Transcript संकेतांक

1
म डॉं ेल अकाउॉंटींग सिस्टीम ( नमनु ा नॉंबर १ ते ८ ) मध्ये ग्राम पॉंचायतीचे लेखे ठे वणे
प्रस्तावना :
पंचायतीराज
संस्ांचे बळकटीकरण करणे, तयांना आर््िक दृष्ट्या सक्षम
बनविणे हे भारत सरकारचे धोरण आहे .
सदर धोरणाची अंबलबजािणी करण्यासाठी भारतीय संविधान 73 िी दरु
ु सती
अर्धननयम 1992 ददनांक 22/04/1993 रोजी पाररत करण्यात आला आहे . या घटना
दरु
ु सतीमुळे संपूणि भारत दे शात पंचायत राज संस्ांचे सिरूप, अर्धकार आणण
जबाबदाऱ्या या बाबत एकसारखेपणा आणण्यात आला आहे .
2
भारतीय राज्य घटनेच्या कलम 243-जी अन्िये खालील बाबतीत पंचायती
राज संस्ांना अर्धकार दे ण्याचे ननदे श राज्य शासनास दे ण्यात आले आहे त.
अ) समाजाच्या आर््िक विकास ि सामाजजक न्यायासाठी ननयोजन करणे,
योजना तयार करणे.
ब) आर््िक विकास ि सामाजजक न्यायासाठी योजना राबविणे.
क) भारतीय राज्य घटनेच्या अनुसूची – 11 मधील विषयाच्या बाबतीत तयार
करण्यात आलेल्या योजना राबविणे.
ड) कलम 243 एच अन्िये कर, शल्
ु क, प्कर आणण फी आकारण्याचे, ते
िसूल करण्याचे ि ननयोजन करून खचि करण्याचे अर्धकार दे णे.
ग्रामसभा :
भारतीय राज्य घटनेचे कलम 243-सी अन्िये गाि पातळीिर सिि सामान्य
गािकऱ्यांचा विकास कामांच्या ननयोजनात ि अंमलबजािणीत सहभाग रहािा या
दृष्टटीने गािातील सिि मतदारांची ग्रामसभा अजसततिात आली.
ग्रामसभेला सिि प्रकारच्या विकासाच्या योजना, सामाजजक सुरक्षा, साििजननक
आरोग्य ि शशक्षण इतयादी बाबत ननणिय घेण्याचे अर्धकार दे ण्यात आले आहे त.
3
आर्थिक स्स्थतीचे पन
ु र्विलोकन करण्यासाठी र्वत्त आयोगाची स्थापना करणे.
भारतीय राज्य घटनेच्या कलम 243-आय अन्िये घटना दरु
ु सतीपासन
ू एक
िषािच्या आंत प्रतयेक राज्याने प्रतयेक पाच िषािच्या कालािधीसाठी राज्य वितत
आयोगाची स्ापना करण्याचे राज्यांना ननदे श दे ण्यात आले आहे त.
राज्य वितत आयोगाने पंचायतीच्या आर््िक जस्तीचे पुनवििलोकन करून
पुढील बाबतीत ननयंत्रण करणाऱ्या ततिांची राज्यपालांकडे शशफारस कराियाची आहे .
(एक)
राज्य शासनाने आकारलेले कर, शल्
ु क, प्कर आणण फी यापासून शमळणाऱ्या
ननव्िळ उतपन्नाचे राज्य आणण पंचायती राज संस्ा यांच्या मध्ये संर्वतरण
करण्यासाठी पंचायातीराज संस्ांचा दहससा ठरविणे.
(दोन)
पंचायतीकडे अशभहसतांककत केले जाणारे ककंिा पंचायतीकडून विननयोजजत केले
(तीन)
जाणारे कर, शल्
ु क आणण फी याचे ननधािरण करणे.
राज्याच्या एकत्रत्रत ननधीतन
ू पंचायतींना द्याियाचे सहाय्यक अनद
ु ान.
(चार)
पंचायतीची आर््िक जस्ती सुधारण्यासाठी कराियाच्या उपाय योजना.
4
केंद्र शासनाच्या धोरणानस
ु ार ग्राम पातळीिर सिि सामान्य नागररक ि मदहला
यांचा विकास कामात सहभाग घेणे आणण शासकीय कामात पारदशिकता आणणे यांना
अग्रक्रम आहे .
उपरोक्त उद्देश सफल होण्यासाठी सामान्य नागररक, लोक प्रनतननधी यांना
पंचायतीचे आर््िक व्यिहार समजणे आिश्यक आहे . तयाच प्रमाणे पंचायतीच्या आर््िक
व्यिहारािर योग्य ननयंत्रण ठे िणे, जबाबदारी ननजश्चत करणे यासाठी सिि सामान्य
माणसास समजेल असा लेख्याचा नमुना असणे गरजेचे होते. यासाठी केंद्र शासनाच्या
पंचायत राज मंत्रालयाने तांत्रत्रक सशमती ि एक उप सशमती स्ापन करून लेख्याचा
नमुना तयार करून घेतला. हा नमुना 1 ते 8 मधील लेखा आपल्या समोर Model
Accounting System या नािाने पुढील कायििाहीसाठी आला आहे .
मॉडेल अकाउं ट ग
ं ससस् ीम
सदर लेखांकन पद्धत सििसामान्य नागररक, तळातील लोक प्रनतननधी यांना
डोळ्यासमोर ठे िन
ू तयार केलेली आहे . ही लेखांकन पद्धत ग्राम पंचायतीच्या जन्
ु या
पद्धतीप्रमाणेच आहे . दह पद्धत साधी, सल
ु भ ि सरळ
अशी असन
ू ती तळातील लोक
प्रनतननधी आणण सामान्य माणसाला समजेल अशी आहे .
5
महाराष्टर शासनाने ददनांक 30 माचि 2010 रोजी न. न. 1 ते 8 मध्ये ग्राम
पंचायतीचे लेखे ठे िण्याचे आदे श ननगिशमत केले आहे त. परं तु तीन िषािपेक्षा अर्धक
कालािधी होिन
ू दे खील ग्राम पंचायतीनी या नमन्
ु यात लेखे ठे िलेले नाहीत.
यामागील कारणाबाबत ग्रामसेिक, विसतार अर्धकारी (पं.) यांच्याशी चचाि केली
असता खालील प्रमाणे जस्ती आढळून आली.
