Transcript Dr.saeedi_0
1 عنوان کنگره :چهاردهمین کنگره زنان و مامائی ایران محور سخنرانی :اخالق در اهدای تخمک سخنران :دکترحجت هللا سعیدی 2 چکیده: با توجه به اهمیت خانواده و نقش آن در تشکیل جوامع بشری و توصیه ی اسالم بر حفظ و قوام آن تساهل و کوتاهی در مقابل موضوعات جدیدی که دراین حوزه بروز می کند موجه نیست .یکی از این موضوعات، باروری مصنوعی است.حق داشتن فرزند در مواردی که زوجین یا یکی از آن ها قادر به تولید مثل نیست ،نباید بهانه ای برای نادیده گرفتن اصول اخالقی و فرزند دار شدن از طریق راه های غیر اصولی یا خارج از اخالق فراهم سازد. اهدای جنین و گامت و دیگر روش های مصنوعی از اموری است که در سال های اخیر به وسیله ی دانشمندان و پزشکان به طور مفصل مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. 3 مقدمه: • داستان آفرینش و خلقت انسان بسیار پیچیده ،شگفت انگیز و پر رمز و راز است .به روایت کتب آسمانی به ویژه قرآن کریم ،خمیر مایه ی اصلی خلقت آدم ابوالبشر از خاک است که خداوند به آن روح و حیات بخشیده است. «یا ایها الناس اتقوا ربکم الذی خلقکم من نفس واحده و خلق منها زوج ها و بث منهما رجاالً کثیراً و نسا ًء( »...نساء)1/ «ای مردم از مخالفت پروردگارتان بپرهیزید ! همان کسی که همه ی شما را از یک انسان آفرید و همسر او را نیز از جنس او خلق کرد و ازآن دو ،مردان و زنان فراوانی منتشر ساخت». به هر کیفیتی آفرینش انسان اولیه و جفت او صورت گرفته باشد ،خلقت انسان های بعدی از ترکیب دو سلول جنسی موجود در بدن زن و مرد پدید می آید .سلولی که در بدن مرد است «اسپرم» و سلولی که در بدن زن است «اوول یا تخمک» نام دارد. «انا خلقتا االنسان من نطفه امشاج نبتلیه فجعلناه سمیعا ً بصیراً»( .دهر)2/ «یا ایها الناس انا خلقناکم من ذکر و انثی( »...حجرات )13 / «الم نخلقکم من ماء مهین ،فجعلناه فی قرار مکین(».مرسالت 20/و21 به تعبیر قرآن ،خداوند زن و مرد را برای یکدیگر آفرید که مایه ی سکون و آرامش هم باشند و بین آن ها مودت و رحمت قرار داد: «و من آیاته ان خلق لکم من انفسکم ازواجا ً لتسکنوا الیها و جعل بینکم موده و رحمه ان فی ذلک الیات لقوم یتفکرون ( ».روم ) 21 / قرآن کریم ،خود از سوئی به وضع استثنایی برخی زنان و مردان و عقیم بودن آن ها اشاره کرده و از سوی دیگر درخواست و التماس برخی نازایان که به قدرت خداوند بارور شده اند را بیان نموده است. «هلل ملک السماوات و االرض یخلق ما یشاء یهب لمن یشاء اناثا ً و یهب لمن یشاء الذکور ،او یزوجهم ذکرانا و اناثا و یجعل من یشاء عقیما انه علیم قدیر ( ».شوری 49 /و )50 4 همچنین قرآن کریم داستان دو تن از پیامبران از جمله زکریا وابراهیم و همسرش را بازگو می کند در سوره های (مریم2/تا )9و ( هود 71/و.) 72 هم چنین قدرت نمایی خداوند در انعقاد جنین و پرورش و پدید آمدن طفل بدون تماس زن و مرد ؛ در مورد حضرت مریم و تولد حضرت عیسی (ع) در قرآن بیان شده است( .مریم / 16تا)22 با توجه به آیات و نشانه های قرآنی روشن است که همه چیز به خواست و اراده ی خداوند بستگی دارد .