بسم هللا الرحمن الرحیم كارگاه مباني تدبر و تفسير قرآن تدوين و اجرا : دكتر ولي هللا نقي پورفر عضوهيئت علمی دانشگاه قم : V-naghipoor @ qom.ac.ir اهداف.
Download ReportTranscript بسم هللا الرحمن الرحیم كارگاه مباني تدبر و تفسير قرآن تدوين و اجرا : دكتر ولي هللا نقي پورفر عضوهيئت علمی دانشگاه قم : V-naghipoor @ qom.ac.ir اهداف.
بسم هللا الرحمن الرحیم كارگاه مباني تدبر و تفسير قرآن تدوين و اجرا :دكتر ولي هللا نقي پورفر عضوهيئت علمی دانشگاه قم: V-naghipoor @ qom.ac.ir اهداف کارگاه: -1آشنايی با شيوه های کاربــــردی تفسير قرآن -2آشنايی با راههای دستيـــابی به روشهای کاربردی ترجمه قرآن -3شناخت روشهای استفاده از مفــــاهيم و تعبيرات قرآنی در تدبر و تفسير قرآن سير منطقي مبانی تدبر و تفسير : شخصيت قرآن و اهل بيت (ع) مفاهيم ارتبا ط با قرآن زمينه هاي تدبر و تفسير شرايط تدبر و تفسير ترجمه قرآن اصول و قواعد ترجمه مکتب تفسيری قرآن اصول و قواعد تفسير قرآن نمونه هاي تدبر وتفسير ( )1شناخت شخصيت قرآن و اهل بيت(ع) در عالم خلقت: .1آيه هللا العظمي: .2كلمه هللا العليا در عالم بشريت: .1طبابت الهي .2تنها راه قرب به خدا در عالم آخرت: .1شفاعت كبري .2شكايت عظمي ) (1شناخت شخصيت قرآن و اهل بيت(ع) در عالم خلقت .1-1شؤونات قران و أهل بيت(ع) : آيه هللا العظمي: كلمه هللا العليا: .2-1أهل بيت (ع) ،مباشر با حقيقت قرآن ،و قرآن مجسم: ”إنه لقرآن کريم فی کتاب مکنون اليمسه إال المطهرون“(واقعه)/ ”إنما يريدهللا ليذهب عنکم الرجس أهل البيت و يطهرکم تطهيرا“ .3-1أثر شؤونات ،واليت مطلقه تکوينی: حقيقت قرآن ،منشأ إعجاز حسی أنبياء و أولياء معصوم(ع): “ و لو أن قرآنا سيرت به الجبال أو قطعت به االرض أو کلم به الموتی ” ” قال الذی عنده علم من الکتاب أنا آتيک به قبل أن يرتد اليک طرفک“ ( )1شناخت شخصيت قرآن و اهل بيت(ع) در عالم خلقت قرآن و أهل بيت (ع)،عدل يکديگر و دو معجزه أبدی إسالم: ” و يقول الذين کفروا لست مرسال ،قل کفی باهلل شهيدا بينی و بينکم و من عنده علم الکتاب ”(رعد)43/ ” إنی تارک فيکم الثقلين کتاب هللا و عترتی...ما إن تمسکتم بهما لن تضلوا أبدا و لن يفترقا حتی يردا علی الحوض“ أهل بيت(ع) ،صاحب علم به کل کتاب إعجاز إلهی(حقيقت قرآن) و برتر از مقام أنبياء اولوالعزم(ع): ” و کتبنا له فی االلواح من کل شئ موعظة ( “...اعراف)145/ ” ...و ألحل لکم بعض الذی حرم عليکم ( “...آل عمران)50/ ” ...وأنزلنا عليک الکتاب تبيانا لکل شئ ( “...