Transcript File

Psikologjia Organizative
LIGJËRUES: LINDA HOXHA
Ergonomia
 Ergonomia apo Faktorët njerëzor siq quhet ndryshe, është një lëmi ku
ndërveprojnë inxhinieria dhe psikologjia. Ndonëse nuk tingëllojnë si
partner, por përdoruesit e makinave janë njerëzit që i kanë të gjitha
përmbajtjet njerëzore.
Këto nuk përfshijnë vetëm përmbajtjen fizike të të qenurit me dy duar dhe dy
këmbë, por edhe atë përmbajtje që më së miri është e njohur për psikologun, siq
është vëmendja e kufizuar apo selektive, dhe kufizimet e tjera psikologjike.
Dizajnuesit e makinave pretendojnë të plotësojnë nevojat për “shumicën” e
popullsisë, ne mes të përqindjes 5 dhe 95, apo nëntëdhjetë përqind, për çfarëdo
tipari njerëzor. Njerëzit majtak (të cilët shkruajnë me dorën e majtë) këtu
menjëherë do të intervenonin – ata llogarisin se përbëjnë përafërsisht njëzet
përqind të popullsisë, por vetëm një numër i vogël i makinave (madje edhe çelësit
e konzervave), janë të dizajnuar për përdorimin nga ana e tyre.
Ergonomia
Fuqia njerëzore
Kreativ dhe të adaptueshëm
Mund ti bëjnë ballë të papriturës
Përdor informata nga shumë burime
Korrigjon gabimet e veta
Vepron me mëdyshje
Ka shpenzime të ulëta fillestare/
shpenzime të larta afatgjate
(rriten rrogat, beneficionet)
Fuqia e makinave
Bën disa gabime procesuese
Nuk lodhen
Mund të ruajnë informatën efektivisht
(sidomos kompjuterat)
Mund të punojë në nxehtësi ekstreme,
në të ftohtë, në lagështi apo rrezatim
Ka shpenzime të larta fillestare, por
shpenzime
të ulëta afatgjate(mirëmbajtja
Ergonomia
Specialistët e Faktorëve Njerëzor janë të involvuar në:
•Planifikim të stacioneve punuese, ashtuqë personeli të ketë çdo gjë
afër dorës, dhe jo kalim konstant prej njërës trakë në tjetrën për
kryer punën.
•Planifikim të paneleve lajmëruese, për të siguruar që informatat e punës janë
lehtë qasshme dhe të kuptueshme, përmes signaleve vizuele dhe tonike, me
signalet mbështetëse për shkak të mos-funksionimit të pajisjeve të
rëndësishme.
•Planifikim të sistemeve, ashtuqë puna lëviz në një seri procesesh logjike
drejt finalizimit të produktit.
Ergonomia
Fatmirësisht, ditët kur njeriu është dashur ti përshtatet makinës kanë përfunduar,
dhe psikologët sot po konfrontohen me këtë përshtatje person/sistem. Faktorët
njerëzor nevojitet të mirren në konsiderim gjatë dizajnimit të sistemeve, sikurse
dhe makineria, me qëllim që qendra të jetë përdoruesi.
Ergonomia, inxhinieria dhe dizajni i sistemeve janë të kombinuara që të bëjnë
ambientin e punës më të përafërt me përdoruesin. Kjo u bë veqanërisht e
rëndësishme që nga angazhimi i kompjutorëve në vende të punës.
Sistemet
Secili proces i punës mund të quhet sistem, por ky emërtim kryesisht përdoret për
një pjesë të proceseve i cili duhet të ndërmirret në drejtim të përfundimit të
produktit. (siq është një proces manufakture).
Disa sisteme janë gati gjithmonë të automatizuara, siq janë kompanitë për
manufakturimin e veturave të cilat i përdorin robotët për grumbullim e veturave
dhe ngjyrosjen me sprej. Kjo i kursen njerëzit nga kryerja e punëve të rënda dhe
punëve të rrezikshme për shëndet siq është ngjyrosja me sprej. Njerëzit përgjigjen
për makinat dhe janë në dispozicion për riparimin e prishjeve; të tjerët nevojiten
për detyra më të komplikuara të cilat nuk mund ti kryejn makinat.