اوست که روزی می دهد ،اوست که به هر که بخواهد فرزند می دهد و اوست که به زنی بدون شوهر نوزادی عطا می فرماید ،چنان که آدمی را از خاک بی مقدار آفرید و این امر برای او آسان تر است .البته خداوند عالم را بر اساس نظام علیت و معلولیت خلق کرده است .همه ی حوادث و اتفاقات بر طبق این نظام ،علتی دارد که اگر بتوان علت آن را کشف کرد ،بسیاری از سواالت پاسخ داده خواهد شد .امراض و بیماری هایی که افراد به آن مبتال می شوند نیز ،از این نظام پیروی می کنند که هرگاه علت آن شناخته شود بسیاری از آن ها درمان و حتی قبل از ابتال پیشگیری می شود .یکی از این امور ،نازایی است که خوشبختانه با پیشرفت علم و ساخت ابزار مدرن ،بسیاری از علل و راه حل های آن کشف شده است ،به گونه ای که حتی برای کسانی که توانایی اسپرم و تخمک گذاری ندارند نیز راه حلی ارائه می دهد تا بتوانند به نحوی فرزندی منسوب خود داشته باشند .یکی از این راه حل ها تلقیح مصنوعی است. موضوع استفاده از روش های کمکی برای ایجاد ،باروری ( باروری مصنوعی ) باعث طرح بحث ها و سواالت بسیاری در زمینه های فقهی ،حقوقی ،پزشکی ،اخالقی و اجتماعی شده است. خداوند در قرآن کریم ضمن بر شمردن محارم نسبی ،سببی و رضاعی ،طفل را فرزند کسی می داند که از صلب او باشد(نساء ) 23/و در جای دیگر تاکید می نماید که فرزند خوانده ،فرزند خود شخص نیست( احزاب 4/و ،) 5همچنین تصریح می کند که زید بن حارثه فرزندخوانده ی پیامبر (ص) است ،نه فرزند او ،لذا احکام حقوقی پدر و فرزندی بین ایشان و زید برقرار نیست(.احزاب37/تا)40 5 کلیات : 1-1روش های کمک باروری ((ART همان گونه که مطلعیم لقاح طبیعی زمانی اتفاق می افتد که یک زن یک یا تعداد بیشتری تخمک سالم و بالغ را آزاد ساخته و این تخمک ها با اسپرم سالم و بالغ مرد ترکیب شود.چنانچه بارداری به صورت طبیعی رخ ندهد از روش های ARTاستفاده میشود. روش های پیشرفته در درمان نازایی: )1لقاح داخل رحمی () IUI )2لقاح خارج رحمی ()IVF )3اهدای جنین )4اهدای گامت )5رحم جایگزین ( مادر جانشین یا اجاره ی رحم ) 6 مسائل فقهی و حقوقی روشهای کمک باروری :1-1بررسی فقهی و حقوق اهدای جنین الف)جواز و حرمت: با جستجو در آیات و روایات درباره ی جواز یا حرمت اهدای جنین به هیچ موردی که اشاره ای صریح داشته باشد بر نمی خوریم ،لذا باید با کنکاش در آیات و روایات و با توسل به آموزه های اصولی به استنباط جواز یا حرمت این امر پرداخت که بررسی آیات و روایات به بحث مستقلی نیاز دارد و با صرف نظر از این امر تنها به نظرات علمای اعالم و مراجع نگاهی می افکنیم تا با استفاده از گفته های آنان به جواز یا حرمت این امر پی ببریم. گروه اول :موافقان روش های اهدا جنین یا گامت مرحوم آیت ا ...بهجت و آیت ا ...سیستانی نظری مالیم تر ابراز داشته اند که مرحوم آیت ا ...بهجت با بیان اینکه در صورتی که معلوم باشد اشکال دارد(همان،ص ، )394با برداشت مفهوم از این جمله ایشان با رعایت و نداشتن لمس و نظرحرام این کار را بدون اشکال دانسته اند. آیت ا ...سیستانی نیز با این بیان که اگر نگاه و لمس حرام نباشد گرچه دلیلی بر حرمت آن نیست ولی احتیاط در ترک آن است (همان) در واقع نه بر حرمت قطعی آن و نه بر جواز قطعی آن نظر داده اند. آیت ا ...