Проф. др Татјана Зороска - Камиловска

Тема: СУБЈЕКТИ НА ПАРНИЧНАТА ПОСТАПКА

СУДОТ КАКО СУБЈЕКТ НА ПАРНИЧНАТА ПОСТАПКА

• Организација на судовите • Релевантни се одредбите на Законот за судовите како организационен пропис  Видови судови (чл. 22 од ЗС)  Граѓанското правосудство го вршат:   Основните судови (27 + 4 судски одделенија) Апелационите судови (4)  Врховниот суд на РМ (1)  Основните судови се основаат како судови со основна надлежност и судови со проширена надлежност  Во рамките на основните судови со проширена надлежност се основаат специјализирани судски оддели за постапување за одделни видови спорови  Основните судови можат да имаат судски одделенија, да судат надвор од седиштето на судот и да имаат судски денови надвор од седиштето на судот

СУДОТ КАКО СУБЈЕКТ НА ПАРНИЧНАТА ПОСТАПКА

• НАДЛЕЖНОСТ НА СУДОВИТЕ ВО ПАРНИЧНАТА ПОСТАПКА  Поим за надлежност   Дефинирање на надлежноста во објективна и субјективна смисла  Надлежноста претставува процесна претпоставка која се однесува на судот Видови надлежност   Апсолутна надлежност  Релативна надлежност o o Стварна надлежност Месна надлежност o Функционална надлежност Правила за определување на надлежноста во парничната постапка  

Forum legale



Forum iudiciale



Forum conventionale



Forum electivum

Надлежност во споровите со меѓународен елемент

•

СУДОТ КАКО СУБЈЕКТ НА ПАРНИЧНАТА ПОСТАПКА

СТВАРНА НАДЛЕЖНОСТ  Критериуми за определување на стварната надлежност: 

Competentia ratione causae



Competentia ratione valoris



Competentia ratione parsonae



Competentia ratione atractionis

 Упатувачка одредба на ЗПП: „Во парничната постапка судовите судат во границите на својата стварна надлежност определена со закон“ – чл. 27 од ЗПП  Определување на стварната надлежност  Каузален критериум  Комбинација на каузален и вредносен критериум  Стварна надлежност на основните судови  Стварна надлежност на основните судови со основна надлежност (чл. 30, ст. 2 од ЗС)  Стварна надлежност на основните судови со проширена надлежност (чл. 31, ст. 2 од ЗС)  Чл. 32 ст. 4 - Основниот суд Скопје 2 е граѓански суд со основна и проширена надлежност за општините на подрачје на град Скопје

СУДОТ КАКО СУБЈЕКТ НА ПАРНИЧНАТА ПОСТАПКА

• ФУНКЦИОНАЛНА НАДЛЕЖНОСТ • Подвид на стварната надлежност • Се врши разграничување на надлежноста на:  Повеќе судови од ист вид за сукцесивно постапување во една иста правна работа (инстанциона надлежност)  Разграничување на надлежност на два состави на еден ист суд во врска со постапување во една иста правна работа • Правила за функционалната инстанциона надлежност во парничната постапка  Стварна надлежност на основните судови со основна и со проширена надлежност  Стварна надлежност на апелационите судови (чл. 33 од ЗС)  Стварна надлежност на Врховниот суд на РМ (чл. 35 од ЗС)

•

СУДОТ КАКО СУБЈЕКТ НА ПАРНИЧНАТА ПОСТАПКА

МЕСНА НАДЛЕЖНОСТ  Основи на месната надлежност  Секој суд има свое продрачје на кое, по правило, ја врши судската власт (чл. 24 од ЗПП)  Критериуми за определување на месната надлежност (субјективен и објективен)  Месната надлежност е уредена со чл. 38-63 од ЗПП  Видови месна надлежност  Општа месна надлежност (чл. 38 – 41 од ЗПП) o Суд на општата месна надлежност е судот кој е најпристапен за тужениот (actor sequitur forum rei) o Се определува според:  живеалиштето или престојувалиштето на тужениот кој е физичко лице (или според престојувалиштето од потраен карактер)  седиштето на правно лице

•

СУДОТ КАКО СУБЈЕКТ НА ПАРНИЧНАТА ПОСТАПКА

МЕСНА НАДЛЕЖНОСТ  Видови месна надлежност  Посебна месна надлежност o Исклучителна (forum exclusivum) (Чл. 49, 50, 54 и 56 од ЗПП) o Мешовита (изборна) (forum mixtum) (Чл. 43, 44, 45, 46, 48, 52, 55, 57, 58 од ЗПП) o Дополнителна (Чл. 42, 43 ст.2 и 3, 46 ст. 2, 48 ст. 2 од ЗПП) o Привилегирана (Чл. 43 ЗПП) o Заемна надлежност за тужби против странски државјани (чл. 59 ЗПП) o Делегирана месна надлежност  Нужна делегација (чл. 60 ЗПП)  Целесообразна делегација (чл. 61 ЗПП) o Определена месна надлежност (чл. 62 ЗПП)  Спогодбена месна надлежност (чл. 63 од ЗПП) o Претпоставки за полноважност на пророгациониот договор (клаузула) o Изречна и премолчена пророгација

СУДОТ КАКО СУБЈЕКТ НА ПАРНИЧНАТА ПОСТАПКА

• • Судска ненадлежност  Апсолутна и релативна  Постапување на судот во случај на апсолутна ненадлежност – чл. 15 ЗПП  Постапување на судот во случај на релативна ненадлежност – чл. 16, 19, и 20 од ЗПП Испитување на надлежноста  Судот оценува по службена должност, веднаш по приемот на тужбата, дали е надлежен и во кој состав е надлежен (чл. 14 ст. 1 од ЗПП) • Неизменливост (траење) на надлежноста  Pereptuatio fori (чл. 14 ст. 3 од ЗПП)  Причини за пропишување на ова правило

СОСТАВ НА СУДОТ

• • • • Процесна претпоставка која се однесува на судот Со правилата за составот на судот се определува дали во еден предмет треба да суди судија поединец или судски совет и каков треба да биде составот на судскиот совет Аргументи pro и contra за монократското и колегијалното судење Правила за составот на судот во парничната постапка според ЗПП  Чл. 12 од ЗПП - Во парничната постапка судовите судат во совет. Со ЗПП се определува во кои случаи суди судија поединец.