1) माहे जून 2013 पाितो काही ग्रामसेिका पयंत न. न. 1 ते 8 पोचले नाहीत.
2) न. न. 1 ते 8 मध्ये लेखे ठे िणेबाबत ग्रामसेिकांना मादहती नव्हती.
3) पंचायत सशमती सतरािर न. न. 1 ते 8 कसा ठे िािा याबाबत
ग्रामसेिक, ग्राम विकास अर्धकारी यांना मागिदशिन केलेले नाही.
4) लेख्यांच्या जमा ि खचािच्या जन्
ु या बाबी निीन नमुन्यात कशा
मांडाव्यात याबाबत ग्राम सतरािर अज्ञान.
5) ग्रामसेिकांना प्रधान लेखा शीषि,गौण लेखा शीषि आणण उदद्दष्टट संकेतांक
याची मादहती नसणे.
6
6) ग्राम पंचायत सतरािर मनुष्टय बळाचा अभाि.
7) कामाचा िाढता बोजा.
8) सक्षम प्रशशक्षक्षत मनष्टु यबळाचा अभाि.
9) तळातील यंत्रणेिर योग्य ननयंत्रणाचा अभाि
उपरोक्त कारणांचा विचार करून ग्रामसेिक, ग्रामविकास अर्धकारी हे
लेखे शलदहणार असल्याचे लक्षात घेिून न. न. 1 ि 2 ची रचना करून ते
आजच्या कायिशाळे त आपल्या समोर सादर करण्यात येत आहे त.
7
पार्शविभूमी :
मॉडेल अकाउं दटंग शससटीम न. न. 1 ते 8 तयार करण्याच्या पाठीमागे
ज्या कल्पना ककंिा पाश्ििभम
ू ी आहे . नतचा आपण ्ोडक्यात विचार करू.
केंद्र शासनाच्या पंचायत राज मंत्रालयाच्या उप सशमतीने जेव्हा हे नमन
ु े
तयार केले तेव्हा तयांच्या समोर संपण
ू ि भारत दे शातील पंचायातीराज संस्ा होतया.
न. न. 1 ते 8 दे शातील सिि राज्ये आणण केंद्र शासीत प्रदे शातील पंचायती राज
संस्ा यांच्यासाठी तयार केले आहे त.
न. न. 1 ते 8 मधील नमुना क्रमांक – 1 हा माससक लेखा ि वार्षिक
लेखा म्हणून िापराियाचा आहे . या नमुन्यात लेखा शीषि विदहत करताना केंद्र
शासनाच्या उप सशमतीने भारतीय संविधानाच्या अनुसूची-11 मधील विषय विचारात
घेतले आहे त.
8
उप सशमतीने प्र्मतः अनस
ु च
ू ी-11 मधील सिि विषयाचे लेखा शीषि तयार
करण्यासाठी “नामाशभधान” केले ि तयानस
ु ार
तयांना : 1) जमा लेखा शीषि.
2) महसुली खचािचे प्रधान लेखा शीषि.
3) भांडिली खचािचे प्रधान लेखा शीषि.
प्र्मतः विदहत केले आहे त.
लेख्याचा
न. न. 1 मध्ये अनुसूची-11 मधील विषयाच्या नामाशभधान, जमा
ि खचािचे प्रधान लेखा शीषि आणण गौण लेखा शीषि विदहत करण्यात आले आहे त.
न. न. 1 मध्ये ग्रामपंचायतीच्या जमा ि खचािच्या बाबी व्यिस्ीत बसतात.
तयात कोणतयाही प्रकारची अडचण येणार नाही.
राज्य घ नेची अनस
ु च
ू ी - 11 :
राज्य घटनेच्या अनस
ु च
ू ी – 11 मधील विषय, या विषयाचे उप सशमतीने
केलेले नामाशभधान ि तयास विदहत केलेले जमा ि खचािचे लेखा शीषि पढ
ु ील प्रमाणे
आहे त.
9
भारतीय संर्वधानाच्या अनुसुची – 11 मधील र्वषय
जमा व खचािचे लेखासिषि
अ.क्र.
सुधारीत प्रधान
11 व्या
अनुसूचीमधील विषय लेखाशशषािसाठी केलेले
नामाशभधान
1
2
1
कृवष, कृवष
विसतारासह
कृवष, कृवष विसतारासह
जमीन सध
ु ारणा,
जमीन िाटप
जमीनीचे एकत्रीकरण
ि मद
ृ संधारण
मद
ृ ि जल संधारण
लघु शसंचन, जल
व्यिस्ापन ि जल
प्रकल्प सध
ु ारणा
लघु शसंचन
2
3
3
समांतर प्रधान लेखाशशषि
जमा
महसल
ु ी
खचि
भांडिली
खचि
4
5
6
0435
2435
4435
-
2402
4402
0702
2702
4702
10
पशस
ु ंिधिन , दग्ु ध
व्यिसाय ि कुक्कुट
पालन
पशस
ु ंिधिन, दग्ु ध व्यिसाय,
कुक्कुट पालन, इंधन ि िैरण
विकास
5
मतसय व्यिसाय
6
सामाजजक िननकरण
आणण िन शेती
4
0403
2403
0
मतसय व्यिसाय
0405
2405
4405
िननकरण
0406
2406
4406
7
गौण िन उपज
गौण िन उपज
0406
2406
4406
8
लघु उद्योग, खाद्य
पदा्ि प्रकक्रया उद्योग
ग्राशमण ि लघु उद्योग
0851
2851
4851
ग्राशमण ि लघु उद्योग
0851
2851
4851
ग्राशमण गह
ृ ननमािण
ग्राशमण गह
ृ ननमािण
0216
2216
4216
11
वपण्याचे पाणी
पाणी पुरिठा ि सिच्छता
0215
2215
4215
12
इंधन ि िैरण
पशस
ु ंिधिन , दग्ु ध व्यिसाय
कुकुट पालन आणण इंधन ि
िैरण
0403
2403
-
9
10
खादी, ग्रामोद्योग ि
कुटीरोद्योग
11
13
रसते, मो-या, पुल, घाट
जलमागि ि इतर
दळणिळणाची साधने
पररिहन
14
ग्राशमण विदयुतीकरण
ि विद्यत
ु वितरण
ग्राशमण विदयुतीकरण
15
अपारं पाररक उजाि सत्रोत अपारं पाररक उजाि सत्रोत
