Transcript KELİME TÜRLERİ: İSİMLER
Slide 1
KELİME TÜRLERİ:
İSİMLER
Slide 2
KELİME TÜRLERİ
• Morfemler, kelimelerin “yapı malzemesi”dir.
• Anlamlı morfemler (kökler) hariç, görevli
morfemler (ekler) anlam taşımazlar.
• Kelimeler; bir veya birden fazla morfemden
oluşan, kendi anlamlı veya görevi olan, daha
doğrusu cümlede anlam kazanabilen veya
diğer sentaktik unsurların anlam
kazanmalarına yardımcı olan en küçük
bağımsız birimlerdir.
Slide 3
KELİME TÜRLERİ
• Kelimeler kök halinde olan veya belirli
kurallara göre türetilmiş unsurlardır.
• Aynı dili konuşan insanlar arasında iletişimi
sağlar.
• Bazı kelimeler cümlede kendi başına
kullanılabilirler, bazıları çekim veya yapım eki
almıştır, bazıları hem cümlede hem de cümle
dışında aynı anlamı taşır, bazıları ise cümle
dışında anlamlarını kaybederler.
Slide 4
KELİME TÜRLERİ
• Bazı kelimeler diğer kelimelerin özelliklerini
belirtir, bazıları iş, hareket, oluş veya kılış
bildirir, bazıları bir nesne veya kavramı
karşılarlar, bazıları ise cümlede bir kişi,
nesne veya bir kavram yerine kullanılırlar.
• Aslına bakılırsa, Türkçede iki temel kelime
türü vardır: isimler ve fiiller.
• İsim kökleri nesne ve kavramları karşılarlar.
• Fiil kökleri ise iş, hareket, oluş veya kılış
bildirirler.
Slide 5
KELİME TÜRLERİ
• İsim soylu kelimeler, sentaktik ilişkilere göre
isimler, sıfatlar, zamirler ve zarflar olabilir.
• Bazen aynı bir isim cümlede farklı görevlerde
bulunabilir:
“yavaş” – kendi başına isimdir.
Yavaş adam geldi. – sıfat.
O, yavaş çalışıyor. – zarf.
• Türkçede kelimelerin türlerini tespit etmek
için, bunların cümledeki yerleri çok önemlidir.
Slide 6
KELİME TÜRLERİ
• Kelime türlerini üç gruba ayırmak
mümkündür:
I. Anlamlı kelimeler;
II. Görevli kelimeler;
III. Anlamlı-görevli kelimeler.
Slide 7
I. ANLAMLI KELİMELER
• Anlamlı kelimelerin kendi başına anlamları
vardır.
• Bu kelimeler iki gruba ayrılır:
- İsim soylu anlamlı kelimeler;
- Fiil soylu anlamlı kelimeler.
Slide 8
I.1. İSİM SOYLU ANLAMLI
KELİMELER
• Türkçede isim soylu anlamlı kelimeler
dörde ayrılır:
A) İsimler;
B) Sıfatlar;
C) Zamirler;
Ç) Zarflar.
• Bu yarıyıl, bunlar teker teker ele
alınacaktır.
Slide 9
A) İSİMLER (ADLAR)
• İsimler; canlı veya cansız tüm varlıkların,
uzaydaki tüm nesnelerin, insanların hayal
gücünün ürünü olan tüm somut ve soyut
nesnelerin isimlerini karşılar.
• Türkçede isimler, farklı sentaktik bağlamlarda
bazen farklı görevler üstlenebilirler.
• Bundan dolayı, burada verilecek olan bazı
isimler öteki kelime türlerinde de verilecektir.
• İsimler temel kelimelerdir.
• Küçük çocuklar ilk önce isimleri öğrenir.
Slide 10
İSİMLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Kökenlerine göre isimler şöyle olabilir:
1. Türk kökenli isimler:
alın, ana, aş, baba, boyun, göz, gün, kız,
oğul, su, yüz, vb.
2. Yabancı kökenli isimler:
ajanda, cam, jandarma, muhabbet, telefon,
zabıta, zor, vb.
3. Karma kökenli isimler – Bu kelimelerin bir
kısmı yabancı, bir kısmı da (genelde ek) Türk
kökenlidir:
sinema+cı, selâm+lık, telefon+cu, vb.