Kufizimet Njerëzore
 Specialistët për Faktorët Njerëzor, duke pasur parasysh kufizimet fizike të
njeriut, janë më të preokupuar me kufizimet psikologjike. Jo vetëm nga
aspekti se a munden ata ti shohin dritat alarmuese, por se a do ti kushtojnë
vëmendje atyre. Dhe shtrohen pyetjet si: sa informata mund të procedoj
individi për një kohë të caktuar? Për sa gjatë ata mund të mbajnë
vëmendjen?
Njerëzit janë të luhatshëm. Ata në disa raste harrojnë madje edhe gjërat më të
rëndësishme, andaj sistemet e sigurisë nevojitet të inkorporohen në dizajne. Gjërat
siq janë dritat alarmuese janë esenciale në rast të keq-funksionimit të pajisjes, me,
gjithashtu, nëse është e mundur, edhe alarmin akustik, nëse dritat alarmuese
mbesin të pavërejtura për një kohë të caktuar.
Vigjilenca
 Njësitet treguese, posaqërisht ato që japin alarmime të thyerjeve apo
rrezikut, duhet të jenë të qarta dhe të dukshme. Kur operativat duhet të
shikojnë njësitet treguese për signale, ose për të ndërmarrë detyra pune ose
për të ndërmarrë ndonjë akcion emergjence, ata duhet të jenë vigjilent
(syçelë).
Mackworth-i (1948) sygjeroi që vigjilenca zvoglohet për shkak të
humbjes së senzitivitetit gjatë periudhave të vëmendjes së përqëndruar.
Ai ndërmori një varg eksperimentesh për të testuar vigjilencën dhe
pakësimin e angazhimit, përfshirë edhe një ku pjesëmarrësit shikonin
ekranin e radarit për “signale” specifike kundrejt prapavijës së
“zhurmës” akustike.
Vigjilenca
Ata u desht të shtypnin tastierin e përgjegjes secilën herë kur është parë një signal.
Rezultatet treguan se paraqitja e rregullt e signalit apo signaleve në qendër të
treguesit, rrit shkallën e detektimit; e signalet me ndërprerje humbeshin më shpesh.
Rezultatet e dhëna pjesëmarrësve se çfarë ishte paraqitja (performansa) e tyre,
tentonin që të përmirësonin atë paraqitje.
Wickens (1992) sygjeroi që vëmendja e përqëndruar me vigjilencë kërkon shumë
nga resurset mendore andaj është e lodhshme. Aty ku signalet e ‘humbura’ janë të
rëndësisë kyqe, për shembull tek kontrolluesit e trafikut ajror në aeroportet e e
zëna, duhet të mirren pushime frekuente për të siguruar një nivel të lartë të
kryerjes së detyrave gjatë punës.
Ambienti I Punës
 Faktorët në ambientin fizik të punës, siq janë zhurma, ndriçimi, nxemja, apo
gjatësia e kohës në të cilën një person punon njëtrajtësisht, koha e ditës apo
e natës kur ata punojnë, të gjitha këto mund të kontribuojnë në shëndetin
dhe sigurinë e personit në punë.
Këta faktorë mund të jenë shumë të rëndësishëm, gjatë përcaktimit se a është
lajmëruar aksidenti apo sëmundja si rezultat e punës.
Zhurma
 Shumë pak njerëz ankohen se vendi i tyre i punës është shumë i qetë.
Zhurma mund të rritet deri në atë mase sa që dëgjuesi ndjen dhimbje fizike
nga kjo, për shkak të mekanizmave psikologjik të involvuar në dëgjim.
Legjislacioni mbi Shëndetësinë dhe Sigurinë lejon një shkallë mesatare
ditore të zhurmës prej 90 decibel (dB). Nëse zhurma e makinerisë kalon
këtë shkallë, të punësuarve u lejohet që të operojnë me makineri vetëm për
periudha të shkurta kohore, e pastaj do të zhvendosen në vende me më pak
zhurmë.
