Transcript PPT - WordPress.com
?
A E D
MADDE
M D
ÇEVREMİZDE SAYISIZ MADDE VAR Maddeleri Nasıl Niteleriz?
Çevremizde gördüğümüz, kullandığımız nesnelerin tümü maddedir. Taş, su, hava, ağaç gibi.
Maddeleri duyu organlarımızla algılarız. Renklerini görürüz, seslerini duyarız, kokularını, tatlarını alırız.
Maddeleri algılarken niteleme yaparız. Maddeleri nitelerken acı - tatlı, yumuşak sert gibi zıt anlamlı özellik çiftlerini kullanırız.
Yumuşak - Sert
Çizilmeye dayanıklı maddeler sert maddelerdir. Örneğin, tebeşiri tırnağımızla çok kolay çizebiliriz ancak çelik tavayı çizemeyiz. Tebeşire kolayca şekil verebiliriz ama çeliğe veremeyiz. Çelik, tebeşirden daha serttir. Tebeşir
çeliğe göre yumuşak, pamuğa göre serttir.
Saydam - Opak Gözlük camları gibi baktığımızda arkasını görebildiğimiz, ışığı geçiren maddelere saydam madde deriz. Normal cam saydamdır ancak buzlu cam ışığı biraz geçirdiği için yan saydamdır. Tahta, altın, demir, yün kumaş gibi maddeler ışığı geçirmez. Bu maddelere opak maddeler denir.
Parlak – Mat
Altın parlak, kumaş ise mattır. Çelik kaşık parlak, tahta kaşık mattır. Ayna gibi ışığı tam olarak yansıtan maddeleri parlak, tam olarak yansıtmayan maddeleri mat olarak nitelendiririz.
Sağlam – Kırılgan Demir gibi kolayca kınlamayan, kopmayan maddeleri sağlam olarak nitelendiririz. Bir maddenin sert olması sağlam olduğunu göstermez. İkisi de sert olduğu hâlde çelik kâse, porselen kâseden daha sağlamdır. Porselen kâse gibi dayanıklılığı az olan, kolayca kırılabilen maddeleri kırılgan diye nitelendiririz
Esnek - Berk Saçlarımızı toplamak için kullandığımız saç lastikleri esnektir. Kırılmadan kolayca bükülebilen maddelere esnek maddeler deriz. Tahta çubuk gibi bükülemeyen maddelere ise berk deriz. Berk maddeler lastik, sünger gibi esnemez.
Pürüzlü - Pürüzsüz Elimizi yüzeyinde kolayca kaydırabildiğimiz maddeleri pürüzsüz olarak nitelendiririz. Kayganlık özelliği az olan maddeleri ise pürüzlü olarak nitelendiririz. Masanın yüzeyi pürüzsüz, halınınki ise pürüzlüdür.
Suda Batma - Suda Yüzme Yapraklar suda yüzerken taş suyun içinde batar. Maddelerin suda yüzmesi ya da batması maddenin cinsine bağlıdır. Tahtadan yapılan kocaman bir sal suda yüzerken küçük bir çay kaşığı batar.
Suda Islananlar -Suda Islanmayanlar Havlu, peçete, pamuklu bez gibi maddeler suyu çeker. Çelik, plastik gibi maddeler suyu çekmez.
Mıknatıs Tarafından Çekilme ve Çekilmeme
Demir, çelik ve nikelden yapılan maddeler mıknatıs tarafından çekilir, cam, tahta gibi maddeler mıknatıs tarafından çekilmez.
Renk – Koku
Maddeler farklı renklerde olabildiği gibi aynı renkte de olabilirler. Un, tuz, şeker farklı maddeler olmalarına rağmen beyaz renktedir. Hava, su gibi maddelerin de renksiz olduklarını söyleriz.
Bir Maddeyi Birçok Şekilde Niteleyebilir miyiz?
