روشهای تحقیق در علوم رفتاری و علوم اجتماعی
Download
Report
Transcript روشهای تحقیق در علوم رفتاری و علوم اجتماعی
ّ
ّ
بسم هللا الرحمن الرحیم
روشهای تحقیق در علوم رفتاری و علوم اجتماعی
منابع اطالعاتی
)1تجربه
)2صاحبنظران
)3استدالل
)3-1روش قیاسی (ارسطو)
)3-2روش استقرایی (بیکن)
)4روش علمی
تجربهExperience
ریشه ابتدایی ترین و در عین حال ،اساسی ترین راه
حل مسائل در تجربه های شخصی نهفته است.
محدودیت تجربه
میزان وشدت تاثیر یک حادثه در یک شخص به ویژگی
شخصیتی و فزیولوژیکی او بستگی دارد.دو نفر
انسان از یک موقعیت واحد ،تجربه های متفاوتی
کسب می کنند.
انسان نیازمند اطالعاتی است که از طریق تجربه نمی
تواند به آن برسد(.حل معادله دو مجهولی)
الف)تاثیر ویژگیهای شخصی در کسب تجربه
ب)محدود بودن کاربرد تجربه
صاحبنظرانAuthority
عدم وجود تجربه شخصی
مسائلی وجود دارد که انسان از طریق تجربه قادر به
پاسخگویی آنان نیست.
استفاده از تجربه دیگران (صاحبنظران)
مثال:
برای یافتن جمعیت جوانان تهران می توان از مرکز
آمار استفاده کرد.
مشورت با حقوقدان توسط مدیر یک سازمان.
محدودیت صاحبنظران
اطالعات صاحبنظران چگونه حاصل شده است.
صاحبنظران در بین خودشان اختالف نظر دارند.
بهره گیری صاحبنظران از عرف و سنت به عنوان
منابع مراجعه آنان(.عرف و سنت ها دور از خطا
نیستند)
صاحبنظران ممکن است مرتکب اشتباه شوند.
الف)ناقص بودن اطالعات
ب)اختالف نظر صاحبنظران
ج)رکود علمی
استدالل قیاسی
ارسطو و پیروانش استدالل قیاسی را به کار برده اند که
می توان آن را فرایند تفکر دانست.
پژوهشگر با عنایت به کلیات به جزئیات پی می برد.به
عبارتی واقعیت های موجود و شناخته شده را کنار هم
قرار داده واز طریق قیاس منطقی نتیجه گیری می کند.
فرایند قیاس منطقی
)1 مقدمه کبری
)2 مقدمه صغری
)3 نتیجه گیری
مثال:
الف) همه انسانها فانی هستند(مقدمه کبری)
ب) علی یک انسان است(مقدمه صغری)
ج)علی فانی است(نتیجه گیری)
محدودیت استدالل قیاسی
قیاس منطقی نمی تواند از محدوده مقدمه تجاوز
کند(.محدودیت در کاربرد)
مقدمه باید درست باشد تا نتیجه درست باشد.
منبعی برای تولید اطالعات جدید نیست(.عدم دسترسی به
اطالعات جدید)
حسن:
می توان در پژوهش وسیله ای برای ایجاد رابطه بین نظریه
و مشاهده بکار برد(.کمک می کندبا استفاده از نظریه های
موجود پدیده ها را پیش بینی کند)
استدالل استقرایی
فرانسیس بیکن اولین کسی بود که شیوه جدیدی برای
درک عمیقتر واقعیت پیشنهاد کرد.او عقیده داشت که
پژوهشگر باید بر اساس واقعیتهایی که از طریق مشاهده
مستقیم به دست می آید ،به نتیجه گیری کلی بپردازد.
به نظر بیکن کسب اطالعات مستلزم مشاهده طبیعت
وجمع آوری جزئیات و دست یافتن به یک نتیجه کلی
است.
مثال
استدالل قیاسی:
همه پستانداران دستگاه تنفس دارند.
همه خرگوشها پستاندارند.
در نتیجه همه خرگوشها دستگاه تنفس دارند.
استدالل استقرایی:
هر خرگوشی که تا به حال مشاهده شده است ،دستگاه
تنفسی داشته است.
بنابراین خرگوشها دستگاه تنفسی دارند.
مقایسه استدالل قیاسی و استقرایی
در استدالل قیاسی پیش از دستیابی به نتیجه ،مقدمه باید
دانسته شده باشد،اما در استدالل استقرایی نتایج با مشاهده
نمونه و تعمیم به کل ،حاصل می شود.
