kontrol Performans Testlerinin
yaptırılması gerekmektedir. (Gaz ünitelerine bağlı buhar üniteleri hariç)
 Yan Hizmet sertifikaları TÜRKAK veya TÜRKAK ile karşılıklı tanıma anlaşması bulunan akreditasyon kurumları
tarafından yan hizmet performans testleri yapmak üzere ve TÜRKAK’tan uygunluk belgesi almış, TS EN ISO IEC
17020 standardına göre A Tipi muayene kuruluşu akredite edilmiş firmalar tarafından verilir.
 Akredite olmak için TÜRKAK’a başvuran ve 31/12/2012 tarihine kadar akreditasyon işlemlerini tamamlayacağını
yazılı olara TEİAŞ’a sunan firmalar tarafından, 31/12/2012 tarihine tarafından akredite olmuş veya 31/12/2012
tarihine kadar yapılan yan hizmetler performans testleri de, TEİAŞ tarafından kurulan Yan Hizmetler Performans
Test Değerlendirme Komisyonu tarafından değerlendirip onaylanmak koşuluyla kabul edilir. Bu firmaların
akreditasyon süreci 31/12/2012 tarihine kadar tamamlanmadığı taktirde, bu süre bittikten sonra yapılan testler
Yan Hizmetler Performans Test Değerlendirme Komisyonu tarafından değerlendirmeye alınmaz.
 Akredite olmuş ve Akreditasyon sürecinde olan firmalar www.teias.gov.tr de yan hizmetler ikonunda
yayınlanmaktadır.
 Primer Frekans Kontrol Performans Testleri, EPŞY EK-4A’da ayrıntılı olarak belirtilen teknik hususlara uyularak
yapılmaktadır.
Yük Tevzi Dairesi Başkanlığı
Elektrik Kalite Hizmetleri Müdürlüğü
Primer Frekans Kontrol PerformansTestleri Hazırlık Çalışmaları
Aşağıdaki maddelerin sağlanabileceği şekilde hazır durumda olmak;
– Ölü bant (dead-band) değerinin ayarlanabilir olması ve test öncesinde 0 (sıfır) mHz’e ayarlanabilmesi
– Hız eğim (speed-droop) değerinin ayarlanabilir olması (hidroliklerde ve DGKÇS % 4, diğer santrallarda % 8)
– Frekans simülasyonunun ve kayıt işleminin kontrol sistemindeki bilgisayar ile yapılması durumunda
ölçülecek her bir sinyal için örnekleme oranının ≤ 100 ms (saniyede en az 10 veri) olması
– Frekans simülasyonunun ve kayıt işleminin kontrol sistemindeki bilgisayar ile yapılması durumunda ölçülen
sinyallerin test süresi boyunca (yaklaşık 45 dakika) kaydedilebilmesi
– Regülatör parametrelerinin (P, I ve D) uygun tepki için ayarlanabilir olması
– Testler maksimum ve minimum çıkış gücü seviyelerinde gerçekleştirileceği için bu seviyelerin
belirlenebileceği dökümanların sağlanması
– Frekans simülasyonunun ve kayıt işleminin kontrol sistemindeki bilgisayar ile yapılması durumunda 24
saatlik testin yapılması istenirse 24 saat boyunca kesintisiz kayıt yapabilecek donanımın olması
– Frekans simülasyonunun ve kayıt işleminin kontrol sistemindeki bilgisayar ile yapılması durumunda alınan
tüm kayıtların “Text/ASCII” biçiminde bilgisayar ortamı dosyası halinde teslim edilebilmesi
15
Yük Tevzi Dairesi Başkanlığı
Elektrik Kalite Hizmetleri Müdürlüğü
Primer Frekans Kontrol PerformansTestleri Adımları
1) Rezerv Testleri
(Δf = ± 200 mHz)
2) Hassasiyet Testleri
(Δf = ± 5 mHz, Δf = ± 10 mHz)
3) 24 Saatlik Doğrulama Testi
16
Yük Tevzi Dairesi Başkanlığı
Elektrik Kalite Hizmetleri Müdürlüğü
Primer Frekans Kontrol PerformansTestleri Başarı Kriterleri
1) Rezerv Testleri (Δf = ± 200 mHz)
– Primer Frekans Kontrol Rezerv Kapasitesinin %50’si en fazla 15 saniye içinde, tamamını ise 30
saniyelik süre içinde ve lineer olarak etkinleştirilebilmeli,
– Primer Frekans Kontrol Rezerv Kapasitesi en az 15 dakika boyunca sağlanabilmelidir.
2) Hassasiyet Testleri (Δf = ± 5 mHz, Δf = ± 10 mHz)
– Primer Frekans Kontrol Hassasiyet Testlerinde frekans sapmasının uygulandığı anda vana
pozisyonunda değişiklik gözlenmeli,
– Ünite duyarsızlığı ±10 mHz’i geçmemelidir.
3) 24 Saatlik Doğrulama Testi
– Bu testin sonucu, ünitenin Primer Frekans Kontrol fonksiyonunun şebeke şartları altında sürekli
çalışabileceğini doğrular nitelikte Ünite Çıkış Gücü ölçülen değerlerinin en az %90’ının
“Pset+∆P±%10xRPmax” değer aralığında olması esastır.
NOT: Santral Mahallinde hazırlanan veri kayıt CD’sinin formatı www.teias.gov.tr adresi Yan Hizmetler
ikonunda yayınlanan formata uygun olarak hazırlanmalıdır.
17
Yük Tevzi Dairesi Başkanlığı
Elektrik Kalite Hizmetleri Müdürlüğü
Teşekkürler
Sorular – Cevaplar
Yük Tevzi Dairesi Başkanlığı
Elektrik Kalite Hizmetleri Müdürlüğü