Maddeleri nitelerken ve sınıflandırırken anlaşmazlıklar yaşayabiliriz. Örneğin, cam hem saydam hem de kırılgandır. Suda batar, serttir, parlak ve pürüzsüzdür. Bu nedenle maddeleri nitelerken ve sınıflandırırken kesin sınırlar çizemeyiz. Anlaşmazlıklarda ortaya çıkan farklı düşünceleri tartışarak, akla ve bilime uygun olarak değerlendirmeliyiz. Atatürk de kurduğu çağdaş devletin ileriye, yeniye, güzele ulaşmasını sağlamak için akıl ve bilim kurallarıyla hareket etmiştir. Atatürk'e göre bilime ve akılcılığa dayanan uygarlık yolu, toplumlar için vazgeçilmez bir yoldur. "Benim manevi mirasım bilim ve akıldır." sözüyle bilime ve akla verdiği önemi vurgulamıştır
Fen - Teknoloji - Toplum - Çevre Maddelerin Kullanım Alanları
Günlük yaşamımızda kullandığımız eşya ve aletler, kullanıldıkları işlere uygun özelliklerde yapılır. Örneğin, görmemizi kolaylaştıran gözlük saydam bir madde olan camdan yapılır. Masa, sandalye, dolap gibi ev eşyaları sert ve sağlam madde olan tahta ve çelikten yapılır.
Yatak, koltuk gibi eşyalarda yumuşak ve esnek maddeler kullanılır. Genellikle rahat etmemizi sağlayan konforlu eşyalar yumuşak esnek maddelerden yapılır. Alet ve makinelerin kullanımında ise sağlam ve sert maddeler kullanılır.
Maddeler Kullanım Alanlarına Göre Nasıl Adlandırılır?
Madde, Cisim, Malzeme, Alet, Eşya Maddeler kullanıldığı yere göre farklı isimler alır ancak bazı durumlarda birinin yerine öteki kullanılır. Örneğin, cetvel bir eşyadır ama kullanım alanından dolayı alet olarak da isimlendirilir. Aynı şekilde şapkayı hem eşya hem de cisim olarak isimlendiririz.
Madde: Cisim:
Çevremizde gördüğümüz hemen her şey maddedir. Hava, su, toprak, taş, kalem, silgi gibi boşlukta yer tutan ve kütlesi olan varlıkları madde olarak isimlendiririz. Cisim, malzeme, alet ve eşya olarak adlandırdığımız her şey maddedir.
Maddenin şekil verilmiş hâline cisim deriz. Şekil verilebilme özelliklerinden dolayı yalnızca katı maddeler cisim olabilir Tabloda ağaç ve çelikten yapılan cisimleri inceleyiniz.
Eşya ve alet olan her şey aynı zamanda birer cisimdir.
Eşya:
Bir işimizde kullandığımız; evde, okulda bulunan, çantamızda taşıdığımız nesnelerdir. Giyecek, masa, sandalye, dolap gibi cisimler birer eşyadır. Eşyalar eskir ama uzun süre dayanır. Birkaç kullanımdan sonra atılmaz.
Alet:
Maddelere şekil vermek, onlar üzerinde bir iş yapmak için kullandığımız cisimlerdir. Örneğin, çekiç, makas tornavida, toplu iğne gibi cisimler alettir.
Malzeme:
Bir maddenin ya da cismin oluşmasında kullanılan birçok maddeden biri malzemedir. Örneğin, ekmek yaparken kullanılan su, un, maya, tuz birer malzemedir
Malzeme olan maddeler eşyalar gibi uzun süre dayanmaz. Kısa sürede biter ve yenisi alınır.
Kâğıt havlu malzemedir. Bitince yenisini alırız.
Kumaş havlu ise eşyadır. Uzun süre kullanırız.
MADDENİN HALLERİ Katı Maddeler
Taş, tahta, hamur gibi maddeler katı maddelerdir. Katılar akışkan değildir. Katı maddeler düzgün olmasa da belli şekilleri vardır. Katıların vardır. Katıların şekilleri dışarıdan bir etki olmadıkça değişmez.
Sıvı Maddeler
Su, zeytinyağı, limonata gibi maddeler sıvı maddelerdir. Sıvı maddeler akışkandır, belirli şekilleri yoktur. Sıvılar konuldukları kabın şeklini alır. Bu nedenle şekilleri değişkendir.
Hangi Katılar Sıvılara Benzer Davranır?
Pirinç, mercimek, toz şeker gibi katı maddeler sıvılar gibi dolduruldukları kabın şeklini alırlar. Aynı zamanda böyle küçük taneli katılar sıvılar gibi akıcılık özelliği gösterir. Resimdeki gibi paket delindiğinde toz şeker tıpkı bir sıvı gibi akar.
