Transcript Doç. Dr. Halit KARATAY

TÜRKÇE ÖĞRETMENLERİNİN
YETİŞTİRİLMESİ
Doç. Dr. Halit KARATAY
Abant İzzet Baysal üniversitesi
Türkçe Eğitimi Bölümü
Türkçe Öğretmenlerinin Yetiştirilmesi




Türkçe öğretmenliği büyük sorumluluk gerektiren, özel yetenek
isteyen bir meslektir ve bu alanda görev yapacak öğretmen
adaylarının özenli bir şekilde yetiştirilmesi gerekir.
Osmanlı sivil eğitim sistemi, XIX. yüzyılın ilk yarısına kadar
sıbyan mektepleri ve medreselerden oluşmaktadır.
Sıbyan mekteplerinin öğretmenleri olan muallimler, genellikle
medrese eğitimi almış kişilerdir.
Fatih Sultan Mehmet dönemine kadar medreselerde muallim
yetiştirmek için özel bir program uygulanmamıştır. Fatih Sultan
Mehmet'in, sıbyan mekteplerinde öğretmenlik yapacaklar için
Ayasofya ve Eyüp Medreselerinde uygulattığı özel program ise
fazla devam ettirilmemiş, sıbyan mekteplerine öğretmen
olabilmek için dinî bilgi sahibi, ağır başlı bir kişi olmak yeterli
görülmeye başlanmıştır.
Türkçe Öğretmenlerinin Yetiştirilmesi




Tanzimattan sonra erkek okullarının öğretmen ihtiyacı
darülmuallimin, kız okullarınınki ise darülmuallimat tarafından
karşılanmıştır.
Bu okullarda
yetiştirilmiştir.
bütün
branş
öğretmenleri
tek
programla
1915 yılında Darülmuallimin ve Darülmuallimat Nizamnamesi’nin
yürürlüğe girmesiyle bu okulların teşkilat yapısı ve
programlarında bazı değişiklikler olmuştur.
Nizamname'ye göre söz konusu okulların iptidai, ihzari ve âli
kısımlarına ayrıldığı, “iptidai” kısımda ilkokul öğretmenlerinin,
“ihzari” kısımda darülmullimat ve darülmuallimin-i iptidai
öğretmenlerinin ve müfettişlerinin yetiştirildiği görülmektedir.
Öğrenim süresi dört yıl olan “âli” kısım ise edebiyat, tabiiyat ve
riyaziyat şubelerine ayrılmıştır.
Türkçe Öğretmenlerinin Yetiştirilmesi




Nizamname'yle hayata geçirilen düzenlemelerin, söz konusu
dönemde Türkçe öğretmenlerinin yetiştirilmesi bakımından
yeterli olduğu söylenemez.
Cumhuriyetin ilânıyla (29 Ekim 1923) birlikte her alanda olduğu
gibi öğretmen yetiştirme politikasında da bazı değişiklikler
yapılmıştır.
I. Heyet-i İlmiye kararlarıyla ilkokullar, ortaokullar, liseler ve
yüksekokulların eğitim sistemi içindeki yeri belirginleştirilmiştir.
Ancak ortaokulların sistem içindeki yeri net olarak ifade edilmiş
olmasına rağmen bu okullarda görev yapacak öğretmenlerin
özel olarak yetiştirilmesine henüz bu tarihlerde başlanmamıştır.
Türkçe Öğretmenlerinin Yetiştirilmesi



Ortaokul öğretmenliğinin ilk defa 1924 tarih ve 439 sayılı Orta
Tedrisat Muallimleri Kanunu ile eğitim sistemi içinde yer almaya
başladığı görülmektedir.
Orta Muallim Mektebinin Konya’da kurulduğu yıl (1926),
bünyesinde sadece Türkçe Bölümü bulunmaktadır.
1940’lı yıllarda yurt genelinde ortaokulların yaygınlaştırılması
yolundaki çabaların hız kazanmasıyla birlikte Orta Muallim
Mektebi ve Terbiye Enstitüsü ülkenin öğretmen ihtiyacını
karşılayamaz hâle gelmiş, buna bağlı olarak 1940’ların
sonlarında Türk eğitim sistemine yeni eğitim enstitüleri
eklenmiştir.
Türkçe Öğretmenlerinin Yetiştirilmesi