Slide 11
İSİMLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Yapılarına göre isimler şöyle ayrılır:
1. Basit isimler – Kök halinde olan isimlerdir: ayak, baş, burun,
dün, el, gece, göz, gün, güzel, kol, kulak, ot, saç, suç, vb.
2. Türemiş isimler – İsim yapım ekleriyle türetilen isimlerdir:
göz+lük, ye-mek, koş-u, ek-mek, vb.
3. Birleşik isimler – En az iki unsurun birleşmesiyle oluşan
isimlerdir: bilgi + sayar > bilgisayar, cuma + ertesi > cumartesi,
kahve + altı > kahvaltı, bay + kuş > baykuş, kırk + ayak >
kırkayak, açık + göz > açıkgöz, koca + eli > Kocaeli, kaya + han
> Kayahan, ağa + bey > ağabey (> abi), biçer + döver >
biçerdöver, vb.
4. Kalıplaşmış isimler – Zamanla kendi esas görevini yitirmiş ve
kalıplaşarak isim olarak kullanılan isimlerdir: ikiz, yediz, taşra,
ondalık, bildik, ermiş, yazar, yiyecek, yemek, vb.
Slide 12
İSİMLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Özelliklerine göre isimler şöyle ayrılır:
1. Varlıkların niteliklerine göre:
a) Somut isimler – Duyu organlarıyla algılanabilen
ve doğada madde olarak var olan somut nesne ve
varlıkların isimleridir: ağaç, bardak, bilgisayar,
çocuk, masa, yıldız, yağmur, vb.
b) Soyut isimler – Duyu organlarıyla algılanamayan
ve doğada madde olarak var olmayan, sadece
insan zihninde var olan soyut kavram, nesne ve
varlıkların isimleridir: hayal, hatıra, korku, melek,
peri, rüya, sevinç, vb.
Slide 13
İSİMLERİN SINIFLANDIRILMASI
2. Varlıklara verilişlerine göre:
a) Özel isimler – Sadece tek bir kavram,
varlık veya nesneyi karşılayan isimlerdir.
Büyük harfle başlarlar. İsim birden fazla
kelimeden oluşmuşsa, o zaman bütün
kelimeler büyük harfle başlar.
- Şahıs isimleri: Ali, Beyhan, Goran, Gökhan,
Mariya, Orhan, vb.
- Hayvan isimleri: Minnoş, Nazlı, Pamuk,
Reks, Tekir, vb.
Slide 14
İSİMLERİN SINIFLANDIRILMASI
- Millet, devlet, topluluk, kabile vb. isimleri:
Almanya, Fransa, Makedon, Türk, Yunan, vb.
- Kıta, yer, dağ, ırmak, göl, deniz, okyanus vb.
isimleri: Avrupa, Şar Dağı, Matka, Vardar,
Adriyatik Denizi, Atlantik Okyanusu, vb.
- Dil, din, mezhep vb. isimleri: Makedonca,
Türkçe, Hıristiyan, Müslüman, Ortodoks,
Yahudi, Katolik, Bektaşi, Sünni, vb.
- Kurum, dernek, okul, üniversite vb. isimleri:
Çevrecilik Derneği, Dış İşleri Bakanlığı, Filoloji
Fakültesi, „Tefeyyüz“ İlkokulu, vb.
Slide 15
İSİMLERİN SINIFLANDIRILMASI
- Gemi, uçak, tren, dini bina, şato, otel vb.
isimleri: Titanik, Orient Express, Sultan
Murat Camisi, „Aziz Spas“ Kilisesi,
Topkapı Sarayı, Hilton Oteli, vb.
- Gazete, dergi, ansiklopedi, kitap vb. basın
isimleri: Benim Adım Kırmızı, Köprü, Türk
Dili, Utrinski Vesnik, Yeni Balkan,
Wikipedia, vb.
Slide 16
İSİMLERİN SINIFLANDIRILMASI
b) Cins isimler – Sayıca birden fazla ve aynı
cinsten olan nesne ve varlıkları karşılayan
isimlerdir. Kendi aralarında tamamen aynı
veya benzer olabilirler. Küçük harfle
yazılırlar: ağaç, bilgisayar, göz, masa,
pencere, sandalye, vb.
