Transcript Seda Va sima tanavo ghomi 25 Ord 92

‫تنوع فرهنگی‪ :‬فرصت یا تهدید‬
‫صدا و سیمای جمهوری اسالمی ایران‬
‫اردیبهشت ‪1392‬‬
‫ناصر فکوهی‬
‫دانشگاه تهران – دانشکده علوم اجتماعی‬
‫‪[email protected]‬‬
‫انسان شناسی و فرهنگ‬
‫‪www.anthropology.ir‬‬
‫موقعیت جامعه ایران‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫جمعیت ‪ 78‬میلیون‬
‫‪ 40‬در صد زیر پانزده سال‪ 60 ،‬درصد زیر ‪ 25‬سال‪ 5 ،‬درصد باالی ‪ 65‬سال‬
‫‪ 70‬درصد شهر نشین‪ 29 ،‬درصد روستا نشین‪ ،‬یک در صد عشایر‬
‫‪ 700‬شهر‪ 1000 ،‬شهر در جشم انداز بیست ساله‬
‫‪ 7‬شهر باالی یک میلیون نفر‬
‫‪ 90‬درصد شیعه‪ 9 ،‬درصد سنی‪ ،‬یک در صد سایر ادیان‬
‫‪ 50‬درصد فارسی زبان مادری با لگویش های بسیار متفاوت ‪ 50 ،‬زبان محلی ‪ ،‬ده‬
‫قومیت اصلی‬
‫حدود ‪ 5‬میلیون دانشجو با افزایش یک میلیون در سال‬
‫هویت چیست؟‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫هویت به مجموعه ای از مشخصات گفته می شود که یک فرد یا یک گروه اجتماعی را از افراد یا‬
‫گروه های دیگر جدا می کند و به او شخصیت می دهد‪.‬‬
‫همه افراد نیاز به برخورداری از هویت دارند تا بتوانند به عنوان یک کنشگر اجتماعی در جامعه‬
‫وارد شوند‪.‬‬
‫نهادهای اجتماعی از ابتدای تولید افراد گروهی از هویت ها را به افراد منتسب می کند که به این‬
‫هویت ها ‪ ،‬هویت های انتسابی می گویند مثل‪ :‬هویت جنسیتی‪ ،‬هویت قومی‪ ،‬هویت محلی‬
‫افراد گروهی از هویت ها را در نهادهای رسمی نظیر مدریه و یا غیر رسمی نظیر خانواده و‬
‫جامعه کسب می کنند‪ ،‬به ای هویت ها‪ ،‬هویت های اکتسابی می گویند‪ ،‬مثل‪ :‬جایگاه اجتماعی‪،‬‬
‫شغل‪ ،‬سطح تحصیلی و غیره‬
‫هویت های هر فرد یا گروه ترکیبی است از این دو گونه هویت که در افراد و گروه ها شدت های‬
‫متفاوت دارند ‪ ،‬به این امر میزان شدت تعلق هویتی می گوئیم‬
‫تعلق هویتی بنا بر مورد می تواند از یک هویت به هویت دیگر در یک فرد واحد و میان افراد و‬
‫گروه های مختلف متفاوت باشد‪.‬‬
‫تعلق هویتی‬
‫‪ ‬افراد بنا بر میزان شدت تعلق هویتی خود رفتارهای متفاوت‬
‫و اشکال متفاوت احساسی و ادراکی دارند‪.‬‬
‫‪ ‬شدت هویت باال سبب می شود که حساسیت نسبت به هویت‬
‫بیشتر شود‪ .‬در چنین حالتی هر گونه برخوردی که نسبت به‬
‫آن هویت انجام گیرد در فرد ایجاد واکنش شدید می کند‪.‬‬
‫‪ ‬برای پرهیز از ایجاد تنش باید هویت افراد و میزان شدت آن‬
‫را در هر کس شناخت و بنا بر این شناخت با آن فرد یا گروه‬
‫رفتار کرد‪.‬‬
‫تنوع هویتی در ایران‬
‫‪ ‬در ایران ما دارای تنوع بسیار باالیی در تنوع هویتی هستیم که نیاز به‬
‫مدیریت باالیی دارد‬
‫‪ ‬دلیل این تنوع تاریخ قدیمی این کشور و پهنه گسترده آن است‪.‬‬
‫‪ ‬در شرایط سنتی هویت ها در سظخ این پهنه پراکنده بودند و لزوما با‬
‫یکدیگر تداخل نداشتند اما در شرایط مدرن یعنی در طول صد سال‬
