Transcript İslam Tarihi 2 Lisans-YL

İDİL
(VOLGA)BULGAR
HANLIĞI
(VII –XV YY.)
İdil( volga) Bulgar Devleti ,Büyük Bulgar Devletinin
yıkılmasıyla İdil bölgesinde kurulan bulgar devletidir.İtil
Bulgar Devleti ilk bulgar devleti olarak bilinen Büyük
Bulgaryanın Hazarlara mağlub olup (640)dağılmasıyla
ortaya çıkmış bir devllettir.Mağlubiyet sonucu ön
bulgarlar/otuzoğuzlar iki kola ayrılmıştır.
İdil (volga) Bulgar hanlığının ilk bilinen hanı Kontrag
Han’ın oğlu Asparuh ile güneye göç eden kol
balkanlarda bir devlet kurmuş.(bu birinci bulgar
devletidir(günümüz bulagaristanın temeli))
 Kontrag han ile kuzeye göç edenler idil
(volga)nehrine bitişik bir hanlık kurmuşlardır.(buda
idil bulgar hanlığıdır.)
 Bulgarlar bulundukları bölgedeki yerli halkı finugorları ve Ms 3yydan beri buradaki farklı Türk
topluluklarını da yönetimlerinde birleştirip çevreyi
hızla Türkleştirmişlerdir.(ancak devletin ilk 200 yılı
hakkında bilgi yok çünkü medeni merkezlere uzak)
 İdil( volga)Bulgar hanlığının en geniş sınırları volga
(itil) ve kama(çulman )ya kadar uzanmıştır.
 Kuruluşundan itibaren İdil (volga) Bulgarları
Hazarlara bağlıdır(sadece vergi).iç-dış ilişkilerde
büyük oranda serbesttirler.
 Coğrafi konumları sebebiyle ticaret
önemlidir.(bulgar tacirler hazar ülkesi.harizm ve
samani ülkelerinde islam tacirleriyle ilişkili,islam
kültür ve dininin yayılması)
 İdil Bulgar Devleti islam devleti olarak kurulmasına
rağmen islamın başı olan Bağdat halifeliği tarafından
tastik edilmemişti.Yani İslam devleti olarak
tanınmamıştı.Bu sırada Bulgar hanı Şelkey ölmüş
yerine oğlu Almuş geçmiş ilk iş olarak da
Bağdat halifesi tarafından İdil Bulgar Hanlığının
İslam devleti olarak tanınması için (920/921)
Abdullah Baştu Hazariyi halifeye elçi olarak
göndermiş.(elçinin gönderildiği dönem Abbasi
hilafetinin parçalanmaya,güç kaybetmeye
başladığı bir dönem olduğundan otoritesinin uzak
bir yerde kabul edilmesi önemli).Almış gönderdiği
elçi ile halifeden muallimler cami,kale yapımında
yetenekli eleman da istemiş,bu istekler halife
tarafından olumlu karşılanmış ve Sevsen erRassiyi elçi olrk belirleyip heyete başkanlık için
görevlendirmiş ve heyet bir fakih,bir islam
hukuku uzmanı,1öğretmen ,2vaiz ,mollalar ve
tüccarlarlar bağdattan hareket etmişler.
 Heyet 11safer 309/21haziran 921’de yola çıkmış
12 muharrem 310/12 mayıs 922’de Bulgar’a
ulaşmış.Halifenin gönderdiği mektup ve
hediyeler taktim edilmiş.Zaten islamiyeti kabul
eden bulgarlar İslamiyetin hızla yayılmasına
neden olmuşlardır.
Sonuç olarak İslamiyetin idil bulgarları
tarafından kabulü idil bulgarlarının siyasi
hayatında büyük değişimler meydana getirmiş:
 Uluslar arası alanda islam devleti statüsünü
aldı.
 İdil bulgar yöneticisinin statüsü değişti.Tüm
müslümanların başı olan halife tarafından
tanınan islam devleti hükümdarı oldu
 Yargı sistemi artık Kuran ve Hadislerle oldu.
 İdil bulgar sancağı diğer islam ülkelerininki gibi
üzerinde bir hilal olan yeşil bir bayrak oldu.
Daha sonra İdil( volga) Bulgar hanlığı XIII yyın
ortalarına doğru moğollara mağlub olarak
Altınorda’ya bağlandı.
DEVLET TEŞKİLATI
 Devlet teşkilatı konusunda neredeyse hiçbir bilgi
yok.Kesin olarak bilenen şey hanlığın başında
bir hükümdarın olduğu(hükümdarlığın
semb:para
bas,hutbe,taht,taç,bayrak,tuğra,nevbet ,otağı)
 İbni Fadlan,bulgar halkının,hükümdarının örf ve
adetlerine bağlı,riayetkar,tabiatı itibariyle
yumuşak kimseler olduğunu belirtir.
