Transcript Morfolojiye Giris

MORFOLOJİYE GİRİŞ
MORFEM NEDİR?

Dilde birimler:
fonem
ses (harf, işaret)
morfem
kelime
kelime grubu
cümle
metin
MORFEM NEDİR?

İlk önce şu kelimelere bakalım:
kızım,
geldin,
eğitimcide,
okuyucular,
hanımeli,
gözlükçününkiler,
Osmanlılaştıramadıklarımızdan
MORFEM NEDİR?
Morfem bir dilin en küçük anlamlı veya
görevli birimidir.
 Dilde morfemler, belli bir bilginin veya
anlamın aktarılması, yeni kelimelerin
kurulması veya sentaktik unsurlar arasında
geçici ilişkilerin kurulmasında temel yapı
unsurlarıdır.

MORFEM NEDİR?

Türk dilbiliminde bugünkü bazı eklerin
eskiden belli başlı kelimelerden geldiği
bilinmektedir. Bunların gelişmesini en eski
metinlerden beri takip edebiliriz:
yorı- > /-yor/ (okuyor)
durı- > /-Dİr/ (güzeldir)
men (> ben) > /-İm/ (alacağım)
sen > /-sİn/ (gelmişsin)

Bazı kelimeler zamanla ekleşmiştir.
MORFEM NEDİR?
Bugün bile yaşayan Türk ağızlarında bazı
kelimelerin ekleştiğini görebiliyoruz.
Örneğin, Makedonya Türk ağızlarında:
buka < bu kadar,
şuka < şu kadar,
oka < o kadar,
burayden < buraya dek,
şurayden <şuraya dek,
orayden < oraya dek, vb.
 Buradan hareketle, bugünkü bütün eklerin,
aslında eskiden kelimelerden geldiği iddia
edilebilir, ancak kesin bir hüküm verilemez. Türk
dilbiliminde bu konuda kesin bir uzlaşma yoktur.

MORFEM NEDİR?
Öte yandan, Türkçede bugünkü köklerin
çoğu tek hecelidir. Dolayısıyla, bugün tek
heceli olmayan bütün köklere ihtiyatlı
bakmak lazım.
 Kim bilir, belki bunlar da geçmişte tek
heceli köklerdi.
 Bu iddiayı, eskiden çok tartışılan Güneş-Dil
Teorisi’ne destek olarak algılamamak
gerekir. (GDT: Bütün diller Türkçeden
çıkmadır.)

MORFOLOJİ NEDİR?
Terimin kökeni:
morfoloji < morfi „μορφή“ (şekil, biçim, görünüş)
+ logos „λόγος“ (neden, konuşma, kelime, bilim)
 Buradan hareketle, en kısa hatlarıyla morfoloji,
kelimelerin en küçük anlamlı veya görevli
parçacıklarını inceleyen dilbilim dalıdır.
 Morfoloji Türkçede şekil bilgisi, biçim bilgisi olarak
da adlandırılır.
 Dolayısıyla, morfemin Türkçe karşılığı şekilbirim,
biçimbirimdir.

MORFOLOJİ NEDİR?
Tüm diğer dilbilim dalları gibi, morfoloji de
kendi başına tamamen bağımsız ve
kendine kapalı bir alan değildir.
 Kendi ilgi alanını daha yakından incelemek
için, diğer dilbilim dalları ve dilbilim dışında
diğer bilimlerden de bilgilere ihtiyaç duyar.
 Örneğin: fonetik (> morfonoloji,
morfofonoloji), sentaks (> morfosentaks),
semantik, frazeoloji, pragmatik, sosyoloji,
psikoloji, vb.

SES VE ANLAM ARASINDAKİ İLİŞKİ
Dünya dillerinin yaradılışı hakkında birçok
teori vardır.
 Eskiden insanlar çıkardıkları bazı
gelişigüzel ve teşekkülsüz seslere anlam
katmışlardır.
 Bazılarını ise, doğadaki sesleri taklit ederek
çıkarmışlardır.
 Kendilerinin anlam verdikleri sesler ve
taklit ettikleri doğa sesleriyle anlaşmaya
başlamışlardır.

SES VE ANLAM ARASINDAKİ İLİŞKİ

Bugün Türkçede yaşayan birçok kelimenin eskiden ses
yansıması kelimelerden geldiği açıkça görülür:
ağlahorlaatlazıplapiş-, pişi, pişirkahkaha
fısıldapırıl pırıl

Dolayısıyla, dildeki kelimelerin bir kısmı eskiden ses
yansıması kelimelerden geldiği iddia edilebilir.
KELİMELERİN MORFOLOJİK YAPISI

Türkçede kelimelerin morfolojik yapısı
şöyledir:
kök (+ ek1 (+ ek2 (+ … (+ekN))))
Kökler, kelimelerin zorunlu parçacığıdır.
 Ekler zorunlu parçacıklar değildir, ancak
çoğu zaman bunlara ihtiyaç duyulur.

KELİMELERİN MORFOLOJİK YAPISI

Hint-Avrupa dillerinden farklı olarak,
Türkçede her zaman kök ve ekler
birbirinden açık bir şekilde ayrıdır:
adam+lar
baba+mız+da+ki
oku-yor-du-lar < oku-yor i-di-ler
baş+la-mış-lar-dı < baş+la-mış-lar i-di

Aşağıdaki cümlelerde kelimelerin
morfemlerini bulmaya çalışın:
Bugün okula gitmedim.
Küçücük bedenlerin, bir annenin ya da
babanın sıcak kolları ve tatlı sesi eşliğinde
uykuya teslim olmasından daha büyük
huzur olamaz.

Aşağıdaki cümlelerde kelimelerin morfemlerini
bulmaya çalışın:
“Şahinbey” isimli romanının tanıtım gecesinde bu
romanın yazılış amacından ve misyonundan söz
eden Kaymakam Ömer Karaman bu kitabın
gelecek nesillere ışık tutması için yazıldığını bunu
kendisinin bir borç olarak bildiğini ve Şanlı
Müdafaa günlerini anlatan bu belgesel
niteliğindeki romanın tarihimizde hiç bilinmeyen
olayları su yüzüne çıkardığını, tarihimizde var
olan isimsiz Kahramanlara bir borç bilinerek
vazife aşkıyla yazıldığını sözlerine ekledi.
TEŞEKKÜR EDERİM
