Transcript linku

OCHRONA PRAWNA
TWÓRCZOŚCI NAUKOWEJ
Piotr Zawadzki, Departament Prawa Własności Intelektualnej,
Mediów i Nowych Technologii
Warszawa, 17 kwietnia 2012 roku
ZAKRES PREZENTACJI
Zakres
 Prawa autorskie do twórczości naukowej (majątkowe i niemajątkowe);
 Prawa osobiste do (wyników) badań niebędących utworami.
Wyłączenia
 Szeroko pojęte prawo patentowe – rejestracja wynalazków i ochrona wynalazków
(wzorów użytkowych) dzięki patentom (prawom ochronnym);
 Inne prawa własności przemysłowej – znaki towarowe, wzory przemysłowe,
topografie układów scalonych, oznaczenia geograficzne, chronione odmiany
roślin itp.;
 (Nowe) zasady finansowania badań naukowych oraz ich wpływ na prawa
własności przemysłowej.
www.hoganlovells.com
2
ZAŁOŻENIA PREZENTACJI
Zastrzeżenia wstępne
 Prawo posługuje się nieprecyzyjnym instrumentem – językiem;
 Prawo autorskie nie jest ani jasne, ani wyczerpujące, ani
precyzyjne, ani "na czasie";
 Uogólnienia są bardzo trudne, a konkretne odpowiedzi najczęściej
wymagają pomocy biegłego.
Ryzyko prawne
 Redukuje je znajomość prawa;
 Minimalizują umowy/zgody/oświadczenia;
 Nic nie wyłącza w 100%.
www.hoganlovells.com
3
DEFINICJE OGÓLNE
Twórczość naukowa – proces i wynik intelektualnej
działalności człowieka w obszarze nauki.
Ochrona twórczości naukowej – ochrona swobody (wolności)
decydowania o postaci i losach twórczości.
Prawa do twórczości naukowej (dualizm praw własności
intelektualnej)
 Majątkowe – zbywalne prawa pozwalające na ekonomiczną
eksploatację twórczości (przez korzystanie,
rozporządzanie/obciążanie);
 Osobiste (niemajątkowe) – niezbywalne prawa chroniące
więź między twórcą a dziełem, stosunek do dzieła, autorstwo
dzieła itd.
www.hoganlovells.com
4
UTWORY (Prawo autorskie)
Utwór
 Każdy przejaw działalności twórczej (oryginalnej, kreacyjnej…) o
indywidualnym (niepowtarzalnym, swoistym…) charakterze, ustalony w
jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu
wyrażenia.
„Nie jest utworem w rozumieniu prawa autorskiego opracowanie stanowiące
jedynie zastosowanie wiedzy technicznej, choćby wysokospecjalistycznej,
jeżeli jego treść jest z góry zdeterminowana obiektywnymi warunkami i
wymaganiami technicznymi oraz charakterem realizowanego
(rozwiązywanego) problemu (zadania) technicznego"
(wyrok SA w Poznaniu z 9 listopada 2006 r., I ACa 490/06).
Przedmiot ochrony
 Wyłącznie sposób wyrażenia;
 Nie są objęte ochroną odkrycia, idee, procedury, metody i zasady działania
oraz koncepcje matematyczne.
Długotrwała ochrona bez żadnych formalności
www.hoganlovells.com
5
AUTORSKIE PRAWA OSOBISTE
Autorskie prawa osobiste obejmują prawo do
 autorstwa utworu,
 wskazania nazwiska/pseudonimu lub anonimowości,
 nienaruszalności treści i formy utworu,
 rzetelnego wykorzystania utworu,
 decydowania o pierwszym publicznym udostępnieniu
utworu,
 nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.
Autorskie prawa osobiste przysługują zawsze
i wyłącznie autorowi będącemu osobą fizyczną
www.hoganlovells.com
6
AUTORSKIE PRAWA MAJĄTKOWE
Autorskie prawa majątkowe obejmują prawo do
 korzystania z utworu,
 rozporządzania utworem (m.in. sprzedaży) lub
obciążania (m.in. licencjonowania),
 wynagrodzenia za korzystanie z utworu.