نحل)89/ ) (1شناخت شخصيت قرآن و اهل بيت(ع) در عالم بشريت .1 .2 .1 .2 طبابت الهي: قرآن ،نسخه درمان أهل بيت (ع) ،طبيبان إلهی تنها راه قرب به خدا: إنحصار حقانيت در قران به جهت فقدان کتب آسمانی إرجاع به قرآن درصورت پيدا شدن کتب آسمانی إيمان به کليت قرآن ،شرط مسلمانی : ) (1شناخت شخصيت قرآن و اهل بيت(ع) در عالم آخرت شفاعت كبري شكايت عظمي ( )2مفاهيم ارتباط با قرآن قرائت تالوت :درس ،تمسيك ،استمساك ترتيل استماع و انصات :وعي تدبر :تفكر ،عقل ،تفقه ،فقه ،فهم ،علم ،عرفان ،تذكر و. تفسير :تبيين ،تفصيل ،تصريف ،توصيل ،تييسير ،تعليم تأويل .1قرائت:مطالعه کردن:درک معنی توأم باتلفظ لزوم ايمانی قرائت: “فاقرءوا ماتيسر من القرآن“(مزمل)20/ اشتداد التزام در لحظات مشکالت و بالءها: “علم ان سيکون منکم مرضی وءاخرون يضربون فی االرض...و ءاخرون يقاتلون فی سبيل هللا فاقرءوا ما تيسر منه و اقيمواالصلوة(“...مزمل)20/ در کيفيت ،حد اقل حضور قلب: “ما تيسر منه لکم فيه خشوع القلب و صفاء السر““.امام رضا(ع)“ در کميت ،حد اقل ده آيه در شبانه روز: “من قرأ عشر آيات فی ليلة لم يکتب من الغافلين“(ص) احسن قرائت ،از آن قاری خدا ترس: “سئل النبی(ص)اي الناس احسن صوتا بالقرآن؟ قال(ص) :من اذا سمعت قراءته رأيت انه يخشی هللا“ -2تالوت:قرائت به قصد عمل و يا ملتزم به عمل تالوت ،شرط ايمان“:الذين آتيناهم الکتاب يتلونه حق تالوته اولئک يؤمنون به ومن يکفر به فاولئک هم الخاسرون“(بقره)121/ تالوت ،ال ينفک از عمل“:أتأمرون الناس بالبر و تنسون انفسکم و انتم تتلون الکتاب أفال تعقلون“(بقره)44/ ”درس قرآن“:کهنه کردن قرآن:مطالعه مکرر قرآن ،و رجوع مکرر به قرآن ”درس قرآن“،نتيجه تالوت ،و تکليف هر مسلمان“:الم يؤخذ عليهم ميثاق الکتب اال يقولوا علی هللا اال الحق ودرسوا مافيه“(اعراف)169/ ”تمسيک به قرآن“ :به کثرت و شدت،و با قوت قلبی و جسمی ،به قرآن دست يا زيدن . ” تمسيک به قرآن“ و ”اقامه صلوة“ دو شرط اساسی اصالحات در جامعه“ :والذين يمسکون بالکتاب و اقامواالصلوة انا النضيع اجر المصلحين“ (اعراف)170/ -3 ترتيل قرآن:تنظيم بسيار زيبا بر اساس استوار وهدف متعالی ترتيل قرآن ،فعل خدا“:و رتلناه ترتيال“(فرقان)32/ تنظيم قرآن ،سه جلوه اعجاز الهی :لفظ ،معنی ،و موسيقا .1اعجاز در لفظ :فصاحت و بالغت .2اعجاز درمعنی :الهيات ،علوم انسانی ،و تجربی ،پيشگوئيها .3اعجاز درموسيقا :هم آهنگی ميان لفظ و معنی ترتيل پيامبر(ص)،تبعيت از ترتيل خدا“:ورتل القرآن ترتيال“ حق ترتيل درشأن معصوم(ع):کار پيامبر گونه و رافع ثقل رسالت ترتيل موسيقايی ،اولين جلوه از اعجاز قرآن: ترتيل موسيقايی پيامبر(ص) ،سيطره بر مشاعر مخاطب: “انا سنلقی عليک قوال ثقيال“(مزمل)5/ “ فقال ان هذا اال سحر يؤثر“(مدثر)24/ -3ترتيل قرآن ناکامی دشمنان در خنثی کردن اثر ملکوتی ترتيل پيامبر(ص): “قال الذين کفروا التسمعوا لهذا القرآن والغوا فيه لعلکم تغلبون“(فصلت)/ سياست اضطراری فرار از صحنه قرائت پيامبر(ص) : “...