موسوی اردبیلی با این بیان که با اجازه ی زن ثالث یا با درخواست او و با اجازه و درخواست شوهرش اگر شوهر داشته باشد بی اشکال است. آیت ا ...صانعی نیز قرار دادن نطفه ی ممزوج شده در آزمایشگاه از ( مرد و همسرش ) به رحم زن دیگر برای رشد را فی حد نفسه بدون مانع و جایز دانسته اند( .همان،ص)396 آیت ا ...مکارم شیرازی نیز این کار را ذاتا ً بدون مانع شرعی دانسته اند 7 آیت ا ...خامنه ای نیز انتقال جنین به رحم زن مورد نظر را در هر صورتی بدون مانع شرعی تشخیص داده اند ولی تاکید نموده اند که باید از لمس و نظر حرام اجتناب شود البته اگر ممکن باشد که نطفه یا تخمک از یکی از زوجین گرفته شود از نظر ترتیب احکام بعدی مثل محرمیت و ارث بهتر است(.همان گروه دوم :مخالفان اهدا جنین یا گامت از میان مخالفان اهدای جنین باید به مرحوم آیت ا ...میرزا جواد تبریزی (ره ) که به طور کامل انتقال جنین را به رحم زن دیگر – غیر از همسر – جایز ندانستند(روش های نوین تولید مثل انسانی از دیدگاه فقه و حقوق،1382،ص )393اشاره کرد. مرحوم آیت ا ...فاضل لنکرانی نیز قرار نطفه ی مرد در رحم زن اجنبیه و هم چنین جنین از نطفه ی غیر زوج را جایز ندانستند(.همان،ص)394 آیت ا ...نوری همدانی نیز انتقال دادن نطفه ی غیر شوهر به رحم زن را جایز ندانستد و در صورت انتقال فرزند حاصله از این راه را غیر مشروع دانسته اند(.همان،ص)397 در پی این نظرات که با نظر اجماعی فقها مبنی بر مجاز بودن اهدای جنین همراه بود و در پی برگزاری سمینار مسائل فقهی و حقوقی اهدای جنین در سال 1377توسط پژوهشکده ی ابن سینا و پی گیری های این پژوهشکده قانون گذار ایران بر آن شد تا قوانینی درباره ی ناباروری تصویب نماید و در این راستا در تاریخ 29/4/1382به تصویب قانون نحوه ی اهدا جنین به زوجین نابارور اقدام نمود. در همین قانون و با اتکا بر آرا علما و فقها در ماده ی 1به صراحت به مجاز بودن اهدای جنین تاکید شد و بر اساس آن به کلیه ی مراکز تخصصی درمان ناباروری ذی صالح اجازه داده شد با رعایت ضوابط شرعی و شرایط مندرج در این قانون نسبت به انتقال جنین های حاصله از تلقیح خارج از رحم زوج های قانونی و شرعی پس از موافقت کتبی زوجین صاحب جنین به رحم زنانی که پس از ازدواج و انجام اقدامات پزشکی ناباروری آن ها ( هر یک به تنهایی یا هر دو ) به اثبات رسیده اقدام نمایند. 8 ب) رضایت با بررسی نظرات علما که در پاسخ به استفتا ئا ت ایراد نموده اند ،می توان به این نتیجه رسید که تمام آن هایی که بر جواز اهدای جنین رای داده اند برای رضایت زوجین اهدا کننده نیز تاکید نموده اند. ج) نسب اهمیت بحث نسب در احکام وضعی بسیار بوده زیرا با تشخیص انتساب فرزند حاصله می توان در مورد مسائل دیگر همچون محرمیت ،نفقه ،حضانت ،والیت و ...نظر داد. آرای مراجع عظام در این مورد : آیت ا ...