عدم امکان بررسی و مشاهده تمام نمونه ها :از نظر
بیکن این روش استنتاج ناقص است(.همه خرگوش ها را
نمی شود بررسی کرد)
تعمیم از جزءبه کل:استدالل استقرایی زمانی قابل اعتماد
است که گروه مورد پژوهش کوچک باشد(.مثل یک
کالس)
روش علمی
روش علمی به فرایندی اطالق می شود که از طریق آن
پژوهشگر ،ابتدا به صورت استقرایی با استفاده از مشاهدات
خود ،فرضیه یا فرضیه هایی را صورت بندی می کند ،سپس
با عنایت به اصول استقالل قیاسی به کاربرد منطقی فرضیه
می پردازد .چنانچه این پیش بینی با اطالعات جدید سازگار
باشد ،مجددا فرضیه مورد پژوهش آزمون می شود تا تایید یا
رد شود.
طبق تعریف (کرلینجر“)1374روش علمی فرآیندی است
نظام یافته-کنترل شده-تجربی و انتقادی،در مورد پدیده های
طبیعی که روابط احتمالی بین پدیده ها به وسیله نظریه و
فرضیه هدایت می شوند“
تفاوت روش علمی و استدالل استقرایی
این تفاوت در تدوین فرضیه است.
در روش استقرایی پژوهشگر ابتدا به مشاهده می پردازد
و سپس اطالعات جمع آوری شده را سازمان بندی می
کند.
در روش علمی ،پژوهشگر استدالل می کند که چنانچه
فرضیه اش تایید شود چه حادثه ای اتفاق خواهد افتاد ،
سپس با مشاهده منظم به جمع آوری اطالعات جهت رد
یا تایید فرضیه اش می پردازد.
مقایسه روش علمی و پژوهش علمی
پژوهش روندی رسمی تر ،منظم تر و قویتر از روش
علمی است.
پژوهش با ساختار منظم تری از کنکاش توام است که
معموال منجر به نوعی ثبت مراحل و گزارش نتایج می
شود.
روح علمی را می توان بدون پژوهش به کار گرفت،
ولی پژوهش علمی را نمی توان بدون روش و جوهر
علمی انجام داد.
پژوهش مرحله ی تخصصی تر ی از روش شناسی
علمی است.
مراحل روش علمی
احساس مشکل یا مسئله
تعیین و تعریف مشکل یا مسئله
پیشنهاد راه حل یا راه حلهایی برای مشکل یا
مسئله(صورت بندی فرضیه)
استدالل به شیوه ی قیاسی در باره ی راه حل های
پیشنهادی
آزمودن فرضیه
فرایند علمی
زمانی فرا رسید که انسان دریافت پدیده های طبیعی
را می تواند بر مبنای علل طبیعی تبیین کند .این فهم
،یک مرحله ی مهم و نقطه آغازین علم ،به عنوان
یک روش منظم برای حل مسائل و مشکالت بود.
موجب شد برداشتهای خام و غیر منظم جای خود را
به مشاهده های منظم بدهد و به تدریج آزمودن دقیق
فرضیه های کنترل شده شروع شود.
مراحل فرایند شکل پذیری نظریه
-1 سطح تجربی Empirical level
در این سطح علم فقط به کشف روابط تجربی بین پدیده ها
و درک چگونگی این روابط می پردازد.
-2 سطح نظری Theoretical level
علم در این سطح عبارت از کشف و پروراندن یک
نظریه .
در این سطح نه تنها روابط تجربی به صورت مجزا
تبیین می شود ،بلکه با کمک آنها یک الگوی معین
ساخته می شود.
سطح نظری نشان دهنده پیشرفته ترین مرحله در علم
است.
نظریه علمی
نظریه عبارت است از مجموعه ی روابط درونی
ساختها(مفاهیم)،تعاریف و قضایایی که دیدگاه منظمی
از پدیده ها را از طریق تعیین روابط بین متغیر ها ،
به منظور تبیین و پیش بینی پدیده ها ،مشخص می
کند.
انواع نظریه
-1 نظریه استقرایی:
نظریه ای که ابتدا به منظور تبیین مشاهده های قبلی
تدوین می شود.
مثال :ابینگهاوس“پس از یک سلسله آزمایش در باره
ی حافظه ،مشاهده های خود را به صورت منحنی
ترسیم کرد(.فراموشی در مراحل اولیه خیلی سریعتر
از مراحل بعدی است)“
-2 نظریه قیاس فرضی:
نظریه ای که بر اساس چند مشاهده اندک یا بدون
مشاهده های قبلی در باره ی پدیده ای شکل می گیرد.
تعریف تحقیق
تحقیق یک فعالیت منظم و مدون است
که هدف آن کشف و گسترش دانش و
حقیقت می باشد.