واذا ذکرت ربک فی القران وحده ولوا علی ادبارهم نفورا“ (اسراء)46/ حذف ”بسم هللا ،“...تالش بنی اميه :در جهت به فراموشی سپردن خاطره تلخ فرارهای خفت بار :نماز بدون بسم هللا اهل سنت ترتيل مؤمنان ،تنزل ترتيل معصوم (ع): .1ترتيل مو سيقايی .2ترتيل معنايی ترتيل مؤمنان -1:ترتيل موسيقايی .1رعايت مخارج حروف “ :تعلموا القرآن بعربيته(.“...ص) .2رعايت قواعد زيبا خوانی :تجويد و الحان عرب: “اقرءوا القرآن بالحان العرب و اصواتها واياکم لحون اهل الفسق و الکبائر.“... “امام صادق(ع)“ .3رعايت وقف و ابتداء“:الترتيل اداء الحروف و حفظ الوقوف“. “علی(ع)“ .4پرهيز از شتاب در قرائت” :و ال يکن هم احدکم آخر السوره“ .5تداوم و پيوستگی در قرائت: ”اي االعمال افضل؟قال :الحال المرتحل ،قلت :و ما الحال المرتحل ؟ ،قال :فتح القرآن و ختمه “ .“...امام سجاد(ع)“ تفسير آيه ترتيل در روايات” :بينه تبيانا و ال تهذه هذاالشعر وال تنثره نثرالرمل و لکن قفوا عند عجائبه و اقرعوا به قلوبکم القاسيه و اليکن هم احدکم آخر السوره““.علی(ع)“ ترتيل مؤمنان -2 :ترتيل معنايی .1توجه به نظم و چينش آيات و طرح سؤال در سه حوزه ترجمه، تفسير ،و تأويل: .2تأنی در سؤاالت و تدبر درپاسخ يابی بر اساس منابع معتبر (ادبيات ،قرآن ،سنت معصوم ،عقل ،و )...و جمع بندی نهايی. .3خود را مخاطب پيام قرآن ديدن : ”انت تقرءالقرآن ما نهاک فإذا لم ينهک فلست تقرءه“(ص) .4محزون کردن جان خويش ” :يحزنون به انفسهم ” .5جستجو در آيات برای استخراج داروی درد خويش: ” و يستثيرون به دواء دائهم ““.علی(ع)“ -4استماع و انصات:سکوت ظاهری ،گوش سپردن توأم با خشوع ،و تمرکز باطنی : سکوت ظاهری و تمرکز باطنی دو مرتبه از انصات: ” وإذ صرفنا اليک نفرا من الجن يستمعون القرآن فلما حضروه قالوا انصتوا“... (احقاف)29/؛ ”و إذا قرئ القرآن فا ستمعوا له و انصتوا لعلکم ترحمون“ (اعراف)204/ خشوع و انقياد قلبی ،شرط استماع“:استمعوا له :“...استمعوه خاشعين له: “ ألم يأن للذين آمنوا ان تخشع قلوبهم لذکر هللا و ما نزل من الحق“ ابراز احساسات در خالل قرائت ،خالف ادب و عامل محروميت : “لعلکم ترحمون“ “:سمعت ابا عبد هللا يقول :يجب اإلنصات للقرآن فی الصلوة و غيرها و إذا قرئ عند ک القران وجب عليک اإلنصات و اإلستماع“ اثر استماع قرآن :شوک معنوی ،مو بر تن راست شدن،سپس آرامش بدنی وقلبی: “هللا نزل احسن الحديث کتابا متشابها مثانی تقشعر منه جلود الذين يخشون ربهم ثم تلين جلودهم و قلوبهم الی ذکر هللا ذلک هدی هللا(“...