‫اخیر به دلیل گسترش شدید شهر نشینی و ظاهر شدن شهرهای بزرگ‬
‫هویت ها هر چه بیشتر در فضاهای یکسان انباشت شده اند‪ .‬برای‬
‫مثال در شهری همچون کرج‬
‫سطوح تعلق هویتی در ایران‬
‫‪ ‬در ایران ما دارای تنوع بسیار باالیی در تنوع هویتی هستیم که نیاز به‬
‫مدیریت باالیی دارد‬
‫‪ ‬دلیل این تنوع تاریخ قدیمی این کشور و پهنه گسترده آن است‪.‬‬
‫‪ ‬در شرایط سنتی هویت ها در سظخ این پهنه پراکنده بودند و لزوما با‬
‫یکدیگر تداخل نداشتند اما در شرایط مدرن یعنی در طول صد سال‬
‫اخیر به دلیل گسترش شدید شهر نشینی و پاهر شدن شهرهای بزرگ‬
‫هویت ها هر چه بیشتر در فضاهای یکسان انباشت شده اند‪ .‬برای‬
‫مثال در شهری همچون کرج‬
‫سطوح تعلق هویتی در ایران‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫سه سطح اساسی هویتی بزرگ در ایران عبارت است از‪:‬‬
‫هویت ملی که با هویت دینی به شدت پیوند خورده است اما صد در‬
‫صد انطباق ندارد زیرا هر چند ‪ 90‬درصد مردم ما شیعه هستند اما ‪9‬‬
‫درصد نیز سنی و یک در صد از سایر ادیان ابراهیمی هستند‪.‬‬
‫هویت محلی که در ایران یا شکل شهری دارد و یا شکل قومی‬
‫هویت جهانی که با توجه با رشد فرایندهای ارتباطاتی هر روز بیشتر‬
‫رشد می کند ‪ ،‬یعنی احساس تعلق به جهان و فراتر از مرزها‬
‫افزون بر این هویت ها ‪ ،‬هویت دیگری نیز داریم که به سبک های‬
‫زندی مربوط می شود که در ایران به شدت متفاوت هستند‪.‬‬
‫هویت محلی و قومی در ایران‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫گروهی از هویت ها در ایران محلی هستند بدون آنکه قومی باشند و‬
‫در عین حال هویت های قوی هستند مثال اصفهانی ها‪ ،‬یزدی ها‪،‬‬
‫کرمانی ها و غیره‬
‫گروهی از هویت ها در ایران قومی هستند مثل بلوچ ها‪ ،‬گیبک ها‪،‬‬
‫مازندرانی ها‬
‫گروهی از هویت ها قومی هستند اما به دلیل گسترده بودنشان شکل‬
‫شهری – قومی دارند مثل تبریزی ها‪ ،‬اردبیلی ها ‪... ،‬‬
‫گروهی از هویت ها قومی هستند اما به دالیل نزدیکی شان به ساختار‬
‫عشایری که از آن بیرون آمده اند هنوز بسیار به هویت های طایفه ای‬
‫نزدیکند مثل طایفه های لر گراوندها‪ ،‬چقلوندها ‪...‬‬
‫مدیریت تنوع هویتی‬
‫‪ ‬دو شیوه متفاوت مدیریت تنوع هویتی چه در حوزه قومی و جه در‬
‫حوزه های دیگر مطرح شده اند‬
‫‪ ‬شیوه مدیریت طرد کننده (‪ )exclusion‬یعنی تالش برای از میان‬
‫بردن هویت اولیه و جایگزین کردن یک هویت ثانویه‬
‫‪ ‬شیوه مدیریت پذیرنده (‪ )inclusion‬یعنی پذیرش هویت اولیه و تالش‬
‫برای ایجاد هماهنگی میان دو یا چند هویت‬
‫مدیریت حذف کننده‬
‫‪ ‬در کشورهای اروپایی در هنگام انقالب های ملی شان در قرن نوزدهم‬
‫و همین طور پس از موج اول مهاجرت ها در سال های دهه ‪،1970‬‬
‫مدیریت به سبک اول پیش گرفته شد نام این مدیریت را «دیگ‬
