Transcript وجاهت مبادله ارز - علوم اقتصادی – اقتصاد اسلامی

‫نــام درس ‪ :‬بانکداری اسالمی بین امللل‬
‫رشـته ‪ :‬کارشناس ی ارشد اقتصاد اسالمی‬
‫موضوع ‪ :‬ارز‬
‫تهیه کنندگان ‪ :‬حسن ابراهیمی ترکمانی ‪ ،‬بهروز امیدی ‪،‬‬
‫امیر سلیمی ترکمانی ‪ ،‬صادق ستاری اصل ‪ ،‬مهدی کفیلی‬
‫استاد مربوطه ‪ :‬دکتر رسول نظری‬
‫دانشگاه آزاد اسالمی میانه ‪ -‬مهرماه ‪1393‬‬
‫فهرست ‪ -‬فصل دوم ‪ :‬ارز‬
‫ـ وجاهت مبادله ارز‬
‫ـ مباحث فقهی حقوقی مبادالت ارز‬
‫ـ عملیات و قراردادهای ارزی اسالمی‬
‫ـ نرخ ارز و شیوه های تعیین آن‬
‫ـ ارزش خارجی پول ملی‬
‫ـ بازار ارز‬
‫ـ روشها و دستورالعملهای ارزی در‬
‫بانکداری اسالمی‬
‫‪3‬‬
‫تاریخچه مبادله ارز‬
‫قدمت صرافی به قبل از میالد مسیح(ع)‬
‫میرسد‪ .‬به طوری که امام صادق(ع) به یکی‬
‫از یاران خود به نام سدیر فرمودند‪ :‬آیا‬
‫میدانی اصحاب کهف صراف بودند؟ با توجه‬
‫به این که اصحاب کهف قبل از میالد حضرت‬
‫مسیح(ع) بودند نتیجه می گیریم که قرن های‬
‫قبل از ظهور اسالم شغل صرافی وجود‬
‫داشته است‪.‬‬
‫‪4‬‬
‫وجاهت مبادله ارز‬
‫تعریف ارز‪ :‬ارز يعني ارزش ‪ ،‬بها ‪ ،‬نرخ و‬
‫سندهاي تجاري به پولهاي بيگانه و در‬
‫اصطالح يعنی پولهاي رايج خارجي‪ .‬ارز‬
‫يعني پول خارجي‪ ،‬چون اسكناس و سكه‬
‫بخشي از پول هر آشور است لذا ارز فقط به‬
‫اسكناس و مسكوك خارجي محدود نشده و چك‬
‫بانكي ‪ ،‬حواله‪ ،‬چك مسافرتي ‪ ،‬سفته ‪ ،‬برات‬
‫را هم شامل مي شود‪.‬‬
‫‪5‬‬
‫وجاهت مبادله ارز‪ -‬ادامه‪...‬‬
‫سیر تکاملی مبادالت‬
‫ـ مبادله کاال با کاال‬
‫ـ مبادله کاال با یک کاالی خاص طال‬
‫ـ مبادله کاال با یک کاالی خاص به نام پول‬
‫‪6‬‬
‫وجاهت مبادله ارز‪ -‬ادامه‪...‬‬
‫با گسترده شدن و پیشرفته شدن نوع مبادالت‬
‫و جهانی شدن آن ‪ ،‬نیاز به یک ابزار مورد‬
‫قبول جهانی احساس می شود‪ .‬وقتی کاالی‬
‫تولید یک کشور به کشور دیگر صادر می‬
‫شود درآمد حاصل از آن پول همان کشور‬
‫خواهد بود که در کشور صادر کننده فاقد‬
‫اعتبار است‪ .‬بدینسان یک پول مورد قبول‬
‫جهانی مانند دالر (نوعی ارز) نیاز می باشد‬
‫‪7‬‬
‫مباحث فقهی حقوقی مبادالت‬
‫این بخش را می توان به دو جز تقسیم کرد‪:‬‬
‫آلف ‪ :‬مباحث حقوقی مبادالت ارز‬
‫که اشاره به قوانین وضع شده بشری است‪.‬‬
‫ب ‪ :‬مباحث فقهی مبادالت ارز‬
‫اشاره به قوانین ماورای بشری و یا استنتاج‬
‫از منابع عظیم اسالمی دارد‪.‬‬
‫‪8‬‬
‫مباحث حقوقی مبادالت ارز‬
‫دو نکته باید مورد توجه قرار می گیرد‬
‫الف ‪ :‬قوانین مختص هر کشور‬
‫شیوه و قوانین حاکم بر مبادالت ارز در داخل‬
‫کشور را مشخص می کند‪.‬‬
‫ب ‪ :‬قوانین بین المللی‬
‫شیوه و قوانین خرید و فروش ارز در بین‬
‫کشورها را بیان می کند‪.‬‬
‫‪9‬‬
‫قوانین مختص هر کشور‬
‫قوانین مختص هر کشور و به عبارتی‬
‫قوانین داخلی‪ ،‬مجاز بودن و یا نبودن خرید‬