زمر)23/ -5تدبر :ژرف انديشی و عاقبت انديشی آثار تدبر:دست يابی به برکت قرآنی “:کتاب أنزلناه إليک مبارک ليدبروا آياته و ليتذکر أولوااأللباب“(ص)29/ .1درک اعجاز قرآن“:أفاليتدبرون القرآن و لو کان من عند غير هللا لوجدوا فيه إختالفا کثيرا“( نساء)82/ .2إزدياد معرفت و إيمان“:إنما المؤمنون الذين إذا ذکر هللا وجلت قلوبهم وإذا تليت عليهم آياته زادتهم إيمانا و(“...انفال)2/ موانع تدبر“:أفال يتدبرون القرآن أم علی قلوب أقفالها؟“(محمد)24/ .1إرتکاب گناه .2غفلت از آخرت .3تجمل گرايی و دنيازدگی -5تدبر :ژرف انديشی و عاقبت انديشی عوامل تقويت تدبر: .1 .2 .3 .4 .5 .6 .7 .8 أنس با قرآن أنس با نماز أنس با أهل آخرت أنس با فقرآء حسن خلق عمل صالح زيارت أهل قبور بالء و مشکالت -5/1تفکر:جريان شناسايی راه های رسيدن به هدف مبانی تفکر ارزشمند: .1 ارزشمندی موضوع:رفع نياز اساسی انسان :مادی( جسمی – روانی ) ، معنوی( معرفتی – إيمانی ) ارزشمندی قاعده :برگرفته از منابع معتبر :وحی (قرآن و سنت) ،و عقل وتجربه و عرفان در طول وحی ، ارزشمندی نيت“:قل إنما أعظکم بواحدة أن تقوموا هلل مثنی و فرادی ثم تتفکروا(“...سبأ)46/ مشورت با اهل خبره مبتنی بر حل صحيح مسائل بنيادی :وجود خالق ،نياز به خالق(نبوت) ، دنيا و آخرت( مرگ و زندگی ) ،ظاهر و باطن( ملک و ملکوت ) ، -2 -3 -4 -5 -5/2عقل : کار کرد عقل:مديريت وجود انسان و جامعه: .1ارزيابی راه های رسيدن به هدف و گزينش احسن .2اعمال إراده جهت عملياتی کردن راه ( فکر) أحسن نياز عقل به وحی : .1نياز فوق عقالنی :معرفت به خود ،قله رشد ،مسير رشد ،و مرشدان الهی .2نياز عقالنی :همراهی وحی با حکم قطعی عقل:ضمانت به حکم عقل،جلوگيری از تزلزل عقل در برابر هوای نفس ،وجلوگيری از بردگی عقل در خدمت نفس ( )6تفسير:پرده برداری از چهره آيات از راه تخصصی .1 .2 .3 .4 .5 .6 مفاهيم هم خانواده تفسير : تبيين تفصيل توصيل تصريف تيسير تعليم ( )7تأويل:تطبيق آيات بر مصاديق عصر مفسر حوزه های تأويل : .1 .2 .3 .4 خواب باطن حوادث آينده قرآن شرائط تأويل : .1علم به تفسير .2علم به زمان .3إيمان و تقوی ( )3زمينه هاي ارتباط با قرآن زمان مناسب: .1قبل از طلوع .2قبل از غروب .3نيمه های شب مکان مناسب: .1 .2 .3 .4 منزل مسجد مدرسه و... حاالت مناسب ( )4مكانها وحاالت نامناسب در محل قضای حاجت عريان در حمام در بستر همسری در حالت جنابت در حالت حيض در حالت نفاس در حالت رکوع در حالت سجده ( )5کليدها و شرايط تدبر و تفسير عمومی: .1 .2 .3 .4 .5 .6 .7 علمی :استفاده از ترجمه ای دقيق و بليغ روحی