Transcript İslamda Çocuk Hakları

İSLÂM’DA ÇOCUK HAKLARI
Bir yemin…
َ‫َو َوالِ ٍد َو َما َولَد‬
“..babaya ve doğan çocuğa andolsun..” Beled 90/3
Kerîm varlık..
َّ ‫َولَ َق ْد َكرَّ ْم َنا َب ِني آدَ َم َو َح َم ْل َنا ُه ْم فِي ْال َبرِّ َو ْال َبحْ ر َو َر َز ْق َناهُم م َِّن‬
 ‫ت‬
ِ ‫الط ِّي َبا‬
ِ
‫ضيا‬
ِ ‫ير ِّممَّنْ َخلَ ْق َنا َت ْف‬
ٍ ‫َو َفض َّْل َنا ُه ْم َعلَى َك ِث‬
 “Andolsun, biz insanoğlunu şerefli kıldık. Onları
karada ve denizde taşıdık. Kendilerini en güzel ve
temiz şeylerden rızıklandırdık ve onları
yarattıklarımızın birçoğundan üstün kıldık.” İsra
Sûresi 17/70
İlâhî emânet…
“Her doğan, İslâm fıtratı üzerine doğar. Sonra, annebabası onu Hıristiyan, Yahudi veya Mecusi yapar.”
Buhari, Cenaiz, 80
“Hepiniz çobansınız ve hepiniz elinizin altındakilerden
sorumlusunuz..” Buhari, Nikah, 91
‫َو ََل َت ْق ُتلُوا أَ ْو ََلدَ ُك ْم َخ ْش َي َة إِم َْا ٍق ۖ َنحْ نُ َنرْ ُزقُ ُه ْم َوإِيَّا ُك ْم ۚ إِنَّ َق ْتلَ ُه ْم‬
‫ان ِخ ْطئا َك ِبيرا‬
َ ‫َك‬
“Yoksulluk korkusuyla çocuklarınızı öldürmeyin. Onları
da, sizi de biz rızıklandırırız. Onları öldürmek
gerçekten büyük bir günahtır.” İsra Sûresi 17/31. âyet
En büyük günahlardan..
 “Ey Allah’ın Rasulü, en büyük günah hangisidir?” diye
sorulması üzerine Peygamber Efendimiz (s.a.s) şöyle
buyurdu :
 “Allah seni yaratmış olduğu halde ona eş koşmandır.”
buyurdu. “Sonra hangisidir?” diye soruldu. “Çocuğunu
seninle beraber yiyecek korkusuyla öldürmendir.”
buyurdu. “Sonra hangisi?” diye soruldu. “Komşunun
helali olan karısıyla zina etmendir.” buyurdu. Buhari, Edeb, 20
Çocuğun aile içindeki diğer hakları elde etmesini
sağlayan, onurunu kurtarıp kişiliğinde oluşabilecek derin
yaralara engel olan
NESEB HAKKI..
‫ُّك َق ِديرا‬
ِ ‫َوه َُو الَّ ِذي َخلَ َق ِم َن ْال َماء َب َشرا َف َج َعلَ ُه َن َسبا َو‬
َ ‫ان َرب‬
َ ‫صهْرا َو َك‬
 “O, sudan bir insan yaratıp ondan nesep ve hısımlık
meydana getirendir. Rabbin, her şeye hakkıyla gücü
yetendir.” Furkan Sûresi 25/54
ُ ‫ادعُو ُه ْم ِِل َبا ِئ ِه ْم ه َُو أَ ْق َس‬..
ْ
 .. ‫ّللا‬
ِ َّ َ‫ط ِعند‬
 “Onları (evlatlıklarınızı) babalarına nispet ederek
çağırın. Bu, Allah katında daha (doğru ve) adaletlidir..”
Ahzab Suresi 33/5
 “Herhangi bir kadın, kendi kocasından olmayan
bir çocuğu o kocasındanmış gibi göstererek hile ile
onun ailesinin bir ferdiymiş gibi o aileden
gösterirse, Allah’ın (c.c) dinine uygun bir iş
yapmamıştır ve Allah (c.c) onu cennetine koymaz.
