Transcript توکل
موسسه مصباح اندیشه برگزار می کند : مطلع درس اخالق باشد ،این پیروزی در آن هست ،چه به حسب ظاهر ما شکست بخوریم ،باز پیروزیم و اگر شکست نخوریم هم پیروزیم ،برای این که برای خدا کارکرده ایم. 4 صحیفه نور ،ج ،5ص 61 هدايت او اميدوار باشيم و وارد ميدان کار شويم .هيچ کس نبايد به خود اجازه دهد که از نیرو و توانش چیزي کم بگذارد .همهي تالش و نیرو را بايد گذاشت. توکل قیام کنید برای خدا ،نهضت کنید برای خدا ،اگر چنان چه نهضت ،نهضت الهی همه ما بايد به خداي متعال توکل کنيم و از او کمک بخواهيم و به درس دوم : حضرت روح هللا (ره): حضرت آقا (حفظه هللا): فهرست مطالب درس دوم : توکل • تعریف توکل • توکل در آیات و روایات • درجات توکل • مذمت بی اعتمادی به خدا • چه کس ی شایسته اعتماد است ؟ • مالک توکل بر خدا • خطر انحراف • حد توکل • آثار توکل • تحصیل توکل • اعتماد ابراهیم خلیل بر خدا اخالق توکل در روایات [ اصول کافی ،ج ، 2ص]565 6 توکل اگر به کس ی سه چیز عطا شد از سه چیز دیگر ممنوع نمی شود : کس ی که توفیق دعا یافت ،اجابت دعا را دریافت می کند و ی جواب مثبت به او داده می شود ،کس ی که توفیق شکرگذار ا بهره ی او شد ،زیادی نعمت و افزونی کمال وجودی نصیب او می گردد و کس ی که توکل بر خدا به او داده شد ،کفایت امور به او عطا می شود . [ غررالحکم ،ص ] 197 اصل قوه القلب التوکل علی هللا . اصل قدرت روحی توکل بر خدا است . اخالق درس دوم : امام صادق ( علیه السالم ) : ُ ُ ً ً الجابه و من اعطی ثالثا لم یمنع ثالثا :من اعطی الدعاء اعطی ا ُ ُ ُ ُ من اعطی الشکر اعطی الزیاده و من اعطی التوکل اعطی الکفایه. تعریف علم به این که مخلوق نه ضرر می رساند و نه نفع امید از غیر خدا بریدن 7 توکل گزینش و پذیرش وکیل درس دوم : توکل اخالق تعریف اخالق 8 توکل خداوند متعال فرد متوکل را با امداد غیبی ” ...من نکته: حیث ل یحتسب “...از آنجا که به گمانش نمی رسد ، کمک می کند و این امداد مافوق اسباب مادی و طبیعی است. درس دوم : امام رضا ( علیه السالم ) : ...ل تخاف مع هللا ... توکل آن است که با اتکای بر خدا از هیچ کس نترس ی. توکل در آیات 9 توکل ب ال َْع ْر ِ ش ْت َو ُه َو َر ُّ فَِإ ْن تَ َولَّ ْوا فَ ُق ْل َح ْسبِ َي اللَّهُ ََل إِلَهَ إََِّل ُه َو َعلَْي ِه تَ َوَّكل ُ ال َْع ِظ ِ يم ﴿توبه ﴾130 : اگر آنها روی از حق بگردانند (نگران مباش) بگو خداوند مرا کفایت می کند، هیچ معبودی جز او نیست بر اوتوکل کردم و او پروردگار عرش بزرگ است. درس دوم : ِ ِ ا ب اللاهُ لَنَا ُه َو َم ْوََّلنَا َو َعلَى اللا ِه فَ ْليَتَ َواك ِل ت ك ا م َّل إ ا ن يب ص َ قُ ْل لَ ْن يُ َ َ َ َ َ ِ ن ﴿توبه ﴾51 : و ن م الْ ُم ْؤ ُ َ بگو هیچ حادثه ای برای ما رخ نمی دهد مگر آنچه خداوند برای ما نوشته است ،او مولی (سرپرست) ما است