Transcript С. Молор-Эрдэнэ “Ухаан судлал” Лэкц 4 11/7/2015     Ухаан гэсэн үгээр юуг хэлээд буй? Бусад зарим үгстэй нэгдмэл.

С. Молор-Эрдэнэ
“Ухаан судлал”
Лэкц 4
11/7/2015
1




Ухаан гэсэн үгээр юуг хэлээд буй?
Бусад зарим үгстэй нэгдмэл. Жишээ: амидрал,
интэлигэнц, ойлгох
Цаадах чини ухаан орлоо гэвэл сәрүүн \сэрүүн
гэвэл хүйтэн дулаан мэдрэмжийн\ гэсэн үг.
Сәрүүн гэдэг төлөвийг заасан. Өөрөө хөдлөх
чадвартай бас дотоод хөдөлгүүрээс хөдөлнө мөн
дотоод залуураараа залагдана.
11/7/2015
2
1. Сэрүүн: Сэрүүний төрх гаднаас ирэх инфорацид
хариулах хариу
 Төрх гэдэг дискриминатив \ялгаварлана\
2. Чадварын танигдал: Асуултуудын зөв ба бурууг
мэдэх мөн түүнд зөв хариулт өгөх
3. Когнитив чадвар: мэдлэг \тэр талаар ухаараагүй\,
мэдрэмж \хашааг харанхуйд байгаа гэж
ухаарсангүй\, санамж \гэж хэлсэнээ ухаарна\,
анхаарал \дөнгөж одоо л чимээ ухаанд буулаа\
11/7/2015
3
4. Рэфлэксив мэдлэг: өөрөө өөрийнхөө мэнтал
төлөвийг мэдэх
Мэдрэмж илүү судлагдсан харин санамж бүрэн
судлагдаагүй
11/7/2015
4
Мэдрэлийн мэдрэмжүүд: өнгө, чимээ
 Биеийн мэдрэмжүүд: дур, өвдөх
 Эмоц \сэтгэл хөдлөл\: айх, хорсол
 Ааш: мэланхолиг, цовоо
 Зоргоороо: хүсэх, тачаах, шаардах
Дээрхүүдийг хүн тээх биш бас сэтгэдэг. Ингэснээрээ
хүн байхад ямар гэдгийг тодорхойлдог.
Дээрхүүд ухаарагдсан үед л өгөгдсөн. Хэрвээ өвдөх
эсвэл айх гэсэн мэдрэмжүүд уствал өвдөх ч үгүй,
айх ч үгүй.

11/7/2015
5




Эдлэх яг л тусахтай адил
Хэрвээ нэг төлөв өвдөх эсвэл айх гэж эдлэгдвэл
тэр айх ба өвдөх байгаа.
Гэтэл энэ төлөвийн эдлэгдэж буй тэдгээрийн
тухай бодсон, үнэмшисэн эсвэл ялгасантай адил
биш.
Тухайн зүйл хэрхэн сэтгэгдэх тэр шүү гэж
оноохоос ялгаатай.

11/7/2015
6





Хүн сайн харах гэж эсвэл сонсох гэж толгойгоо
хөдөлгөнө.
Хүн даарвал наранд гарна
Хүн толгойгоо өвдвөл аспирин ууна.
Аашлах гэж арих ууна
Уураа дарах гэж хөдөлгөөн хийнэ
11/7/2015
7
Лэйбниц: тархи дотуур аялалаар явцгаая.
Тархи судлаач тархины доторх ноыронууд
синапсууд тэдний хоорондын трансмиттэр гэх
мэт бүгдийг тайлбарлана. Харин одоо тэгээд
хүний “ухаан” хаана вэ? Эдэлж буй субэкт хаана
вэ?
Тархи судлаачын хариулт: тархи дотор ухаан хаана
ч үгүй. Тархи тэр чигээрээ ухаан.
Тархи гэж бүтэн систэм гэдгээрээ чанар тай
түүнээс биш түүний хэсгүүдэд тэр чанар үгүй.