Przysługują twórcy, chyba że
 jest pracownikiem, a umowa o pracę nie stanowi inaczej
(dot. tzw. utworów pracowniczych),
 przeniósł prawa na inną osobą lub taka osoba je
odziedziczyła.
www.hoganlovells.com
7
TWÓRCA
• Twórca – osoba fizyczna, która wniosła wkład
twórczy;
• Prawa autorskie pochodzą z autorstwa (z faktu
wkładu twórczego – możliwe powództwo);
• Domniemywa się, że twórcą jest osoba, której
nazwisko w tym charakterze uwidoczniono na
egzemplarzach utworu lub której autorstwo podano
do publicznej wiadomości (domniemanie
wzruszalne – możliwe powództwo).
www.hoganlovells.com
8
WSPÓŁTWÓRSTWO, cz. 1
 Utwór współautorski – wynik działalności osób, które współdziałają w
celu jego stworzenia
 Współtwórcom przysługuje prawo autorskie wspólnie. Domniemywa się,
że wielkości udziałów są równe (domniemanie wzruszalne – możliwe
powództwo)
 Współtwórczość jest kwestią faktów - realnego udziału w powstanie
dzieła (możliwe powództwo o ustalenie na podstawie wkładów pracy
twórczej)
 Nie można umówić się co do współtwórstwa (a jedynie wspólnie tworzyć
w porozumieniu o wspólnej pracy)
 Kierownictwo jednostki (instytutu, katedry, zespołu), inspiracja, krytyka,
polecenie służbowe itp. nie przesądzają o współtwórstwie
www.hoganlovells.com
9
WSPÓŁTWÓRSTWO, cz. 2
Wprowadzenie do utworu będącego podręcznikiem akademickim
poprawek niemających charakteru merytorycznego, a jedynie
stylistyczny czy korektorski, nie jest przejawem działalności twórczej i nie
uzasadnia przyznania osobie, która ich dokonała, przymiotu współtwórcy
utworu.
(wyrok SN 7.11.2003 V CK 391/2002)
Weryfikacja pracy naukowej polegająca na usunięciu z niej wątpliwych
naukowo fragmentów uprawnia do współautorstwa.
(wyrok SN z dnia 25 maja 2011 r. II CSK 527/10)
Rozstrzygnięcie tego, czy promotor pracy dyplomowej może być
uznawany za jej współtwórcę z konsekwencjami wynikającymi z
przepisów o prawie autorskim, wymaga wiedzy specjalnej, a nie opartej
jedynie na praktyce zawodowej organu podatkowego.
(wyrok WSA w Szczecinie z dnia 26 stycznia 2005 r., SA/Sz 2327/03)
www.hoganlovells.com
10
WSPÓŁTWÓRSTWO, cz. 3
Współtwórczość w rozumieniu prawa autorskiego nie zachodzi, gdy
współpraca określonej osoby nie ma charakteru twórczego, lecz
pomocniczy, chociażby umiejętność wykonywania czynności pomocniczych
wymagała wysokiego stopnia wiedzy fachowej, zręczności i inicjatywy
osobistej.
Współtwórczość wynikająca ze współpracy przy tworzeniu dzieła kilku osób,
nie może powstać niezależnie od woli twórców, musi bowiem istnieć, choćby
dorozumiane, wynikające z czynności konkludentnych, porozumienie
współtwórców co do stworzenia wspólnym wysiłkiem wspólnego dzieła.
Osoba, która przy tworzeniu obiektu fotograficznego wykonuje tylko
czynności techniczne obsługi sprzętu fotograficznego ściśle według
wskazówek twórcy, nie jest współtwórcą.
(wyrok SN z dnia 5 lipca 2002 r. III CKN 1096/00)
www.hoganlovells.com
11
SZCZEGÓLNE PRAWA INSTYTUCJI
NAUKOWYCH, cz. 1
Utwory pracownicze

Prawa do tzw. utworów pracowniczych (o ile istnieje stosunek pracy – umowa o pracę, powołanie,
mianowanie) nabywa pracodawca – nie dotyczy utworów naukowych.
Utwory naukowe

Pierwszeństwo instytucji naukowej do opublikowania utworu naukowego pracownika, który stworzył
ten utwór w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy (za wynagrodzeniem).