ویژگی های تحقیق علمی
یک امر نظامدار است.
تعمیم پذیر است.
تجربی بودن .
دقت طلبی.
صبر و شکیبایی.
استفاده از تعاریف عملیاتی
یک امر عینی است.
تکرار پذیر است.
افزایشی بودن.
داشتن شهامت.
تخصص طلبی.
هدفهای روش علمی
کشف روابط بین پدیده ها
تبیین پدیده ها و روابط در روش علمی
پیش بینی رویدادها
کنترل اثرات رویدادها
فواید تحقیق
)1 جنبه فردی:
میل به کنجکاوی انسان
پیش بینی و جلوگیری از جریانات ناخواسته
اطالع از جریانات گذشته
رهایی انسان از تعصبات بیجا
فواید تحقیق
)2 جنبه اجتماعی:
کلید رشد ملتها است
انتخاب راه و رسم درست زندگی
فواید تحقیق
)3 جنبه فرهنگی:
ارزیابی فرهنگ جامعه
آشنایی با ادبیات ،آداب و سنن و ...
زمینه ساز ابداعات و ابتکارات
فواید تحقیق
)4 جنبه مکتب شناسی
شناخت حقایق و اسرار مکتب
شناخت حق از باطل
فواید تحقیق
)5 استفاده از حاصل تحقیق:
استفاده محقق
استفاده دیگران
اهداف تحقیق
الف) اهداف کلی
ب) اهداف شخصی(اقناع کنجکاوی ،افزایش سطح
اطالعات و)...
ج)اهداف علمی و فرهنگی(حقیقت یابی)
د)اهداف اجتماعی(حقایق را برای مردم روشن می
کند)
ه) اهداف معنوی و الهی(جهت رضای الهی)
ویژگیهای محقق
الف)جنبه ذهنی(کنجکاوی-دقیق-تیزبین-موشکاف-واقع بین)
ب)جنبه فکری(اهل اندیشیدن-تمرکز فکری-تابع ظن و گمان
نیست-واقع بین)
ج)جنبه روانی(هوشمند است-سرعت انتقال-درک و فهم قوی-
اراده قوی-نکته سنج -منطقی است-خالقیت دارد-عقلی استداللی
و تخیلی خالق دارد)
د)جنبه علمی(اهل مطالعه-آشنایی به سایر زبانها -استفاده از
روش علمی)
ه) جنبه استنباطی(استنباط قوی دارد)
و)جنبه اخالقی (صبور-صادق-امین-حب و بغض ندارد-
دوستدار حق است-متواضع است)
ویژگیهای محقق
ز)جنبه ایمانی(پایبند مذهب و مکتب است-توکل به
خدا)
ح)جنبه داوری(بدور از تعصب است-در داوری از
هوای نفس تبعیت نمی کند)
ی)مسئولیت محقق(مهمترین مسئولیت برای محقق
کشف حقیقت و اعالم آن است)
فعالیت عملی دانشجویان
فعالیت اول)مطالعه 5عنوان پایان نامه یا پژوهش های
انجام شده و تلخیص آنها براساس چارچوب زیر:
حداقل دو مورد
عنوان موضوع
از نتایج
اهداف
فرضیه ها یا سئواالت
ابزار جمع آوری اطالعات
جامعه آماری
روش نمونه گیری
روشهای آماری
فعالیت عملی دانشجویان
فعالیت دوم) پیشنهاد یک عنوان پژوهشی و اجرای آن
بر اساس فرایند تحقیق علمی و تحویل گزارش آن تا
قبل از آزمون نهایی براساس چارچوب زیر:
بخش اول:موادمقدماتی(صفحه عنوان-چکیده-فهرست
مطالب)
بخش دوم:سازمان اصلی
فصل اول:طرح تحقیق شامل(مقدمه-طرح مسئله-
اهداف تحقیق-ارائه فرضیه-تعریف عملیاتی واژه ها)
فصل دوم:تاریخچه تحقیق( ادبیات تحقیق یا پیشینه
تحقیق)
فعالیت عملی دانشجویان
فصل سوم:روش تحقیق شامل(روش تحقیق-آزمودنی ها-
ابزار جمع آوری اطالعات-روش نمونه گیری ،حجم
نمونه ،روشهای آماری مورد استفاده-مراحل اجرای
تحقیق)
فصل چهارم :تجزیه و تحلیل داده ها
فصل پنجم :نتیجه گیری شامل( نتیجه گیری-محدودیتها-
کاربردها-پیشنهادها)
فهرست منابع :منابع فارسی و خارجی
پیوستها
مفهوم تحقیق
*تحقیق روش کشف حقیقت است.
