Transcript PPT

Konferencja regionalna projektu
„Wdrożenie podstawy programowej kształcenia
ogólnego w przedszkolach i szkołach”
TIK w szkole podstawowej
PRAWO AUTORSKIE
W SZKOLE
C e l e:
 poznacie, co jest przedmiotem PA;
 poznacie pojęcie utworu i jego twórcy;
dowiecie się, co to są autorskie prawa
osobiste, dozwolony użytek osobisty oraz
dozwolony użytek publiczny /w tym użytek
szkolny/;
… oraz co nieco o licencji Creative Commons
i WiOO w szkole.
Akt prawny obowiązujący w zakresie
prawa autorskiego to
Ustawa z dnia 4.02.1994 r. o prawie
autorskim i prawach pokrewnych.
Reguluje ona m.in formy korzystania
z utworów przez instytucje oświatowe,
jak i przez uczniów i nauczycieli poza
szkołą.
Art. 1.
Przedmiot prawa autorskiego
(utwór)
… to każdy przejaw działalności
twórczej o indywidualnym
charakterze, ustalony w jakiejkolwiek
postaci, niezależnie od wartości,
przeznaczenia i sposobu wyrażenia.
W szczególności przedmiotem prawa
autorskiego są m.in. utwory:
1) wyrażone słowem, symbolami matematycznymi,
znakami graficznymi (literackie, publicystyczne,
naukowe, kartograficzne oraz programy
komputerowe),
2) plastyczne,
3) fotograficzne,
4) muzyczne i słowno-muzyczne,
5) sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne
i pantomimiczne,
6) audiowizualne (w tym filmowe).
Pojecie utworu w obowiązujących przepisach jest szerokie,
na co wskazuje zwrot „w szczególności” użyty w przepisie
art. 1 ustawy. Zwrot ten oznacza, że przedmiotem ochrony
mogą być też dzieła inne, niewymienione w katalogu
utworów z tego przepisu. Ustawodawca nie przewidział
wszystkich form pracy twórczej i efektów takiej pracy.
Zatem, prawnoautorską ochroną objęte są przeróżne dzieła
naukowe, artystyczne, literackie, architektoniczne,
programy komputerowe i inne. Utworem w rozumieniu
prawa autorskiego może więc być także wykład,
prezentacja multimedialna, strona www, program
edukacyjny, komiks, projekt wnętrza i inne.
Przedmiotem prawa autorskiego
bez uszczerbku dla prawa do utworu
pierwotnego może być opracowanie
cudzego dzieła,
w szczególności takie formy,
jak tłumaczenie, przeróbka,
adaptacja.
UTWÓR jest przedmiotem prawa
autorskiego w wersji ukończonej jak
i w postaci nieukończonej, a twórcy
przysługuje ochrona niezależnie od
spełnienia jakichkolwiek formalności.
Oznacza to, że prawnoautorską ochroną
objęte są np. szkice, projekty utworu
nieukończonego.
Jak wskazują przepisy prawa autorskiego, ochroną jest
objęty sposób wyrażenia, natomiast prawnoautorską
ochroną ustawa nie obejmuje: pomysłów, idei, metod,
procedur itp.
Oznacza to, że spod ochrony zostały wyłączone wszelkie
„koncepcje”. Tym samym z takiej ochrony nie będzie
np. korzystać przepis kulinarny (procedura
przygotowania potrawy). Ochrona jest jednak
przyznana wówczas, gdy pomysł, czy koncepcja
zostaje skonkretyzowana w postaci pewnej wyraźnej
formy.
Przepisy prawa autorskiego
nie przewidują ochrony pomysłu.
Może mieć to znaczenie praktyczne, wobec
organizowania np. różnych konkursów.
Podstawą prawną na jakiej ewentualnie można
byłoby dochodzić swoich praw, w przypadku
„kradzieży” pomysłu mogą być przepisy art. 23 i 24
kodeksu cywilnego, tj. ochrona dóbr osobistych
(dotyczy to np. różnego typu twórczości).
Art. 4.
Nie stanowią przedmiotu prawa
autorskiego:
1) akty normatywne lub ich urzędowe
projekty,
2) urzędowe dokumenty, materiały, znaki i
symbole,
3) opublikowane opisy patentowe lub
ochronne,
4) proste informacje prasowe.
Twórcą utworu
chronionego przez prawo autorskie może być
osoba fizyczna bądź kilka osób. Bez znaczenia
dla ochrony prawnej pozostaje: wykształcenie,
wiek, czy poczytalność twórcy (twórców).
Autorem (twórcą) może być każda osoba
fizyczna, która stworzyła dzieło – utwór
w rozumieniu prawa autorskiego. Ustawa
przyznaje twórcy dzieła, jako podmiotowi
pierwotnie uprawnionemu, osobiste prawa
autorskie i majątkowe prawa autorskie.
Twórczość pracownicza
„Jeżeli ustawa lub umowa o pracę nie
stanowią inaczej, pracodawca, którego
pracownik stworzył utwór w wyniku wykonywania
obowiązków ze stosunku pracy, nabywa z chwilą
przyjęcia utworu autorskie prawa majątkowe w
granicach wynikających z celu umowy o pracę i
zgodnego zamiaru stron”.