Gaz Maddeler Soluk alıp verirken göğsümüzün ve akciğerlerimizin genişlediğini ve bunun akciğerlerimize havanın dolmasıyla gerçekleştiğini biliyoruz. Hava, gaz maddedir. Havayı göremeyiz, elimizle tutamayız. Havanın rengi ve kokusu yoktur.Soluk alırken vücudumuza giren oksijen, soluk verirken dışarı attığımız karbondioksit de havada bulunan gaz maddelerdir. Doğal gaz, petrol gazı da gaz maddelerdendir
Gaz maddeler bulundukları kabı tamamen doldurur.
Boş bir su şişesinin içi hava ile doludur. Sınıfımız ve odamız da hava ile doludur.
Bisiklet lastiğini şişirirken hava lastiğin her yerine dolar. Lastik sadece bir taraftan şişmez.
Gazların belirli bir şekli yoktur. Şişenin içine dolarak şişenin şeklini alır. Tekerleği şişirdiğimizde tekerleğin şeklini alır.
Gaz maddeler akışkandır Balonu şişirdiğimizde havayı balonun içine doldururuz. Balonu herhangi bir ucundan sıktığımızda içindeki hava diğer tarafa akar.
Gaz maddeler bulundukları ortamda hızla yayılır.
Balonun ağzını gevşettiğimizde içindeki hava hızla dışarı çıkar, ortama yayılır. Buharlaşan kolonyanın ya da parfümün kokusunun hissedilmesi gazların hızla yayıldığını gösterir.
Gazlar çok küçük gözeneklerden kaçabilir. Şişirdiğimiz bir balonu toplu iğne ile deldiğimizde içindeki hava hızla dışarı çıkar. Bunu yüzümüze çarpan rüzgârdan ve balonun küçülmesinden anlarız.
MADDENİN ÖLÇÜLEBİLİR ÖZELLİKLERİ Kütle Nedir? Kütleyi Nasıl Ölçeriz?
Pazarda ya da markette meyve ve sebzelerin miktarı terazi ile tartılarak belirlenir. Böylece terazi ile sebze ve meyvelerin kütlesi ölçülür. Kütle, madde miktarıdır.
Terazide 1 kilogram olarak ölçülen peynirin madde miktarı belirlenmiş olur.
Kütle birimi kilogram (kg) ve gram (g)dır.
1 kg = 1000 g Madde miktarı 3 kg olan bir maddenin kütlesini 3000 g olarak da ifade edebiliriz.
• Aynı büyüklükteki maddelerin kütleleri farklı olabilir. Yukarıdaki bilyeler aynı büyüklüktedir. Bu bilyeler tartıldığında demir bilyenin en ağır, tahta bilyenin en hafif bilye olduğu görülür. Çünkü demir bilyenin madde miktarı daha fazladır.
• Maddenin büyük olması madde miktarının fazla olduğu anlamına gelmez. Küçük bir taş, daha büyük pamuktan ağır gelebilir.
Sıvıların Kütlesi Nasıl Ölçülür?
Sıvılar akışkan olduğu için kütlesini ölçmek katılara göre daha zordur. Kütlesi ölçülecek sıvı, bir kaba doldurularak terazide tartılır. Tartım işlemi sırası ile aşağıdaki gibi yapılır.
Önce boş kabın kütlesi tartılır. Boş kabın kütlesine dara denir.
• Kaba sıvı doldurularak tekrar tartılır. Sıvı ile kabın kütlesine brüt kütle denir. • Boş kabın kütlesini yani darayı brüt kütleden çıkardığımızda sıvının kütlesini buluruz. Buna net kütle denir.
Yukarıdaki şekillerde gösterilen reçelin kütlesi, 1300 g - 300 g = 1000 g = 1 kg olarak belirlenir.
Hacim Nedir?
Maddelerin Hacmini Nasıl Ölçeriz?
Maddelerin uzayda kapladığı yere hacim denir. Sıvıların hacmini dereceli silindir veya litre ile ölçeriz. Ölçüm yaparken bu kapları düz bir zemine koymalıyız. Su akışkan olduğu için eğik zemin yanlış ölçüm yapmamıza neden olabilir.
Sıvıların hacmini ölçmek için litre ölçü birimini kullanırız. Litre "L" ile gösterilir. Daha az sıvı miktarlarını ölçmek için mililitre birimini kullanırız. Mililitre "mL" ile gösterilir.
Katıların Hacmini Ölçebilir miyiz?