Makineria që shkakton shkallë të lartë të zhurmës zakonisht shkakton
vibrime të cilat gjithashtu mund të jenë të pakëndshme edhe për operativën,
e një shembull evident për këtë është turjela e rrugës.
Zhurma
 Psikologët kan hulumtuar ndikimin e zhurmës në situatat e punës (për një
shqyrtim, shiko Smith, 1995). Rezultatet e studimeve hulumtimtuese
tregojnë se zhurma me ndërprerje është më shqetësuese se zhurma e
vazhdueshme, në rast se të dyja janë të një shkalle të arsyeshme.
Detyrat komplekse, posaqërisht ato që kërkojnë të menduarit, kanë nevojë
për një shkallë më të ulët të zhurmës në mënyrë që të mos pengojnë.
Zyrat e hapura ishin dizajnuar për të dhënë përparësi psikologjike për
thyerjen e barierave shoqërore të cilat mund të hasen në vendet e punës.
Megjithate, këto përparësi nuk peshojnë më rëndë se mangësitë e humbjes
së koncentrimit që lind nga zhurma dhe pengesat. Ky problem mund të
zgjidhet duke rritur masën e hapësirës personale për të punësuarin (që do të
rezulton në një numër të vogël njerëzish në zyre të mëdha), apo me
zvoglimin e madhësisë së gjithëmbarshme të zyrave të hapëta, duke mbajtur
hapësirën personale në të njëjtin nivel (numër i vogël njerëzish në një zyre
të vogë)
Ndricimi
 Domosdoshmëria për ndriçim adekuat me qëllim të kryerjes së detyrave të
punës, duket të jetë një kërkesë evidente. Nëse drita e ditës është e
papërshtatshme, ajo duhet të plotësohet me ndriçim artificial.
Sidoqoftë, niveli optimal i ndriçimit mvaret nga puna dhe operativa
(funksionimi). Punët vizuele me materiale të vogla kërkojnë ndriçim më të
madh, si dhe punëtorët e moshuar dhe të tjerët të cilët shumicën e kohës e
kalojnë duke punuar në punë vizuele mund të kenë nevojë për shkallë më të
lartë të ndriçimit.
Anasjelltas, ndriçimi verbues mund të jetë problem. Kjo është bërë e ditur
nga operativët e kompjuterëve, ku shkëlqimi prej ekraneve të tyre VDU,
ishte konsideruar si shkaktar i kokëdhembjeve dhe problemeve me sy.
Ekranet-zvogluese të shkëlqimit tani janë në dispozicion për VDU; nëse
edhe burimet e tjera të dritës përveq VDU-së zvoglohen për nga
intenziteti, kjo shkon në të mirë të operatorëve. Ndriçimi i reflektuar nga
sipërfaqet e lëmuara gjithashtu mund të jetë problem.
Nxemja
 Në Britani të Madhe, vendet e punës duhet të mbajnë një temperaturë
minimale për shkak të rehatisë së punëtorit dhe efektivitetit të tij. Nëpër
zyra, kjo temperaturë është 60 shkallë Fahrenheit.
Punëtorët që punojnë jashtë nuk i kanë këto kushte, por kur temperaturat zbresin
shum poshtë, puna është e pamundur për shkak të akullit apo borës. Deri në
verën e nxehtë të vitit 1995, disa njerëz kuptuan se nuk ekziston kufi i sipërm i
temperaturës në Britani të Madhre, ndoshta sepse për këtë nuk ekziston shpesh
nevoja. Efektiviteti dhe komoditeti duket se do të zvoglohen për shkak të
temperaturave të larta sikurse edhe temperaturave të ulëta; hetimet e tanishme
tregojnë se niveli i stresit mund të rritet në kushte të ngrohta.
Koha e Punës
 Të shumtën në orar të plotë, puna e paguar në Britani të Madhe tenton drejt
orarit tetë-orësh në ditë (apo natë), gjatë së cilës kohë merren pushimet e
caktuara. Ekziston një legjislacion i veçantë për funksione të specializuara
siq janë drejtuesit e transporterëve apo vozitësit e kamionëve, ku oraret e
gjata të punës mund të rezultojnë në aksidente fatale.