16
दाररद्र्य/गरीबी
ननमल
ुि न कायिक्रम
गरीबी ननमल
ुि न कायिक्रम
17
शशक्षण, प्रा्शमक ि
माध्यशमक शशक्षण
शशक्षण
18
तांत्रत्रक प्रशशक्षण ि
व्यािसायीक शशक्षण
तांत्रत्रक प्रशशक्षण ि
व्यािसायीक शशक्षण
19
प्रौढ शशक्षण ि
अनौपचारीक शशक्षण
शशक्षण
20
ग्रं्ालये
कला, संसकृनत ि ग्रं्ालये
-
3054
5054
0801
2801
4801
0810
2810
4810
-
2501
-
0202
2202
4202
-
2203
-
0202
2202
4202
-
2205
4205
12
21 सांसकृनतक कायिक्रम
कला, संसकृनत ि ग्रं्ालये
22 बाजार आणण जत्रा
23 आरोग्य ि सिच्छता
रुग्णालये, प्रा्शमक आरोग्य
केंद्र ि दिाखाने या सह
24 कुटुंब कल्याण
25 मदहला ि बाल विकास
26 समाज कल्याण, अपंग ि
मतीमंद कल्याणासह
-
2205
4205
बाजार आणण जत्रा
0206
2206
4206
आरोग्य ि कुटुंब कल्याण,
पाणी पुरिठा ि सिच्छता
0210
0215
2210
2215
4210
4215
आरोग्य ि कुटुंब कल्याण
-
2210
-
-
2211
-
-
2235
4435
-
2225
-
-
2408
4408
0059
2059
-
मदहला ि बाल विकास
सामाजजक सुरक्षा ि
कल्याण
ि घटकांचे कल्याण
अनुसूर्चत जाती,
27 दब
ु ल
विशेषत: अनुसूर्चत जाती ि अनस
ु ूर्चत जमाती ि इतर
अनस
ि घटकांचे कल्याण
ु र्ू चत जमातीचे कल्याण दब
ु ल
28 साििजननक वितरण व्यिस्ा साििजननक वितरण
व्यिस्ा
29 साििजननक मालमततेचे
परररक्षण
साििजननक मालमततेचे
परररक्षण
13
लेखयांची मांडणी ककंवा रचना :
मुंबई
ग्राम
पंचायत
अर्धननयम
1958
मधील
ग्राम
पंचायतीच्या
उतपन्नाच्या आणण खचािच्या बाबींचा विचार करून ग्राम पंचायतीच्या लेख्याची रचना
प्रसतावित केली आहे .
मंब
ु ई ग्राम पंचायत अर्धननयम 1958 चे कलम 57 अन्िये स्ापन
केलेल्या “ग्राम ननधी” मध्ये ज्या रकमा जमा होतात तयाचे िगीकरण स्ल
ू मानाने
खालील प्रमाणे होते.
एक :
ग्राम पंचायतीचे सि उतपन्न.
दोन :
जजल्हा पररषद ि पंचायत सशमतीने सोपविलेल्या योजनांचे
अनुदान.
तीन :
केंद्र सरकार ि राज्य शासन यांच्या कडून प्राप्त अनुदाने.
14
एक - ग्राम पंचायतीचे स्व उत्पन्न :
महाराष्टर
ग्राम पंचायत लेखा संदहता 2011 च्या ननयम – 13 मध्ये
ननदे शशत केल्यानस
ु ार ग्राम पंचायतीच्या सि उतपन्नात खालील बाबींचा साशमिेश होतो.
मंब
ु ई ग्राम पंचायत अर्धननयम 1958 मधील :
1) कलम 124 : ग्राम पंचायतीने आकारलेले कर ि फी दाव्यांच्या
रकमांची िसुली.
2) कलम 125 : ग्राम पंचायतींनी आकारलेल्या कराऐिजी कारखान्यांनी
ठोक रकमेच्या सिरुपात अंशदान दे णे.
3) कलम 127 : जमीन महसुलाच्या प्रतयेक रुपायािर 100 पैसे दराने
उपकर बसविणे ि तो िसल
ू करणे.
4) कलम 128 : पंचायतीच्या करात िाढ केल्यामुळे येणारे उतपन्न.
5) कलम 131 : जमीन महसल
ू अनद
ु ान.
6) कलम 132 ए : समानीकरण अनुदान.
7) कलम 132 बी : ग्राम पाणीपुरिठा ननधी.
याव्यनतररक्त
1) केलेल्या कामािर शमळालेला नफा.
2) सेिा ददल्यामुळे शमळालेले उतपन्न.
3) व्याजापासन
ू शमळालेले उतपन्न.
15
दोन - स्जल्हा पररषद व पंचायत ससमतीने सोपर्वलेली कामे / योजना
राबर्वण्यासाठी अनद
ु ान :
मुंबई ग्राम पंचायत अर्धननयम 1958 चे कलम 46 अन्िये जजल्हा
पररषद आणण पंचायत सशमती ग्रामपंचायतीची संमती असेल तर महाराष्टर जज. प. ि
पं. स. अर्धननयम 1961 चे कलम 124 मधील शक्तीचा िापर करून ग्रामपंचायतीस
कोणतेही काम पार पाडण्यासाठी अ्िा योजना राबविण्यासाठी सोपिू शकते.
मात्र जजल्हा पररषद ि पंचायत सशमतीने आिश्यक तेिढा ननधी ग्राम
पंचायतीच्या सिाधीन केला पादहजे.
16
तीन – केंद्र िासन व राज्य िासन यांची अनुदाने :
मुंबई
ग्राम
पंचायत
अर्धननयम
1958
चे
कलम
47
अन्िये
ग्रामपंचायतीची संमती असेल तर ग्रामीण जनतेच्या कल्याणाचे कोणतेही काम
पार पाडण्यासाठी ककंिा ग्रामीण जनतेच्या कल्याणाची योजना राबविण्यासाठी ग्राम
पंचायतीकडे शासन हसतांतररत करू शकते. मात्र तयासाठी आिश्यक असलेला ननधी
शासनाने ग्राम पंचायतीच्या सिाधीन केला पादहजे.
आता पािेतो आपण जन्
ु या लेख्यांचा न. न. 1 जमेचे अंदाज पत्रक न. न.