Art. 12
Twórczość pracownicza
Koncepcja określona w tym przepisie
przede wszystkim pozwala stwierdzić,
że pierwotnie uprawnionym jest twórca
dzieła (pracownik), a pracodawca
nabędzie prawa do dzieła, jeśli takie
zastrzeżenie będzie zawarte
w umowie o pracę.
Roszczenia pracodawcy
Przedmiotem roszczeń pracodawcy może być
więc wyłącznie prawo do utworu powstałego
w wyniku wykonywania obowiązków
pracowniczych. Takiego prawa nie ma
w stosunku do utworu stworzonego przez
pracownika, który nie miał obowiązku
w powyższym znaczeniu, ale utwór może się
wiązać z jego zawodowymi kwalifikacjami (utwór
muzyka zatrudnionego jako nauczyciel muzyki).
Roszczenia pracodawcy
Pracodawca nie nabędzie także praw
do utworu pracownika zatrudnionego
w stosunku pracy, gdy utwór nie został
stworzony w wyniku wykonania obowiązków
pracowniczych (np. matematyk
stworzy utwór muzyczny).
Autorskie prawa osobiste
Ich charakter wskazuje na szczególnego rodzaju
więź twórcy z dziełem, mówi się nawet
o pewnym „duchowym” związaniu autora
i utworu i o „ojcostwie” dzieła. Osobiste prawa
autorskie włączane są także do grupy dóbr
osobistych. Ochrona dóbr osobistych możliwa
jest więc na podstawie przepisów prawa
cywilnego (art. 23 i 24 kodeksu cywilnego)
i prawa autorskiego.
Art. 16.
Katalog autorskich praw osobistych
Zgodnie z nim, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, autorskie
prawa osobiste chronią nieograniczoną w czasie
i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy
z utworem, a w szczególności prawo do:
1) autorstwa utworu;
2) oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub
pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo;
3) nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego
rzetelnego wykorzystania;
4) decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu
publiczności;
5) nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.
Autorstwo dzieła a plagiat
Plagiat to przypisanie sobie
autorstwa utworu przez inny podmiot, niż
rzeczywisty twórca. Pojęcie plagiatu nie zostało
zdefiniowane w przepisach ustawy, ale oznacza
przywłaszczenie sobie cudzego dzieła
i rozpowszechnianie go pod własnym
nazwiskiem.
Zgodnie z polskimi przepisami plagiat (został
uznany za przestępstwo.
Art. 23.
Dozwolony użytek osobisty
oznacza, że bez zezwolenia twórcy wolno
nieodpłatnie korzystać z już rozpowszechnionego
utworu w zakresie własnego użytku osobistego.
Obejmuje on korzystanie z pojedynczych egzemplarzy
utworów przez krąg osób pozostających w związku
osobistym, w szczególności pokrewieństwa,
powinowactwa lub stosunku towarzyskiego.
Zakres użytku osobistego nie został w ustawie
doprecyzowany, polega on jednak na
korzystaniu z dzieł dla własnych, osobistych potrzeb
(nawet naukowych, czy zawodowych).
Dozwolony użytek publiczny
/użytek szkolny/
Szkoła /instytucja oświatowa/ może korzystać
z utworów w celach dydaktycznych (tzw użytek
szkolny) na szczególnych zasadach. Uprawnienia te
mieszczą się w tzw. dozwolonym użytku publicznym
– jest ustawowe zezwolenie na korzystanie z utworów
dla realizacji określonych celów, np. celu dydaktycznego
przez określone podmioty, tym instytucje oświatowe. Polega
na wykorzystywaniu cudzego utworu (książki,
artykułu, filmu, muzyki itd.) bez potrzeby uzyskania
zezwolenia jego autora i bez stosownej opłaty.
Cel dydaktyczny
– to „takie wykorzystywanie utworu,
które związane jest z nauczaniem,
czyli zamierzonym działaniem
nauczyciela ukierunkowanym na
wyposażenie uczniów w wiedzę
i kształtowanie umiejętności.”
Zasady korzystania z utworów i ich
zwielokrotniania (kopiowania)
dla celów dydaktycznych:
• „Można korzystać z całego utworu, natomiast
zwielokrotnić można tylko jego fragment. Można
korzystać np. z podręcznika, atlasu, mapy, utworu
muzycznego, filmowego, literackiego itp. (również przy np.
organizowaniu konkursów, wystaw, imprez). Zwielokrotnić
można jedynie fragment tych utworów (fragment książki,
filmu, mapy). W praktyce często trudno określić, co jest
fragmentem a co całością (np. zbiór wierszy).”
• Można wykorzystać fragment, np.
podręcznika, książki, artykułu, można go
przetłumaczyć.
• Można korzystać z programów
radiowych i telewizyjnych i je
zwielokrotniać (we fragmentach) poprzez:
korzystanie w czasie rzeczywistym lub po
uprzednim nagraniu.
• Utwór można zwielokrotnić (kopiować) różnymi
technikami: reprograficzną (kopia papierowa),
drukowanie, digitalizacja, kopiowaniu wersji
elektronicznej przy wykorzystaniu wszelkich
technik, cyfrowej transmisji danych etc.