• Dikkat: Cins isimlere özel bir isim
verildiğinde, özel isim olur. Örneğin, Atatürk
Salonu (aslında salon).
Slide 17
İSİMLERİN SINIFLANDIRILMASI
3. İş, hareket, oluş ve kılış isimleri – Bunlar, aslında,
fiillerin isimleridir. Şu üş ekle elde edilirler:
a) /-mAk/: bil-mek, çal-mak, çiz-mek, düşün-mek,
evlen-mek, kazan-mak, koş-mak, kullan-mak, kurtulmak, patla-mak, sev-mek, söyle-mek, ver-mek, yapmak, yaz-mak, ye-mek, vb.
b) /-mA/: acı-ma, al-ma, çalış-ma, değerlendir-me, delme, dinle-me, doğur-ma, döv-me, em-me, git-me,
görüş-me, gülümse-me, konuş-ma, öp-me, sat-ma,
sor-ma, tat-ma, tartış-ma, uzan-ma, ver-me, vb.
c) /-İş/: al-ış, anla-(y)ış, ara-(y)ış, ba-kış, bekle-(y)iş,
bul-uş, çık-ış, davran-ış, de-(y)iş, dön-üş, dur-uş, geliş, gör-üş, gülümse-(y)iş, işle-(y)iş, kalk-ış, koş-uş,
oku-(y)uş, ol-uş, otur-uş, sat-ış, söyle-(y)iş, sun-uş,
var-ış, ver-iş, yapıl-ış, yaratıl-ış, yürü-(y)üş, vb.
Slide 18
İSİMLERİN SINIFLANDIRILMASI
4. Yüklem olabilen isimler - Hint-Avrupa
dillerinden farklı olarak, Türkçede yüklem
olabilen iki isim vardır:
“var” ve “yok”.
Kendilerinden önce isim unsurları gelebilir
ve isim grupları kurabilirler.
Fakat, cümlede yüklem de olabilirler:
Yolculuğun da, bilirsin, binbir tehlikesi var.
İyi değilim, cesaretim yok.
Slide 19
BUGÜNLÜK
BU KADAR.
KELİME TÜRLERİ:
İSİMLER
Slide 2
KELİME TÜRLERİ
• Morfemler, kelimelerin “yapı malzemesi”dir.
• Anlamlı morfemler (kökler) hariç, görevli
morfemler (ekler) anlam taşımazlar.
• Kelimeler; bir veya birden fazla morfemden
oluşan, kendi anlamlı veya görevi olan, daha
doğrusu cümlede anlam kazanabilen veya
diğer sentaktik unsurların anlam
kazanmalarına yardımcı olan en küçük
bağımsız birimlerdir.
Slide 3
KELİME TÜRLERİ
• Kelimeler kök halinde olan veya belirli
kurallara göre türetilmiş unsurlardır.
• Aynı dili konuşan insanlar arasında iletişimi
sağlar.
• Bazı kelimeler cümlede kendi başına
kullanılabilirler, bazıları çekim veya yapım eki
almıştır, bazıları hem cümlede hem de cümle
dışında aynı anlamı taşır, bazıları ise cümle
dışında anlamlarını kaybederler.
Slide 4
KELİME TÜRLERİ
• Bazı kelimeler diğer kelimelerin özelliklerini
belirtir, bazıları iş, hareket, oluş veya kılış
bildirir, bazıları bir nesne veya kavramı
karşılarlar, bazıları ise cümlede bir kişi,
nesne veya bir kavram yerine kullanılırlar.
• Aslına bakılırsa, Türkçede iki temel kelime
türü vardır: isimler ve fiiller.
• İsim kökleri nesne ve kavramları karşılarlar.
• Fiil kökleri ise iş, hareket, oluş veya kılış
bildirirler.
Slide 5
KELİME TÜRLERİ
• İsim soylu kelimeler, sentaktik ilişkilere göre
isimler, sıfatlar, zamirler ve zarflar olabilir.
• Bazen aynı bir isim cümlede farklı görevlerde
bulunabilir:
“yavaş” – kendi başına isimdir.
Yavaş adam geldi. – sıfat.
O, yavaş çalışıyor. – zarf.