Eğitim-öğretim faaliyetlerinin daha etkin hâle getirilmesi
amacıyla eğitim enstitülerinde uygulanan programların çeşitli
dönemlerde yeniden düzenlendiği görülmektedir. Bu kapsamda
Türkçe bölümlerinde uygulanan programlar da değişikliğe
uğramıştır (1931, 1941, 1944).
21 Ocak 1947 tarihinde yayımlanan Eğitim Enstitüleri
Yönetmeliği’yle enstitü bünyesindeki bölümler birleştirilmiş,
“toplu dersler” ve “tek dersler” olmak üzere iki bölüm
oluşturulmuştur. Bu düzenlemeyle öğretmenlerin aynı anda
birden fazla alanda yetiştirilmesini sağlamak, böylece yeni
açılacak ortaokullarda yaşanması muhtemel öğretmen
sıkıntısını ortadan kaldırmak amaçlanmıştır.
Türkçe Öğretmenlerinin Yetiştirilmesi



Söz konusu düzenlemeyle daha önce Türkçe bölümünün
programında yer alan dersler “Türk Dili ve Edebiyatı” başlığı
altında birleştirilmiş ve toplu dersler bölümünde okutulmaya
başlamıştır (1948-1949).
Fakat ortaokullara Türkçe öğretmeni yetiştirmek amacıyla
kurulan bölümde okutulan bütün derslerin bir ders içinde
okutulması başarılı sonuçlar doğurmamış, IV. Millî Eğitim
Şûrasında da bu durumun eğitim-öğretim faaliyetlerini olumsuz
etkilediğine dikkat çekilmiştir.
22-31 Ağustos 1949 tarihleri arasında toplanan IV. Millî Eğitim
Şûrasında eğitim enstitülerinde verilen derslerin “edebiyat,
fen ve yabancı dil” olmak üzere üç gruba ayrılması tavsiye
edilmiş ve buna bağlı olarak 1957 yılında eğitim enstitülerinin
programında değişiklikler yapılmıştır.
Türkçe Öğretmenlerinin Yetiştirilmesi



1957 Programı’na göre öğrenim süresi iki yıl olan edebiyat
bölümlerinin 1. sınıfında okutulan derslerde teorik, 2.
sınıfında okutulan derslerde ise uygulamalı çalışmaların
ağırlıklı olduğu görülmektedir.
Türkçe bölümlerinin diğer bölümlerden bağımsız olarak
tekrar faaliyete geçirildiği 1966 Programı alan dersleri
bakımından oldukça özel bir nitelik taşımaktadır. Önceki
programın eleştiri noktalarından biri olan haftalık ders saatleri bu
programda azaltılmış, meslek dersleri de çeşitlendirilmiştir.
Eğitim enstitülerinde öğrenim süresi 1968–1969 eğitimöğretim yılında üç yıla çıkarılmıştır. Bu dönemde Türkçe
bölümlerinde uygulanan programda alan derslerinin %58,
genel kültür derslerinin %27, öğretmenlik meslek bilgisi
derslerinin ise %14 oranında yer aldığı görülmektedir.
Türkçe Öğretmenlerinin Yetiştirilmesi




1978-1979 eğitim-öğretim yılı, hem eğitim enstitüleri hem de
Türkçe bölümleri için yeni bir başlangıç olarak nitelendirilebilir.
Bu dönemde eğitim enstitülerinin öğrenim süresi dört yıla
çıkarılmış ve isimleri de yüksek öğretmen okulu olarak
değiştirilmiştir.
Türkçe bölümlerinde okutulan derslerin eskisine oranla
daha çeşitli hâle getirilmiş olmasına rağmen bölümün
adının Türk Dili ve Edebiyatı olarak değiştirilmesi, Türkçe
öğretmenliğinin meslekleşmesi sürecinde olumsuz bir adım
olmuştur.
1982
yılında
yükseköğretimde
yeni
yapılanmalar
gerçekleşmiş, bu kapsamda yüksek öğretmen okulları
üniversitelere
bağlanarak
eğitim
fakültelerine
dönüştürülmüştür.
Türkçe Öğretmenlerinin Yetiştirilmesi



