Transcript UP_-_master_Marketingu_Nderkombetar_2_

UNIVERSITETI I PRISHTINËS
PRISHTINË
MARKETINGU NDËRKOMBËTAR 2
Niveli: Master
4
Prof. dr. Ali Jakupi
1
DETERMINANTAT E MARKETINGUT
NDËRKOMBËTAR & VLERËSIMI I
MJEDISIT NDËRKOMBËTAR
NOCIONI I DETERMINANTAVE TË
MARKETINGUT NDËRKOMBËTAR
 Me determinanta përcaktohen strategjitë e
sjelljeve të ndërmarrjes dhe të marketingut
ndërkombëtar
 Ndërmarrjet e orientuara për në tregjet e
huaja nuk kanë mundësi të zbatojnë modele
universale, me të cilat lehtësohet dhe
mundësohet penetrimi në tregjet e huaja.
2


Determinantat e marketingut ndërkombëtar
janë një lloj instrumenti për t’i vlerësuar
mundësitë e ndërmarrjes:
 për bërje të ndryshimeve,
 për adaptime siç imponon tregu.
Determinantat e marketingut ndërkombëtar
janë të krijuara nga interesat e vet firmave,
për të qenë në gjendje që t’iu dalin zot
kërkesave të konsumatorëve nëpër tregjet e
huaja.
3
DETERMINANTAT E MARKETINGUT
NDËRKOMBËTAR



Ndryshojnë, me qëllim që të jenë të adaptuara
me situatat e krijuara;
Determinanatat e marketingut ndërkombëtar
janë madhësi:
 dinamike,
 fleksibile.
Ndryshojnë dhe bëhen funksionale krahas
ndryshimeve që ndodhin nëpër tregjet
përkatëse.
4



Ndjekja e ndryshimeve bëhet në saje të
shkallës së lartë të fleksibilitetit që duhet ta
kenë determinantat.
Ndërmarrjet janë organizma që veprojnë në
ambient të caktuar,
Janë të influencuara nga forca e
institucioneve dhe të faktorëve të ndryshëm
të mjedisit
5
KLASIFIKIMI I DETERMINANTAVE
TË MARKETINGUT NDËRKOMBËTAR




Klasifikohen në dy grupe:
1. Determinantat e përgjithshme,
2. Determinantat interne.
Përkundër klasifikimit, determinantat mund
të kenë disa veçori të përbashkëta:
Në funksionim, si dhe në ndërtimin dhe
definimin e sjelljeve strategjike.
Vështrohen ndaras, veç e veç, me qëllim të
shkoqitjes të specifikave dhe të strukturave
që i kanë.
6
DETERMINANTAT
E PËRGJITHSHME NË MN

Në këtë grup bëjnë pjesë:
1. Struktura ekonomiko-shoqërore dhe
kushtet ekonomike në vendin e vet;
2. Karakteri i degës dhe i veprimtarisë
industriale ku bënë pjesë ndërmarrja,
3. Karakteri i ndërmarrjes që ka të bëjë me
grupin konkurrues dhe strategjik në
kuadrin e degës industriale përkatëse
7
DETERMINANTA E STRUKTURËS
EKONOMIKO-SHOQËRORE


Ndërmarrja me rastin e inkorporimit në
rrjedhat e bashkëpunimit jashtë kufijve të
vendit të vet, e ndan fatin me mjediset e
huaja, ku vepron dhe funksionon.
Detereminantat e sjelljeve strategjike të
ndërmarrjes në marketingun ndërkombëtar
në masë të madhe janë të ndërlidhura me:
 nivelin e zhvillimit ekonomik,
 zhvillimin e mekanizmave të tregut,
 raportin e shtetit me subjektet ekonomike,
 orientimin në përgjithësi të zhvillimit
ekonomik dhe teknologjisë së shtetit amë.
8


Lidhur me raportin e zhvillimit ekonomik dhe
të marketingut, merren parasysh disa
elemente kauzale, përmbajtësore dhe të
arriturave në fushat e caktuara.
Elementet kauzale mund të rradhitën në këtë
mënyrë:
 shkaqet dhe pasojat (shtetet e zhvilluara
dhe të pazhvilluara)
 teknologjia dhe marketingu,
 koncepti dhe strategjitë e marketingut që
mund të zbatohen.
9