و عملی :آداب تالوت قرآن: مسواک زدن طهارت داشتن رو به قبله بودن از رو خواندن قرآن دعای شروع و ختم پناهندگی به خدا (استعاذه) توسل به أسماء و صفات خدا (تسميه) ( )5کليدها و شرايط تدبر و تفسير تخصصی: علمی – اجتهادی : .1عام (تفسير ترتيبی) .2خاص(تفيسر موضوعی) روحی -عملی علمی -روحی کليدهای علمی -اجتهادی عام:تفسير ترتيبی .1 .2 .3 .4 .5 .6 .7 .8 احاطه به قرآن و روايات ذيل آيات علم به لغت قريب به عصر قرآن علم به ادبيات عرب:صرف ,نحو و بالغت علم به منطق و روشهای تحقيق علم به اصول استنباط از قرآن و حديث علم به فقه استداللی علم الحديث :مصطلحات حديث ،رجال علم به تاريخ پيامبر(ص) و اهل بيت(ع) کليدهای علمی -اجتهادی خاص:تفسير موضوعی الهيات تطبيقی قرآن: .1 .2 .3 عقائد قرآن:فلسفه و کالم ،عرفان نظری ،فلسفه تطبيقی و... اخالق قرآن :اخالق و عرفان عملی ،روانشناسی تربيتی ،فلسفه اخالق و... قصص قرآن تاريخ اديان و تاريخ تمدن ،فلسفه تاريخ و... عبادات و احکام قرآن :عبادات ملل ونحل ،احکام فردی –اجتماعی آنها و:... علوم ا نسانی تطبيقی قرآن: .1 روانشناسی در قرآن :روانشناسی رشد ،شخصيت ،ياد گيری ،کودک ،جوان ،کار ،اجتماع و... جامعه شناسی در قرآن :جامعه شناسی خانواده ،اديان و... اقتصاد در قرآن :اقتصاد خرد و کالن ،مکتبهای اقتصادی و... حقوق در قرآن :حقوق مد نی ،خصوصی ،بين الملل ،قضاء و جزاء و... مديريت در قرآن :مديريت رفتار سازمانی ،بازرگانی ،مالی ،دولتی ،استراتژيک ،آموزشی و... سياست در قرآن :علم سياست ،روابط بين الملل و... .2 .3 .4 .5 .6 .7 کليدهای علمی -اجتهادی خاص:تفسير موضوعی علوم طبيعی تطبيقی قرآن:اعجاز شبه حسی قرآن: .1 .2 .3 .4 .5 .6 .7 زيست شناسی جنين شناسی باستان شناسی زمين شناسی نجوم موسيقی و... کليدهای تخصصی روحي وعملی:صفات اولواااللباب: شهود به حقانيت قرآن“:افمن يعلم انما انزل اليک من ربک“... رسوخ در علم“:و الراسخون فی العلم يقولون آمنا به“... اهل ذکر“:الذين يذکرون هللا قياما وقعودا و علی جنوبهم“... اهل فکر“:و يتفکرون فی خلق السموات و االرض“... اهل مناجات و شب زنده داری“:ربنا ما خلقت هذا باطال“... اهل برقراری ارتباطات الهی“:و الذين يصلون ما امرهللا به“... اهل وفای به عهد“:ويوفون بعهدهللا و“... اهل خشيت از پروردگار“:ويخشون ربهم“... اهل ترس از دقت در حسابرسی “:ويخافون سوء الحساب“ کليدهای تخصصی روحي وعملی:صفات اولواااللباب اهل صبر“:والذين صبروا ابتغاء وجه ربهم“... اهل صلوة“:و اقامواالصلوه“... اهل انفاق “:و انفقوا مما رزقناهم سرا و عال نيه“... اهل دفع بدی با خوبی“:و يدرؤون بالحسنه السيئه“... اهل حقيقت