Pierwszeństwo wygasa jeżeli w ciągu sześciu miesięcy nie zawarto z twórcą umowy o wydanie
utworu albo jeżeli w okresie dwóch lat od daty jego przyjęcia utwór nie został opublikowany;

Prawo korzystania z utworu naukowego (bez odrębnego wynagrodzenia) oraz jego udostępniania
osobom trzecim, jeżeli to wynika z uzgodnionego przeznaczenia utworu lub zostało postanowione w
umowie.
"Utwory studenckie"

Pierwszeństwo uczelni do opublikowania pracy dyplomowej studenta (za wynagrodzeniem). Jeżeli
uczelnia nie opublikowała pracy dyplomowej w ciągu 6 miesięcy od jej obrony, student, który ją
przygotował, może ją opublikować, chyba że praca dyplomowa jest częścią utworu zbiorowego.
www.hoganlovells.com
12
SZCZEGÓLNE PRAWA INSTYTUCJI
NAUKOWYCH, cz. 2
Prawa instytucji naukowej do utworów naukowych
 Pierwsza publikacja / decyzja o miejscu i formie tej publikacji (za
wynagrodzeniem);
 Udostępnianie pracownikom, studentom, doktorantom uczelni, w tym
umieszczanie utworu w sieciach komputerowych z ograniczonym dostępem (bez
wynagrodzenia);
 Polecenie przekazania utworu (np. skryptu) innemu pracownikowi naukowemu w
celu prowadzenia zajęć dydaktycznych (bez wynagrodzenia, z poszanowaniem
praw osobistych);
 Korzystanie z utworu do celów pozanaukowych lub przez inne jednostki niż
jednostka zatrudniająca (za wynagrodzeniem).
Prawa uczelni do "utworów studenckich"
 Publikacja prac licencjackich (inżynierskich) i magisterskich (z poszanowaniem
praw osobistych i prawa do wynagrodzenia);
 Prace doktorskie doktorantów???
www.hoganlovells.com
13
WYKORZYSTANIE CUDZYCH UTWORÓW –
DOZWOLONY UŻYTEK (przykłady)
Dozwolony użytek
 Dozwolony użytek osobisty (bez dodatkowego wynagrodzenia);
 Instytucje naukowe i oświatowe mogą, w celach dydaktycznych lub badawczych
korzystać z rozpowszechnionych utworów w oryginale i w tłumaczeniu oraz
sporządzać w tym celu egzemplarze fragmentów rozpowszechnionego utworu
(bez dodatkowego wynagrodzenia);
 Biblioteki, archiwa i szkoły mogą (bez dodatkowego wynagrodzenia) udostępniać
nieodpłatnie egzemplarze utworów rozpowszechnionych, sporządzać ich
egzemplarze w celu uzupełnienia, zachowania lub ochrony własnych zbiorów i
in.;
 Wolno w celach dydaktycznych i naukowych zamieszczać rozpowszechnione
drobne utwory lub fragmenty większych utworów w podręcznikach, wypisach,
antologiach (za wynagrodzeniem).
www.hoganlovells.com
14
PRAWO CYTATU, cz. 1
Cytat
 przytoczenie, w całości lub w części, cudzej pracy.
Cytat legalny
 Dotyczy utworu rozpowszechnionego;
 Wymaga podania twórcy i źródła;
 Spełnia określony cel - analiza krytyczna, nauczanie, wyjaśnianie, prawa
gatunku twórczości (zob. parodia, kabaret, karykatura);
 Nie przekracza pewnych granic objętościowych (brak ogólnych kryteriów
ilościowych) - cytat nie może prowadzić do reprodukcji dzieła, naruszać
normalnego korzystania z utworu lub godzić w słuszne interesy twórcy;
 Nie zniekształca myśli autora i nie wywołuje fałszywego wyobrażenie o
dziele, z którego fragment został zapożyczony nawet bez zmiany treści
(prawa osobiste)/
www.hoganlovells.com
15
PRAWO CYTATU, cz. 2
Przekroczenie prawa cytatu:
 Przekroczenie granic objętości lub celu;
 Brak odpowiedniego oznaczenia przejętego
fragmentu, uniemożliwiający zorientowanie się, że
to cudza twórczość (plagiat);
 Niewłaściwe oznaczenie twórcy i źródła –
naruszenie osobistych praw autorskich (nie
wystarczy wskazanie dzieła w zestawieniu
literatury).