NË KËRKIMET E RAPORTEVE në mes
kaheve të industrializimit në përmasa
botërore dhe të marketingut (sipas Bartels),
identifikohen pesë grupe të vendeve:
1. Shtetet e zhvilluara industrialisht të
Perëndimit,
2. Japonia në cilësinë e “instantit” industrial,
3. Shtetet e reja industriale,
4. Grupi i shteteve mestaraisht të zhvilluara,
5. Shtetet e pazhvilluara.
10
DETERMINANTAT E KARAKTERISTIKAVE
TË DEGËS INDUSTRIALE



Në përcaktimin e konkurrencës, të strategjive
të konkurrencës, ndërmarrja duhet të ketë të
qartë karakterin dhe tendencat e zhvillimit të
degës industriale, në të cilën bënë pjesë.
Ndërmarrjet që i përkasin degës industriale,
duhet përcaktuar karakterin e tyre në
aspektin nacional dhe në atë internacional.
Ndryshimi i karakterit të degës industriale në
drejtim të shtimit të internacionalizimit,
imponon nevojen për hulumtime të
nevojshme rreth ndryshimeve të strategjive
të ndërmarrjeve.
11

Identifikimi i pozicionimit konkurrues fillestar
në varshmëri nga karakteri i degës
Ndërmarrja
Me përmasa
kombëtare
(lokale)
Me përmasa
ndërkombët
are
Dega Ekonomike
Me karakter
Me karakter nacional
ndërkombëtar
1. anonomiteti
3. konkurrenca
komparativ i
inferiore
konkurrencës
ndërkombëtare
2. Konkurrenca
4. Aftësia e
komparative e
konkurrencës
njohur
ndërkombëtare
12
DETERMINANTAT E KARAKTERIT
TË NDËRMARRJES




Ndërmarrja është determinantë e
përgjitshme e sjelljes së strategjisë në
marketingun ndërkombëtar.
Tregu është vendimtar në klasifikimin e
ndërmarrjeve
Varësisht nga llojet e ndërmarrjeve bëhen
përcaktimet, analizat, për t’i vënë në spikamë
mundësitë për penetrime në tregje të huaja.
Të ndërmarrjet ndërkombëtare, tregu vendor
për to është prioritar, ndonëse lidhjet dhe
bashkëpunimet krijohen edhe me tregje të
tjera, të cilat nganjëherë mund të quhen
tregje “satelite”.
13




Në rast kur ndërmarrja tregun vendor e ka njërin
nga tregjet e mëdha, kundrejt tregjeve të huaja,
por që bashkëpunon edhe me tregje edhe më të
vogla, është fjala për ndërmarrjet e karakterit
multinacional.
Ndërmarrjet globale mbështetjen e kanë në
tregun botëror, ku bënë pjesë si njësi gjeografike
edhe tregu vendor.
Varësisht nga llojet dhe strategjitë e
ndërmarrjeve ndërtohen edhe determinantat
përkatëse, të cilat përcaktojnë strategjitë deri tek
arritja e objektivave të planifikuara dhe të
parashikuara.
Mundësia e brendshme e ndërmarrjes është
determinantë që reflektohet në synimet për të
penetruar në suaza të gjera, me pjesëmarrje të
investimeve në degën në të cilën i ushtrojnë
14
veprimtaritë.
DETERMINANTAT INTERNE NË
MARKETINGUN NDËRKOMBËTAR




Në ekonomitë e zhvilluara ndërmarrjet iu japin
rëndësi të duhur determinantave interne.
Shteti ligjor me dispozitat ligjore i sanksionon
të gjitha fushat, duke përfshirë edhe biznesin
në relacione ndërkombëtare, në veçanti
eksportet.
Shteti i ka të rregulluara mekanizmat vepruese
dhe nuk ka nevojë të përzihet në transakcione
dhe në bashkëveprime.
Në vendet e pazhvilluara, situata qëndron
ndryshe: sikur shteti e ka për obligim që të
gjejë modele dhe metoda për nxitjen dhe
stimulimin e eksporteve.
15
LLOJET E DETERMINANTAVE INTERNE