• Można korzystać i zwielokrotniać tylko utwory
rozpowszechnione (wcześniej opublikowane)
czyli nie wolno używać np. filmów przed ich
premierą, książek przed publikację etc.
• Zakres korzystania i zwielokrotniania
(czas filmu, grono odbiorców, liczba
egzemplarzy itp.) wyznaczony powinien
być przez cel jakiemu ma służyć –
nauczanie.
• Egzemplarze zwielokrotnione mogą
być wykorzystywane wyłącznie
nieodpłatnie.
Należy podać twórcę i źródło pochodzenia
utworu.
- Korzystając np. z encyklopedii trzeba podać jej tytuł,
wydawcę, miejsce i rok wydania oraz stronę.
- Korzystając z artykułu: imię i nazwisko autora, tytuł
czasopisma, rocznik, numer zeszytu, strony.
- Korzystając z nagrania, trzeba poinformować skąd
pochodzi, podać nazwę organizacji radiowej lub
telewizyjnej i datę nadania.
- Wykorzystując utwór audiowizualny: podać nazwę
producenta, informację o współtwórcach oraz dane o jego
utrwaleniu.
- Wykorzystując materiały z Internetu należy podać
autora, stronę WWW oraz datę wersji tej strony.
Programy komputerowe
są całkowicie wyłączone spod
omawianej regulacji. Nie można z nich
nawet w celach dydaktycznych
korzystać a ani ich zwielokrotniać bez
określonej licencji.
Powyższe zapisy nie obejmują możliwości
zamieszczania materiałów edukacyjnych na
stronie internetowej. Np. stworzona przez
nauczyciela prezentacja multimedialna
zawierająca utwory (obrazy, utwory muzyczne,
literackie itp.) mogą być prezentowane na
zajęciach na zasadach „użytku szkolnego”, jednak
umieszczenie jej na stronie internetowej szkoły
wymaga zgody autorów tych utworów (jeśli
obejmują je prawa autorskie).
Ochrona wizerunku
Art. 81.
1. Rozpowszechnianie wizerunku wymaga zezwolenia
osoby na nim przedstawionej. W braku wyraźnego
zastrzeżenia zezwolenie nie jest wymagane, jeżeli osoba
ta otrzymała umówioną zapłatę za pozowanie.
2. Zezwolenia nie wymaga rozpowszechnianie
wizerunku:
1) osoby powszechnie znanej, jeżeli wizerunek wykonano
w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznych, w
szczególności politycznych, społecznych, zawodowych,
2) osoby stanowiącej jedynie szczegół całości takiej jak
zgromadzenie, krajobraz, publiczna impreza.
Licencja Creative Commons
„Prawo autorskie nie nadąża za rozwojem technologicznym
i ekspansją kreatywności. Obowiązująca automatycznie reguła
„wszystkie prawa zastrzeżone” kłóci się z zasadami cyfrowego
świata. Licencje Creative Commons to zestaw gotowych
narzędzi prawnych skierowanych do twórców i odbiorców.
W myśl zasady „pewne prawa zastrzeżone” twórca sam określa
warunki, na których udostępnia swoje utwory – ograniczenia
i swobody dla odbiorcy swoich dzieł. Jest to alternatywa wobec
reguły PA „wszystkie prawa zastrzeżone”, która ogranicza –
często niepotrzebnie – możliwość twórczego korzystania z dóbr
kultury.”
Źródło: http://creativecommons.pl
Wolne i Otwarte Oprogramowanie
Wioowszkole to projekt, którego celem jest popularyzacja
rozwiązań WiOO w szkolnictwie.
„Wolne i Otwarte Oprogramowanie umożliwia darmowe
użytkowanie zróżnicowanych, a przy tym przyjaznych
użytkownikowi narzędzi, które można swobodne kopiować,
używać i przekazywać innym. Nauczyciel i uczeń korzystają z
tego samego oprogramowania, przy czym nie są ograniczeni do
jednego środowiska pracy. Systemy linuksowe nie zwiększają
znacząco swoich wymagań sprzętowych, dzięki czemu mogą
być instalowane na starszych komputerach, co pozwala
zaoszczędzić środki finansowe.”
Źródło: http://www.wioowszkole.org
Odpowiedzialność karna
wynika z naruszenia autorskich praw
osobistych lub majątkowych i jest
przewidziana ustawą o prawie autorskim
lub innymi przepisami karnymi.
W takim przypadku wystarczy złożyć ustne
lub pisemne zawiadomienie o popełnieniu
przestępstwa z wnioskiem o ściganie
i ukaranie sprawcy.
Dziękuję.
Opracowanie: Ewa Nawrocka
Źródła: tekst ustawy PA, opracowanie - Jarosław Marszalik,
www.zste.myslenice.pl/biblioteka/prawo-autorkie-w-szkole;
www.wioowszkole.org; http://creativecommons.pl /18.03.2013/;
materiały pozyskane w czasie studiów podyplomowych „Kształcenie
zdalne w edukacji”, UMCS Lublin 2009-2010.