• Türkçede kelimelerin türlerini tespit etmek
için, bunların cümledeki yerleri çok önemlidir.
Slide 6
KELİME TÜRLERİ
• Kelime türlerini üç gruba ayırmak
mümkündür:
I. Anlamlı kelimeler;
II. Görevli kelimeler;
III. Anlamlı-görevli kelimeler.
Slide 7
I. ANLAMLI KELİMELER
• Anlamlı kelimelerin kendi başına anlamları
vardır.
• Bu kelimeler iki gruba ayrılır:
- İsim soylu anlamlı kelimeler;
- Fiil soylu anlamlı kelimeler.
Slide 8
I.1. İSİM SOYLU ANLAMLI
KELİMELER
• Türkçede isim soylu anlamlı kelimeler
dörde ayrılır:
A) İsimler;
B) Sıfatlar;
C) Zamirler;
Ç) Zarflar.
• Bu yarıyıl, bunlar teker teker ele
alınacaktır.
Slide 9
A) İSİMLER (ADLAR)
• İsimler; canlı veya cansız tüm varlıkların,
uzaydaki tüm nesnelerin, insanların hayal
gücünün ürünü olan tüm somut ve soyut
nesnelerin isimlerini karşılar.
• Türkçede isimler, farklı sentaktik bağlamlarda
bazen farklı görevler üstlenebilirler.
• Bundan dolayı, burada verilecek olan bazı
isimler öteki kelime türlerinde de verilecektir.
• İsimler temel kelimelerdir.
• Küçük çocuklar ilk önce isimleri öğrenir.
Slide 10
İSİMLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Kökenlerine göre isimler şöyle olabilir:
1. Türk kökenli isimler:
alın, ana, aş, baba, boyun, göz, gün, kız,
oğul, su, yüz, vb.
2. Yabancı kökenli isimler:
ajanda, cam, jandarma, muhabbet, telefon,
zabıta, zor, vb.
3. Karma kökenli isimler – Bu kelimelerin bir
kısmı yabancı, bir kısmı da (genelde ek) Türk
kökenlidir:
sinema+cı, selâm+lık, telefon+cu, vb.
Slide 11
İSİMLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Yapılarına göre isimler şöyle ayrılır:
1. Basit isimler – Kök halinde olan isimlerdir: ayak, baş, burun,
dün, el, gece, göz, gün, güzel, kol, kulak, ot, saç, suç, vb.
2. Türemiş isimler – İsim yapım ekleriyle türetilen isimlerdir:
göz+lük, ye-mek, koş-u, ek-mek, vb.
3. Birleşik isimler – En az iki unsurun birleşmesiyle oluşan
isimlerdir: bilgi + sayar > bilgisayar, cuma + ertesi > cumartesi,
kahve + altı > kahvaltı, bay + kuş > baykuş, kırk + ayak >
kırkayak, açık + göz > açıkgöz, koca + eli > Kocaeli, kaya + han
> Kayahan, ağa + bey > ağabey (> abi), biçer + döver >
biçerdöver, vb.
4. Kalıplaşmış isimler – Zamanla kendi esas görevini yitirmiş ve
kalıplaşarak isim olarak kullanılan isimlerdir: ikiz, yediz, taşra,
ondalık, bildik, ermiş, yazar, yiyecek, yemek, vb.
Slide 12
İSİMLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Özelliklerine göre isimler şöyle ayrılır:
1. Varlıkların niteliklerine göre:
a) Somut isimler – Duyu organlarıyla algılanabilen
ve doğada madde olarak var olan somut nesne ve
varlıkların isimleridir: ağaç, bardak, bilgisayar,
çocuk, masa, yıldız, yağmur, vb.
b) Soyut isimler – Duyu organlarıyla algılanamayan
ve doğada madde olarak var olmayan, sadece
insan zihninde var olan soyut kavram, nesne ve
varlıkların isimleridir: hayal, hatıra, korku, melek,
peri, rüya, sevinç, vb.
Slide 13
İSİMLERİN SINIFLANDIRILMASI
2. Varlıklara verilişlerine göre:
a) Özel isimler – Sadece tek bir kavram,
varlık veya nesneyi karşılayan isimlerdir.