Herhangi bir adam da bile bile kendisinden olan
çocuğun nesebini inkar ederse, Allah (c.c) onunla
kendisi arasına perde koyar ve onu kıyamete kadar
öncekilerin ve sonrakilerin önünde rezil rüsvay
eder.” Ebu Davud, Talak, 29 ; İbn Mace, Feraiz, 23
Evlilik birliği içinde doğan çocuğun nesebi babaya aittir.
“Çocuk, sahib-i firaşa aittir, zaniye de mahrumiyet vardır.”
Ebu Davud, Kitabu’t-talak, 34
Çocuğun nesebinin babaya bağlanabilmesi için;
- Kadının kocasından hamile kalma imkanının mevcut
olması
- Doğumun evlilik birliği içinde makul bir sürede
gerçekleşmesi
- Kocanın çocuğun nesebini reddetmemiş olması gerekir.
En kısa hamilelik süresi:
 Hamilelik + süt emzirme = 30 ay
َ ‫ون‬
 ‫شهْرا‬
َّ ‫َو َو‬
َ ‫ِصالُ ُه َث َا ُث‬
َ ‫ض َع ْت ُه ُكرْ ها َو َحمْ لُ ُه َوف‬
َ ‫ان ِب َوالِدَ ْي ِه إِحْ َسانا َح َملَ ْت ُه أ ُ ُّم ُه ُكرْ ها َو َو‬
َ ‫نس‬
َ ‫اْل‬
ِ ْ ‫ص ْي َنا‬
“Biz, insana anne babasına iyi davranmayı emrettik. Annesi onu ne zahmetle
karnında taşıdı ve ne zahmetle doğurdu! Onun (anne karnında) taşınması ve
sütten kesilme süresi (toplam olarak) otuz aydır.” Ahkaf 46/15
 Süt emzirme (en fazla) = 24 ay
‫ْك إِلَيَّ ْال َمصِ ي ُر‬
َّ ‫َو َو‬
َ ‫ْن أَ ِن ا ْش ُكرْ لِي َول َِوالِ َدي‬
َ ‫ان ِب َوالِدَ ْي ِه َح َملَ ْت ُه أ ُ ُّم ُه َوهْ نا َعلَى َوهْ ٍن َوف‬
َ ‫اْلن َس‬
ِ ‫ِصالُ ُه فِي َعا َمي‬
ِ ْ ‫ص ْي َنا‬
“İnsana da, anne babasına iyi davranmasını emrettik. Annesi, onu her gün
biraz daha güçsüz düşerek karnında taşımıştır. Onun sütten kesilmesi de iki yıl
içinde olur. (İşte onun için) insana şöyle emrettik: “Bana ve anne babana
şükret. Dönüş banadır.”
ُ ‫َو ْال َوالِد‬
 ‫اع َة‬
َ ‫ض‬
َ َّ‫ْن لِ َمنْ أَ َرادَ أَن ُي ِت َّم الر‬
ِ ‫ْن َكا ِملَي‬
ِ ‫َات يُرْ ضِ عْ َن أَ ْوَلَدَ هُنَّ َح ْولَي‬
“-Emzirmeyi tamamlamak isteyenler için- anneler çocuklarını iki tam yıl
emzirirler..” Bakara 2/233
 En kısa hamilelik süresi 30-24 = 6 ay
Çocuğun beden, ruh ve zihin gelişiminde etkili olan ve
çocuk için en ideal besin konumundaki anne sütü ile
beslenmesi
RADÂ’ HAKKI..
Allah Rasulü (s.a.s) iki yaşını doldurmadan vefat
eden oğlu İbrahim için;
“O’nun cennette bir süt annesi var, geri kalan
sütünü emzirecek, (iki yıla) tamamlayacak.”
buyurmuştur.
İbn Mace, Cenaiz, 27
Mahremiyete bile sebep olan anne sütü..