*جان دیویی :تغییر کنترل شده یک موقعیت غیر ثابت یا نامعین به
موقعیتی که از لحاظ ویژگی هاو روابط ،کامال معین و ثابت است.
*
مفهوم تحقیق در علوم تربیتی
عبارت است از کاربرد روشهای علمی در مطالعه ی
مسائل آموزشی و تربیتی.
دو شرط اساسی تحقیق
کنترل دقیق :شرطی که مانع تاثیر عوامل نامربوط و
مزاحم می شود (اعتبار درونی)Internal validity
نمونه گیری صحیح :شرطی که یافته های پژوهشی را
قابل بسط و تعمیم می سازد(اعتبار بیرونی) external
validity
انواع تحقیق
تحقیق بنیادی(پایه)
تحقیق کاربردی
تحقیق عملی
تحقیق بنیادی
در پژوهش بنیادی ،محقق بیشتر به کشف روابط میان پدیده ها
و ایجاد و یا تقویت نظریه و قانون علمی
میپردازد(.سیف)1368،
هدف انجام تحقق بنیادی ،کشف مجهوالت و ارضاء حس
کنجکاوی محقق می باشد.
تحقیق کاربردی
در تحقیق کاربردی محقق در تالش است تا از نتایج
حاصله ،برای حل مشکالت خود و جامعه سود
ببرد(.نادری-سیف نراقی)1364،
انگیزه اصلی محقق یافتن راه حل برای مشکالت واقعی
در استفاده مستقیم از یافته های پژوهشی است(.توجه به
زمان و مکان)
تحقیق عملی
تحقیق عملی در واقع همان تحقیق کاربردی است ،با
این تفاوت که در این نوع تحقیق محدودیت زمانی و
مکانی خیلی بیشتر از تحقیقات کاربردی است.
نتایج این نوع تحقیقات قابلیت تعمیم به سایر مناطق را
ندارد.
مراحل روش تحقیق
طرح سئوال
تهیه و تنظیم فرضیه
بررسی منابع و مآخذ
انتخاب یک طرح تحقیقی مناسب
جمع آوری اطالعات
طبقه بندی و تجزیه تحلیل اطالعات
نتیجه گیری(رد یا تایید فرضیه)
تهیه گزارش تحقیق
انتخاب موضوع تحقیق
اولین مسئله ای که برای محقق وجود دارد
انتخاب موضوع تحقیق است.
موضوع تحقیق طرح یک مشکل است که
محقق درجستجوی یافتن پاسخ و یا راه حل
برای آن است.
عوامل موثر در انتخاب موضوع تحقیق
کنجکاوی انسان
نیاز و ضرورت
بضاعت علمی
تجربه
محدودیتها
معیارهای انتخاب موضوع تحقیق
)1موضوع تحقیق باید نو و تازه باشد
)2اولویت داشته باشد
)3محدودیت دامنه تحقیق(خیلی کلی و خیلی جزئی نباشد)
مثال موضوع کلی“بررسی عوامل موثر بر پیشرفت
جامعه“
مثال موضوع خیلی جزئی“مقایسه پاداش ده هزار ریالی
در مقایسه با ده هزار و یکصد ریالی برای حضور به
موقع کارمندان در محل کار“
)4قابلیت اجرا داشتن
)5داشتن بضاعت علمی
معیارهای انتخاب موضوع تحقیق
)6 پیش بینی مشکالت و محدودیت ها (از نظر
زمانی –اجرایی-و)...
)7 مختصر و گویا بودن موضوع
)8 موضوع تحقیق نباید از بدیهیات باشد
قاعده کلی برای بیان موضوع تحقیق
موضوع تحقیق باید چنان نوشته شود که سئواالت زیر به
روشنی پاسخ داده شوند.
)1چه کسی؟ پژوهش در مورد چه کسی یا چه کسانی انجام می
گیرد؟
)2چه متغیر یا متغیر هایی؟ پژوهش در مورد چه متغیر یا
متغیر هایی است و یا چه عواملی مورد تحقیق قرار می گیرند؟
)3چگونه؟پژوهش چگونه انجام می گیرد؟ آیا ارتباط بین دو یا
چند متغیر تعیین می شود؟آیا عواملی دستکاری و تاثیر آنها
اندازه گیری می شوند؟آیا مقایسه دو پدیده است؟آیا صرفا
توصیف پدیده ها است؟
)4کجا؟ پژوهش در محدوده چه محیطی انجام می گیرد؟
)5چه وقت؟ پژوهش در چه محدوده زمانی انجام می گیرد؟
بیان مسئله(طرح مسئله)
مسئله یک جمله سئوالی یا استفهامی است
که می پرسد :چه رابطه ای بین دو یا چند
متغیر وجود دارد؟
مالک های بیان مسئله تحقیق از نظر کرلینجر
)1 مسئله باید رابطه بین دو یا چند پدیده را بیان کند.