11/7/2015
8
Ухаан-ыг нэгдүгээрт тайлбарлах хоёрдугаарт ойлгох
гэсэн асуулт 3 утгатай:
1.
Ухааны ямар шинжүүд ба аспэктуудыг тайлбарлах
эсвэл ойлгох? Экспланандум?
2.
Ямар тэрминологоор буюу ухагдахууны ямар
хүрээнд “тайлбарлагаа” хийх? Экспланан руу орох?
3.
Ямар хамаарал экспланандум ба экспланан хоёрын
хооронд тогтож тэгсэнээрээ хангалттай
тайлбарлагаа хүчинтэй?
Энэ тависан зүгээр нэг асуулт биш харин хоорондоо
хамааралтай асуултууд фамили \ам бүл\
11/7/2015
9
1. Ухааны ямар шинжүүдэд эсвэл чанаруудад тайлбар
хэрэгтэй?
1.1 Ухаантай ба ухаангүй мэнтал төлөвүүдийн хоёрын
ялгаа?
Ухаангүй үнэмшил, ухаангүй хүсэл, ухаангүй
мэдрэмж болон ухаангүй дүгнэлт гэх мэт ухаантай
үнэмшил, ухаантай хүсэл, ухаантай мэдрэмж болон
ухаантай дүгнэлтээс ямар ялгаатай ба хэрхэн ялгах.
Жишээлбэл хэзээ ч ухаарагдахгүй: хэл яриа \Хомски\
Ухаарагдах мэнтал төлөв: х-г хүсэх ба энэ хүсэлийг
симултан санах
11/7/2015
10
1.2 Ухаантай амитад ба ухаангүй амитадыг ялгаж
тайлбарлах
Яг одоо бид ухаантай. Шөнөжингөө бид ухаангүй.
Азгүй хүмүүс ухаангүйд ороод тэндээс дахиж
хэзээ ч ухаан орохгүй. \эмнэлгийн алдаа\
Сүүн тэжээлтэн, шувуу, зөгий гэхмэт ухаантай мэт.
Тэдэнд мэдрэмж бий тиймээс ухаантай гэтэл тэд
тэр талаар санахгүй эсвэл бодохгүй.
Ухааран эдлэх: субэкт, квалити ба фэномэн. Энэ
гурвыг нийлүүлэх шинжүүд хэрэгтэй.
11/7/2015
11
1.3 Квалиа ба ухаантай эдлэхийн квалитэттэй натур
Үнэхээр эдэлсэн “улаан” мөн үү, жимсний үнэхээр
эдэлсэн амт мөн үү,
Өвдөх зөвхөн биеийн гэмтэлийг сигнал өгч эсвэл
рэпрэзэнтацлах биш үнэхээр “ёо ёо”
Тиймээс ухааны тухай тэори яг энд бүрэн биш.
11/7/2015
12
1.4 Эдлэлийн фэномэнал структур
- ухагдахууны организац
- хугацааны структур
- сэтгэлийн аялгуу ба ааш
- Эдлэгээ зөвхөн өөрт шүү \обэктив ертөнцийн
өөдөөс хараад зогсож буй\
11/7/2015
13
1.5 Субэкт \нэгдүгээр хүн\
Субэктээс ондоогоор обэктчилсон.
Зөвхөн актойр өөрөө эдэлсэн бас түүгээрээ
ойлгосон.
1.6 Ухаантай мэнталын төлөвийн интэнцион
\зориуд\ ба рэпрэзэнтац \илэрхий\
Хүн дээрх утгатай гэтэл компиутэрт утгагүй.
11/7/2015
14
Асуулт 2: Тэрминолог, ухагдахуун
2.1 Физик ба матэриал
Матэриализм зөвхөн матэрийн тухай.
Гэтэл физик өөрийн чанарууд ба \бие ба сүнс\
асуултанд хариулна.
Юуг физикт гэх? Физикийн тэоринд
бичигдээгүйнүүд бас л физик. Жишээ: газар
хөдлөх,
11/7/2015
15
2.2 функцийн рэлац
Функционализмийн ойлголтоор мэнталын төлөв
болон процэсууд функционалын тэрминологоор
характэрлагдах. Жишээ: үнэмшил эсвэл хүсэл.
Аяга халуун кофэ хүсэх.
2.3 натуралист ухагдахуунууд
Биологийн ухагдахуунууд, нойрофизиологийн
чанарууд болон түүхээс гаралтай факторууд
11/7/2015
16
2.4 Мэнталын төлөвийн ухаангүйнүүдийн
хоорондын рэлац
Үнэмших, хүсэх, мэдрэх, интэнцион гэх мэт
тусгалууд
11/7/2015
17
3. Бие ба оюун хоёрын хооронд ямар рэлац
өгөгдсөн ба хэрхэн тайлбарлах
3.1 логикт хүрэлцээ ба дэдуктив “үр дагавар”
Психийн ба физикийн завсарыг юу дамжуулдаг?
Ухааны төлөвүүдийг тархины учралаар
дэдукцэлдэг хэдий ч бүрэн тайлбар биш.
3.2 Хууличилалын хүрэлцээ
Тодорхой факторуудаар ухааны аспэктуудыг
коррэлацлах.
11/7/2015
18
3.3 Интуитив хүрэлцээ
Интуитивээр ухааны шинжүүдийг таних
3.4 Уридчилж хэлэх модэл
ухааны тухай модэл гаргаж тодорхой шинжүүдийг
уридчилан хэлэл ба боломжоор манипулацлах
11/7/2015
19