Determinantat interne të sjelljeve strategjike
klasifikohen në dy grupe:
 në përcaktuese dhe,
 intervenuese.
16
DETERMINANTAT PËRCAKTUESE:


kanë veprim afatgjatë,
 kanë ndikim të drejtpërdrejt në variablet
intervenuese,
 nuk janë me shkallë të lartë të
fleksibilitetit,
 nuk kanë përshtatshmëri të shquar.
Në determinantat e karakterit përcaktues
bëjnë pjesë:
1. Përparësia e diferencuar e ndërmarrjes,
2. motivet ndërkombëtare të biznesit,
3. orientimi kah tregu ndërkombëtar
17
DETERMINANTAT INTERVENUESE




gjenden nën mbikëqyrjen dhe kontrollin më
të madh të të ndërmarrjes.
Brenda afateve të shkurtra kohore mund të
bëhen të përshtatshme.
Janë dinamike dhe mund të mbajnë
pozicionime të volitshme në tyregjet e
huaja.
Në determinantat e karakterit intervenues
mund të radhitën:
1. Gatishmëria për investime,
2. rëndësia e punës konkrete,,
3. përvoja vetjake dhe e huaj.
18
VLERËSIMI I MJEDISIT NDËRKOMBËTAR





Vlerësimi i mjedisit ndërkombëtar duhet të
bëhet në kohë optimale, duke përfshirë edhe
elemente hapësinore.
Mjediset janë të shumta dhe territorialisht
shtrihen në përmasa të diversifikuara.
Për këtë arsye përmbajnë specifika nga më
të ndryshmet.
Vlerësimi i mjedisit bëhet me metoda:
 tradicionale dhe,
 të veçuara.
Metodat tradicionale bazohen në kërkimet
primare dhe paraqesin bazamentin kërkimor
për mjedisin dhe marketingun ndërkombëtar.
19

METODAT E VEÇUARA (janë formësuar
kryesisht në praktikën amerikane), ndahen
në këto lloje:
 metoda e kërkimeve të detajizuara,
 metoda e protokollit,
 metoda e teknikës së projeksionit,
 metoda e intervistimit të thellë.
20
RËNDËSIA E PËRDORIMIT
TË TË DHËNAVE


Sekondare dhe,
Primare
21
PËRPARËSITË DHE PROBLEMET
E KËRKIMEVE KOMPARATIVE
NDËRKOMBËTARE




Kërkimet komparative në mes shteteve të
ndryshme prodhojnë përparësi,
Por edhe ndeshen në shumë probleme.
Problemet paraqiten edhe për shkak të
gabimeve në aktivitetet kërkimore.
Gabimet mund të jenë:
 gabime të verifikuara,
 gabime instrumentale,
 gabime në burimet e informacioneve,
 gabime në selekcionime,
 gabime në kuotat e përgjigjeve,
 gabime me rastin e provave.
22
SISTEMI I INFORMACIONEVE NË
MARKETINGUN NDËRKOMBËTAR


Sistemi i informacioneve të marketingut
ndërkombëtar është tërësi e prëbërë nga
elemente dhe aktivitete, me të cilat bëhet
identifikimi, grumbullimi, përpunimi dhe
plasimi i informacioneve.
Në SIMMN janë të pranishme tri
komponente:
1. të dhëna të natyrës makroekonomike,
2. informacionet për tregjet e produkteve
dhe të shërbimeve,
3. informacionet për shitje dhe aktivitete
tjera të ndërmarrjes.
23
VEÇORITË E SIMMN

Ndër veçoritë më të shquara dallohen:
 koncepti,
 struktura,
 funksionimi,
 komponentet,
 zhvillimi,
 organizimi dhe,
 kontrolli.
24
ROLI I INFORMACIONEVE NË MARRJEN
E VENDIMEVE DHE KYÇJEN
NË RRJEDHAT NDËRKOMBËTARE

Roli dhe rëndësia përkufizohet në katër tërësi:
1. të pasqyra e mundësisë për përhapjen e
marketingut ndërkombëtar,
2. të pasqyra e paraqitjes nëpër vende të
ndryshme,
3. pasqyrimi detajistik i mjediseve dhe i
programeve të ndryshme,
4. të bashkimi i strategjive nëpër vende dhe tregje
të produkteve, që të arrihet rialokacion më i
mirë i rezervave të ndërmarrjet ndërkombëtare,
25
ose efikasitet më i mirë i biznesit ndërkombëtar.