2 खचािचे अंदाज पत्रक, न. न. 3 ि 4 जमा ि खचािचा िावषिक दहशोब जमा ि
खचािच्या बाबी जशा छापल्या आहे त. तशाच तयांच्या समोर आकडे भरून तयार
करत होतो.
17
मॉडेल अकाउं ट ग
ं ससस् ीमच्या न. न. 1 मध्ये :
जमा बाजू - लेखा शीषि ननहाय :-
1) करापासन
ू उतपन्न
2) करे तर उतपन्न
3) सहाय्यक अनद
ु ाने -केंद्र ि राज्य
4) भांडिली जमा ि
5) भविष्टय ननिािह ननधी, अर्ग्रम,ठे िी,
कजे, ि ननधीचा लेखा.
खचि बाजू - लेखा शीषि ननहाय :-
1) सि उतपन्न:- अ) महसुली खचि
ब) भांडिली खचि
2) सहाय्यक अनुदाने - केंद्र ि राज्य
अ) महसल
ु ी खचि ब) भांडिली खचि
3) भांडिली लेखा.
याप्रमाणे ग्रामपंचायतीच्या माशसक ि िावषिक लेख्यांची मांडणी केलेली
आहे .
18
लेखा िीषि :
मॉडेल अकाउं दटंग शससटीम Format-1 मध्ये केंद्र शासनाने विदहत केलेले
प्रधान लेखा िीषि
ि गौण लेखा िीषि ग्राम पंचायतीचे बाबतीत िापरण्यास
कोणतीही अडचण नाही. परं तु योजनांचा उद्देश ि खचािचे सिरूप सपष्टट होण्याच्या
दृष्टटीने खचि बाजस
ू उटिष्
संकेतांक
Object Code दे णे आिश्यक आहे . नमुना-1
सोबत केंद्रीय उप सशमतीने विदहत केलेले उदद्दष्टट संकेतांक अपुरे आहे त. तयाच
प्रमाणे महाराष्टर शासनाने विदहत केलेल्या ि सध्या िापरात असलेल्या उदद्दष्टट
संकेतांकाशी ते जळ
ु त नाहीत. तयामळ
ु े ग्राम पंचायतीच्या सि-उतपन्नाच्या खचािच्या
बाबीस महाराष्टर शासनाचे उदद्दष्टट संकेतांक िापरण्याचे ठरविले आहे .
19
महाराष्टर शासनाने विदहत केलेले ि सध्या िापरात असलेले उदद्दष्टट
संकेतांक (Object Code) पढ
ु ील प्रमाणे आहे त.
संकेतांक
01
02
03
04
05
06
10
11
12
13
14
15
16
17
18
संकेतांक
तपशील
िेतन
मजरु ी
अनतकालीक भतता
ननितृ ती िेतन विषयक लाभ
बक्षीस, गौरि, मानधन
दरु ध्िनी, विद्युत, वपण्याचे पाणी आकार
कंत्राटी सेिा
दे शांतगित प्रिास
विदे श प्रिास
कायािलयीन खचि
भाडे,पट्टी ि कर
सिाशमति धन
प्रकाशने
संगणक खचि
सुट्टीचा मोबदला
20
संकेतांक
संकेतांक
तपशील
19
आहार आकार
20
इतर प्रशासकीय खचि
21
सादहतय परु िठा
22
शसत्र, दारुगोळा
23
धान्याची ककंमत
24
पेरोल, तेल ि िंगण
25
पोशाख, तंबु उभारणी खचि
26
जादहरात ि प्रशसध्दी
27
लहान कामे
28
व्यािसानयक सेिा
29
विक्रीसाठी िसतु खरे दी
30
इतर कंत्राटी सेिा
31
िेतनेततर सहाय्यक अनुदान
32
अंशदान
33
अ्िसहाय्य
34
शशष्टयितृ ती / विद्यािेतन
35
भांडिली मालमततेसाठी सहाय्यक अनद
ु ान
36
िेतनासाठी सहाय्यक अनुदान
41
गप्ु त सेिा खचि
42
ठोक तरतूद
21
संकेतांक
43
45
46
50
51
52
53
54
55
56
57
60
61
62
संकेतांक
तपशील
ननलंबन
व्याज
करातील दहससा
इतर आकार
मोटार िाहन
साधन सामुग्री ि यंत्रसामुग्री
मोठी बांधकामे
गंत
ु िणक
ु ा
कजि ि अग्रीम
कजािची परतफेड
पशध
ु न
इतर भांडिली खचि
घसारा
राखीि
22
ग्राम पंचायतींना ज्या बाबींिर खचि करािा लागतो तया बाबी विचारात
घेिन
ू िरील अहिालातील Object Code उदद्दष्टट संकेतांक दे ण्यात आलेले आहे त.
1601 - िासकीय सहाय्यक अनद
ु ाने Govt. Grant-in-aid.
केंद्र शासनाचे उप सशमतीने शासकीय सहाय्यक अनुदानाचे पुढील
प्रमाणे तीन भाग केलेले आहे त.
101 - केंद्र शासनाचे सहाय्यक अनुदान
102 - राज्य शासनाचे सहाय्यक अनुदान
103 – इतर संस्ांकडून सहाय्यक अनुदाने.
शासनाकडून प्राप्त झालेल्या अनुदानाचे योग्य प्रकारे लेखांकन करता
यािे यासाठी 1601 या प्रधान लेखा शशषािखाली शासनाकडून ज्या लेखा शीषाि
खाली अनुदान प्राप्त झाले आहे तेच लेखा शीषि जमा ि खचि दोन्ही बाजस
ू
दशिविण्यात आले आहे त.
23
उदा. 1601 :
जमा
खचि
2053-1042-36
ग्राम पंचायतीचे सरपंच,
सदसय यांचे मानधन
इतर भतते ि कमिचारी
ककमान िेतन
(योजनेततर)
2053-1042-36
ग्राम पंचायतीचे सरपंच,
सदसय यांचे मानधन
इतर भतते ि कमिचारी
ककमान िेतन (योजनेततर)
2215-1988-26
संत गाडगेबाबा ग्राम
सिच्छता अशभयानाची
अंमलबजािणी
प्रचार,प्रशसद्धी ि बक्षीस
योजना.
2215-1988-26
संत गाडगेबाबा ग्राम
सिच्छता अशभयानाची
अंमलबजािणी
प्रचार,प्रशसद्धी ि बक्षीस
योजना.