 Anne bünyesi, çocuğun gelişmesine paralel olarak
değişik muhtevada süt hazırlar.
 Anne sütü, hastalıklara karşı koruyucudur. Ayrıca
çocuğun ruhî yapısını da tıpkı fizikî bünyesi gibi
besleyip geliştirir.
Radâ’nın müddeti
 “-Emzirmeyi tamamlamak isteyenler için- anneler
çocuklarını iki tam yıl emzirirler.. Eğer (anne-baba)
anlaşıp danışarak (çocuğu sütten) kesmek isterlerse,
kendilerine bir günah yoktur..” Bakara 2/233
 Abdullah b. Abbas (r.a) görüşü:
 Hamilelik ile süt emzirme müddetinin toplamı 30 ay
olmalıdır. Bu durumda 9 ayda doğan çocuk 30-9=21 ay,
7 ayda doğan bir çocuk 30-7= 23 ay.. emzirilmelidir.
Hamilelik süresi azaldıkça emzirme süresi artmakta ve
bu süre en fazla 24 ay olmaktadır.
Süt akrabalığı
 Süt anne ; sağlıklı bir bünyeye, sağlam bir aklî yapıya,
iyi huylu ve güzel ahlaklı bir kişiliğe sahip olmalıdır.
 Çocuğun süt anne tarafından emzirimesiyle taraflar
arasında usûl-furu mesabesinde bir yakınlık
oluşmaktadır.
 “..Süt, veladet ve nesebin haram kıldığı herşeyi haram
kılar.” Buhari, Kitabu’n-nikah, XI/269
 Bununa beraber nafaka, miras, velayet gibi hükümleri
içermez.
Hz. Aişe’den (r.a) gelen bir rivayete
göre bir kere Hz. Aişe’nin (r.a)
odasında birisi otururken Rasulullah
(s.a.s) içeri girmiş ve bunu hoş
görmediğini arz edercesine yüzünde
kızgınlık ifadesi görülmüştü. Bunun
üzerine Hz. Aişe(r.a) :
“-Ya Rasulallah! Bu benim süt
kardeşimdir.” şeklinde bir açıklama
yapmış, Rasul-i Ekrem de (s.a.s):
“Süt kardeşinizin kim olduğuna dikkat
ediniz, radâ’ ancak açlığı giderdiğinde
tahakkuk eder”buyurmuştur.”Buhari, Şehadat, 7
Kendi işlerini görmekten aciz olan çocuğun bakımını, gözetim ve
himayesini, eğitim ve terbiyesini, başkalarına zarar verecek
davranışlardan alıkonmasını, temsil edilmesini, mallarının
idaresini temin eden
VELÂYET HAKKI..
 Hadâne
 Çocuğun bakımı, gözetimi,ona zarar verecek şeylerden
uzak tutulması, ruh ve beden olgunluğu içinde ileride
toplumun yetişkin bir ferdi olacak tarzda terbiye edilip
yetiştirilmesidir.
 Erkek çocuklarda 7-9, kız çocuklarda ise 9-11
yaşlarında hadâne dönemi sona ermektedir.
Her türlü tehlikeye karşı muhafaza..