KOMENTE

PYETJE

PËRGJIGJE
26
EKSPORTI I OBJEKTEVE INVESTIVE


Investimet në botën e jashtme janë
fushëveprimtari komplekse, me karakter
interdisiplinar, ku më së shumti dallohet
inxhinieringu.
Inxhinieringu që ka të bëjë me
investimet, është aktivitet i karakterit
intelektual, për t’i zvogëluar dje
zmbrapsur vështirësitë lidhur me
realizimin e investimeve.
27

Llojet më të rëndësishme të inxhinieringut
janë:
 inxhinieringu kërkimor,
 inxhinieringu procesor,
 inxhinieringu projektues,
 inxhinieringu organizativ,
 inxhieringu kompleks,
 inxhinieringu ndërtimor,
 inxhinieringu sistemor,
 inxhinieringu eksportues,
 inxhinieringu importues.
28




INXHINIERINGU KËRKIMOR është koncept
parësor, ngase përfshin aktivitetet në të
gjitha shkallët e objektit investiv.
INXHINIERINGU PROCESOR është forma më
e lartë e ekzekutimit të marketingut dhe
është i lidhur me të gjitha nivelet e
aktiviteteve në objektet investive.
INXHINIERINGU PROJEKTUES është i
kufizuar në aktivitetet profesionale
intelektuale vetëm në fazat e projektimit të
objekteve.
INXHINIERINGU ORGANIZATIV është i
përfshirë në të gjitha fazat e punëve të
inxhinieringut, por edhe në të gjitha llojet e
inxhinieringut, ngase paraqet një prej
aktiviteteve thelbore të manaxhimit.
29





INXHINIERINGU KOMPLEKS është nivel i lartë
me aktivitete dhe ndërlikueshmëri të
ndërlidhura.
INXHINIERINGU NDËRTIMOR përkufizohet në
realizimin e objekteve ndërtimore, me të gjitha
fazat: projektuese, operative ndërtimore, deri
në “çelësin në dorë” të objekteve.
INXHINIERINGU SISTEMOR përbëhet nga
pjesët më të vogla të punëve dhe të
aktiviteteve, të cilat e përbëjnë sistemin e tërë.
INXHINIERINGU EKSPORTUES i vënë në
spikamë aktivitetet që kanë të bëjnë me
eskportet.
INXHINIERINGU IMPORTUES është i kyçur në
realizimin e punëve të importit në të gjitha
fazat.
30
EKSPORTI I OBJEKTEVE INVESTIVE





Objektet investive janë objekte, kapacitete
industriale, sisteme të veçanta, që përbëhen
nga nënsistemet.
Objektet investive janë sinonim i sistemeve.
Ndërkaq, komponentat e objekteve janë
nënsisteme.
Objektet investive (sistemet) dhe
komponentat e objekteve (nënsisteme) janë
produkte, të cilat i blejnë ndërmarrjet.
Është fjala për marketingun mesorganizativ,
prodhues dhe riprodhues, e jo për marketing
të konsumit të gjerë.
31




Ndërtimi i objekteve industriale, përkatësuisht i
objekteve investive nuk mund të ekzekutohet
nga firmat që nuk kanë pervojë, njohuri dhe
potenciale të nevojshme.
Me eksportin e objekteve investive
nënkuptohet realizimi investiv në mjediset e
jashtme.
Në mjediset e pazhvilluara dhe në zhvillim
pjesë përbërëse e ofertës janë edhe shërbimet
plotësuese.
Në shërbimet shtesë bëjnë pjesë:
 mirëmbajtja,
 dërgesa e pjesëve të ndërrimit,
 aftësimi i punëtorëve,
 ndihma financiare,
 punët kompenzuese.
32
PJESËMARRËSIT NË PUNËT
E SISTEMEVE


Punët e sistemeve janë punë tipike
mesorganizative të nivelit të lartë. Është fjala
për mjetet investive heterogjene, që të gjitha
së bashku përbëjnë sistemin e marketingut.
Pjesëmarrësit e tregut në punët e sistemeve
janë:
 kërkesa për sisteme dhe për komponenta
të sistemeve,
 ofertuesit e komponentave,
 ofertuesit e sistemeve,
 inxhinierët këshilldhënës,
 organizatat shtetërore.
33





Kërkesa e sistemeve dhe e komponentave të
sistemeve, paraqitet tek investitori.
Ofertuesit e komponentave janë ndërmarrjet
që ofrojnë ndonjë nënsistem.
Ofertuesit e sistemeve e ofrojnë sistemin që
ka të bëjë me shumë komponenta (mund të
jetë edhe oferta kooperuese).
Inxhinierët këshilldhënës kanë rol të veçantë
në stemin dhe në procesin e marketingut.
Organet shtetërore ndikojnë në punën e
sistemit, në zgjedhjen e partnerëve
kooperues e tjerë.
34
KONSALTINGU (INXHINIERINGU
KËSHILLDHËNËS)