طلبی“:فبشر عباد الذين يستمعون القول“... آزاد انديشي“:فيتبعون احسنه“... سعة صدر“:افمن شرح هللا صدره لالسالم“... زهد به دنيا : عشق به آخرت کليدهای تخصصی علمی – روحی()1 علم به .1 .2 .3 .4 .5 .6 زمان“:افلم يسيروا فی االرض فتکون لهم قلوب“... علم به عبرتهای روزگار“:لقد کان فی قصصهم عبرة“... علم به حوادث جهانی“: علم به فرهنگهاي جهاني علم به اقوام و ملل علم به اقوام جامعه خويش علم به مصاديق مبتال به کليدهای تخصصی علمی – روحی()2 ملکه استنباط“:و ما يذکر اال اولوااللباب“ .1 .2 .3 .4 وراثت“:رب هب لی من لدنک ذرية طيبة“... تربيت عقالني“:انا انزلناه قرآنا عربيا لعلکم تعقلون“ تالش علمي“:و الذين جاهدوا فينا لنهد ينهم سبلنا“... ايمان و تقوي(ورع)“:ان تتقوا هللا يجعل لکم فرقانا“... ( )6ترجمه قرآن: تعريف ترجمه قرآن سطوح ترجمه متون اقسام ترجمه قرآن مراحل ترجمه قرآن شرايط ترجمه قرآن شرايط مترجم قرآن .6/1ترجمه قرآن :برگردان دقيق و بليغ پيام آيات به زبان مقصد ،در حد وسع بشري .6/2سطوح ترجمه متون: .1 .2 .3 .4 .5 متن محاوره اي و روزنامه اي متن علمي متن فلسفي متن عرفاني و ادبي متن مقدس .6/3اقسام ترجمه قرآن لفظ به لفظ:ترجمه معزی؛ ولی هللا دهلوی تفسيري يا تفسير اجمالي:ترجمه الهی قمشه ای دقيق و بليغ:ترجمه مکارم شيرازی واکثر معاصرين .6/4مراحل ترجمه قرآن زبان قرآن ( مبدأ): .1لغت :ريشه +هيئت=فقه اللغة +سياق آيات= فقه اللغة قرآن .2تركيب نحوي .3تركيب بالغي زبان مقصد: .1معادل لغت .2معادل تركيب نحوي .3معادل تركيب بالغي .6/5شرائط ترجمه قرآن .1 .2 لحاظ احتماالت تركيبي قابل قبول: حسن احسن ارجاع آيات متشابه به محكمات در پاورقي ارجاع آيات احكام به رساله هاي عمليه .6/6شرائط مترجم قرآن علم اجتهاد علم به زبان مقصد مشاورت 6متخصص در مراحل ترجمه روش تفسيري قرآن به قرآن اعتقاد و التزام به اصل عدم ترادف در قرآن ()8اصول و قواعد تفسير :اصول اساسي تفسير اصول حاكم بر متن قرآن: .1حجيت ظواهر قرآن .2قابل فهم بودن براي غير معصوم .3عدم جدايي از عترت .4صيانت قرآن .5أبديت قرآن .6هدايت و تربيت فرد و جامعه .7مراتب ديانت و فهم در قرآن .8فرهنگ اصطالحات و تعريفات در قرآن .9عدم تعارض و تزاحم در قرآن .10عدم بهره مندي ظالم از قرآن ()8/1/2اصول حاكم بر متدبر ومفسر قرآن: .1صحت اصول اعتقادات .2احاطه برآيات و روايات ذيل آيات .3اتکا بر ترجمه ای دقيق و بليغ .4پاک طلبی و حقيقت جويی .5پيگيری آيات در جريان زندگی .6جسارت فکری و خالقيت و ابتکار .7مشورت با اهل قرآن و اهل علم ( )9نمونه های تدبر و تفسير سوره حمد متشابهات از قصص قرآن آيات در شان اهل بيت(ع)