 “Gece karanlığı bastırınca çocuklarınızı kesinlikle
dışarıya bırakmayın! Çünkü bu vakitte şeytanlar cirit
atar. Yatsı vaktinin üzerinden bir süre geçince artık
çocuklarınızı evde tutun! Besmele çekerek kapınızı
kapatın! Besmele çekerek ışığınızı söndürün! Besmele
çekerek su kaplarının ağzını kapatın ve her ne ile
olursa olsun kap kacağın ağzını besmele çekerek
örtün!” Buhari, Eşribe, 22
Çocuğun eğitim ve terbiyesi
 Güzel isim:
 “Çocuğun babası üzerindeki haklarından biri, ismini
güzel koyması ve güzel bir terbiye vermesidir.” İbn Mace,
Edeb, 3
 “Kıyamet günü, kendi isimleriniz ve babalarınızın
isimleriyle çağrılacaksınız. Öyleyse isimlerinizi güzel
koyunuz” Ebu Davud, Edeb, 69
 Güzel terbiye:
ُّ ‫اح‬
ْ ‫َو‬
 ‫ص ِغيرا‬
َ ‫الذ ِّل ِم َن الرَّ حْ َم ِة َوقُل رَّ بِّ ارْ َح ْم ُه َما َك َما َر َّب َيا ِني‬
َ ‫اخفِضْ لَ ُه َما َج َن‬
 “Onlara merhamet ederek tevazu kanadını indir ve de
ki: “Rabbim! Tıpkı beni küçükken koruyup
yetiştirdikleri gibi sen de onlara acı.” İsra 17/24
 “Hiçbir baba çocuğuna güzel terbiyeden daha değerli
bir miras bırakamaz” Tirmizî, Birr, 33
ٌ ‫ارةُ َعلَ ْي َها َم َا ِئ َك ٌة ِغ َا‬
 ‫ظ‬
َ ‫ين آ َم ُنوا قُوا أَنفُ َس ُك ْم َوأَهْ لِي ُك ْم َنارا َوقُو ُد َها ال َّناسُ َو ْال ِح َج‬
َ ‫َيا أَ ُّي َها الَّ ِذ‬
‫ُون‬
َ ‫ون َما ي ُْؤ َمر‬
َ ُ‫ّللا َما أَ َم َر ُه ْم َو َي ْف َعل‬
َ ‫ِشدَا ٌد ََل َيعْ ص‬
َ َّ ‫ُون‬
 “Ey iman edenler! Kendinizi ve ailenizi, yakıtı insanlar ve taşlar
olan ateşten koruyun. O ateşin başında gayet katı, çetin, Allah’ın
kendilerine verdiği emirlere karşı gelmeyen ve kendilerine
emredilen şeyi yapan melekler vardır.” Tahrim 66/6
 Zeyd bin Eslem (r.a) şöyle der: Bu âyet-i kerîme nâzil olduğunda
ashâb-ı kirâm:
 “–Yâ Rasûlallah! Kendimizi koruyabiliriz, ya ehlimizi nasıl
koruyacağız?” diye sordular. Rasûlullah (s.a.s) şu cevâbı verdi:
 “–Onlara Allâh’a kul olmayı, tâat ve ibâdeti emredersiniz. Allâh’a
isyân etmekten ve günah işlemekten de nehyedersiniz, işte bu
onları korumak demektir.” Âlûsî, XXVIII, 156
Öğrenim zamanı..
 “Çocuğun baba üzerindeki hakkı,
ona yazı yazmayı, yüzmeyi, atıcılığı
öğretmesi ve ona helâlden başka
rızık yedirmemesidir.”Ali el-Müttakî, XVI, 443
 Farz-ı ayn bilgiler, “kişinin dinin
gereklerini bilerek uygulamada,
davranışlarını Alah için ihlasla ortaya
koymada ve diğer insanlarlavarlıklarla olan ilişkilerinde muhtaç
olduğu değerlerdir.”
 İtikadi bilgiler, ilmihal bilgileri,
ahlaki değerler, dil ve davranış
bilgileri ile meslek bilgileri bu
kapsamdadır.
Meslekî eğitim..
 ‫اح َفِإِنْ آ َنسْ ُتم ِّم ْن ُه ْم ُر ْشدا َف ْاد َفعُو ْا إِلَي ِْه ْم‬
َ ‫َوا ْب َتلُو ْا ْال َي َتا َمى َح َّت َى إِ َذا َبلَ ُغو ْا ال ِّن َك‬
..‫أَم َْوالَ ُه ْم‬
 “Yetimleri, evlenme çağına gelinceye kadar deneyin.