24
भांडवली खचि :
ग्राम पंचायत सतरािर आता पयंत खचािची विभागणी महसुली खचि ि
भांडवली खचि अशी करण्यात येत नव्हती. निीन मॉडेल अकाउं दटंग शससटीम
मध्ये
1) ग्राम पंचायतीचे सि-उतपन्न.
2) ग्राम पंचायातीस केंद्र शासन ि राज्य शासनाकडून शमळालेली
अनुदाने.
यांच्या खचािची विभागणी :
1) महसुली खचि.
2) भांडिली खचि.
अशी कराियाची आहे .
केंद्र शासनाने मॉडेल अकाउं दटंग शससटीम मधील न. न. १ मध्ये
भांडिली जमेसाठी 4000 भांडिली जमा.
800 इतर जमा.
असे दोन लेखा शीषि विदहत केलेले आहे त.
राज्य शासनाकडून महसल
ु ी लेखाशीषािखाली भांडिली खचािसाठी अनद
ु ान प्राप्त
होते.
25
प्राप्त अनुदानाचे योग्य ि अचूक लेखांकन होण्याच्या दृष्टटीने प्रधान लेखा
शीषि – 4000 भांडिली जमा या लेखा शशषािखाली शासनाकडून ज्या लेखा शशषािखाली
अनुदान प्राप्त झाले आहे . ते लेखा शीषि दशििून अनुदान जमेस घ्यािे ि समांतर
भांडिली खचि लेखा शशषािखाली जमेचे लेखा शीषि दशििून खचि नोंदिािा.
उदा.
असा ननणिय घेतलेला आहे .
4000 भांडिली जमा
2225-3627-53
2215-1333-53
2553-101-35
4235 सामाजजक सरु क्षा ि कल्याण
ठक्कर बाप्पा योजना 2225-3627-53
आश्रम शाळा बांधकाम
ठक्कर बाप्पा योजना
आश्रम शाळा बांधकाम
गनतमान ग्रामीण
पाणी पुरिठा कायिक्रम
गनतमान ग्रामीण पाणी
पुरिठा कायिक्रम
खासदार ननधी समाज
मंददर बांधकाम
4215 – पाणी परु वठा व स्वच्छता
2215-1333-53
4515 – पंचायतीराज कायिक्रम
2553-101-35
खासदार ननधी समाज
मंददर बांधकाम
26
जेव्हा भांडिली लेखा शशषािखाली अनुदान प्राप्त होईल तेव्हा जमा ि खचि
दोन्ही बाजस
ू एकच भांडिली लेखा शीषि दशििािे
4515-0039-27
4515-0039-53
4515-0011-53
िैधाननक विकास मंडळ
विकास कायिक्रम लहान
बांधकामे (योजनांतगित)
िैधाननक विकास मंडळ
विकास कायिक्रम मोठी
बांधकामे (योजनांतगित)
डोंगराळ क्षेत्र विकास
मोठी बांधकामे
(योजनांतगित)
4515-0039-27 िैधाननक विकास मंडळ
विकास कायिक्रम लहान
बांधकामे (योजनांतगित)
4515-0039-53 िैधाननक विकास मंडळ
विकास कायिक्रम मोठी
बांधकामे (योजनांतगित)
4515-0011-53 डोंगराळ क्षेत्र विकास मोठी
बांधकामे (योजनांतगित)
27
नमन
ु ा नं. - एक
जमा बाजु
खचि बाजु
प्रारं शभची शशल्लक
एक) हाती असलेली रोख रक्कम
दोन) बँकेतील शशल्लक
तीन) कोषागारातील शशल्लक
चार) गंत
ु िणूक
एकुण
जमा
लेखाशषि
1
जमेचा
तपशील
2
अ्िसंक
ल्पीय
तरतूद
3
प्रतयक्ष
जमा
4
लेखाशशषि
तपशील
5
अ्िसंकल्पीय तरतद
ू
प्रतयक्ष खचि
योजना अंतगित
योजनेततर
योजना
अंतगित
योजनेततर
6
7
8
9
1) ग्राम पंचायतीचे सि उतपन्न – महसुली ि भांडिली खचि
2) केंद्र ि राज्य शासनाचे अनुदाने - महसुली ि भांडिली खचि
3) भांडिली लेखा – ठे िी,अर्ग्रम, भविष्टय ननिािह ननधी ि इतर ननधी.
नमन
ु ा नं. - एक
28
नमुना नं. 2
एकत्रत्रत गोषिारा
----------- या िषािसाठी ------------- यांच्या एकत्रत्रत गोषिा-याची नोंदिही
जमा बाजू
लेखाशशषि
1
खचि बाजू
अ्िसंकल्पीय
तरतूद
लेखाशशषि
एवप्रल
योजनां
तगित
योजने
ततर
योज
नांत
गित
योजने
ततर
2
3
4
5
6
अ्िसंकल्पीय
तरतूद
एवप्रल
योज
नांत
गित
योजने
ततर
योज
नांतगि
त
योजने
ततर
7
8
9
10
सदर नमन्
ु याची विभागणी नमन
ु ा न.1 प्रमाणे
1) ग्राम पंचायतीचे सि उतपन्न – महसुली ि भांडिली खचि
2) केंद्र ि राज्य शासनाचे अनुदाने - महसुली ि भांडिली खचि
3) भांडिली लेखा – ठे िी,अर्ग्रम, भविष्टय ननिािह ननधी ि इतर ननधी.
अशी करण्यात यािी.
नमुना 1 मधील लागु असलेले सिि लेखाशशषि जमा ि खचि बाजस
ू घेण्यात यािेत.
29
नमुना नं. तीन
------------------ या मदहन्याचे माशसक दहशेब मेळ वििरण पत्र
तपशील
रोख पुजसतके प्रमाणे शशल्लक
रक्कम रुपये
बँकेतील
कोषागारातील
अ) अर्धक
एक) बँकेत / कोषागारात ्ेट धनादे शाद्िारे / रोख
सिरुपात भरलेली परं तु रोख पुसतकात नोंद न
केलेली रक्कम
दोन) पंचायत राज संस्ांनी ननगिशमत केलेले परं तु
बँकेत / कोषागारात अद्याप न िटविलेले धनादे श
इतयादीचा तपशील
तीन) आहरीत केलेले परं तु संबंर्धतास िाटप न
केलेले धनादे श
चार) ननगिशमत केलेले त्ावप बँकेने असिीकृत
केलेले धनादे श
पाच) रोख पुसतकात जमा खाती नोंद न झालेले
बँकेतील रकमेिरील व्याज
30
तपशील
ब) वजाती
रक्कम रुपये
बँकेतील
कोषागारातील
एक) शमळालेल्या ि रोकड नोंदिहीमध्ये नोंद
घेतलेल्या परं तु प्रतयक्षात बँक / कोषागारात जमा न
केलेल्या धनादे शांचा तपशील इतयादी.