‫ذوب»(‪ )melting pot‬می گذاشتند منظور این بود که همه هویت ها‬
‫در یک دیگ با هم جوش بخورند و هویت جدیدی ظاهر شود‪ .‬این‬
‫سیاست چه در اروپا چه در امریکا با شکست روبرو شد‪ .‬و حتی افراد‬
‫نه تنها هویت اولیه خود را از دست ندادند بلکه به موضع گیری و‬
‫ضربه زدن به هویت ثانویه پرداختند‪.‬‬
‫مدیریت پذیرنده‬
‫‪ ‬مدل و الگوی مدیریت هویتی پذیرنده در کشورهای اسکاندیناوی و به‬
‫تدریج در کشورهای مثل آلمان و کمتر از آن در فرانسه اجرا شد ‪ .‬در‬
‫ایران نیز پیش از انقالب الگوی حذف کننده بر قرار بود اما بعد از‬
‫انقالب تالش شد الگوی پذیرنده به کار گرفته شود‪.‬‬
‫‪ ‬این الگو در هر کجا به کار رفت با موفقیت بیشتری روبرو بود‪.‬‬
‫رسانه ها‬
‫‪ ‬رسانه های ارتباط جمعی در دوران پس از انقالب صنعتی باالترین‬
‫نقش را در ایجاد هویت ها از جمله هویت ملی داشته اند‪.‬‬
‫‪ ‬دولت های ملی اروپایی از طریق وحدت زبانی‪ ،‬ایجاد یک رومانتیسم‬
‫ادبی و گسترش سواد و سپس روزنامه کتاب توانستند حافظه تاریخی‬
‫و احساس تعلق ملی به وجود بیاورند‪.‬‬
‫‪ ‬در ابتدای قرن بیستم و تا نیمه آن این وظیفه به صورت گیترده ای به‬
‫روزنامه ها و سپس به رادیو محول شد‪ .‬رادیو نقش خود را تا امروز‬
‫به دالیل متعدد حفظ کرده است از جمله موتوریزه شدن شدید جامعه‪.‬‬
‫رسانه ها‬
‫‪ ‬از نیمه قرن بیستم‪ ،‬رسانه های جدید تلویزیون و سینما به شدت‬
‫گسترش یافتند و این همزمان با باال رفتن قدرت خرید اقتصادی مردم و‬
‫ایجاد یک فرهنگ مردمی نصرف انبوه بود که متب بیرمنگام ئر‬
‫مطالعات فرهنگی به آن پرداخته است‪.‬‬
‫‪ ‬از میان رسانه ها از ابتدا تا امروز هیچ رسانه ای قدرت تلویزیون را‬
‫نداشته است‪ ،‬قدرتی که حتی پس از به ئجود آمدن انقالب اطالعاتی‬
‫ازبین نرفته بلکه تغییر شکل داده استو امروز در آخرین نسل تلویزیون‬
‫ها‪ ،‬یعنی تلویزیون ها وصل به شبکه و قابل مشاهده بر روی موبایل‬
‫و تلویزیون های خانگی متصل به شبکه های یوتوب و سایر شبکه‬
‫های تصویری قابل مشاهده است‪.‬‬
‫رسانه ها‬
‫‪ ‬آخرین نسل رسانه ها‪ ،‬شبکه های اینترنتی و رایانه ای است که هر‬
‫روز اهمیت بیشتری می یابند اما کامال با سایر اشکال رسانه ای یعنی‬
‫روزنامه ها‪ ،‬کتاب‪ ،‬رادیو‪ ،‬تلویزیون و‪ ...‬پیوند خورده اند‪.‬‬
‫‪ ‬در برابر این شبکه هر گونه اقدام سلبی محکوم به شکست است چون‬
‫منطق آن بر اساس گسترش و عدم کنترل از باال است‪ .‬با وجود این‬
‫کنترل الزم و ضروری است اما این کنترل صرفا به دو صورت‬
‫امکان دارد‪ :‬نخست از طریق گفتگو در سطح مراکز توزیع ماهواره‬
‫ای و سپس در سطح واگذاری کنترل به خانواده ها‪ .‬دخالت دولت در‬
‫این زمینه در آن واحد هم غیر کارا است و هم انگیزه ای برای تشدید‬
‫ضریب نفوذ این رسانه ها‬
‫مدیریت قومی – فرهنگی‬
‫‪ ‬سوای این امر که چه استراتژی درباره دولتی یا خصوصی شدن سیستم‬