Onlarda bir rüşd (olgunlaşma) görürseniz, mallarını
kendilerine verin.” Nisa 4/6
 “Erkek çocuklarınıza yüzmeyi ve ok atmayı, kız
çocuklarınıza da ip eğirmeyi öğretiniz.” Süyûtî, II, 52
‫و ََ ْأمُرْ أَهْ لَ َك ِبالص ََّا ِة َواصْ َط ِبرْ َعلَ ْي َها ََل‬
‫َنسْ أَل ُ َك ِر ْزقا َّنحْ نُ َنرْ ُزقُ َك َو ْال َعا ِق َب ُة لِل َّت ْق َو‬
“Ailene namazı emret, kendin
de ona sabırla devam et. Senden
rızık istemiyoruz; (aksine) biz
seni rızıklandırıyoruz. Güzel
sonuç, takvâ iledir.” Tâ-hâ 20/132
“Çocuklarınıza 7 yaşında
namazı emredin, 10 yaşına
bastıklarında namaz kılmaları
için (gerekirse) onları zorlayın
(cezalandırın)” Ebu Davud, Salat, 26
Allah Rasûlü (s.a.s), bazı
geceler de Hazret-i Ali ile
Fâtıma -radıyallâhu anhümâ’nın kapısını çalıp:
“–Namaz kılmayacak mısınız?”
buyururdu. Buhârî, Teheccüd, 5
Sebzelerden sevdiklerim: Havuç, domates, oyun.
Meyvelerden sevdiklerim: Elma, şeftali, oyun.
 Oyun
 ‫أَرْ ِس ْل ُه َم َع َنا َغدا َيرْ َتعْ َو َي ْل َعبْ َوإِ َّنا لَ ُه‬
ُ ِ‫لَ َحاف‬
‫ون‬
َ ‫ظ‬
 “Yarın onu bizimle beraber
gönder de gezip oynasın.
Şüphesiz biz onu koruruz.”
Yusuf 12/12
 “Kimin çocuğu varsa
onunla çocuklaşsın.” Deylemi,
Müsnedü’l-firdevs, II/136
 Hz. Aişe (r.a) dedi ki :
 “Ben Peygamber’in (s.a.s) yanında oyuncak
bebeklerle oynardım. Benimle birlikte oynayan kız
arkadaşlarım da vardı. Rasulullah (s.a.s) içeri girdi
mi O’ndan saklanırlar, perde arkasına çekilirlerdi.
O da onları benimle oynasınlar diye yanıma
gönderirdi.” Buhari, Edeb, 81
Çocuklar arasında eşit muamele..
 Bir gün sahabeden Numan bin Beşir (r.a),
çocuklarından sadece birisine bağışta bulunmuş, diğer
evladını ise bundan mahrum bırakarak, Peygamber
Efendimiz’in de (s.a.s) bu bağışa şâhit olmasını
istemişti.
 Efendimiz (s.a.s) ise ona:
 “-Çocuklarının arasını eşit tut! Bunu geri al! Beni şâhit
kılma; ben cevre (zulme) şehâdette bulunmam. Bu
doğru değil, ben ancak hakka şehâdet ederim.”
buyurmuştur. Ebû Dâvud, Sünen, İcârât, 47
Çocuğun malı varsa…
 Çocukların rüşd çağına ulaşıncaya kadar, malları ile ilgili
işlerde temsil etme yetkisi (vesayet) öncelikli olarak babaya
aittir.
 Baba, çocuğun menfaatleri doğrultusunda, onun adına mal
satın alabilir ve gerektiğinde onun malından satabilir,
kiralayabilir.
 Baba, çocuğun mutlak zararına olan tasarruflarda
bulunamayacağı gibi çocuğun malını başkasına
bağışlayamaz, bu malla teberruda bulunamaz.
 Çocuğa yapılan bağışı, sadakayı veya çocuğun lehine olan
vasiyeti kabul etmek gibi sırf çocuğun yararına olan
işlemleri geçerlidir.
Çocuğun beden ve fikir olgunluğu içerisinde yetişip
topluma mal olabilmesi için muhtaç olduğu mesken,
yiyecek-içecek, giyecek gibi asli ihtiyaçlarla, tedavi,
bakım, eğitim-öğretim masraflarının tümünün temin
edilmesi
NAFAKA HAKKI
 Çocuğun nafakasını karşılamak babaya ait bir görevdir.