दोन) संबंर्धतांकडून शमळालेले ि बँकेत भरणा केलेले
परं तु बँकेने नाकारलेले धनादे श.
तीन) बँकेच्या शशलकीतून िजा केलेला त्ावप रोकड
नोंदिहीमध्ये नोंद न केलेला (बँक आकार)
रोकड िहीनस
ु ार अखेरची शशल्लक
बँक / कोषागाराने कळविल्याप्रमाणे असलेली
शशल्लक
फरकाची रक्कम (कोणतीही असल्यास)
फरकाच्या रकमेचा तपशील
31
नमुना नं. चार
प्राप्य
अ.
क्र.
लेखाशीषि
1
0029-901
सामान्य
उपकर
2
दे य
अ.
क्र.
लेखाशीषि
पंचायतीने कलम
127 अन्िये
बसविलेल्या
उपकाराची
शासनाकडून येणे
रक्कम
1
8443-101
इसारा रक्कम
कंत्राटदाराकडून जमा
करण्यात आलेल्या परं तु
परत कराियाच्या
रक्कमा.
0030-901
मुद्रांक शल्
ु क
अनुदान
मुद्रांक शल्
ु क
अनुदानाची
्कबाकी
2
8443-102 सुरक्षा
ठे ि कायिक्रम सुरक्षा
अनामत
कंत्राटदाराकडून जमा
करण्यात आलेल्या परं तु
परत कराियाच्या
रक्कमा.
3
0035-101
ननिासी
इमारतीिरील
मालमतता कर
ननिासी
इमारतीिरील
मालमतता कराची
्कबाकी
3
8443-102 इतर
ठे िी
ठे िीदाराकडून जमा
करण्यात आलेल्या परं तु
परत कराियाच्या
रक्कमा.
4
0035-102
अननिासी
इमारतीिरील
मालमतता कर
अननिासी
इमारतीिरील
मालमतता कराची
्कबाकी
4
अदतत त्रबल्ले –
अदतत दे यक ज्या
लेखा शशषािचे आहे
ते लेखा शीषि
दशििािे
अदतत दे यकाची मादहती
िषि अखेर
तपशील
रक्कम
तपशील
रक्कम
32
प्राप्य
दे य
अ.
क्र.
लेखाशीषि
तपशील
5
0041-901
मोटार
िाहन
अर्धननयमान्िये
ग्रा.प. चा दहससा
मोटार िाहन
अर्धननयमान्ि
ये ग्रा.प. चा
दहससा
शासनाकडून
येणे रक्कम
5
8443-103-32 इतर
ननधी
1) ग्रामीण पाणी पुरिठा
ननधीस अंशदान
कलम 131 प्रमाणे
जमीन महसल
ू
रकमेच्या 35% पेक्षा
कमी रक्कम ग्रामीण
पाणी परु िठा ननधीस
ददल्याने द्याियाची
उििररत रक्कम.
6
0042-901
करुिरील
कराऐिजी
सहाय्य
यात्रे करुिरील
कराऐिजी
सहाय्य
शासनाकडून
येणे रक्कम
6
8009-102 भविष्टय
ननिािह ननधी अंशदान
भविष्टय ननिािह ननधीस
द्याियाचे अंशदान
7
0206-901
बाजार हरािस
ग्रा.प. चा दहससा
7
लेखा परीक्षण पररच्छे दा
नुसार िसूल रक्कम.
ज्या लेखा शीषाि खाली
िसुली झाली ते लेखा
शीषि दशििािे.
लेखा परीक्षणातील
पररच्छे दानुसार िसूल
झालेल्या परं तु
शासनास भरणा न
केलेल्या रकमा.
8
0215-101
पाणी पुरिठा
योजनेची पाणी
पट्टी
बाजार
शललािाचा
ग्रा.प. चा
दहससा जज.प.
कडून येण.े
8
शासनास परत कराियाचे
अखर्चित अनुदान.
ज्या लेखा शीषाि खाली
अखर्चित असेल ते लेखा
शीषि दशििािे.
प्राप्त शासन
अनुदानाची अखर्चित
ि शासनास परत
कराियाची रक्कम.
यात्रे
िसूल
व्हाियाची
पाणीपट्टीची
रक्कम
रक्कम
अ.
क्र.
लेखाशीषि
तपशील
रक्कम
33
प्राप्य
अ.
क्र.
लेखाशीषि
दे य
तपशील
रक्कम
अ.
क्र.
लेखाशीषि
तपशील
9
0215-101
सामान्य पाणी पट्टी
िसल
ू व्हाियाची
सामान्य
पाणीपट्टीची
रक्कम
9
6003 - राज्य
शासनाकडून
शमळालेले कजि ि
व्याजाची परतफेड
ग्रामपंचायतने कजि
घेतले असल्यास
तयाची मुद्दल,व्याज
ई. ची परतफेड
दे य्य रकमा.
10
8550-101
अग्रीमाची िसुली
अ) कमिचाऱ्यांकडून
िसूल व्हाियाचे
अर्ग्रम.
कमिचाऱ्यांना
ददलेली परं तु
िसूल /
समायोजजत न
झालेली
अग्रीमाची
रक्कम.
10
6004 – केंद्र
शासनाकडून
शमळालेले कजि ि
व्याजाची परतफेड
ग्रामपंचायतने कजि
घेतले असल्यास
तयाची मुद्दल,व्याज
ई. ची परतफेड
दे य्य रकमा.
11
8550-101
अग्रीमाची िसुली
ब) िसल
ू व्हाियाचे
स्ायी अर्ग्रम.
ग्रामसेिकाला
ददलेली परं तु परत
न शमळालेली
स्ायी अग्रीमाची
रक्कम.
11
6515- कलम 133
अन्िये जजल्हा ग्राम
विकास ननधीतून
शमळालेले कजि ि
व्याजाची परतफेड.