 Кога суди судија поединец ?

 Чл. 36 ст. 1 – 4 од ЗПП  Чл. 467 ст.2 од ЗПП- во стопански спорови  Кога суди совет?

 Структура на судскиот совет за судење во прв, втор и трет степен (чл. 35 и 37 од ЗПП)  Промена на судскиот состав – чл. 17 од ЗПП

ВРЕДНОСТ НА ПРЕДМЕТОТ НА СПОРОТ

• • • • • Поим и значење  Паричен израз на вредноста на барањето истакнато во тужбата  Се зема предвид само вредноста на главното барање  Каматите, парничните трошоци, договорната казна и другите споредни барања не се земаат предвид, ако не го сочинуваат главното барање За што е релевантна вредноста на предметот на спорот?

Меродавни податоци за утврдување на вредноста на предметот на спорот Проверка на означената вредност (чл.33 ст.3 ЗПП) Правила за утврдување на вредноста на предметот на спорот (чл.29-33 ЗПП)

ИЗЗЕМАЊЕ НА СУДИИТЕ

• • • • • Правото на судење од страна на независен и непристрасен суд е едно од фундаменталните човекови процесни права Причини за изземање • Апсолутни причини – Iudex inhabilis (чл. 64 ст. 1. т. 1-5 од ЗПП) • Релативни причини – Iudex suspectus (чл. 64 ст. 1 т. 6 од ЗПП) Постапка за изземање  Се поведува:  Ex officio од страна на самиот судија  По барање на странките  Кога не е допуштено барање за изземање? (чл. 66 ст. 2 од ЗПП)  Санкции поради злоупотреби на овластувањето да се бара изземање Лица на кои се однесуваат правилата за изземање Последици од повреда на правилата за изземање

• • • • • • •

СПОСОБНОСТ ДА СЕ БИДЕ СТРАНКА

Способност да се биде странка (ius standi in iudicio) е способност да се биде носител на права и обврски кои произлегуваат од процесноправниот однос Карактеристики на способноста да се биде странка  апстрактно својство  потенцијално својство  пасивно својство  перманентно својство Способноста да се биде странка како пандан на правната способност и разлики меѓу нив Способност да се биде странка на физички и правни лица (чл. 70 став 1 од ЗПП) Признавање на способност да се биде странка со посебни прописи (чл. 70 став 2 од ЗПП) Признавање на способност да се биде странка со судска одлука (чл. 70 став 3 од ЗПП) Способноста да се биде странка како процесна претпоставка!?

ПАРНИЧНА СПОСОБНОСТ

• • • • • • • Парничната способност е својство на странката полноважно да презема парнични дејствија во парницата  Чл. 71 став 1 од ЗПП  Карактеристики на парничната способност  Релација помеѓу парничната способност и способност да се биде странка  Релација помеѓу парничната способност и деловната способност Парнична способност на физичките лица Парнична способност на странците Парнична способност на правните лица Парнична способност на странки на кои својството странка им е признато со посебни прописи Парнична способност на форми на здружување на кои својството странка им е признато со судска одлука Значењето на парничната способност

ПОСТУЛАЦИОНА СПОСОБНОСТ

• • • • Поим за постулациона способност  Способност да се преземаат парнични дејствија пред судот во правно релевантна изразна форма (без посредство на други лица) Однос на постулационата способност и парничната способност Причини за постулациона неспособност  Непознавање на службениот јазик на судот  Неписменост  Неспособност за говор  Во определени случаи и непознавањето на правото – чл. 82 и 86, ст. 3 ЗПП Постулационата способност не е процесна претпоставка

• • • • • • •

ПРОЦЕСНА ЛЕГИТИМАЦИЈА НА СТРАНКИТЕ

(LEGITIMATIO AD PROCESSUM)

Овластување за водење на конкретна парница Одраз на конкретниот правен однос на странката спрема предметот на конкретниот спор Постоење на правен интерес да се води парница Видови процесна легитимација  Активна  Пасивна ЗПП не содржи изрични општи одредби за процесната легитимација Лица кои имаат процесна легитимација  За постоењето на процесната легитимација може да се заклучи на два начини:  Врз основа на правна норма  Врз основа на докажан конкретен правен интерес Процесната легитимација како процесна претпоставка?

СТВАРНА ЛЕГИТИМАЦИЈА НА СТРАНКИТЕ

(LEGITIMATIO AD CAUSAM)

• • • • • Материјално правна врска помеѓу парничниот предмет и секое од лицата кои во тужбата се означени како парнични странки Стварната легитимација е:  Прашање од материјалноправна природа  Прашање дали лицата кои се јавуваат како тужители или тужени се прави странки Видови каузална легитимација  Активна  Пасивна Дали е стварната легитимација процесна претпоставка?

Каква одлука судот донесува кога ќе утврди дека не постои стварна легитимација на странките?