Çayımıza şeker attığımızda çayın seviyesinin yükseldiğini görürüz. Şekerin de hacminin olduğunu biliyoruz. Şekerler bardağın içinde yer kapladığı için çay yükselir.
Katıların hacmini ölçmek için farklı yöntemler kullanılabilir.
1. Katı madde olan bir taşın ya da silginin hacmini ölçmek için önce dereceli kaba su konulur. Suyun hacmi ölçülerek not alınır. Taş suyun içine atılır. Bu durumda su seviyesi yükselir. • Suyun seviyesi ne kadar yükselmişse taşın hacmi o kadardır. Örneğin, şekildeki suyun seviyesi 400 ml iken500 mL'ye yükselmiş. 100 ml yükseldiği için taşın hacmi 100 mL'dir.
• Yükselen su seviyesi ölçülerek yapılan son ölçümden ilk ölçüm çıkarılır, taşın hacmi bulunur.
500 mL - 400 mL = 100 mL (taşın hacmi)
Ölçü Birimleri Neden Değiştirildi?
Cumhuriyetin ilk yıllarında kullanılan ölçü birimleri, diğer ülkelerin kullandığı ölçü birimlerinden farklıydı. Bu durum dış ülkelerle ticarette sorunlar yaşanmasına neden oluyordu. Ayrıca ülke içinde de ölçülerde birlik yoktu. Örneğin, kütle ölçüsü birimi olan okkanın ölçtüğü miktar yöreden yöreye değişebiliyordu.
Alışveriş ve ticarette yaşanan sorunları ortadan kaldırmak için Atatürk, eski ölçü birimlerini kaldırdı. 1931 yılında ülkemizde uluslararası ölçü ve ölçü birimleri kullanılmaya başlandı. Böylece ülke içinde standart ölçüler kullanıldı. Alışverişlerde yaşanan sorunlar ortadan kalktı. Diğer ülkelerle ticari ilişkilerde olumlu gelişmeler oldu.
MADDENİN DEĞİŞİMİ Doğal, İşlenmiş ve Yapay Maddeleri Nasıl Ayırt Ederiz?
Çevremizde gördüğümüz eşya ya da alet olarak kullandığımız nesnelerin yapımında çeşitli maddeler kullanılır.
Bu maddeler, nesnelerin kullanım alanlarına uygun olarak seçilir. Örneğin, bina yapımında sağlam ve sert, konfor ve rahatlık için kullanılan eşyalar ise esnek ve yumuşak maddelerden yapılır.
Nesnelerin yapımında ve malzeme olarak kullanılan maddeleri doğal, işlenmiş ve yapay maddeler olarak sınıflandırırız.
Doğal Maddeler: maddeler denir.
Ağaç, taş, demir, altın, sebze, meyve, pamuk gibi doğada kendiliğinden bulunan maddelere doğal
• •
Doğal maddeler: çeşitli ürünleri elde ederken ham madde olarak kullanılır. Örneğin, pamuklu kumaşın ya da pamuk ipliğinin ham maddesi pamuktur.
İşlenmiş Maddeler: malzemedir.
Doğal maddelerin insanlar tarafından fabrika, atölye vb. yerlerde işlenmesiyle elde edilen maddelerdir. Pamuktan yapılan kumaş ya da iplik işlenmiş maddedir. İşlenmiş ürünlerin yapımında kullanılan maddeler
Doğal maddenin işlenmesiyle elde edilen madde yine doğaldır. Pamuktan yapılan iplik, kumaş, bluz birer işlenmiş doğal maddedir.
Pamuk ipliğinin ürünü olan kumaş ve bluz son üründür. Buğday ve unun işlenmesiyle elde edilen ekmek de son üründür. Ekmek, tatlı için kullanıldığında malzeme de olur.
Yapay Maddeler
Doğal maddelerin yerine kullanılmak üzere çeşitli yollarla yapılan maddelere yapay madde denir. Ağaçtan elde edilen doğal tahta yerine kullanılan sunta yapay maddedir. Sunta, odun talaşının yapıştırılıp sıkıştırılmasıyla elde edilir.
Paket lastiği, otomobil lastiği yapımında kullanılan kauçuk petrol katranından yapılan yapay bir maddedir. Kauçuk ağacından elde edilen doğal kauçuğun yerine kullanılır. Benzinin ham maddesi olan petrolden birçok doğal ve yapay madde elde edilir.