Türkçe öğretmenlerinin yetiştirilmesi, 1989 yılında Gazi
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı
Eğitimi Ana Bilim Dalına bağlı olarak Türkçenin EğitimiÖğretimi Bilim Dalının açılmasıyla tekrar gündeme gelmiştir.
Bu gelişme, sonraki yıllarda lisans düzeyinde açılması planlanan
Türkçe Öğretmenliği Programında görev yapacak öğretim
elemanlarının alana uygun olarak yetişmelerini sağlayan önemli
bir adım olmuştur.
1992-1993 eğitim-öğretim yılında Gazi ve Buca Eğitim
Fakülteleri'nde Türk Dili ve Edebiyatı Eğitimi Ana Bilim
Dalı'na bağlı Türkçe Öğretmenliği programları açılmıştır.
Türkçe Öğretmenlerinin Yetiştirilmesi



Eğitim
fakültelerinin
yeniden
yapılandırılması
kapsamında
gerçekleştirilen 1996 yılındaki çalışmalarla ilköğretim II. kademede
görev yapacak Türkçe öğretmenlerinin yetiştirilmesi için eğitim
fakültelerinin bünyesinde Türkçe Eğitimi bölümleri kurulmuştur.
Bu önemli gelişme ile dahi Türkçe öğretmenliğinin tam olarak
meslekleştiği söylenemez. Çünkü Türkçe öğretmenliğine sadece eğitim
fakültelerinin Türkçe eğitimi bölümlerinden mezun olanlar değil, Türk dili
ve edebiyatı eğitimi bölümleri ile fen-edebiyat fakültelerinin Türk dili ve
edebiyatı ve çağdaş Türk lehçe ve edebiyatları bölümlerinden mezun
olanlar da atanmıştır.
Program’da yabancılara, Türk soylulara ve yurtdışındaki Türk
çocuklarına Türkçe öğretimi konuları göz ardı edilmiş, bunun yanı
sıra ana dili öğretimi programında bulunması gereken iletişim, dil
bilimi gibi bazı derslere de yer verilmemiştir.
Türkçe Öğretmenlerinin Yetiştirilmesi