 Devlet halktan çok az vergi almış(hazar
hakanlığına top.kürk,evlilerden ve mahsullerden
bir miktar gelir,tüccar gemilerinden %10 gümrük
vergisi).
İKTİSADİ HAYAT
 Büyük çapta yerleşik hayata geçmiş;verimli ve
uygun iklim bölgelerinde olduklarından da usta
çifçi olmuşlar(ziraat gelişmiş).Başlıca tarım
ürünlerini iyi biliyorlar ve yetiştiriyorlar
(buğday,arpa,akdarı,mercimek,bezelye).
 Bahçıvanlık ve sulama işlerinde ileri
seviyedeler(yüksek ziraat bilgileri sayesinde
kıtlık yıllarında russlara hububat).
 Dericilik ve kürkçülükte de önemliler(bulgari
derileri meşhur).
 Seramik ve maden işletmeciliğinde iyiler(arkeolojik
kazılarda gör.).
 Kuyumculukta ileri seviyedeler(isveçten batı
slavlarına kadar tesir).
 Orta idil sahası zenginlik ve ulaşım sahası açısından
büyük kervan yolları üzerinde bulunduğundan
bulgarlar bundan faydalanıp şehirler kurmuşlar ve
tacirler olrk tanınmışlar(özellikle bulgar başkenti).
Ayrıca bulgar ülkesi yabancı tüccarlarla
karşılaşıp mallarını mübaldele edildiği avrupanın en
önemli ticaret merkezi olmuş(mübadele aracı önce kürk
kullanılmış,en küçüğü olrk sincap derisi kullanılmış
sonra sikkelere geçilmiş).
KÜLTÜR VE MEDENİYET
 Yüksek bir kültüre sahipler(çünkü kısmen göçebe
büyük çapta yerleşik,ticarette iyi,köy ve
şehirler,diğer milletlerarası sıkı ilişkiler)
 Tarih yazarları,doktorları
heyet(astronomi)bilenleri,bulgari mahlaslı çok
sayıda bilim adamı var.
 Dilleri onoğuz veya oğuz türkçesidir
 Çok sayıda ilim beşiği şehirleri var en önemlisi
Bulgar’dır(suvar,biler,göketav,etreç,züye,tokşın..).
 Han cami ,doğu türbesi,aksaray,karasaray,küçük
minare,han sarayları..bulgarların inşaatçılıkta da
geliştiğini gösteren mimari eserlerdir.
KARAHANLILAR
( 840-1212 )
Karahanlılar devleti Uygur Devletinin
dağılmasından sonra Türkistan ve Maveraünnehirde
hakimiyet kuran ancak daha önceki Türk
devletlerinden farklı olarak hükümdarlarının ve halkın
çoğunluğunun müslümanlığı seçtiği ilk Türk-İslam
devletidir.
Devrin islam kaynaklarında
*el-Hakaniyye ,
*Ümera-yi Efrasyab,
*el-Haniye,
*Mülük-i Türkistan,
*Ali hakan,
*Efrasyabiyan
*Hakaniyan,
gibi adlarlar da anılmaktadır.
Başta Karluklar olmak üzere Çiğil,
Yağma,Tuhsi gibi diğer Türk boylarından
oluşmaktadır.Karluklar ,Balasagun merkez olmak
üzere yedi-su bölgesinde bir devlet
kurmuşlardı.Karluk yabgusu ,bağlı bulunduğu
Uygur Hakanlığının Kırgızlar tarafından yıkılması
üzerine(840)bağımsızlığını ilan etti.Kendisini
Türk hakanlarının yasal halefi sayan yabgu
karahan ünvanını aldı. Uygur devletinin
yıkılmasından sonra Orta asya bozkırlarında
Karahanlıların ilk bilinen hükümdarı bilge kül
kadir han tarafından Karahanlı Devleti kuruldu.
 Daha sonra Bilge Kül Kadir Han
maveraünnehirde Samani Devleti ile
mücadelelerde bulundu.Oğullarından Arslan
Han ulu hakan olarak Balasagun’a,Oğulçak
Kadir Han ise yardımcı kağan Talas’a
oturdu.(sonuç:devletin ikili eyaletle yöneltiği ve
doğu daima merkez).kadir han 893te başkenti
kaşgara nakletti.