و تنها به خدا توکل می کنند. اخالق توکل در آیات سوره ی مبارکه آل عمران آیه 156 سوره ی مبارکه نساء آیه 51 سوره ی مبارکه یونس آیه 84-86 10 توکل آیاتی دیگر: درس دوم : َ وَم ْن ََتَ َوَّك ْل َعلَى اللَّ ِه فَ ُه َو َح ْسبُهُ إِ َّن اللَّهَ بَالِ ُغ أ َْم ِرِه قَ ْد َج َع َل اللَّهُ لِ ُك ِّل َشي ٍ درا ﴿طالق ﴾3 : ق ء َ ْ ْ ً و هر کس (در هر امر ای) بر خدا توکل کند خدا او را کفایت خواهد کرد که امرش (بر همه ی عالم) نافذ و رواست و بر همه چیز اندازه ای مقرر داشته است. اخالق توکل در روایات از پیامبراعظم (صلی هللا علیه و آله) نقل شده : امام علی( علیه السالم ) : در تمام کارها خودت را به خدا بسپار که در این صورت خود را به پناهگاهی مطمئن و نیرومند سپرده ای [ .نهج البالغه ،نامه ]31 11 توکل اگر شما به معنای صحیح و کامل به خدا توکل کنید ،خدا روزی شما ارا می رساند چنانکه پرنده ای صبح با شکم خالی برمی خیزد ولی شب با شکم سیر برمی گردد. درس دوم : لوانکم تتوکلون علی هللا حق توکله لرزقکم کما یرزق الطیر تغدواخماصا و تروح بطانا[ .بحارالنوار /جلد / 68صفحه ]151 اخالق توکل در روایات اخالق ایمان دارای چهار رکن است؛ توکل بر خدا ،واگذارنمودن امور به خدا ،راض ی بودن به قضای الهی و تسلیم فرامین الهی. 12 توکل [اصول کافی ،ج، 2ص، 47خصائل املومن]... درس دوم : از امیراملومنین علی (علیه السالم) نقل شده که فرمود: االیمان له ارکان اربعه ؛ التوکل علی هللا و تفویض اال مر الی هللا و الرضابقضاء هللا و التسلیم الامرهللا عزوجل. درجات توکل درجات و مراتب توکل بر سه دسته اند: اخالق نخست این که اعتماد و اطمینان انسان نسبت به خداوند مانند کس ی باشد که وکیل لیق و دلسوزی دارد و این ضعیف ترین درجات توکل است. درس دوم : سوم ،از این ها هم بالتر است که در آن انسان در برابر هیچ گونه اراده ای ااز خود نداشته باشد ،هرچه پروردگار بخواهد مطلوب اوست و هرچه او نخواهد مورد بی اعتنایی اوست. 13 توکل دوم این که حال او در وابستگی به لطف پروردگار مانند حال کودک نسبت به مادر باشد .او در ابتدای طفولیت فقط مادر را می شناسد و به دیگری اعتماد ندارد. مذمت بی اعتمادی به خدا عدم اعتقاد به خدا ،شعبه ای از شرک به ایزد منان است. خزاين آسمانها و زمین از آن خداست ،ولي منافقان نمي فهمند. توکل و نیز می فرمایند: ان الذین تدعون من دون اهلل عباد امثالکم ﴿.اعراف﴾194: به درستی آنچنان که کسانی را می خوانید غیر از خدا ،جماعتی هستند مانند شما عاجز و بی دست و پا. حضرت رسول اکرم (صل هللا علیه و آله) فرمودند: هرکه طلب عزت کند به واسطه بندگان ،خدا او را ذلیل می سازد. منقول است که "در تورات نوشته اند :ملعون است هر که اعتماد او به 14انسانی مثل خودش باشد". درس دوم : خداوند در مذمت کسانی که چشم به غیر او دارند می فرمایند: َ َّ َ َ ُ َّ َ َ أ َ أ َ َّ أ َ ََأ َُ َ ُ َ لكن اْلنا ِف ِقین ال يفقهون ﴿منافقون﴾7 : و ِلل ِه خزا ِئن السماو ِ ضو ِ ات واْلر ِ اخالق مرز توکل و توسل به اسباب انسان حتی در تهیه ی اسباب و ابزار و استفاده ازآن ها باید اهل توکل باشد که خداوند " سبب ساز " است و ممکن است بر اثر علل خاص ی همان خدای سبب ساز " ،سبب سوز " هم شود. 15 توکل توکل و توسل در تمام فعل های آدمی حضور و ظهور دارند ، توجه: همان گونه که گالب در برگ گل مفروش است . درس دوم : برخی گمان می کنند جایی که اسباب و عوامل کار فراهم است نیازیا به توکل نیست و تنها در جایی که اسباب فراهم نیست باید بر خدا توکل نمود. این نظریه درواقع جداسازی استفاده از عوامل و اسباب توکل برخداست ،برای نیل به اهداف .هرگاه رسیدن به هدف مشکل باشد نیازی به توکل نیست و هرگاه ممکن نباشد اسباب رها شود و فقط باید توکل کرد. اخالق چه کس ی شایسته اعتماد است ؟ ﴿عنکبوت ﴾41 : مثل كساني كه غیر از خدا را اولياي خود برگزيدند ،مثل عنكبوت است كه خانه اي براي خود انتخاب كرده،در حالي كه سست ترين خانه ها خانه عنكبوت است اگر مي دانستند. 16 توکل تنها اعتماد و توکل بر خدا فضیلت به شمار می رود و در دین بها دا ارد . اخالق درس دوم : َّ َ أ َ َ َ َ َ أ َ َ َ َ ُ َّ َ َّ َ ُ نك ُبوت َّات َخ َذ أت َب أي ًتا َوإنَّ ُ َمثل ال ِذين اتخذوا ِمن دو ِن الل ِه أو ِلياء كمث ِل الع ِ ِ أ َ َ أُُ ََأ ُ أ َ َ ُ َ أ َ ُ َ أَ ُ َ وت لو كانوا يعلمون. أوهن البي ِ وت لبيت العنكب ِ چه کس ی شایسته اعتماد است ؟ اخالق َُ الثقه باهلل تعالی ثمن لکل غال و سلم الی کل عال . [ بحارالنوار ،ج ، 75ص ، 364باب مواعظ ابی جعفر محمد بن علی ] [ مفاتیح الجنان ،تعقیب نماز عصر ] 17 توکل اعتماد بر خدا بهای هر کالی گران بها و نردبان صعود به هر د ارجه ی بلندی است. اعتماد به نفس در مقابل اعتماد به خدای سبحان در اسالم رذیلت به شمار می رود ،چراکه انسان مالک هیچ شانی از شئون خود ً ً ً ً حیاه و ل نشورا“ نیست " .لیملک لنفسه نفعا و ل ضرا و ل موتا و ل ا درس دوم : امام جواد ( علیه السالم ) : متوکل راستین متوکل راستین کس ی است که اراده ی خدا را بر اراده ی خویش ترجیح دهد و کار خداپسند را بر کار هوس پسند برگزیند ؛ یعنی به احکام الهی عمل کند . َ َ َ َ َ َّ ْ َ َ َّ الله َف ُه َو َح ْس ُب ُه إ َّن ال َّل َه َبالغُ ِ َ...ومن َي ْتوكل على َّ ُ ِ ُ َ َ ْ ًِ َ َ ْ أم ِر ِه قد جع َل الله ِلك ِ ّل ش ي ٍء قدرا﴿ .طالق ﴾3 : و هركس بر خدا توكل كند ،كفايت امرش را مي كند،خداوند فرمان خود را به انجام مي رساند ،و خدا براي هر چیزي اندازه اي قرار داده است. 18 توکل َ َّ ّ ْ َ ُ َ َ ُ َ ُ يد﴿ .بقره ﴾253 : ...و ِلكن الله يفعل ما ي ِر ا ولي خداوند ،آنچه را ميخواهد(،از روي حكمت ) انجام مي دهد (و هيچ كس را به قبول چیزي مجبور نمي كند). درس دوم : َ َ ُّ َْ َ ُ َ َ َ ُ اء﴿ .