)2 مسئله باید به روشنی و بدون ابهام و به صورت
پرسشی بیان شود.
)3 مسئله تحقیق باید قابل آزمایش باشد(تجربی باشد)
نکاتی که بایددر بیان مسئله مورد توجه قرار
گیرد
)1مسئله به صورت سئوالی مطرح شود
بهره هوشی چه رابطه ای با موفقیت تحصیلی دارد؟
)2مسئله به صورت محدود بیان شود.
نامناسب“آموزش از راه دور چه تاثیری بر یادگیری دارد؟
مناسب“آموزش از راه دور چه تاثیری در یادگیری درس
ریاضی دانشجویان رشته ریاضی دانشگاه پیام نور شهر A
دارد؟
)3تعریف واژه های بکار رفته.
)4مسئله مورد مطالعه باید در حوزه مشخصی باشد.
)5سابقه تاریخی ،منابع موضوع مورد تحقیق مطالعه شود.
بیان فرضیه
تعریف فرضیه:
” راه حل پیشنهادی پژوهشگر برای پاسخ گویی به
مسئله“(دالور )1375
عبارت است از یک جواب فرضی و یا حدس
زیرکانه در باره چگونگی روابط بین چند متغیر.
- تعریف:فرضیه عبارت است از یک راه حل پیشنهاد
ی برای مسئله که شامل یک حدس آگاهانه ،
هوشیارانه و روشن بینانه است و قابل آزمایش .
تعریف فرضیه:
فرضیه عبارت است از یک راه حل پیشنهاد ی برای
مسئله که شامل یک حدس آگاهانه ،هوشیارانه و
روشن بینانه است و قابل آزمایش .
-Iآگاهانه :یعنی از روی تخصص.
-IIروشن بینانه :یعنی اطالعاتش بروز باشد.
-IIIهوشیارانه :یعنی آدم باهوش وخالقی باشد
-IIIIقابل آزمایش :اگر فرضیه قابل آزمایش
نباشد فرضیه نیست.
انواع فرض:
فرض پوچ ،صفر ،آماری ،منفی ( : )H0این فرضیه
همیشه به نبود تفاوت ،رابطه از نوع همبستگی وعلّی
بین متغییرها نظر دارد.
فرض خالف ،فرض تحقیق ،عکس ،جانشین ،مثبت
: )H1 ) ،این فرضیه همیشه به بود تفاوت ،رابطه
از نوع همبستگی و ع َلی عنوان می گردد.
نقش های فرضیه در پژوهش
)1 به مطالعه منابع مربوط به تحقیق جهت می دهد
)2 جهت و هدف تبیین ها را معین می کند
)3 پژوهشگر را به جنبه های معنی دار مسئله
پژوهشی حساس می کند
)4 کمک به پژوهشگر در درک بهتر مسئله،تعیین
روش های جمع آوری اطالعات،روش تحقیق
)5 چارچوبی برای گزارش نتایج فراهم می آورد
منابع فرضیه
قوت فرضیه و کشف
)1 تجارب گذشته
قوانین
کمک به تقویت
)2 تئوریهای موجود
تئوری
مثل ،فرضیه نیوتن در
)3 خالقیت محقق
مورد جاذبه زمین و گالیله در مورد گردش زمین به
دور خورشید
مالکهای تدوین فرضیه
)1 فرضیه باید به صورت یک جمله خبری-روشن و
بدون ابهام بیان شود
مثال:
سئوال تحقیق:چه رابطه ای میان هوش دانش آموزان
و پیشرفت تحصیلی آنها وجود دارد؟
فرضیه تحقیق :دانش آموزانی که باهوشترند ،از
پیشرفت تحصیلی باالتری برخوردارند.
)2 فرضیه باید رابطه بین دو یا چند متغیر را بیان
کند (.رابطه مستقیم یا معکوس) مثال فوق رابطه
مستقیم است
مالکهای تدوین فرضیه
)3فرضیه باید قدرت تبیین داشته باشد(.ارتباط بین متغیر ها را
به صورت منطقی تبیین کند)
)4فرضیه باید قابل آزمون باشد(.قابل رد یا تایید باشد)
متغیرها باید دارای تعریف عملیاتی و عینی باشند .مثال
نامناسب :دانش آموزان باهوشتر انسانهای با ارزشتری هستند.