‫و فروش ارز و قوانین حاکم بر آن را در هر‬
‫کشور بیان می کند‪ .‬البته امروزه در همه‬
‫کشورها مجاز شناخته شده و با توجه به‬
‫الکترونیکی شدن مبادالت ارز و جهانی شدن‬
‫مبادالت سایر کاالها منسوخ شده است‪.‬‬
‫‪10‬‬
‫قوانین وضع شده در ایران‬
‫ـ « قانون مجازات مرتکبین قاچاق مصوب‬
‫سال ‪ »۱۳۱۲‬و اصالحات بعدی آن‪.‬‬
‫ـ « قانون راجع به واگذاری معامالت ارزی‬
‫به بانک ملی ایران مصوب سال ‪ »۱۳۳۶‬و‬
‫آییننامه اجرایی آن مصوب سال ‪۱۳۳۷‬‬
‫ـ « قانون پولی و بانکی کشور مصوب سال‬
‫‪ »۱۳۵۱‬و اصالحات بعدی آن‪.‬‬
‫‪11‬‬
‫قوانین وضع شده در ایران‬
‫ـ قانون مجازات اخاللگران در نظام اقتصادی‬
‫کشور مصوب سال ‪۱۳۶۹‬‬
‫ـ قانون مقررات صادرات و واردات ‪۱۳۷۲‬‬
‫ـ قانون نحوه اعمال تعزیرات حکومتی راجع‬
‫به قاچاق کاال و ارز مصوب سال ‪۱۳۷۴‬‬
‫ـ قانون جدید مبارزه با قاچاق کاال و ارز که‬
‫اخیرا (سال ‪ )۱۳۹۲‬به تأیید شورای نگهبان‬
‫رسید است‪.‬‬
‫‪12‬‬
‫قوانین وضع شده در ایران‬
‫ـ قانون مجازات اخاللگران در نظام اقتصادی‬
‫کشور مصوب سال ‪۱۳۶۹‬‬
‫ـ قانون مقررات صادرات و واردات ‪۱۳۷۲‬‬
‫ـ قانون نحوه اعمال تعزیرات حکومتی راجع‬
‫به قاچاق کاال و ارز مصوب سال ‪۱۳۷۴‬‬
‫ـ قانون جدید مبارزه با قاچاق کاال و ارز که‬
‫اخیرا (سال ‪ )۱۳۹۲‬به تأیید شورای نگهبان‬
‫رسید است‪.‬‬
‫‪13‬‬
‫قوانین وضع شده در ایران‬
‫ بانک مرکزی در فصل سوم از « مجموعه‬‫مقررا ت ارزي » با عنوان « خدمات ارزي‬
‫و سایر مبادالت ارزي بین المللي » به‬
‫مباحث خرید و فروش ارز پرداخته است‪.‬‬
‫به استناد قوانین یاد شده در ایران هم مانند‬
‫سایر کشورها مبادالت ارزی تابع مقرراتی‬
‫است که وضه شده است‪.‬‬
‫‪14‬‬
‫مباحث فقهی مبادالت ارز‬
‫در کشورهای اسالمی عالوه بر قوانین‬
‫حقوقی ‪ ،‬قوانین اسالمی (شرعی یا فقهی)‬
‫وجود دارد که باید رعایت گردد‪ .‬اما این که‬
‫به چه میزان رعایت می شود جای بحث‬
‫دیگری است‪ .‬بحث فقهی در حالت کلی به دو‬
‫بخش فردی و اجتماعی داللت دارد‪ .‬در حالت‬
‫فردی خود فرد و در اجتماعی مسئولین‬
‫تنظیم کننده مقررات و جوابگو خواهند بود‪.‬‬
‫‪15‬‬
‫مباحث فقهی مبادالت ارز‪...‬‬
‫دکتر خدمتگزار می گوید‪ :‬از لحاظ فقهی‪،‬‬
‫صرافی و معامله پول یک کشور با پول‬
‫کشور دیگر فاقد اشکال و صحیح دانسته‬
‫میشود و جزو معامالت مشروع است؛ در‬
‫واقع چنین استدالل میشود که پول یک‬
‫کشور در کشور دیگر همانند کاال تلقی‬
‫میشود بنابراین خرید و فروش آن فاقد‬
‫اشکال است و شبهه ربا نیز در آن راه ندارد‪.‬‬
‫‪16‬‬
‫ادامه نظر دکتر خدمتگزار‪...‬‬
‫اگرچه از لحاظ فقهی خرید و فروش ارز در‬
‫اصل مانعی ندارد‪ ،‬ولی محدودیتهایی دارد‪.‬‬
‫این امر از باب اختیارات حکومت در رعایت‬
‫مصلحت جامعه است‪ .‬مثال فروش ارز صرفا‬
‫باید از طریق بانکها و صرافیهای مجاز‬
‫انجام شود و اشخاصی که چنین مجوزی‬
‫ندارند‪ ،‬حق فروش ارز را ندارند ( قانون‬