ग्रामपंचायतने कजि
घेतले असल्यास
तयाची मुद्दल,व्याज
ई. ची परतफेड
दे य्य रकमा.
12
0059-101
इमारत भाडे
िसल
ू होणे बाकी
असलेले इमारत
भाडे.
12
6515 - उसनिार
घेतलेल्या रकमाची
परतफेड
ग्राम पंचायतने
उसणिार घेतलेल्या
परतफेड
कराियाच्या
रक्कमा.
रक्कम
34
प्राप्य
अ.
क्र.
लेखाशीषि
दे य
तपशील
रक्कम
अ.
क्र.
लेखाशीषि
तपशील
13
2515-103-32 जजल्हा
ग्राम विकास ननधीला
दे य्य अंशदान
जजल्हा ग्राम विकास
ननधीला दे य्य
अंशदानाची
द्याियाची रादहलेली
रक्कम.
14
2211-101-32 मदहला
ि बालकल्याण
योजनेसाठी द्याियाचे
10% रकमेचा अनश
े .
ु ष
मदहला ि बाल
कल्याण योजनांसाठी
10% दे य्य रकमें पैकी
द्याियाच्या
रादहलेल्या रकमेचा
अनश
े .
ु ष
15
2235-101-32 समाज
कल्याण योजनेसाठी
15% रकमेचा अनुशष
े
समाज कल्याण
योजनांसाठी 15%
दे य्य रकमें पैकी
द्याियाच्या
रादहलेल्या रकमेचा
अनुशष
े .
16
इतर दे य्य रकमा.
ज्या लेखा शशषािच्या
असेल ते लेखा शीषि
दशििािे.
इतर दे य्य रकमा
असल्यास तया
दशििाव्यात.
रक्कम
35
महाराष्र ग्रामपंचायत लेखा संटहता 2011 ननयम क्रमांक 68
नमुना – पाच
स्ािर मालमततेचा नमुना
सन -------------- या िषािसाठी ----------------- च्या स्ािर मालमततेची नोंदिही
(अ) रस्ते
न. 23
अनु
क्रमांक
मागािच/े टठकाणाचे
नाव
पासन
ू चे
गाव/स्थान
पयंतचे
गाव/स्थान
एकूण लांबी
(कक.मी.)
मध्ये
साधारण
रं दी
(फु /मी र)
बांधकाम
केल्याचा
टदनांक
दर
ु स्तीचा
टदनांक
एकूण खचि
(रपयांमध्ये)
दर कक.मी. साठी
बांधकामाचा
सरासरी खचि
िेरा
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
ननयम 69 न. 24
(ब) जमीन
अ. क्र.
1
हस्तांतरीत /खरे दी ककं वा
संपाटदत केल्याचा टदनांक
2
कोणाकडून हस्तांतरीत /खरे दी /
संपाटदत केलेले
3
प्रयोजन
4
करार,
बक्षिस
इत्यादी
र्वषयक
संदभि
जसमनीचे
िेत्रफळ
एकर
मध्ये
हददीसही
त
भूमापन
क्रमांक
इत्यादी
ननधािरण
/ मुल्य
5
6
7
8
जमीनीच्या
हददीचे
रे खा न
उपलब्ध
आहे ककं वा
कसे
9
इमारत, जसमनीसह
संपाटदत केली
असल्यास
बांधकामाचा
थेडक्यात
तपिील
10
पायाचे
िेत्रफळ
11
जसमनी
चा /
इमारती
चा
वापर
भरलेली
रक्कम
रपये
प्रमाणकाचा
क्रमांक,
टदनांक
आणण िेरा
12
13
14
36
ननयम 67 न. 22
क) इतर :अ.
क्र.
संपादन, खरे दी
बांधकाम ककं वा
प्राप्ती ककं वा
हस्तांतरण यांचा
टदनांक
ज्या आदे िान्वये
मालमत्ता संपाटदत
केली/ खरे दी केली,
बांधकाम केले/
हस्तांतररत केली
त्या आदे िाचा
क्रमांक व टदनांक
1
2
3
स्थावर
ज्या प्रयोजना
मालमत्तेचे
साठी
वणिन व
मालमत्ता
संपाटदत
टठकाण
केली ते
प्रयोजन
4
5
वषािच्या
सर
ु वातीला
सदर
मालमत्तेचे
मूल्यांकन
पन
ु मल्
ूि यांकन
काही
असल्यास
पन
ु मल्
ूि यांकना
ची प्रत्यि
ककं मत व
टदनांक
(ननयमा
प्रमाणे)
ननयमा
प्रमाणे
घसारा/
वाढ
वषाि अखेरचे
मूल्यांकन
ननकालात
काढण्यात
आली
असल्यास
त्यांचा टदनांक
ननकालात
काढल्याची
कारणे
प्रार्धकारा
सह
ननकालात
काढल्या नंतर
वसूल केलेली
रक्कम
(रपयात)
सिम
प्रार्धकायाच्या
नावाची
आद्यािरे
िेरा
6
7
8
9
10
11
12
13
14
37
महाराष्र ग्रामपंचायत लेखा संटहता 2011 ननयम क्रमांक 47 (5) न. न. 16
नमुना – सहा
जंगम संपत्तीचा नमुना
जंगम संपततीची ................. या िषािसाठी
....................... ची नोदिही
अ.
क्र.