Petrolden Elde Edilen Doğal Maddeler Yer altından çıkarılan petrol, rafinerilere götürülerek işlenir. Burada ısının etkisiyle petrolü oluşturan maddeler birbirinden ayrılır.Petrol gazı (LPG) mutfakta (tüplü ocaklarda), taşıtlarda benzin gibi yakıt olarak kullanılır. Gaz yağı uçak yakıtlarına katılır, ısınma ve aydınlatmada kullanılır.Motorin (mazot) evlerin ısıtılmasında, fabrikalarda ve bazı taşıtlarda yakıt olarak kullanılır.
Petrolden Elde Edilen Yapay Maddeler
Petrol katranından plastik, naylon, teflon, kauçuk gibi yapay maddeler elde edilir. Plastik: Plastikten leğen, kova gibi ev eşyaları, çeşitli oyuncaklar yapılır. Pencere yapımında kullanılır. Plastikten bakalit denilen sert plastik de yapılır. Bakalit tencere, tava, çaydanlık vb. saplarında, televizyon, radyo gibi ürünlerde, araba aksesuarlarında kullanılır.
Naylon: Teflon: Günümüzdeki giysilerin birçoğunda yün veya pamuğun yanında naylon iplik de kullanılır. Naylondan elde edilen sentetik iplikten yapılan kumaşa sentetik kumaş denir.
Tencere ve tava yapımında kullanılır. Çelik, bakır ve alüminyumdan yapılan tencereler işlenmiş doğal maddelerdir. Teflon ise yapay maddedir.
Doğal Kaynaklar Nelerdir?
Doğal kaynaklar, yaşamımızı devam ettirebilmek ve kolaylaştırabilmek için kullandığımız kaynaklardır. Ağaç, su, kömür, ham petrol, demir doğal kaynaklarımızdan bazılarıdır.
Doğal kaynakları kullanarak birçok ürün elde ederiz. Binaların, ev eşyalarının, otomobillerin yapımında doğal kaynaklar kullanılır.
Doğal Kaynakların Korunması İçin Neler Yapılmaktadır?
Doğal kaynaklar sınırsız değildir. Birçok alanda kullandığımız için dikkatli ve tutumlu kullanmazsak kısa sürede azalır, ihtiyaçlarımızı karşılayamaz. Kâğıt, karton, demir ve cam gibi atıkların işlenerek geri dönüşümleri sağlanmaktadır. Böylece birçok ağacın kesilmesi önlenmekte, yer altı kaynaklan korunmaktadır Aynı zamanda atıklar toplandığı için çevre temiz tutulmuş, doğal denge de korunmuş olur. Su kaynaklarının temiz tutulması ve tutumlu kullanılması da birçok canlının yaşamını sürdürmesi için gereklidir.
Doğal kaynakların korunması için yapılan faaliyetler ülke ekonomisine katkıda bulunmaktadır.
Peribacaları , yumuşak kayaçların yağmur ve rüzgârın aşındırması sonucu oluşmuştur.
• Yağan yağmur suları toprak ve kayaçlar arasındaki boşluklara dolar. Gündüz sıcak olan hava, gece aniden soğuyunca kayaçların arasındaki su donar. Donan su, kayacın parçalanmasına neden olur. Büyük ve sert kayaçların bu yolla parçalanması yıllar sürer.
Kutuplardaki buzullar da yeryüzünün şeklini değiştirir. Erimeyen karların çukur yerlerde birikmesiyle oluşan buzul, dağın yamacından aşağıya inerken kayaçlara sürtünerek kayaçları aşındırır.
Doğa Olayları Maddeleri Nasıl Değiştirir?
Doğa olayları, maddeleri sürükleyerek, aşındırarak ve parçalayarak gerçekleşir.
yeryüzünü şekillendirir. Bunlar yağmur, rüzgâr, etkisiyle
• • •
Aşırı yağmur yağınca oluşan sel, karşısına çıkan taşı ve toprağı sürükleyerek yerlerini değiştirir, parçalanmasına neden olur.
Akarsu ve dereler de taşları ve toprağı sürükler. Kıyılarındaki taşı ve toprağı kopararak da o yerin şeklini değiştirir. Vadiler, bu yolla oluşmuş yer şekilleridir. • Yağmur gibi rüzgâr da bitki örtüsünün az olduğu, kurak ve rüzgâr özellikle yumuşak kayaçları aşındırır.