آل عمرا ن ﴾ 40 : ذلك الله يفعل ما يش ا ...ك ِ خداوند هر كاري را بخواهد انجام ميدهد. اخالق مالک توکل بر خدا قدرت مطلق خداوند بر اجرای هر عملی 19 توکل دانایی خداوند به عوامل سعادت بندگان درس دوم : توانایی خداوند در برآوردن حاجات اخالق خطر انحراف یک حالت خطرناک !!؟ اخالق ً گاهی انسان ها لحظاتی که خطر را عینا درک می کنند و می بینند به یاد خدا می افتند و به محض برطرف شدن خطر غافل می گردند . درس دوم : َ َ ُ ّ َ َ َ َّ َ َّ ُ ْ َ َ َ ْ ُ ْ َ َ ُ َّ َ ُ ْ ُ َ الدين فلما انجاهم ِإلى ف ِإذا ر ِكبوا ِفي الفل ِك دعوا الله م ا خ ِل ِصین له ِ ْ َ ّ َ ُ ْ ُ ْ ُ نَ الب ِر ِإذا هم يش ِركو ا﴿ .عنکبوت ﴾65 : توکل هنگامي كه سوار بر كشتي شوند ،خدا را با اخ االص مي خوانند اما هنگامي كه خدا آنان را به خشكي رساند و نجات داد ،باز مشرك مي شوند. 20 خطر انحراف امام علی فرمایند : ( علیه السالم ) ضمن حدیثی که وارد شده به این دسته می توکل َ انتم املتا ِکله . [ مستدرک الوسائل ،ج ، 11ص ، 220باب وجوب التوکل علی هللا ] ... شما متاکلین هستید 21 درس دوم : گاهی هم برخی انسان ها با وجود صحت و سالمت ، کار و تالش را رها کرده به این بهانه که بر خدا توکل کرده اند. اخالق ( .سربار ،استفاده کننده از دست رنج دیگران ) حد توکل 22 درس دوم : [ اصول کافی ،ج ، 2ص ، 57باب فضل الیقین ] ... توکل حضرت امام صادق ( علیه السالم ) حد توکل را مقام یقین معرفی کرده ، چنین فرمودند : َ لیس ش یء ال و له حد .و در پاسخ به سوال حد توکل فرمودند :ال ً شیئا .یعنی حد یقین که مرحله نهایی توکل می باشد تخاف مع هللا ا این است که انسان متوکل و متقن با ادراک همراهی خداوند ،از هیچ چیز هراسناک نیست ،نه از دشمن کوچک و نه از دشمن بزرگ. اخالق حد توکل اخالق 23 توکل َّ َ ُ َ ّ ُ َ َ َ َّ َ َ ْ َ ْ َ ُ َ َ َ ْ َ ْ َ َ َ ً َّ َّ الل َه َ َ َ شونه ول يخشون أحدا ِإ ال وكفى ال ِذين يب ِلغون ِرسال ِت الل ِه ويخ ا َّ َ ً يبا﴿ .احزاب ﴾39 : ِبالل ِه ح ِس ا (پيامبران پيشین )كساني بودند كه تبليغ رسالتهاي الهي مي كردند و از او مي ترسيدند،و از هيچ كس جز خدا بيم نداشتند ،و همین بس كه خداوند حسابگر است. درس دوم : علما و مبلغان راستین پیام های خداوند ،تنها از او می ترسند نه از شخص یا چیز دیگر. آثارتوکل اخالق 24 درس دوم : به (برکت ) رحمت الهی ،در برابر انان نرم شدی ،و اگر خشن و سنگدل بودی ،از اطراف تو پراکنده می شدند .