संपाददत
केल्याचा
खरे दी,
केल्याचा
हसतांतरीत
करुन प्राप्त
झाल्यािर
रचना
केल्याचा
ददनांक
ज्या आदे शान्िये
मालमतता संपाददत
केली, खरे दी केली
तयाबाबत रचना
केली/ हसतातररत
केली तया आदे शाचा
क्रमांक ि ददनांक
मालमततेचे
िणिन ि
जस्ाती
सदर मालमतता
कोणतयाही
प्रयोजना साठी
िापरण्यात
आली आहे
ककं िा कसे
िषािच्या
सरु
ु िातीला
सदर
मालमततेचे
मूल्यांकन
पन
ु मल्
ूि यांकन
कोणतेही
असल्यास आणण
पन
ु मल्
ूि यांकनाची
प्रतयक्ष ककं मत ि
ददनांक (ननयमा
प्रमाणे)
ननयमा
प्रमाणे
घसारा
िषािच्या
अखेरीस
सदर
मालमततेचे
मूल्यांकन
ननकालात
काढण्यात
आली ककं िा
कसे
ननकालात
काढल्याची
कारणे /
प्रार्धकार
ननकालात
काढल्या
नंतर िसल
ू
केलेली
रक्कम
(रुपयात)
सक्षम
प्रार्धकायाच्या
नािाची
आद्याक्षरे
शेरा
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
38
महाराष्र ग्रामपंचायत लेखा संटहता 2011 न. न. 15
ननयम क्रमांक 11(1) व (2), 23, 24 (2) ग,33 (4) घ,47 (2), 55 (3) आणण 59 (3)
नमन
ु ा – सात
वस्तुसुची नोंदवहीचा नमुना
.................मदहना / िषािसाठीची ....................... िसतुसुची नोंदिही
बाबींचे िणिन
ददनांक
1
प्रारं शभक
शशल्लक
प्रमाण
मूल्य
प्रमांक
क्रमांक
ि
ददनांक
2
3
4
कोणा
कडून
प्राप्त
झाले
जमा
एकूण
प्रमाण
मूल्य
प्रमाण
मूल्य
5
6
7
8
9
कोणास ि
कोणतया
उद्देशासाठी
दे ण्यात
आले
10
दे ण्यात आले ककं िा
विकण्यात आले
अखेरची
शशल्लक
ददनांक
प्रमाण
मूल्य
प्रमाण
मूल्य
11
12
13
14
15
ननगिशमत
करणाऱ्या
अर्धकायाि
ची
सिाक्षरी
सिीकार
णाऱ्या
अर्धकायाि
ची सिाक्षरी
16
17
39
महाराष्र ग्रामपंचायत लेखा संटहता 2011
नमुना – आठ
मागणी,संग्रह आणण सिल्लकीचा
नमुना
.................मदहन्याची /.................िषािची मागणी, संग्रह आणण शशल्लक यांची नोंदिही
अ.क्र.
1
ज्या
व्यक्तीकडून
कर दे य आहे
तया व्यक्तीचे
नाि ि पतता
कर पात्र
व्यक्तीच्या
नोंदिहीतील
संदभि अनु
क्रमांक
चालू
मागणी
2
3
4
मागील
िषाितील
्कबाकी,
कोणतीही
असल्यास
ननलेणखत
करण्याबाब
तची आणण
ननलंबनाची
परिानगी
कोणतीही
असल्यास
दे य
असलेली
एकूण
रक्कम
(4+5)6)
5
6
7
िसूल केलेली एकूण रक्कम
मागील
िषाितील
्कबा
की
चालू
िषि
एकूण
8
9
10
40
F:
एफ :
LOANS AND ADVANCES –
कजे व आगाऊ रकमा 6202,Loans for Education, Sports, Art and Culture
६२०२,शशक्षण, क्रीडा, कला ि संसकृती यांसाठी कजे.
6211,Loans for Family Welfare
६२११,कुटुंबकल्याण कायिक्रमासाठी कजे.
6215, Loans for Water Supply and Sanitation
६२१५,पाणीपुरिठा ि सिच्छता यांसाठी कजे.
6216, Loans for Housing.
६२१६,गह
ृ ननमािणासाठी कजे.
6217, Loans for Urban Development.
६२१७,नगर विकासासाठी कजे.
6225, Loans for Welfare of Scheduled Castes, Scheduled Tribes and
Other Backward Classes.
६२२५,अनुसूर्चत जाती, अनुसूर्चत जमाती ि इतर मागासिगीय यांचे
कल्याणासाठी कजे.
6235, Loans for Social Security and Welfare.
६२३५,सामाजजक सुरक्षा ि कल्याण यांसाठी कजे.
6245, Loans for Relief on Account of Natural Calamities
६२४५,नैसर्गिक आपततीच्या ननिारणासाठी कजे.
41
6250, Loans for Other Social Services.
६२५०,इतर सामाजजक सेिांसाठी कजे.
6401, Loans for Crop Husbandry.
६४०१, वपक संिधिनासाठी कजे.
6402, Loans for Soil and Water Conservation.
६४०२,मद
ृ ि जलसंधारण यांसाठी कजे.
6403, Loans for Animal Husbandry.
६४०३, पशस
ु ंिधिनासाठी कजे.
6404, Loans for Dairy Development.
६४०४,दग्ु ध व्यिसाय विकासासाठी कजे.
6405, Loans for Fisheries.
६४०५, मतसयव्यिसायासाठी कजे.
6406, Loans for Forestry and Wild Life.
६४०६, िनीकरण ि िन्यजीिन यांसाठी कजे.
6425, Loans for Co-operation.
६४२५, सहकारासाठी कजे.
6435, Loans for Other Agricultural Programmes.
६४३५, इतर कृषी विषयक कायिक्रमांसाठी कजे.
6515, Loans for Other Rural Development Programmes.
६५१५, इतर ग्रामीण विकास कायिक्रमासाठी कजे
42
6701, Loans for Major and Medium Irrigation.
६७०१, मोठ्या ि मध्यम पाटबंधारे यांसाठी कजे.
6702, Loans for Minor Irrigation.
६७०२, लहान पाटबंधारे यांसाठी कजे.
6711, Loans for Flood Control Project.
६७११, पूर ननयंत्रण प्रकल्पासाठी कजे.
6801, Loans for Power Projects.
६८०१, िीज प्रकल्पांसाठी कजे.
6851, Loans for Village and Small Industries.
६८५१, ग्रामोद्योग ि लघउ
ु द्योग यांसाठी कजे.
6860, Loans for Consumer Industries.
६८६०, ग्राहकोपयोगी िसतू उद्योगांसाठी कजे.
6885, Other Loans to Industries and Minerals.
६८८५, उद्योग ि खननजे यांसाठी इतर कजे.
7055, Loans for Road Transport.
७०५५, मागि पररिहन सेिांसाठी कजे.
7075, Loans for Other Transport Services.
७०७५, इतर पररिहन सेिांिरील कजे.
43
7452, Loans for Tourism.
७४५२, पयिटनासाठी कजे.
7475, Loans for Other General Economic Services.
७४७५,इतर सििसाधारण आर््िक सेिांिरील कजे.
7610, Loans to Government Servants etc.
७६१०, शासकीय कमिचाऱ्यांसाठी कजे ई.
7615, Miscellaneous Loans.
७६१५,संकीणि कजे.
44
[email protected]
[email protected]
45
46