)5فرضیه باید با اصول موجود و حقایق شناخته شده هماهنگ
باشد.
)6فرضیه باید مختصر-گویا-دقیق و بدون ابهام بیان شود.
مثال نامناسب:اثر تدریس به روش سخنرانی و پرسش و پاسخ
در یادگیری دانش آموزان کمتر از روش آزمایشی است.
انواع فرضیه
Research
)1فرضیه تحقیق (فرضیه پژوهش)
hypothesis
فرضیه تحقیق ،عبارت است از ،جمله ای که رابطه میان دو
متغیر را به صورت دقیق وروشن بیان کرده و نشان دهنده
انتظارات پژوهشگر از نتایج تحقیق است.
مثال :میان بهره هوشی و پیشرفت تحصیلی رابطه مثبت وجود
دارد.
انواع فرضیه تحقیق:
الف)فرضیه جهت دار(یک دامنه)“مصرف داروی Aباعث
کاهش تحریکات عصبی می شود.
ب)فرضیه بدون جهت(دو دامنه) تحصیالت والدین با پیشرفت
تحصیلی فرزندان رابطه دارد.
انواع فرضیه
)2 فرضیه صفر(فرض پوچ) Null hypothesis
یک فرض آماری است که ادعا می کند ،میان متغیر های
مورد آزمایش ،ارتباط یا اختالف معنی دار وجود ندارد.
هدف پژوهش و آزمون های انجام گرفته در رابطه با
پژوهش ،رد یا تایید فرض صفر است.
مثال:
فرض تحقیق:میانگین گروه Aدر درس ریاضی باالتر از
گروه Bاست.
فرض صفر :میانگین دو گروه Aو Bدر درس ریاضی
تفاوتی ندارد.
رد یا تایید فرضیه
هدف از آزمونهای مربوط به پژوهشهای علمی ،رد یا تایید
فرضیه صفر است.
هر گاه فرض صفر تایید شود ،به این معنی است که فرضیه تحقیق که به صورت یک احتمال
بیان شده بود ،تایید نشده است و نشان دهنده آن است که پژوهشگربرداشت اشتباهی از
شواهد موجود برای تدوین فرضیه داشته است.
هر گاه فرضیه صفر رد شود ،به این معنی است که فرضیه تحقیق تایید شده است و امکان
تعمیم نتایج پژوهش وجود دارد.
فرضیه ،قانون،نظریه
اگر فرضیه ای که تایید شده در پژوهشهای مشابه
دیگری نیز مورد تایید قرار گرفت ،آنگاه فرضیه به
صورت قانون علمی در می آید (.قانون رابطه پایدار
بین پدیده ها است)
پس از کشف چندین قانون در یک زمینه علمی ،از
ترکیب و ادغام آنها با یکدیگر قانون جامع تری
درست می شود که نظریه علمی (تئوری علمی) نام
دارد.
روش های جمع آوری اطالعات
منظور از جمع آوری اطالعات ،اطالعاتی است که بر
اساس موضوع تحقیق و تعیین متغیر های مطالعه از
جامعه آماری برداشت می شود .در آمار دو روش کلی
برای جمع آوری اطالعات مطرح است:
سرشماری:
یعنی جمع آوری اطالعات از تمامی
اعضای یک جامعه آماری که عمالً
کار بسیار پر هزینه ،وقت گیر و در
بعضی مواقع غیر ممکن است.
نمونه گیری:
مقصود از نمونه گیری انتخاب بخشی از
جامعه است که نماینده همه جامعه باشد،
یعنی انتخاب به گونه ای صورت گیرد که
در حد امکان همه خصوصیات و جزئیات
جامعه در نمونه ای که برمی داریم ،
مشاهده شود.
نمونه گیری و برآورد حجم نمونه
روش های نمونه گیری بسیار متنوع است؛ و بر
اساس توزیع جمعیت و نوع مطالعه و بسیاری
مالحظات دیگر روش های متفاوتی در جمع آوری
اطالعات به طریق نمونه گیری وجود دارد ،به این
نکته نیز توجه داشته باشید که جمع آوری اطالعات
ممکن است از نظر نوع ابزار جمع آوری به یکی از
صورت های پرسشنامه ،مصاحبه ،مشاهده ،جامعه
سنجی ،کتابخانه ای و ...انجام شود.
روش های نمونه گیری
روش های نمونه گیری
تصادفی
ساده
سیستماتیک
طبقه ای
خوشه ای
نمونهگيريتصادفيساده
هریك از اعضاء شانس مساوي براي انتخاب شدن
دارند.
مشكل آن ،تهیه و تدوین لیست افراد جامعه است.