پس آنها را ببخش و برای آنها آمرزش بطلب و در کارها با آنها مشورت کن ؛ اما هنگامی که تصمیم گرفتی ،بر خدا توکل کن ،زیرا خداوند متوکلین را دوست دارد. توکل محبوبیت نزد خداوند ِ ِ ِ ٍ فَبِ َّ ظ الْ َقل ِ ْب ََلنْ َف ُّ ضوا ِم ْن ن ك و ل و م ه ل ت ن ل ه ل ال ن م ة م ح ر ا م َ َ ت فَظًّا غَلِي َ ُ ْ َ ُْ َْ ْ َ ْ َ َ َ َ حولِ ت و م ه ن ع ف ع ا ف ك َ ُ ْ ْ َ استَ ْغ ِف ْر لَ ُه ْم َو َشا ِوْرُه ْم فِي ْاْلَ ْم ِر فَِإ َذا َع َزْم َ َ ُْ َ ْ َْ فَ ت وَّكل َعلَى اللَّ ِه إِ َّن اللَّهَ ي ِ ِّ كلِين ﴿آل عمران ﴾159 : ب ح و ت ْم ل ا ُّ ُ َُ َ َ ََ ْ آثارتوکل تاثیرناپذیری از اقبال مردم و عدم نگرانی از حوادث ﴿نساء ﴾81 : ترک گناه و عدم سلطه شیطان َّ ُ َ ْ َ َ ُ ُ ْ َ ٌ َ َ َّ َ َ ُ َ َ َ َ ّ ْ َ َ َ َّ ُ نَ ِإنه ليس له سلطان على ال ِذين آمنوا اوعلى ِرب ِهم يتوكلو ا ﴿ .نحل ﴾99 : چرا كه او ،بر كساني كه ايمان دارند و بر پروردگارشان توكل مي كنند ،تسلطي ندارد. 25 توکل به آنها اعتماد نکن (و از نقشه های آنها وحشت نداشته باش) و توکل بر خدا کن و کافی است که او یار و مدافع تو باشد. درس دوم : ِ ِ ِ ول َواللَّ ُه ي ب ك د ن ع ن م ت طَائَِفةٌ ِم ْن ُه ْم غَْي َر الَّ ِذي تَ ُق ُ َ َّ اعةٌ فَِإ َذا بَ َرُزوا ْ ْ َ َ َويَ ُقولُو َن طَ َ ض َع ْن ُه ْم َوتَ َوَّك ْل َعلَى اللَّ ِه َوَك َفى بِاللَّ ِه َوكِ ًيًل ب َما يُبَ يِّتُو َن فَأَ ْع ِر ْ يَ ْكتُ ُ اخالق آثارتوکل اخالق قوت و شجاعت من توکل علی هللا ل یغلب و من اعتصم باهلل لیهزم. بحاراالنوار ،ج،68باب التوکل و التفویض و ] ... کس ی که بر خدا توکل کند مغلوب نمی شود و کس ی که به خدا پناهنده شود شکست نمی خورد. توکل بر خداوند گذشته از آن که مایه ی تحقق مطلوب است ،صبغه عبادی هم دارد و خالی از ثواب نیست. 26 توکل مایه ثواب درس دوم : امام محمد باقر (علیه السالم) می فرمایند: آثار توکل [ اصول کافی ،ج ، 2ص ،64باب التفویض الی هللا]... غنا و عزت پیوسته در حرکتند ،هنگامی که به محل توکل برسند آنجا را وطن خویش قرار می دهند. 27 توکل احساس غنا و بی نیازی امام صادق (علیه السالم) می فرمایند: َ َ ان الغنی و الغر یجولن فاذا ظفرا بموضع التوکل اوطنا . درس دوم : قدرت تصمیم گیری ب الْمت وِّكلِ ت فَ تَ وَّكل َعلَى اللَّ ِه إِ َّن اللَّهَ ي ِ ِ ين ﴿ آل عمران ﴾159 : ح ُّ َ ُ َُ َ ...فَإ َذا َع َزْم َ َ ْ هنگامی که تصمیم گرفتی بر خدا توکل کن. اخالق آثار توکل سرزندگی و عدم خستگی افزایش هوش و قدرت تفکر ]8985 هرکس بر خداوند سبحان توکل کند شبهه ها برایش روشن گردد و آنچه لزم دارد کفایت شود و از رنج ها و گرفتاری ها مصون بماند. آرامش خاطر و رفع نگرانی ِ ِ ِ َّ ِ ِ ِ ِ وب ين آ ََمنُوا َوتَط َْمئ ُّن قُلُوبُ ُه ْم بِذ ْك ِر اللَّه أ َََل بِذ ْك ِر اللَّه تَط َْمئ ُّن الْ ُقلُ ُ الذ َ ﴿ رعد ﴾ 28 : آنها کسانی هستند که ایمان آورده اند و دل هایشان به یاد خدا مطمئن و آرام است .آگاه باشید که با یاد خدا ،آرامش می یابید. 