Java e ngjeshur e punës
 Disa punë kanë aplikuar një javë ‘të ngjeshur’ të punës ku tri, katër apo pesë
ditë dymbëdhjetë orëshe punohen në vazhdimësi, të përcjellura me një
numër ditësh pushimi, ashtu që mbahet java e gjithëmbarëshme e punës në
përafërsisht tridhjetë e tetë orë.
Në përgjithësi, punëtorët kanë një qasje pozitive ndaj kësaj, por disa
studime tregojnë se lodhja mund të jetë një prej problemeve, mvarësisht nga
lloji i punës
Operatorët e futjes së të dhënave, në orarin pesë ditësh me dymbëdhjetë orë
pune, treguan disa shenja të lodhjes në atë shpejtësi të përgjegjes dhe
saktësia u zvoglua, çka do të duket se mohohet qëllimi i organizatës për të
pasur ditë më të gjatë pune, pasiqë këto ishin cilësi domosdoshmërisht të
rëndësishme.
Orari Fleksibil
 Paraqitja e orarit fleksibil, apo orëve fleksibile të punës do të thotë se
njerëzit mund të zgjedhin orët e tyre të punës, në mes të një grumbulli
parametrash, për të përmbushur kuotën e orëve të javës.
Studimet mbi efikasitetin e kësaj kanë dhënë rezultate të ndryshme. Në
një shqyrtim të këtyre studimeve, Dunham dhe të tjerët (1987) gjetën se
nuk ka rënje në kryerjen e punës, por nuk kishte prova as për ndonjë
rritje të saj.
Për shembull, mundet që mos të jetë e domosdoshme edhe më tej vozitja
për të shkuar në punë gjatë orës kur trafiku është më i denduri, duke e
zvogluar në këtë mënyrë stresin për disa individë; kujdesi mbi fëmijën
jashta orarit të shkollës mund të ndahet më lehtë në mes të dy prindërve
të cilët punojnë në orare të ndryshme pune. Kjo gjithashtu i jep individit
një ndjenjë të kontrollit mbi disa aspekte të jetës punuese, e cila gjë
gjithashtu e redukon stresin.
Puna në Ndërrime
 Një numër organizatash e përdorin punën në ndërrime, me qëllim të
funksionimit njëzetë e katër orësh në ditë; spitalet dhe shërbimet e tjera
emergjente janë shembuj evident. Industritë manufakturuese të cilat kanë
makineri të shtrenjta nuk dëshirojnë që ato makineri të rrijnë
gjashtëmbëdhjetë orë në ditë, andaj shum shpesh organizojnë punëtorët në
tri ndërrime nga tetë orë. Si ndikon punë me ndërrime tek fuqia punëtore?
Cikli i gjumit/zgjimit çrregullohet nga ndërrimet rotative; ritmi cirkadian
çrregullohet dhe mekanizmat psikologjik janë jashtë rradhitjes me ‘orën’ e
trupit. Ngrënja në kohën e pazakonshme mund të shkaktoj çrregullime
digjestive dhe disa punëtorë raportojnë probleme kardiovaskulare, sipas
pyetësorit të zhvilluar nga Wolinsky (1982).
Puna në Ndërrime
Czeisler dhe të tjerët (1982) studjuan modelet e punës dhe ritmet trupore të 130
punëtorëve që punonin me ndërrime në Kompaninë Great Salt Lake Minerals and
Chemicals. Kompania funksiononte në tri ndërrime rreth orës, me modelin e
rotacionit të anasjelltë, me fjalë tjera, një javë natën, e vazhduar me një javë
pasdite, e vazhduar me një javë në mëngjes. Përfundimet e Cyeisler-it ishin se
ndërrimet duhet ta kenë rotacionin mbarë (mëngjesi, pastaj pasdite dhe pastaj
natën), për arsye se ritmet trupore janë më të adaptueshme në drejtimin përpara.