صانعی درباره ی نسب این گونه پاسخ داده اند که« :در صورتی که صاحبان امشاج از نطفه ی خود اعراض کرده باشند مانند جائی که آن را در بانک قرار داده تا هر کس خواست از آن استفاده نماید ترتب احکام پدری و فرزندی بر او و بچه هر چند صاحب اسپرم و نطفه است مشکل بلکه ظاهراً ممنوع است و همین طرز نسبت به زنی که از تخمک خود اعراض کرده، جاری می باشد و فرزند مانند فرزندی است که اسپرم منشا و تخمک منشااش از گیاه گرفته شده باشد و به هر حال در مواردی که اعراض صورت گرفته و یا در صورتی که صاحبان نطفه و تخمک شناخته شوند رعایت احتیاط در امر ازدواج با محارم الزم است بلکه خالی از وجه نیست و اما اگر زن و شوهر از نطفه های خود اعراض نکرده باشند فرزند به آن ها متعلق است و آن زن و شوهر ،پدر و مادر فرزند محسوب می شوند و فرزند زن صاحب رحم و شوهرش محسوب نمی شود( ».همان،ص)396 آیت ا ...موسوی اردبیلی نیز صاحب اسپرم را پدر این فرزند و زن صاحب تخمک و صاحب رحم هر دو را مادر این فرزند دانسته است( .همان،ص)395 آیت ا ...مکارم شیرازی و آیت ا ...خامنه ای نیز پدر و مادر او را صاحبان نطفه و تخمک دانسته اند و آیت ا ...مکارم به محرم بودن او به زن ثالث نیز اشاره کرده است(.همان،صص397و)398 9 خداوند متعال در آیه ی 2سوره ی مجادله با این بیان «ان امهاتهم اال الالتی ولدنهم» -بلکه مادر ایشان جز آن که آن ها را زاییده نیست – و نیز در سوره ی نحل آیه ی « 78وهللا اخرجکم من بطون امهاتکم» -و خدا شما را از بطن مادران بیرون آورد و آیات دیگر بر امر زایش مادر اهمیت خواصی قائل شده و فرزند متولد شده از رحم را به آن ملحق دانسته و زن صاحب رحم متولد شده را مادر دانسته است و هیچ تخصیصی بر آن نزده است که مثالً فرزند متولد از زنا به رحم ملحق نمی باشد. ارث آیت ا ...سیستانی در باب ارث فرزند حاصل از اهدای جنین چنین ابراز می نمایند که« :از صاحب نطفه ارث می برد اگر در زمان مرگ او حمل محقق شده باشد و زنده متولد شود(».روش های نوین تولید مثل انسانی ازدیدگاه فقه و حقوق،1382،ص394 آیت ا ...موسوی اردبیلی نیز چنین بیان داشته اند که« :بعید به نظر نمی رسد که از پدرش ( صاحب اسپرم ) و از هر دو مادر ارث ببرد( ».همان،ص)395 آیت ا ...صانعی پاسخ درباره ی ارث را به پاسخ درباره ی نسب -که پیشتر مشروحا ا نقل گردید – برگشت داده اند و در واقع نظر بر این داده اند که فرزند حاصله در صورت اعراض زن و مرد صاحب گامت ،از زن صاحب رحم و شوهر او ارث می برد. آیت ا ...مکارم شیرازی نیز چنین پاسخ داده اند که فقط از صاحبان نطفه ارث می برند(.همان،ص)397 آیت ا ...خامنه ای نیز همچون آیت ا ...مکارم شیرازی به ارث بردن از صاحب نطفه و تخمک نظر داده اند( .همان،ص)398 10 پس با این حساب فرزند حاصله از انتقال جنین باید از صاحبان اسپرم و تخمک ارث ببرد در نتیجه در صورت فوت صاحبان گامت در صورت دسترسی به وی باید سهم او را نیز پرداخت نمایند و در صورت عدم دسترسی با استصحاب حیات او باید سهم او را کنار بگذارند .اما چون معمولا چنین فرزندانی از جنین های نگهداری شده در بانک های جنین منتقل می شوند معمولا دسترسی به صاحبان جنین سخت بوده و لذا ممکن است از این بابت در حق فرزند حاصله که از زن صاحب رحم و شوهر او ارث نمی برد ظلمی واقع شود .لذا در این باره بهتر است تمهیداتی اندیشیده شود تا نسبت به تامین آتیه ی مالی فرزندان متولد از طریق انتقال جنین اقداماتی صورت گیرد .