‫های صداو تصویر داشته باشیم‪ .‬بهر رو نیاز به یک دستگاه باال سری‬
‫کنترل و هدایت وجود دارد‪.‬‬
‫‪ ‬سیاست عمومی رسانه ای به نظر ما باید بر اسا الگوی ایجاد وحدت‬
‫ملی بر اساس چند گانگی زبانی‪ ،‬فرهنگی و سبک زندگی باشد یعنی‬
‫پذیرش تفاوت در مرزهای مشخصی که انسجام را از میان نبرد و‬
‫الزامات اسالمی و ایرانی را خدشه دار نکند اما در عین حال به‬
‫رسمیت شمردن خق تفاوت در سلیقه ها و شیوه های زیست و‬
‫برخورداری از فرهنگ های متفاوت و نه متعارض‬
‫مدیریت قومی – فرهنگی‬
‫‪ ‬رسانه های ما باید توجه داشتند که نه فقط در رقابت دانم با شبکه های‬
‫بین المللی هستند بلکه در تمام مرزهای ما و پس از آن در تمام کشور‬
‫در معرض رقابت با شبکه های قومی و زبانی هستند که در ایران‬
‫دارای مخاطبند به دلیل آنکه از زبان های قومی استفاده می کنند‪.‬‬
‫‪ ‬از این رو پیشنهاد ما نه فقط تقویت شبکه های استانی موجود بلکه‬
‫ایجاد شبکه های رادیویی و تلویزیونی به زبان های قومی ایران است‬
‫که صرفا به همین زبان ها برنامه پخش کنند‪ .‬از نظر ما هر اندازه‬
‫قومیت و مشخصات آن از جمله ربان و آداب و رسوم بیشتر در‬
‫مرزهای ملی به رسمیت شناخته شده و مورد احترام باشد‪ ،‬وحدت ملی‬
‫بیشتر امکان پذیر است‪.‬‬
‫مدیریت قومی – فرهنگی‬
‫‪ ‬این امر باید با ممنوعیت هر گونه تعرض زبانی و بی احترامی به‬
‫گویش ها و زبان های محلی و قومی ایران در تمام شبکه ها و رسانه‬
‫های کشور همراه باشد در عین حال که این ممنوعیت به صورت‬
‫«نرم» نفسیر شود و نه به صورت سخت‪ ،‬یعنی نه با پرهیز از‬
‫هرگونه رابطه هایی که در انسان شناسی به آنها «روابط شوخی وار»‬
‫می گویند و خود امل نزدیکی و انسحام هستند‪.‬‬
‫‪ ‬استفاده از برنامه های محلی و زبان ها و لحجه های محلی در شبکه‬
‫های سراسری نیز بسیار مهم و مفید است بدون آنکه شکل تحمیلی یا‬
‫مبالغه آمیز داشته باشد و یا رویکرد منفی و تحقیر آمیز‬
‫نتیجه گیری‬
‫‪ ‬بهترین روش مدیریتی در ایران با توجه به تاریخ کهن این کشور ‪،‬‬
‫مدیریت پذیرنده است‪.‬‬
‫‪ ‬برای این مدیریت باید روش های آمرانه را به حداقل ممکن رساند و‬
‫روش های تربیت مبتنی بر درونی کردن و پذیرش هویت های ثانویه‬
‫را از طرف کنشگران اجتماعی به حداکثر‬
‫‪ ‬به این مدیریت ما مدیریت تفاوت نام می دهیم یعنی پذیرش تفاوت و‬
‫هدایت آن به سوی انسجام در حداکثر ممکن با تشخیص و تمایل خود‬
‫کنشگران و رعایت انعطاف پذیری نظام های اجتماعی و شناخت اصل‬
‫کنش‪/‬واکنش کوتاه و دراز مدت در آنها‬
‫منابع مفید‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫تعارض و همسازی میان هویت و قومیت‪ ،‬ناصر فکوهی‪ ،‬تهران‪ :‬نشر‬
‫گل آذین‪.1389 ،‬‬
‫انسان شناسی کاربردی و توسعه‪ ،‬ناصر فکوهی‪ ،‬تهران» نشر افکار‪،‬‬
‫‪.1389‬‬
‫مجله مطالعات ملی‬
‫انتشارات موسسه مطالعات ملی‬
‫سایت انسان شناسی و فرهنگ ‪www.anthropology.ir‬‬