MADDENİN ISI ETKİSİYLE DEĞİŞİMİ Isınma ve Soğuma Sıcaklığı ölçmek için termometre adı verilen alet kullanılır.Termometre bir hazne ve ona bağlı cam borudan oluşur. Hazne içinde cıva veya renklendirilmiş alkol bulunur.Termometrenin bulundu¤u ortam ısıtılırsa haznedeki sıvı cam boruda yükselmeye başlar; ortam soğutulduğunda ise ilk konumuna doğru geri döner. Sıvı seviyesinin karşısındaki sayılar ölçülen sıcaklık değerlerini gösterir.Termometre “derece” denilen eşit aralıklara bölünmüştür. Termometrede ölçülen sıcaklık, derece selsiyus olarak ifade edilir ve °C sembolü ile gösterilir.
Soğuk hava, vücudumuzla temas edip ondan ısı alır. Isı veren vücudumuz soğur.Üşümemek için, hava ile vücudumuzun temasını azaltmaya çalışırız. Bunun için eldiven, atkı gibi giysiler kullanırız.İçinde su kaynatmış olduğumuz çaydanlık da havaya ısı vermektedir.
Hal Değişimi
Maddeler katı, sıvı ve gaz olmak üzere üç hâlde bulunur.Buzluktan çıkardığınız buzu ya da severek yediğiniz dondurmayı bir süre beklettiğinizde ne olur?Suyu ısıttığınızda ısıtılan suda ne gibi değişmeler gözlemlersiniz? Su buharı çıkar mı? Su miktarında bir azalma olur mu? Suyu ısıttığımızda açığa çıkan su buharı, suyun gaz hâlidir. Buzlukta bekletilen su, katı hâle geçerek donar.
Hal Değişimi
Erime Donma Buharlaşma Kaynama Yoğunlaşma
Erime
Katı bir maddenin ısı enerjisi alarak sıvı haline geçmesi olayına erime denir.
Buzun erime sıcaklığı 0 C°.
Her maddenin erime ve donma sıcaklığı ayrıdır.
Erime ve donma olayları bitinceye kadar sıcaklık sabit kalır.
Donma
Sıvı bir maddenin yeterince soğutularak katı hale geçmesine donma denir. Örneğin suyun buz olması gibi.
Buharlaşma
Sıvı bir maddenin ısı enerjisi alarak gaz haline gelmesine buharlaşma denir.Sıcaklık artarsa buharlaşma hızlanır.Buharlaşma her sıcaklıkta olur .
Yoğunlaşma
Gaz maddenin sıvı hale geçmesi olayına yoğunlaşma denir.
Su buharının, su damlacıklarına dönüşmesi.
Yoğunlaşma da buharlaşma gibi her sıcaklıkta olur
Erime Noktası Donma Noktası
Kaynama Noktası
Bir maddenin sıvı halden gaz haline geçmesidir. Sıvılar için ayırt edicidir.
Yoğunlaşma Noktası
Bir maddenin gaz halinden sıvı hale geçmesidir.Gazlar için ayırt edicidir.
Süblimleşme
Bir maddenin katı halden gaz haline geçmesidir.Katılar için ayırt edici özelliktir.
Bozunma
Çay şekeri ve un gibi katı maddeler ısıtıldıklarında sıvı hâle geçmez, bozunur.Örneğin çay şekerini ısıttığımızda rengi ısının etkisiyle önce sarıya sonra da kahverengiye dönüşür. Isıtmaya devam ettiğinizde şeker kömürleşir ve kokuyayar. Şekerin bu değişimi BOZUNMA olarak adlandırılır.
MADDELER DOĞADA KARIŞIK HALDE BULUNUR
Saf Maddeler
Bazı maddeler tek çeşit maddeden oluşur, yapısında kendinden başka içermez. Bu tür maddelere saf madde denir. Örneğin, tuzun yapısında sadece tuz maddesi bulunur, tuzun en küçük parçası yine tuzdur. Bu nedenle tuz saf maddedir. Benzer şekilde şeker, yağmur suyu, külçe altın, termometrelerde kullanılan sıvılardan biri olan cıva saf maddedir.