در این راستا می توان به راهکارهایی چون وصیت به نفع جنین و یا استفاده از راه حل های صنعت بیمه و یا سایر راه حل های قراردادی اشاره نمود که بهتر است قانون گذار در اصالحات آینده قانون مدنظر قرار دهد. ذ) محرمیت سوال )1در صورت پسر بودن ،فرزند با زنی که در رحم او بزرگ شده محرم است یا خیر؟ )2در صورت دختر بودن ،فرزند با شوهر زنی که در رحم او بزرگ شده محرم است یا خیر ؟ نظر علما و مراجع در پاسخ به سوال اول مرحوم آیت ا ...میزا جواد تبریزی ،آیت ا... سیستانی و مرحوم آیت ا ...فاضل لنکرانی علی رغم مخالفت با انتقال جنین به محرم بودن فرزند به زن صاحب رحم رای داده اند(.همان،صص)395-393 آیت ا ...سیستانی این گونه پاسخ داده اند که: «اگر از او شیر به قدر کافی نخورده باشد گرچه محرمیت بعید به نظر نمی رسد ولی خالی از اشکال نیست( ».همان،ص)394 آیت ا ...موسوی اردبیلی و آیت ا ...مکارم شیرازی نیز فرزند را به زن صاحب رحم دانسته محرم اند(.همان،صص395و )397آیت ا ...خامنه ای نیز در صورتی محرم دانسته اند که از نطفه ی شوهرش باشد(.همان،ص )398نظر آیت ا ...صانعی را هم بعد از پاسخ به سوال دوم بازگو خواهیم کرد. نظر علما و مراجع در پاسخ به سوال دوم مرحوم آیت ا ...میرزا جواد تبریزی همان گونه که در بال گفته شد انتقال جنین را جایز ندانسته اند اما در باب محرمیت فرزند دختر به شوهر زن صاحب رحم چنین پاسخ داده اند که فرزند دختر ربیبه ی شوهر آن زن حساب می شود و بر او محرم است(.همان،ص)393 آیت ا ...سیستانی نیز همچون پاسخ به سوال نخست محرمیت را به میزان شیر خورده شده از زن صاحب رحم موکول دانسته اند(.همان) مرحوم آیت ا ...فاضل لنکرانی نیز علی رغم مخالفت با انتقال جنین درباره ی محرمیت دختر به شوهر زن صاحب رحم او را ربیبه ی وی دانسته و محرم به حساب آورده اند. (همان،ص)395 آیت ا ...موسوی اردبیلی و آیت ا ...مکارم شیرازی هم که از موافقان انتقال جنین هستند رای به عدم محرمیت فرزند دختر به شوهر زن صاحب رحم داده اند(همان،ص395و )397و آیت ا ...خامنه ای نیز این گونه پاسخ داده اند که« :اگر نطفه ی مرد یا تخمک زن باشد ،به شوهر محرم است به شرط آن که شوهر با همسر خود آمیزش کرده باشد( ».همان،ص)398 11 آیت ا ...صانعی در پاسخ به هر دو سوال این گفته اند که« :فرزند در صورتی که صاحبان نطفه و تخمک از آن ها اعراض نکرده باشند متعلق به صاحبان نطفه ی امشاج می باشد و باید توجه داشت که شوهر زنی که فرزند در رحم آن زن رشد کرده پدر نمی باشد چون صاحب اسپرم نیست کما اینکه در مادر شدن زن صاحب رحم قابل تامل بلکه منع است لذا فرزند به زن صاحب رحم و شوهرش محرم نمی باشد و حکم فرزند خوانده را دارد و می توان از طریق رضاع یا عقد نکاح موقت با شرائط آن برای ایجاد محرمیت استفاده کرد( ».همان،ص)396 :2-2بررسی فقهی و حقوق اهدای گامت: الف) اسپرم اهدایی ب) تخمک اهدایی اسپرم اهدایی از مهم ترین دالیل بر ممنوعیت اهدای اسپرم می توان به آیات مربوط به حفظ آلت تناسلی اشاره نمود .