 Bu dönemde Oğulçakın yeğeni Saltuk Buğra Han
müslüman din adamlarıyla tanışarak
müslümanlığı kabul etti ve Abdulkerim adını aldı
ve Karahanlı Devletinin başına geçince de
İslamiyeti resmi din olarak kabul etti(920).
 Ancak Karahanlı içerisinde halkın tamamiyle
islamiyeti seçmesi Saltuk Buğra Hanın oğlu
Baytaş zamanında gerçekleşmiştir.
 Samani devleti Karahanlı Devletinde Ebu Nasır
Ahmet zamanında ,kardeşi İlig han tarafından
yıkılmıştır(999).(Ebu Nasr Ahmet,Abbasi halifesi
tarafından bir islam hükümdarı olarak tanınan ilk
karahanlı hanı)
 Karahanlı Devletinin sınırları Balasagun,Özkent ve
tarım havzasının batı kısmı ile Karakum dağları
dolaylarına kadar genişlemişti.Güneyde
Gaznelilerle mücadele ettiler.Ancak hanedan
arasında çıkan anlaşmazlık sonucunda devlet
doğu batı olmak üzere ikiye ayrıldı.
DOĞU KARAHANLI DEVLETİ
 Doğu Karahanlılarının başında Tamgaç Buğra Han
bulunuyordu.Devletin sınırları Kaşgar,Fergana,Balkaş gölü
civarına kadar uzanmaktaydı.
 Devletin merkezi zaman zaman Balasagun,Talas ve Kaşgar
şehirleri olmuştur.Doğu Karahanlı devletinin ilk hükümdarı
sayılan Tamgaç Buğra Han adil ve dindar bir kişi olarak
tanınmaktadır.Yusuf Has Hacibin yazdığı Kutadgu Bilig bu
hükümdara sunulmıştur.Doğu Karahanlı devleti 1090
yılında Selçuklulara bağlandı.Devlet1133 yılında moğol
asıllı Karahıtayların hakimiyetine girdi.Bu durum 1211e
kadar devam etti.Bölgenin tamamı Cengiz Han tarafından
ıstıla edildi.
BATI KARAHANLI DEVLETİ
 Batı Karahanlıların başında Ahmet Arslan Han
bulunuyordu.
 Devletin sınırları batıda Aral gölünden doğuda
Çimkent ve Özkente kadar uzanmaktaydı.Devletin
başkenti önceden Özkent idi sonra Semerkant ve
Buhara devletin merkezi oldu.Büyük Selçuklu
sultanı Melikşah Karahanlı prensesi ile evlenerek
iki devlet arasında akrabalık bağları
kurdu(karahanlıları kendisine bağladı1089)
 Selçukluların Katavan savaşında yenilmesiyle
beraber Batı Karahanlılarda Karahitayların
hakimiyetine girmiştir1147.Harzemşahlar
bölgedeki
Moğol hakimiyetine son vermiş,Son karahanlı
hanededanı Osman Hanı da ortadan kaldırarark bu
devleti yıkmışlardır(1212)
Sonuç olarak :
 Karahanlı hükümdarı Saltuk Buğra Han’ın
etkisiyle Karahanlılar arasında İslamiyetin
yayılması hızlanmış ve Karahanlılar Ortaasyada
ilk müslüman türk devleti haline gelmiştir.
 Türklerin islamiyete geçişlerinde ve Türk
kültürüyle islam kültürünün kaynaşmasında etkili
olan Karahanlıların parçalanmasında taht
kavgaları etkili olmuştur.
 İlk Türk-İslam eserleri bu dönemde ortaya
çıkmış.
KARAHANLILAR KÜLTÜR VE MEDENİYETİ
 Türkçeye büyük önem vermişler,resmi dil olarak
Türkçeyi kullanmışlar
 Türkçeye ve Türk kültürüne önem veren
Karahanlılar ilk Türk-İslam eserlerini ortaya
koymuşlar
*(Yusuf Han Hacip-Kutadgu Bilig
*Kaşgarlı Mahmut-Divan-ı Lügatit-Türk
*Ahmet Yesevi-Divanı Hikmet
*Edip Ahmet Yükneki-Atabetül Hakayık)
 Türk-İslam tarihinde ilk medreseleri,ilk
kervansarayları kurmuşlar.(eğitime ve ticarete
önem)
 Hükümdarların ilme hayranlığı,alimlere saygısı ve
onları korumaları sonucunda
Maveraünnehir,Türkistan ilim beşiği haline geldi.
 Türk dili, edebiyatı ,kültürü ve tarihi açısından
çok önemli eserler yazıldı.
 Büyük islam hukukçuları ve alimleri Karahanlılar
zamanında yetişti(Burhaneddin
Mergınani,Şemsü’l-Eimme Serahsi,Kaşani,Fahrü’l
İslam Pezdevi…)
 Mimarisi gelişmiş.