‫جدید مبارزه با قاچاق کاال و ارز)‪.‬‬
‫‪17‬‬
‫مباحث فقهی مبادالت ارز‪...‬‬
‫برای روشنتر شده ابعاد کلی به چند نمونه از‬
‫نظرات فقهی در این زمینه اشاره می شود‪:‬‬
‫ـ نظر حضرت علی (ع)‬
‫ـ نظر حضرت امام خمینی (ره)‬
‫ـ نظر حضرت آیت ا‪ ...‬خامنه ای‬
‫ـ نظر آیت ا‪ ...‬بهجت‬
‫ـ نظر آیت ا‪ ...‬سیستانی‬
‫ـ نظر آیت ا‪ ...‬صافی گلپایگانی‬
‫‪18‬‬
‫نظر حضرت علی(ع)‬
‫« اشکال ندارد که انسان به طور مثال در‬
‫مکه درهم هایی قرض بگیرد و به جای پول‬
‫به طلب کار حواله و سفته ای بدهد که بر‬
‫طبق آن حواله در وقت دیگری در کوفه‬
‫طلب ان شخص را به او بدهد ‪».‬‬
‫پس اشکال ندارد که شخصی پولی را از‬
‫بانک یا صرافی بگیرد و معادل ان را از‬
‫پول دیگر در شهر یا کشور دیگر بپردازد‪.‬‬
‫‪19‬‬
‫نظر امام خمینی (ره)‬
‫نظر امام خمینی (ره) در مورد مالیت ارز‪:‬‬
‫امام خمینی در مورد پول های مختلف می‬
‫فرمایند‪ :‬در مثل اسکناس و دینار کاغذی و‬
‫دالر و لیر ترکی‪،‬ربای قرضی تحقق پیدا نمی‬
‫کند و جایز است ‪ ،‬و معاوضه شئ به زیاده و‬
‫کم اشکالی ندارد‪.‬‬
‫(رساله ایشان‪،‬مسئله ‪)2845‬‬
‫‪20‬‬
‫نظر آیت ا‪ ...‬خامنه ای‬
‫خرید و فروش اسکناس به صورت نسیه به‬
‫مبلغی بیشتر از مبلغ ان چه حکمی دارد؟‬
‫جواب‪:‬در صورتی که معامله مذکور به قصد جدی یا‬
‫غرض عقالیی باشد مثل اینکه اسکناس ها از نظر‬
‫کهنه و نو بودن با یکدیگر فرق داشته و یا دارای‬
‫عالمت های مخصوص بوده و یا نرخ انها با یکدیگر‬
‫تفاوت داشته باشداشکال ندارد ولی اگر معامله‬
‫صوری و برای فرار از ربا بوده و در واقع برای‬
‫دستیابی به سود باشد شرعا حرام و باطل است‪.‬‬
‫‪21‬‬
‫نظر ایت هللا بهجت (ره)‬
‫مبلغی دالر را مدت دار به شرکتی فروختم و‬
‫در مقابل ان چک ریالی دریافت نمودم ایا‬
‫حکم ربا دارد؟‬
‫جواب ‪ :‬فروش دالر به لایر ربا نیست هرچند‬
‫به حساب مدت قیمت معامله فرق کند‪.‬‬
‫‪22‬‬
‫نظر آیت ا‪ ...‬سیستانی‬
‫یکی از کارهای بانکها اقدام به خرید و‬
‫فروش و تبدیل ارز برای فراهم اوردن مقدار‬
‫کافی از انها در جهت تامین نیاز مشتریان‬
‫خود به ویژه وارد کنندگان کاالهای خارجی و‬
‫در نتیجه بدست اوردن سود از طریق تفاوت‬
‫قیمت خرید و فروش انهاست‪.‬خرید و فروش‬
‫ارز به قیمت بازار یا کمتر و یا بیشتر از ان‬
‫چه نقد و چه مدتدار صحیح است‪.‬‬
‫‪23‬‬
‫نظر آیت ا‪ ...‬صافی گلپایگانی‬
‫خرید و فروش ارزهای خارجی چه صورتی‬
‫دارد؟‬
‫جواب‪:‬فی حد نفسه اشکال ندارد‪.‬‬
‫آیا اسکناس را با قیمت ارزان تر یا گرانتر از‬
‫ارزشش می توان خرید و فروش نمود؟‬
‫جواب‪ :‬اگر غرض عقالیی در بین باشد‬
‫اشکال ندارد‪.‬‬
‫‪24‬‬
‫جمع بندی نظرات‬
‫با توجه به نظرات ذکر شده و همچنین‬
‫نظرات دیگر می توان گفت که‪:‬‬
‫از نظر شرع مقدس شغل صرافی جایز است‬
‫و هیچ فقیهی تا امروز حکم به حرمت آن‬
‫نداده است‪.‬‬
‫‪25‬‬
‫با‬
‫تشکر‬
‫از‬