از جمله ی این آیات ،آیه ی 31سوره ی مبارکه ی نور می باشد که بیان می دارد« :به زنان با ایمان بگو :چشمان خود را از نگاه هوس آلود فرو گیرند و دامان خویش را حفظ کنند»... اما روایت معتبر ابو بصیر از حضرت امام صادق (ع) که فرمود :هر کجا در قرآن سخن از حفظ آلت تناسلی به میان آمده مقصود حفظ کردن آن از «زنا» می باشد به استثنای آیه باال که در آن ،منظور آن از دید و نگاه دیگران است. خداوند در سوره ی مبارکه ی انعام آیه ی 151می فرماید ...« :و نزدیک کارهای زشت نروید ،چه آشکار باشد و چه پنهان »...در این آیه از کلمه ی فواحش استفاده شده که جمع فاحشه از ماده ی فحش ،در لغت به هر گفتار یا کردار زشت و ناشایست گفته می شود و بر همین اساس تزریق اسپرم مرد اجنبی و حامله کردن زن با آن ،هم از نظر عرف از جمله کارهای ناشایست و قبیح تلقی می گردد و هیچ کس راضی به این کار در مورد مادر یا خواهر یا دختر خود نمی شود .پس با توجه به مفهوم این آیه ،تلقیح مصنوعی حرام است. در سوره های نور آیات 30و ،31سوره ی احزاب آیه ی ،35سوره ی مومنون آیات 5تا 7و سوره ی معارج آیه ی 29بر این نکته تاکید شده که مسلمان مومن ،موظف است جز در دایره ی ازدواج اعم از دایم یا موقت ،اندام های جنسی خود را از دیگران حفظ کند. آیت ا ...خامنه ای نیز در پاسخ به سوالی به این صورت که آیا تلقیح نطفه ی مرد اجنبی به همسر مردی که بچه دار نمی شود ،از طریق قرار دادن نطفه در رحم او جایز است ؟ پاسخ داده اند که« :تلقیح زن از نطفه ی مرد اجنبی فی نفسه اشکال ندارد ولی باید از مقدمات حرام از قبیل نگاه و لمس حرام و غیر آن ها اجتناب شود و به هر حال در صورتی که با این روش کودکی به دنیا بیاید ،ملحق به شوهر آن زن نمی شود بلکه ملحق به نطفه و به زنی که صاحب رحم و تخمک است( ».همان،ص)282 12 تخمک اهدایی در آغاز بحث می توان گفت که بر اساس سنت و روش اسالم و بر اساس عرف حاکم در بسیاری از نقاط جهان هیچ زنی نمی تواند بیش از یک شوهر داشته باشد و این امر از آن جهت است که اختالط نسل صورت نگیرد و بر همین اساس است که تلقیح با اسپرم یک مرد بیگانه علی القاعده نباید عمل صحیحی بوده باشد و هیچ راه حل شرعی دیگری به ظاهر برای آن نمی توان پیدا کرد. آیت ا ...صانعی امتزاج اسپرم زوج با تخمک زن دیگر در خارج و تلقیح آن به زوجه ،یا زن مذکور یا زن ثالث ،را ظاهراا بدون مانع دانسته اند چون نه زناست و نه وارد نمودن منی در رحم زن اجنبیه( .همان،ص)202 آیت ا ...خامنه ای نیز پاسخ داده اند که« :عمل مذکور فی حد نفسه اشکال ندارد(».همان،1381،ص)282 آیت ا ...صانعی نیز همین نظر را دارند و معتقدند که زن صاحب رحم که تخمک ( منشا نطفه ی امشاج ) متعلق به او نیست ،مادر محسوب نمی شود و ذکر کرده اند که با شیر دادن و تحقق بقیه ی شرایط رضاع ،مادر رضاعی می شود( .همان،1386،ص)203 آن گونه که از پاسخ حضرت آیت ا ...خامنه ای که می گویند «الحاق آن به زن صاحب رحم مشکل می باشد لذا باید نسبت به احکام شرعی مربوط به نسب احتیاط رعایت شود»(همان) بر می آید که فرزند به طور قطع به زن اهدا کننده ی تخمک ملحق بوده و از او ارث برده و نیز در صورت پسر بودن بر وی نیز محرم خواهد بود ،اما در مورد الحاق به گیرنده ی تخمک نظر قطع نداده اند ولی آن گونه که بر می آید از آن جایی که فرزند از رحم او متولد خواهد شد و توسط او شیر داده خواهد شد