www.hoganlovells.com
16
OSOBISTE I MAJĄTKOWE PRAWA
DO BADAŃ NIEBĘDĄCYCH UTWORAMI
Twórczość naukowa jako dobro osobiste
 Art. 23. Kodeksu cywilnego: Dobra osobiste człowieka, jak w szczególności
zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko (…), twórczość
naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną
prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach;
 Twórczość naukowa to także wyniki pracy naukowej, nawet gdy nie stanowią
utworu w rozumieniu Prawa autorskiego;
 Twórca (naukowiec) może żądać ujawnienia swojego wkładu w proces naukowy
(badania) i uzyskane wyniki.
Prawa do bazy danych
 Baza danych – zbiór danych zgromadzonych według określonej systematyki lub
metody, indywidualnie dostępnych w jakikolwiek sposób, wymagający istotnego,
co do jakości lub ilości, nakładu inwestycyjnego w celu sporządzenia, weryfikacji
lub prezentacji jego zawartości;
 Prawo do bazy danych jest majątkowe;
 Baza danych może być utworem.
www.hoganlovells.com
17
SANKCJE
Roszczenia cywilnoprawne
 zaniechanie naruszeń,
 usunięcie skutków naruszeń,
 naprawienie wyrządzonej szkody (także jako 2/3-krotność należnego
wynagrodzenia licencyjnego),
 wydanie uzyskanych korzyści,
 ogłoszenie w prasie oświadczenia o odpowiedniej treści i formie lub podanie do
publicznej wiadomości orzeczenia sądu,
 różne formy zadośćuczynienia (przeprosiny, zadośćuczynienie pieniężne, wpłata
na cel społeczny/Fundusz Promocji Twórczości).
Sankcje karne (m.in. za):
 przywłaszczenie albo wprowadzenie w błąd co do autorstwa (ściągane z urzędu),
 rozpowszechnianie cudzego utworu (na wniosek),
 utrwalanie lub zwielokrotnianie cudzego utwory w celu rozpowszechnienia (na
wniosek, jeżeli incydentalnie).
www.hoganlovells.com
18
PODSUMOWANIE
 Twórczość jest kwestią faktów (choć wymaga
dowodzenia)
 Instytucja naukowa nie uzyskuje automatycznie praw do
twórczości naukowej jej członków
 Istotny jest:
- status twórcy (pracownik, zleceniobiorca, student, doktorant)
- status instytucji (naukowa)
- rodzaj utworu (naukowy)
 Prawa osobiste (dobra osobiste) są niezbywalne
www.hoganlovells.com
19
DANE KONTAKTOWE
Piotr Zawadzki
Prawnik
Tel.: 022 529 8628
[email protected]
www.hoganlovells.com
20
www.hoganlovells.com
Hogan Lovells has offices in:
Abu Dhabi
Alicante
Amsterdam
Baltimore
Beijing
Berlin
Brussels
Budapest*
Caracas
Colorado Springs
Denver
Dubai
Dusseldorf
Frankfurt
Hamburg
Hanoi
Ho Chi Minh City
Hong Kong
Houston
Jeddah*
London
Los Angeles
Madrid
Miami
Milan
Moscow
Munich
New York
Northern Virginia
Paris
Philadelphia
Prague
Riyadh*
Rome
San Francisco
Shanghai
Silicon Valley
Singapore
Tokyo
Ulaanbaatar
Warsaw
Washington DC
Zagreb*
"Hogan Lovells" or the "firm" is an international legal practice that includes Hogan Lovells International LLP, Hogan Lovells US LLP and their affiliated businesses.
The word "partner" is used to describe a partner or member of Hogan Lovells International LLP, Hogan Lovells US LLP or any of their affiliated entities or any employee or consultant with equivalent standing. Certain individuals, who are
designated as partners, but who are not members of Hogan Lovells International LLP, do not hold qualifications equivalent to members.
For more information about Hogan Lovells, the partners and their qualifications, see www.hoganlovells.com.
Where case studies are included, results achieved do not guarantee similar outcomes for other clients. Attorney Advertising.
© Hogan Lovells 2012. All rights reserved.
*Associated offices