2006-2007 eğitim-öğretim yılından itibaren eğitim fakültelerinin
Türkçe eğitimi bölümlerinde farklı ve yeni bir program
uygulanmaya başlamıştır.
Yan alan uygulamasının sona ermesi, bu programdaki önemli
değişikliklerden biridir. Bu, hem alan derslerine daha fazla
zaman
ayrılmasını
hem
de
Türkçe
öğretmenliğinin
meslekleşmesini sağlaması bakımından atılmış önemli bir
adımdır.
Mevcut programda toplam 145 kredilik ders bulunmaktadır.
Program’daki 59 dersin 33’ü alan, 14’ü genel kültür, 12’si
meslek bilgisi dersidir.
2006 Yılında Yürürlüğe Giren
Öğretim Programı: 1. Sınıf
131 Yazı Yazma Teknikleri
1 2 2 5
130 Türk Dil Bilgisi II: Şekil Bilgisi
2 0 2
4
133 Türk Dil Bilgisi I: Ses Bilgisi
2 0 2 3
132 Edebiyat Bilgi ve Kuramları II
2 0 2
3
135 Edebiyat Bilgi ve Kuramları I
2 0 2 3
134 Yazılı Anlatım II
2 0 2
3
137 Yazılı Anlatım I
2 0 2 3
136 Sözlü Anlatım II
2 0 2
3
139 Sözlü Anlatım I
2 0 2 3
138 Osmanlı Türkçesi II
2 0 2
4
141 Osmanlı Türkçesi I
2 0 2 3
140 Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi II
2 0 2
3
143 Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi I
2 0 2 3
142 Yabancı Dil II
3 0 3
5
145 Yabancı Dil I
3 0 3 2
148 Eğitim Psikolojisi
3 0 3
5
TOPLAM
18 0 18 30
151 Eğitim Bilimine Giriş
3 0 3 5
TOPLAM
19 2 20 30
2006 Yılında Yürürlüğe Giren Öğretim
Programı: 2. Sınıf
231 Türk Dil Bilgisi III: Sözcük
Bilgisi
2
0
2
3
230 Türk Dil Bilgisi IV: Cümle Bilgisi
3
0
3
5
233 Türk Halk Edebiyatı I
2
0
2
3
232 Türk Halk Edebiyatı II
2
0
2
3
235 Eski Türk Edebiyatı I
2
0
2
3
234 Eski Türk Edebiyatı II
2
0
2
3
237 Yeni Türk Edebiyatı I
2
0
2
3
236 Yeni Türk Edebiyatı II
2
0
2
3
3
0
3
4
238 Genel Dilbilimi
3
0
3
3
239 Bilimsel Araştırma Yöntemleri
2
0
2
4
240 Bilgisayar II
2
2
3
5
241 Bilgisayar I
2
2
3
5
242 Etkili İletişim
3
0
3
3
243 Öğretim İlke ve Yöntemleri
3
0
3
5
244 Öğretim Teknolojileri ve Materyal 2
Tasarımı
2
3
5
A
Seçmeli I
TOPLAM
18 2 19 30 TOPLAM
19 4 21 30
2006 Yılında Yürürlüğe Giren Öğretim
Programı: 3. Sınıf
321 Anlama Teknikleri I:Okuma
Eğitimi
2 2 3
5
322 Anlatma Teknikleri
I:Konuşma Eğitimi
2 2 3
5
323 Anlama Teknikleri II:Dinleme
Eğitimi
2 2 3
5
324 Anlatma Teknikleri II:Yazma
Eğitimi
2 2 3
5
325 Çocuk Edebiyatı
2 0 2
3
326 Yabancılara Türkçe Öğretimi 2 0 2
3
327 Dünya Edebiyatı
3 0 3
3
328 Özel Öğretim Yöntemleri II
2 2 3
5
329 Topluma Hizmet Uygulaması
1 2 2
5
2 0 2
4
331 Özel Öğretim Yöntemleri I
2 2 3
5
332 Uygarlık Tarihi
2 0 2
3
333 Sınıf Yönetimi
2 0 2
4
334 Ölçme ve Değerlendirme 3 0 3
5
TOPLAM
14 8 18 30
330 Türk Eğitim Tarihi
TOPLAM
15 6 18 30
2006 Yılında Yürürlüğe Giren Öğretim
Programı: 4. Sınıf
421 Tiyatro ve Drama
Uygulamaları
2 2 3
423 Türkçe Ders Kitabı
İncelemeleri
2 0 2
GK Seçmeli I
2 0 2
425 Okul Deneyimi
427 Rehberlik
429 Özel Eğitim
TOPLAM
1 4 3
3 0 3
2 0 2
8
A
Seçmeli II
3 0
3
5
A
Seçmeli III
2 0
2
4
422 Dil ve Kültür
2 0
2
3
GK Seçmeli II
2 0
2
4
Türk Eğitim Sistemi ve Okul
424 Yönetimi
2 0
2
4
426 Öğretmenlik Uygulaması
2 6
5 10
3
3
8
5
3
12 6 15 30
TOPLAM
13 6 16 30
Türkçe Öğretmenlerinin Yetiştirilmesi


Öncekinden farklı olarak fakültelere Program’ın yaklaşık %30’u
oranında dersleri belirleme yetkisinin verilmesi, seçmeli ders
olanağının artırılması, “Genel Dil Bilimi”nin zorunlu dersler
kapsamında programa konulması ve yabancılara Türkçe
öğretimine yönelik bir dersin bu programda yer alması, Türkçe
öğretmenlerinin
yetiştirilmesi
sürecinde
dikkat
çeken
gelişmelerdir.
Ancak hâlâ yurt dışındaki Türk çocuklarına, Türk soylulara
Türkçe öğretimine ve iki dillilere yönelik derslere programda
verilmemiş olması, programın eksikliklerindendir.
Sonuç


Türkçenin eğitimi ve öğretimi alanında hedeflenen başarının
gerçekleşmesi, nitelikli programlar sayesinde mümkün olacaktır.
Bunun için Temel Eğitimde uygulanan Türkçe programlarının
gereksinimlere bağlı olarak geliştirilmesi ve yenilenmesi
gereklidir.
Türkçe öğretmenlerin nitelik kazanmasında atanma öncesi ve
sonra eğitim önemlidir.