 .. ‫ُوف‬
ِ ‫ َوعلَى ْال َم ْولُو ِد لَ ُه ِر ْزقُهُنَّ َو ِكسْ َو ُتهُنَّ ِب ْال َمعْ ر‬..
“..Onların (annelerin) yiyeceği, giyeceği, örfe uygun
olarak babaya aittir..” Bakara 2/233
 .. َّ‫ُورهُن‬
َ ‫ضعْ َن لَ ُك ْم َفآ ُتوهُنَّ أُج‬
َ ْ‫ َفِإِنْ أَر‬..
“..(boşandığınız kadınlar) Sizin için (çocuğu)
emzirirlerse (emzirme) ücretlerini de verin..” Talak 65/6
 “İnsanın aile bireylerini sefil bırakması günah olarak
kendisine yeter” Ebû Dâvûd, Zekât, 45
Hz. Aişe’den (r.a) nakledilen bir hadiste,
Ebu Süfyan’ın karısı Hind bt. Utbe’nin Rasulullah’a
(s.a.s) gelerek kocasının cimri olduğunu, kendisine ve
çocuklarına yetecek miktarda nafaka vermediğini ve
bu nedenle onun haberi olmadan malından aldığı
taktirde günah olup olmayacağını sorması üzerine
Rasulullah (s.a.s) ; “Örfe göre (uygun ölçüler
içerisinde) kendine ve çocuklarına yetecek miktarını
al.” buyurmuştur. Buhari, Nafakat, 9
.. ‫وف‬
ِِ ‫بِالْ َم ْع ُر‬..
 “Normal, içinde bulunulan hayat şartlarına göre”
 “Yetecek ve ihtiyacı karşılayacak ölçüde”
 Çocuğun beslenmesi için yapılan her türlü masraflar
 Mevsim şartlarına göre temin edilecek giyim giderleri
 Mesken ve özel durumların gerektirmesi halinde ev
içinde çocuğa ait özel oda, bu oda için gerekli eşyalar,
odanın aydınlatılması, ısıtılması
 Her türlü tedavi ve doktor masrafları
 Eğitim-öğretim giderleri
 Nafaka sorumluluğu mâlî güce göredir.
 .. ‫ك‬
ِ ‫ار‬
َ ِ‫ِ ِم ْث ُل َذل‬
َ ‫َلَ ُت‬..
ِ ‫ضآرَّ َوالِ َدةٌ ِب َولَ ِد َها َوَلَ َم ْولُو ٌد لَّ ُه ِب َولَ ِد ِه َو َعلَى ْال َو‬
“..Hiçbir anne çocuğu sebebiyle zarara uğratılmamalı,
hiçbir baba da çocuğu yüzünden zarara girmemelidir.
(Baba ölmüşse) mirasçı da aynı şeyle sorumludur..” Bakara 2/233
َّ ُ‫ّللاُ ََل ُي َكلِّف‬
َّ ُ‫لِيُن ِف ْق ُذو َس َع ٍة مِّن َس َع ِت ِه َو َمن قُ ِد َر َعلَ ْي ِه ِر ْزقُ ُه َف ْليُن ِف ْق ِممَّا آ َتاه‬
 ‫ّللا ُ َن ْفسا‬
َّ ‫إِ ََّل َما آ َتا َها َس َيجْ َع ُل‬
‫ّللاُ َبعْ دَ عُسْ ٍر يُسْ را‬
“İmkânı geniş olan, nafakayı imkânlarına göre versin; rızkı
daralmış bulunan da Allah'ın kendisine verdiği kadarından
nafaka ödesin. Allah hiç kimseyi verdiği imkândan
fazlasıyla yükümlü kılmaz. Allah, bir güçlükten sonra bir
kolaylık yaratacaktır.” Talak 65/7
Göz nuru çocukların yüz akı olabilmeleri için..
TEŞEKKÜR EDERİM..
Melek Menteşe
Adapazarı Müftülüğü
Beyazıt Kız Kur’an Kursu Öğreticisi