براساس احکام رضاع ،مادر رضاعی فرزند محسوب خواهد شد و مساله ی محرمیت حل می گردد. 13 پس تمام احکام فرزند با پدر خود برقرار خواهد بود ولی با مادری که او را به دنیا آورده در صورت تحقق شرایط رضاع تنها احکام مادر رضاعی برقرار است و بقیه ی احکام با مادر با زن صاحب تخمک برقرار خواهد بود و مطابق مواردی که در بحث اهدای جنین ذکر گردید رفتار خواهد شد نتیجه گیری از آن چه گفته شد می توان به نتایج زیر دست یافت: -1بیان مسائل پزشکی در این موضوع اهمیت به سزایی برخوردار است .آن گونه که از نظرات فقها بر می آید برخی از آنان ،آن گونه که باید درباره ی چگونگی برخی از اعمال به اندازه ی کافی توجیه نشده اند ،لذا ذکر مسائل پزشکی در این باره عالوه بر توجیه شدن فقها باعث می شود که محققین نیز به ابعاد مختلف قضیه پی ببرند. -2اهدا و انتقال جنین با توجه به نظر بیشتر فقها عملی مجاز بوده و بر همین اساس قانون گذار اقدام به وضع قانون نموده است .اما اختالف در مسائل تکلیفی این امر باعث شده است که قانون نحوه ی اهدای جنین به زوجین نابارور ،نتواند ابعاد و آثار حقوقی رویداد مذکور را تبیین نماید و به ابهام ها بیافزاید .آشنا کردن بیشتر فقها و علما با مسائل پزشکی موجود و برگزاری گردهمایی های تخصصی پزشکی و حقوقی و انعکاس آن به مجلس شورای اسالمی به منظور اصالح قانون مفید خواهد بود. -3از مواردی که باید در قانون نحوه ی اهدای جنین به زوجین نابارور به آن اشاره شود می توان به تبیین بیشتر حقوق اطفال ناشی از اجرای این قانون از قبیل نسب و نفقه و ..و نحوه ی تامین هزینه ی آنان در صورت فوت یکی از زوجین گیرنده ی یا وقوع طالق ،درج نکاتی از قبیل نحوه ی احراز سالمت ،تابعیت ،زوجیت اهدا کنندگان ،ثبت هویت صاحبان جنین، نحوه ی طبقه بندی و نگهداری اطالعات اهدا کنندگان و گیرندگان ،ثبت هویت واقعی طفل ،حق طفل برای دانستن هویت واقعی خود ،اجاره یا عاریه گرفتن رحم و به طور کلی تولید مثل یا بارداری برای دیگری ،انتقال جنین بعد از فوت شوهر و ضمانت های اجرایی برای مقررات اهدا و انتقال جنین نیز در قانون اشاره گردد. -4با توجه به آن که اهدای گامت در یک نوع آن یعنی اهدای تخمک با توجه به نظر فقها امری مجاز است لذا بهتر است قانون گذار ضمن اصالح موارد ذکر شده در قانون نحوه ی اهدای جنین به زوجین نابارور ،به نحوه ی اهدای تخمک به زوجین نابارور در همان قانون یا به عنوان قانون مستقل دیگری ،اقدام به تصویب مقررات مخصوص نماید. 14 نتیجه گیری شخصی (1انتقال جنین و یا تخمک اهدایی به رحم غیر ،متعلق به صاحب رحم است. (2انتقال جنین و یا تخمک اهدایی باید با رضایت صاحبین تخمک یا جنین باشد. (3عدم رضایت صاحبان تخمک و یا جنین متعلق به صاحبان آنها است.بنابراین رحم اجاره ای قانونا و شرعا بالمانع است . (4شوهر صاحب رحم محرم است نسبت به جنین به دنیا آمده در صورت دختر بودن و ربیبه او محسوب می گردد. (5با توجه به اینکه زنا به دلیل عدم محرمیت باعث مجازات می گردد ،لذا کلونی خانواده از نظر قرآن بسیار محترم شمرده شده و به طرق فوق چنانچه کمکی به خانواده بگردد موجب استحکام خانواده است. 15 Thanks for attention 16