به دو شیوه زیر اعمال می گردد:
الف) قرعه کشی
ب) جدول اعداد تصادفی
نمونهگيريمنظم(سيستماتيك)
كلیه اعضاي جامعه تعریف شده ،قبالً بصورت
تصادفي لیستبندي می شود.
سادهتراز روش نمونهگیري تصادفي ساده است.
برخالف روش قبل در اینجا ،انتخاب هر عضو
مستقل از انتخاب سایراعضاي جامعه نیست.
شرایط استفاده از نمونه گیری تصادفی
ساده یا سیستماتیک
الف) در دسترس بودن چارچوب نمونه برداری
ب) شدید نبودن تغییرات صفت متغیر در جامعه
نمونهگيريطبقهاي
در این روش واحد های جامعه مورد مطالعه در طبقه
هایی که از نظر صفت متغیر همگن هستند ،گروه
بندی می شوند.
همان نسبتي كه در جامعه است در نمونه هم برقرار
باشد.
جامعه به گروههاي متجانس تقسیم ميشود.
مثال :دو گروه زنان و مردان
شیوه های نمونه گیری طبقه ای
𝑘nh=𝑛/
-1 مساوی
-2 متناسب )𝑁nh=n(𝑁ℎ/
)nh= n(𝑁ℎ𝑠ℎ/∑𝑁ℎ𝑠ℎ
-3 بهینه
جامعه=N
تعداد افراد هر طبقه=Nh
تعداد طبقات=k
واریانس هر طبقه=sh
نمونهگيريخوشهاي
جامعه مورد مطالعه خیلي وسیع و گسترده
است.فهرست کامل افراد جامعه در دسترس نیست.
واحد نمونهگیري فرد یا عضو نیست بلكه گروهي از
افراد است.
یك مرحلهاي :فقط یكبار نمونهگیري
خوشه اي
چند مرحله اي :چند مرحله تكرار نمونه گيري
تعیین حجم نمونه
بر اساس حالت های زیر نسبت به تعیین حجم نمونه
اقدام می گردد:
-1برآورد میانگین صفت متغیر () µ
-2برآورد نسبت صفت متغیر () P
-1برآور د حجم نمونه براساس میانگین
جهت تعیین حجم نمونه در راستای برآورد پارامتر باید به سه موءلفه
زیر توجه داشت:
– Aمقدار اشتباه مجاز که با ( ) dنشان می دهند که برابر است با
تفاوت میانگین واقعی( ) µبا برآورد آن( ).
| 𝑦d=|µ-
-Bمقدار فاصله اطمینان که به Zنشان داده می شودو عبارت است از
() 1-α
-Cواریانس متغیر مورد مطالعه که با ( )σ2نشان داده می شود.
فرمول محاسبه:
𝑧2 𝜎2
𝑑2
=n
-2برآورد حجم نمونه بر اساس نسبت
در صورتی که بخواهیم نسبت به افراد جامعه که دارای
یک ویژگی خاصی هستندرا براورد کنیم از رابطه
زیر استفاده می شود.
𝑞𝑝 𝑧2
𝑑2
=n
Pبرآورد صفت متغیر و qعبارت است از q=(1-P) :
عوامل موثر در تعیین حجم نمونه
-1واریانس
-2سطح اطمینان
-3حجم جامعه
-4توزیع نظری
تعاریف عملیاتی واژه ها و اصطالحات
مفاهیم بکاربرده شده دربیان مسئله تحقیق باید طوری
تعریف شوند که از برداشتهای دوگانه یا چند گانه جلوگیری
شود.این عمل را تعریف عملیاتی گویند.
روشهای تعریف عملیاتی
الف)تعریف با استفاده از مثال:
تعریف واژه های انتزاعی به صورت عینی.
( آیا تبلیغات وسایل ارتباط جمعی در مصرف خمیر
دندان نوع Aدر میان کودکان مهد کودک فرهنگیان
تاثیر دارد؟)
برای تعریف ”واژه وسایل ارتباط جمعی“ می توان
گفت :وسایل ارتباط جمعی ،مثل :تلویزیون و رادیو
روشهای تعریف عملیاتی
ب)تعریف با استفاده از جنس و وجه امتیاز:
تعیین یک طبقه بزرگ از مفهوم مورد نظر ،سپس وجه امتیاز آن مفهوم در آن
طبقه مشخص می شود.
مثال:1آیا خواندن دروس حسابداری باعث دقت حسابداران در کارشان می شود؟
واژه ”حسابداری“ را می توان چنین تعریف کرد.
حسابدار کارمندی است که در قسمت جمع و خرج و محاسبه هزینه های اداره
مشغول فعالیت است.