Ndryshimi i ndërrimit javor nuk është gjithashtu beneficial, sepse ajo merr gati një
javë për orën trupore që ti adaptohet orarit të ri – andaj maksimumi i kryerjes së
punës nuk mund kurr të arrihet. Është rekomanduar orari tre-javor për secilin
ndërrim. Punëtorëve u pëlqeu modeli i ri i ndërrimeve; ata u adaptuan shumë më
lehtë, dhe shëndeti i tyre u përmirësua. Organizata gjeti se produktiviteti ishte rritur
në mënyrë të theksueshme.
Shëndeti dhe Siguria në Punë
 Shëndeti i individëve në punë nuk është çështje që i’u intereson vetëm atyre
por gjithashtu, moralisht dhe legalisht, është në interes edhe të organizatës
në të cilën ata punojnë.
Legjislacioni mbi Shëndetin dhe Sigurinë është rritur gjatë viteve, për t’iu
ofruar punëtorëve siguri për një kujdes të arsyeshëm dhe kushte të sigurisë
një pjese të punëtorëve. Nëse një gjë e tillë nuk ofrohet dhe njerëzit
lëndohen, fizikisht apo mentalisht, atëherë ata i adresohen ligjit dhe mund të
kërkojnë kompenzim. Anasjelltas, punëtorët duhet të kenë kujdes të
arsyeshëm për vetvehten dhe bashkë-punëtorët e tjerë.
Shëndeti dhe Siguria në Punë
 Qëllimi i ligjeve është pengimi i aksidenteve dhe lëndimeve. Të dhënat
ergonomike japin informata se si njërëzit përshtaten fizikisht me ambientin
e tyre të punës, ashtu që ata nuk punojnë për një kohë të gjatë në pozita të
vështira, të cilat mund të rezultojnë në deformim. Përcaktimi se cilat
standarde janë të pranueshme për shëndetin mental është më i vështirë, por,
vit pas viti është bërë një përparim në identifikimin e këtyre standardeve
Stresi që rezulton nga problemet në organizatë është një rast i mirë për tu
theksuar, në këtë drejtim. Është pranuar me ligj se, nëse stresi rezulton nga
praktikat punuese të organizatës, punëtorët janë të autorizuar të rikompenzohen. Programet mbi menagjimin e stresit mund tu ofrohen
punëtorëve për të ndihmuar të ballafaqohen me stresin, ndonëse, idealisht
stresi është më mirë të eliminohet që në burim, se sa të ‘menagjohet’.
Shëndeti dhe Siguria në Punë
 Aksidentet në punë, statistikisht, janë më pak frekuente se aksidentet në
shtëpi apo me veturë, ndoshta për shkak të një legjislacioni të madh
ekzistues, që mbështet sigurinë e punëtorëve
Grupi demografik i cili duket se pëson aksidente më së shumti janë
punëtorët e rinj mashkuj. Për këtë janë sygjeruar shum shkaqe: veçoritë
e personalitetit, mospërvoja me makineri, mburrja mbi mos-marrjen e
masave parandaluese
A kanë disa njerëz më tepër tendenca ndaj aksidenteve se të tjerët, dhe nëse
po, pse?
Shëndeti dhe Siguria në punë
 Sipas statistikave, alkoolistët dhe narkomanët përjetojnë më tepër aksidente
se shumica e njerëzve, andaj alkoolistët dhe narkomanët mund të quhen si
paragjykues të prirjeve për aksidente.
Fine (1963) anketoi 937 student të fakultetit dhe gjeti se ndodhitë e
aksidenteve në komunikacion ishin shumë më të larta tek personat ekstrovert
se tek personat introvert. Kjo më tutje ishte shpjeguar edhe me studime të
tjera të shumta. Veçoritë tjera të personalitetit të gjetura gjithashtu të jetë
prezente tek të involvuarit në aksidente komunikacioni përfshijnë: Sjellja e
tipit A, pozicioni i jashtëm i kontrollit (që të dyja të përshkruara më vonë në
këtë kaptinë) dhe neuroticizmi.
Literatura
 Aplikimi i Psikologjisë në Organizata