28 توکل امیراملومنین (علیه السالم ) می فرمایند: من توکل علی هللا سبحانه اضائت له الشبهات و کفی املومنات و امن التبعات [فهرست غرر /ص / 418شماره درس دوم : حضرت علی (علیه السالم ) می فرمایند: لیس املتوکل عناء کس ی که توکل بر خدا دارد رنج و خستگی ندارد. اخالق تحصیل توکل اخالق 29 درس دوم : از موس ی بن جعفر ( علیه السالم ) نقل شده است: برای مومن فراهم می شود هر چیزی اگر با قیچی او را قطعه قطعه کنند ، برای او خیر است ؛ و اگر مالک ما بین مشرق و مغرب شود برای او خیر است. توکل تفکر و دقت در مباحث عقلی و نظری که درباره ی قدرت و عظمت خالق جهان در دست است . بررس ی آیات و روایات مربوطه و توجه به آثاری که برای آن ذکر شده. دقت در حالت و موفقیت هایی که افرا متوکل به دست می آورند . از مباحث عقلی و نظری گامی فراتر نهادن و سیر معنوی نمودن تا جایی که جز خدا نبیند و اینجاست که فرقی ندارد هر چه نعمت و نقمت به او رسد. اعتماد ابراهیم خلیل بر خدا ( علیه السالم ) 30 درس دوم : طول کشیدن مدت زندانی بودن حضرت یوسف همراه تقاضای وساطت ایشان از ا طبق روایتی از امام صادق خویش که زودتر رهایی یافته بود ،عنوان شده است . ( علیه السالم ) توکل با وجود شرایط سخت حضرت ابراهیم ( علیه السالم ) و آتش عظیمی که بنابر اقوالی جمع کردن هیزم آن یک ماه طول کشیده بود او شعله ی آن بقدری زیاد بود که حتی پرندگان قادر نبودند از آن منطقه عبور کنند ،به جبرئیل که از او سوال کرد آیا نیاز به کمک داری ؟ پاسخ منفی داد ،که از تو کمک نمی خواهم و نتیجه چنان توکلی سرد و سالمت شدن آتش بر ایشان بود. اخالق فهرست منابع درس دوم : توکل قرآن کریم .1تمیمی آمدی ،عبدالواحد بن محمد :غررالحکم و دررالکلم ،قم ،دفتر تبلیغات ، .1366 .2جوادی آملی ،عبدهللا :مراحل اخالق در قرآن ،قم ،مرکز نشر اسراء. .3عاملی ،حر :وسائل الشیعه ،قم ،موسسه آل البیت 1409 ،ه .ق. .4سلطانی ،غالمرضا :تکامل در پرتو اخالق ،ج ، 1دفتر انتشارات اسالمی. .5عمید ،حسن :فرهنگ فارس ی ،تهران ،امیرکبیر .1381 ، .6کلینی ،محمد ابن یعقوب :اصول کافی ،تهران ،دارالکتب اسالمیه .1365 ، .7مجلس ی ،محمد باقر :بحاراالنوار ،لبنان ،موسسه الوفاء بیروت 1404 ،ه .ق. .8محدث نوری :مستدرک الوسائل ،قم ،موسسه آل البیت 1408 ،ه .ق. نشر .9مهدوی کنی ،محمدرضا :نقطه های آغازین در اخالق عملی ،تهران ،دفتر ا فرهنگ اسالمی .1372 ، .10نراقی ،احمد :معراج السعاده ،قائم آل محمد ( عج ) .1384 ، اخالق حسن ختام به هر حالی که باش ی با خدا باش دل همواره تسلیم رضا باش مدان این یاوران را به از او یار خدا را دان خدا را خوان به هر کار تو دل بر دیگری بهر چه بندی چو حق بخشد کاله سربلندی مکن بیگانگی گر آشنایی خدا را باش اگر مرد خدایی پرستش ،خالص از بهر خدا کن حدیث دوزخ و جنت رها کن دلیل راه دینت مصطفی باد به هر کاری مددکارت خدا باد دیوان ناصر خسروا 32 اخالق 33