Karışımlar
Maddeler doğada saf halde bulunduğu gibi karışım halinde bulunabilirler. Saf maddeler bir araya gelerek karışım oluştururlar. Çevremizdeki maddelerin çoğu karışım halindedir. Reçel, hava, toprak gibi maddeler karışıma örnek verilebilir. Kullandığımız altın takılar birer karışımdır. Çünkü bu takılar saf maddeler olan bakır ve altının bir araya gelmesiyle oluşur. Serinlemek için kullandığımız kolonya da saf madde olan alkol ve suyun oluşturduğu bir karışımdır.
Çözeltiler
Bazı maddeler suyla karışınca, sıvının her tarafına dağılarak gözle görünmeyecek kadar küçük parçalara ayrılır. Bu olaya çözünme denir. Şeker, mürekkep, limon ve portakal suyu,tuz, alkol, sabun gibi maddeler suda çözünür. Bu tür maddeler suda çözündükten sonra onları göremeyiz. Ancak orada olduklarını, kaybolmadıklarını tadabileceğimiz bir karışımsa tadarak anlarız. Ayrıca karışımı oluşturan maddelerin toplam kütlesini ve karışımın kütlesini karşılaştırdığımızda çözünen maddelerin yok olmadığını fark ederiz.
Çözeltilerin çoğu sıvıdır, fakat katı ve gaz hâlinde bulunan çözeltiler de vardır.Çözeltilerdeki katı maddeler, çok küçük parçalar hâlinde sıvının içinde dağılır. Çözeltileri hazırlamak içingenellikle su kullanılır. Su ve sirke, su ve meyve şekeri, su ve süt,gazoz ve vişne suyu karıştırıldıkları zaman birer çözelti oluşturur.Bir çözelti, karışımlar gibi en az iki maddenin bir araya gelmesiyle oluşur; çünkü çözeltiler de aslında birer karışımdır.
KARIŞIMLARIN AYRILMASI Bir çok maddenin doğada karışım halinde bulunduğunu öğrenmiştik. Ancak ihtiyaçlarımıza bağlı olarak maddelerden birisine veya birkaçına gerek duyabiliriz. Bu durumda karışımın ayrılması gerekir
Süzme ile Ayırma
Sıvı maddeleri, içinde çözünmemiş katı maddeden ayırmak için süzerek ayırma yöntemi kullanılır. Örneğin, haşlanmış olan makarnayı suyundan, portakal suyunu posasını süzerek ayırırız. Günlük yaşantımızda bu yöntemin kullanıldığı bir çok alan vardır. Örneğin, bardağa çay koyarken süzgeç kullanılır. Böylece çay yapraklarının bardağa dökülmesi engellenir. Deliklerden su geçer, ancak çay taneleri geçemez. Böylece çayın suyu ve yaprakları birbirinden ayrılmış olur.
Yüzdürme ile Ayırma
Katı maddelerden oluşan karışımı ayırmak için suda yüzdürme yöntemi kullanılır.Bu yöntem karışım suya ilave edilir.Ancak bu yöntemin uygulanabilmesi için karışımı oluşturan katı maddelerin suda çözünmemesi gerekir.Ayrıca ayırmak istediğimiz katı madde veya maddeler su üstünde kalırken diğeri de suda batmalıdır.Yoksa bu yöntemi kullanamayız. Karışımda su üstünde kalan maddeler başka bir kaba toplanır.Kalan karışımın suyu süzülür. Böylece karışım ayrılmış olur.
Buharlaştırma ile Ayırma
Su ve içinde çözünmüş katı maddeden oluşan karışımları ayırmak için suyun uzaklaştırılması gerekir. Bunun için buharlaştırma yöntemi kullanılır. Bu yöntemde karışım ısıtılır. Karışım yeterince ısıtıldığında su buharlaşır, geriye suda çözünmüş olan katı madde kalır. Örneğin, şekerli sudan şekeri, tuzlu sudan tuzu buharlaştırma yöntemiyle ayırırız.
Mıknatıs ile Ayırma
Karışımları ayırmak için kullanılan yöntemlerden birisi de mıknatısla ayırma yöntemidir. Bu yöntem mıknatıstan etkilenebilen maddeyi kullanılır. Örneğin, çöplerin arasında kalan demir atıklarının ayrılmasında dev demir atıklarını çekerken kağıt, cam, plastik yapılmış atıklar karışımdan ayrılmış olur.
DERS
İ
M
İ
Z B
İ
TM
İŞ
T
İ
R.
Şİ
MD
İ
D
İ
NLENME ZAMANI HO
Ş
ÇAKALIN