 Türk hat sanatı Karahanlılarla başlamıştır
DEVLET TEŞKİLATI VE YÖNETİM
İlk Türk devletlerindeki anlayışlar Türkİslam devletlerinde de devam etti.
*Kut anlayışı (İslamiyetin kabulüyle
ALLAH’ın taktiri ve nasibi)
*İkili yönetim(altay sistemi)
*Cihat anlayışı
*Türk-cihan hakimiyeti
 Hükümdar halkına karşı:
*Halkın refahını sağlamak
*Kanunu düzenlemek,ülkenin dirlik ve düzenini
sağlamak
*Güçlü bir ordu kurmak ve fetihler yapmak
*Halk ile münasebetlerini iyi düzenlemekle
sorumludur.
Halk da hükümdara karşı:
*Emre itaat etmek,
*vergilerini vermek
*Hükümdarın dostuna dost,düşamanına
düşman olmak ve gereğini yapmak ile sorumludur.
SARAY
Türk-İslam devletlerinde saray üç kısımdan
oluşur.
1.Harem:hükümdar ve ailesinin oturduğu bölüm
2.Selamlık:devletin idare edildiği bölüm
3.Enderun:memurların yetiştiği okul bölümü
SARAYDA BULUNAN GÖREVLİLER
*Hares emiri(saray güvenlikçisi)
*Silahtar(silahları korur)
*Abdar(hükümdarın temizlik işleri)
*Çeşnigar(kükümdarın yiyecek işleri)
*Candar(sarayı dıştan sal.karşı korur)
*Alemdar(bayrak ve sancakları korur savaşa
götürür.)
 Karahanlılarda hükümet işleri divan adı verilen
dairelerde görülürdü.
-Ağıçı(hazinedar)divanı: (devletin gelir
giderleriyleilgilenir)
-Tamgaçı(mühürdar)divanı:
(hükümdarın,idarenin her türlü yazışmaları)
-Ay Bitiği divanı: (askerlerin ücretlerini
kayıt,asker yoklama kayıt.silme gibi işleri divan a
kayıt)
-Divanı mezalim: (adalet işleri)
-
TAŞRA TEŞKİLATI
Eski Türk idari geleneğinde olduğu gibi
devlet ikili idare sistemiyle
yönetilmiştir.(doğu-batı)(her zaman asıl
hükümdar doğudaki)
En küçük yerleşim birimi olan köy ve
obalar yerel yöneticiler tarafından
yönetilmekteydi.(günümüz muhtarlığı
denilebilir).
ASKERİ TEŞKİLAT
 Diğer Türk devletleri gibi askeri bir idaresi
var.Ordu 4 unsurdan oluşmuştur.
 1.Saray Muhafızları:Hükümdarı ve sarayı gecegündür korumakla görevliler.
 2.Hassa Ordusu:Hükümdarın şahsına bağlı ücretli
askerler.
 3.Hanedan mensuplarıyla vali ve diğer devlet
adamlarına bağlı güçler:Savaş ilanında hepsi
birleşip orduda yer alır.
 4.Devlete tabi Çiğil,Karluk,Uğrak gibi Türk
boylarına mensup kuvvetler:Onlu
sistem(otağ,otağbaşı ve emrindeki kişiler)
HABERLEŞME
 Eşkinci denilen ve hızlı bir şekilde giden atlı
birliklerle sağlanıyordu.Eşkinciler(postacılar) yol
boylarınadaki (ulağ)menzillerde daima hazır
bulunan atlara biner,kendilerine verilen emir ve
fermanları istenilen yere ulaştırlardı.(daha çok
askeri amaçla)
 Yaygın kullanılan bir başka haberleşme aracıda
karguy(kargı) denilen ateş kuleleridir.Ani düşman
baskınlarını karargahlara,boy ve oymaklara
bildirmek için yakılırdı.
 DİL VE EDEBİYAT
 Arapça ve Farsça diğer Müslüman Türk devletlerinden farklı
olarak Karahanlı kültüründe çok etkili olmamış ancak uygur
yazısıyla birlikte arapçada kullanılmış.
 Budizmle ilgili olan kelimeler atılmış yerine arapça ve farsçadan
İslamiyetle ilgili kelimeler alınmış.
 Karahanlılardan günümüze ulaşan çok değerli eserler
olmuştur.(ilk islami eserler)
 Sözlü edebiyat ürünleriyle de zengin(saltuk buğra han
destanı,manas destanı)
HAZIRLAYAN VE SUNAN
ZEYNEP AŞİRAN