روشهای تعریف عملیاتی
ج)تعریف با استفاده از قید و شرط:
مفهوم مورد نظر برای محقق قابل درک است ولی
برای دیگران مورد توافق نباشد.
مثال :آیا دانشجویان تیز هوش ،سئواالت بیشتری را
در کالس مطرح می کنند؟
واژه دانشجوی تیز هوش ” دانشجویانی هستند که در
هر ترم معدل آنها کمتر از 19نبوده و بهره هوشی
آنها از 130بیشتر است.
روشهای تعریف عملیاتی
د)تعاریف عملیاتی(کاربردی):
تعریف عملیاتی ،مجموعه فعالیتهایی را که محقق ،برای
اندازه گیری و یا دستکاری متغیر ،انجام می دهد ،
مشخص می سازد.
مثال :در تعریف هوش ” هوش آن چیزی است که آزمون
هوشی وکسلر آن را اندازه گیری می کند
انواع تعریف عملیاتی:
)1 تعریف سنجشی(که ازطریق شیوه های اندازه گیری
یک متغیر صورت می گیرد)
)2 تعریف آزمایشی (نحوه دخل و تصرف در متغیر ها
مشخص می شود.
انواع روشهای تحقیق
قبل از اقدام به هر تحقیقی ،الزم است نیازهای اساسی
مربوط به آن شناخته شود ،تا بتوان با توجه به نیازها و
امکانات موجود ،یک طرح تحقیق را ارائه نمود.
تعریف طرح تحقیقاتی:
طرح تحقیقاتی ،عبارت است از یک نقشه و یا برنامه و
یا مجموعه ای از جستجوهایی که با اجرای آن محقق
قادر است ،به مشکل یا مسئله مورد مطالعه پاسخی قابل
قبول ارائه دهد(.تاجداری .) 1369در واقع خالصه ای
از کلیه مراحلی است که محقق برای رسیدن به هدف
تحقیق باید بپیماید.
هدف های طرح تحقیق
الف)انتخاب بهترین روش برای پاسخ گفتن به سوءال تحقیق.
ب)کنترل عوامل خارجی و مزاحم
انواع طرحهاوروشهای تحقیق
الف)تحقیق بر مبنای اطالعات قبلی
ب)تحقیقات میدانی
ج)تحقیق تک آزمودنی
د)تحقیقات بین گروهی(تحقیقات آزمایشگاهی یا
تجربی)
تحقیق بر مبنای
اطالعات قبلی
تحقیقات میدانی
انواع طرح های تحقیقاتی
تحقیق تک
آزمودنی
تحقیقات تجربی
بین گروهی
تحقیق تاریخی
تحقیق بر مبنای
اطالعات آماری
تحقیق بر مبنای
اطالعات قبلی
تحقیق توصیفی
تحقیق موردی
تحقیق
همبستگی
تداومی یا
طولی
مقطعی یا
عرضی
تحقیق علی
تحقیق تکاملی
تحقیقات میدانی
تحقیقات تجربی (بین گروهی)
آزمایشی
نیمه آزمایشی
آزمون نهایی با گروه کنترل
و گزینش تصادفی
پیش آزمون و آزمون نهایی با
گروه کنترل و گزینش تصادفی
چهار گروهی
سالمون
شبه آزمایشی
پیش آزمون و آزمون نهایی
با گروه کنترل بدون گزینش
تصادفی
آزمون نهایی با
یک گروه
پیش آزمون و آزمون نهایی با
یک گروه
سریهای زمانی
با یک گروه
سریهای زمانی
با دو گروه
آزمون نهایی و
گروه شاهد
انواع طرح های تحقیقاتی آزمایش ی
طرح آزمون نهایی با گروه کنترل و گزینش تصادفی:
X
T
Rگروه
آزمایش
T
_
Rگروه کنترل
طرح آزمایشی
طرح پیش آزمون و آزمون نهایی با گروه کنترل و
گزینش تصادفی:
T2
T1
X
Rگروه
آزمایش
T2
_
T1
Rگروه کنترل
طرح نیمه آزمایشی
طرح پیش آزمون و آزمون نهایی با گروه کنترل بدون
گزینش تصادفی:
T2
X
T1
گروه
آزمایش
T2
_
T1
گروه کنترل
طرح نیمه آزمایشی
طرح سریهای زمانی با یک گروه
T5
T6گروه آزمایش
T4
X
T3
T2
T1
طرح نیمه آزمایشی
طرح سریهای زمانی با دو گروه
X
T6
T4
T5گروه آزمایش
T5
T6گروه
T4
کنترل
T3
-
T3
T2
T2
T1
T1