Büyük harfle başlarlar. İsim birden fazla
kelimeden oluşmuşsa, o zaman bütün
kelimeler büyük harfle başlar.
- Şahıs isimleri: Ali, Beyhan, Goran, Gökhan,
Mariya, Orhan, vb.
- Hayvan isimleri: Minnoş, Nazlı, Pamuk,
Reks, Tekir, vb.
Slide 14
İSİMLERİN SINIFLANDIRILMASI
- Millet, devlet, topluluk, kabile vb. isimleri:
Almanya, Fransa, Makedon, Türk, Yunan, vb.
- Kıta, yer, dağ, ırmak, göl, deniz, okyanus vb.
isimleri: Avrupa, Şar Dağı, Matka, Vardar,
Adriyatik Denizi, Atlantik Okyanusu, vb.
- Dil, din, mezhep vb. isimleri: Makedonca,
Türkçe, Hıristiyan, Müslüman, Ortodoks,
Yahudi, Katolik, Bektaşi, Sünni, vb.
- Kurum, dernek, okul, üniversite vb. isimleri:
Çevrecilik Derneği, Dış İşleri Bakanlığı, Filoloji
Fakültesi, „Tefeyyüz“ İlkokulu, vb.
Slide 15
İSİMLERİN SINIFLANDIRILMASI
- Gemi, uçak, tren, dini bina, şato, otel vb.
isimleri: Titanik, Orient Express, Sultan
Murat Camisi, „Aziz Spas“ Kilisesi,
Topkapı Sarayı, Hilton Oteli, vb.
- Gazete, dergi, ansiklopedi, kitap vb. basın
isimleri: Benim Adım Kırmızı, Köprü, Türk
Dili, Utrinski Vesnik, Yeni Balkan,
Wikipedia, vb.
Slide 16
İSİMLERİN SINIFLANDIRILMASI
b) Cins isimler – Sayıca birden fazla ve aynı
cinsten olan nesne ve varlıkları karşılayan
isimlerdir. Kendi aralarında tamamen aynı
veya benzer olabilirler. Küçük harfle
yazılırlar: ağaç, bilgisayar, göz, masa,
pencere, sandalye, vb.
• Dikkat: Cins isimlere özel bir isim
verildiğinde, özel isim olur. Örneğin, Atatürk
Salonu (aslında salon).
Slide 17
İSİMLERİN SINIFLANDIRILMASI
3. İş, hareket, oluş ve kılış isimleri – Bunlar, aslında,
fiillerin isimleridir. Şu üş ekle elde edilirler:
a) /-mAk/: bil-mek, çal-mak, çiz-mek, düşün-mek,
evlen-mek, kazan-mak, koş-mak, kullan-mak, kurtulmak, patla-mak, sev-mek, söyle-mek, ver-mek, yapmak, yaz-mak, ye-mek, vb.
b) /-mA/: acı-ma, al-ma, çalış-ma, değerlendir-me, delme, dinle-me, doğur-ma, döv-me, em-me, git-me,
görüş-me, gülümse-me, konuş-ma, öp-me, sat-ma,
sor-ma, tat-ma, tartış-ma, uzan-ma, ver-me, vb.
c) /-İş/: al-ış, anla-(y)ış, ara-(y)ış, ba-kış, bekle-(y)iş,
bul-uş, çık-ış, davran-ış, de-(y)iş, dön-üş, dur-uş, geliş, gör-üş, gülümse-(y)iş, işle-(y)iş, kalk-ış, koş-uş,
oku-(y)uş, ol-uş, otur-uş, sat-ış, söyle-(y)iş, sun-uş,
var-ış, ver-iş, yapıl-ış, yaratıl-ış, yürü-(y)üş, vb.
Slide 18
İSİMLERİN SINIFLANDIRILMASI
4. Yüklem olabilen isimler - Hint-Avrupa
dillerinden farklı olarak, Türkçede yüklem
olabilen iki isim vardır:
“var” ve “yok”.
Kendilerinden önce isim unsurları gelebilir
ve isim grupları kurabilirler.
Fakat, cümlede yüklem de olabilirler:
Yolculuğun da, bilirsin, binbir tehlikesi var.
İyi değilim, cesaretim yok.
Slide 19
BUGÜNLÜK
BU KADAR.