Konsaltingun e organizon firma
këshillëdhënëse. Konsaltingu gjen zbatim të
gjërat me vlerë, në vendimmarrjet komplekse
dhe të ndërlikuara.
Inkorporimi i inxhinieringut këshillëdhënës ka
rëndësi të veçantë, sepse mundëson
konsalting të nevojshëm, dobiprurës dhe
racional.
Punët e konsaltingut i kanë kostot e veta, që
mund të përllogariten në mënyrë paushale,
ose me përqindje sipas punëve të vlerësuara.35
OFERTA MULTIORGANIZATIVE
(KOOPERUESE) E SISTEMIT




Me ofertën multiorganizative nënkuptohet përfshirja
e partnerëve të ndryshëm, që merren vesh për
bashkëpunim dhe pjesëmarrje të përbashkët në
ekzekutimin e projekteve të ndryshme.
Për secilin pjesëmarrës në ofertë vlen fakti se janë të
lidhur për një organizatë të ofertës, që nuk është
fjala për kooperim paralel, por janë kooperues lojalë.
KONZORCIUMI është organizatë e përbashkët që
merret me ofertën dhe ekzekutimin e projektit të
caktuar, ose me ekzukutimin e më shumë
projekteve.
Vendimi për hyrje në konzorcium duhet të jetë i
motivuar në mënyrë adekuate, ndërsa anëtarët e
zgjedhur të konzorciumit, duhet të jenë të
36
suksesshëm.
HARTIMI I OFERTËS


Hartimi i ofertës për plasmanin e
komponentave të sistemit është proces i
veçantë.
Hartimi i ofertave mbështetjen e ka në:
 aspektin teknik,
 aspektin komercial,
 aspektin financiar.
37



Aspekti teknik i ofertës përfshin elementet
tekniko-teknologjike të niveleve të duhura.
Përmbajtja minimale e ofertës teknike të
ndërmarrjes përfshinë:
 parametrat e paraparë të objekteve dhe të
komponentave të tij,
 vlerat ekzistuese të cilat nuk janë përfshirë në
garancion, ndërsa janë të rëndësishme për
blerësin,
 arsyetimi i devijimeve të kërkesave të
blerësve,
 vërjejtjet lidhur me punën në objekt
Aspekti komercial i ofertës përfshin kalkulimin e
shpenzimeve komerciale, si dhe prognozat e
ofertave të hartuara.
Me rëndësi të veçantë është përcaktimi i çmimit
të sistemit dhe të komponentave që e përbëjnë
38
sistemin.


Për kalkulimin e çmimit të sistemit të të
komponentave përdoren metoda të ndryshme:
1. metoda e formësimit të orientimeve për
përdorimin e të dhënave mbi sasinë e specifikuar
dhe,
2. metoda e verifikimit të çmimit në bazë të çmimit
të verifikuar.
Metoda orientuese caktohet në tri mënyra:
 metoda modifikuese (mundëson vlerësimin e
shpenzimeve të gjithmbarshme të projektit),
 metoda e shpenzimeve të veçanta (mbështetet
në bazën e njësive themelore të investimeve, si
dhe në kapacitetet e instaluara);
 metoda e madhësive ndikuese (përbëhet nga
qasjet e ndara në tri shkallë: analiza e madhësive
potenciale ndikuese në shpenzimet e ekzekutimit;
verifikimi i lidhjeve në mes variablave të pavarura
39
me madhësitë e shpenzimeve).
ASPEKTI FINANCIAR I OFERTËS




Parametri financiar i ofertës trajtohet si faktor
kyç i konkurrencës në fushën e plasmanit të
sistemit dhe të komponentave.
Kreditë komerciale dhe financiare janë elemente
të rëndësishme në mes të ofertuesve të
pajisjeve investive ndërkombëtare dhe inputeve
tjera investive.
Konstruksioni financiar është i llojllojshëm. Secili
ofertues kamator duhet të jetë më i volitshëm
Të gjithë ofertuesit së bashku, me zgjedhjet e
tyre financiare, paraqesin miksin e punëve
financiare.
40



Të financimet e mëdha hyjnë konzorciumet
bankare kombëtare dhe ndërkombëtare, ku
secili pjesëmarrës në ofertë e bënë
konstruksionin financiar të nënsistemeve.
Norma kamatore mund të jetë fikse ose e
ndryshueshme. Afati i kthimit të kredisë
mund t’i përgjigjet mundësive të blerësve e
tjerë.
Me planin terminor, që ka kuptim të gjerë,
përcaktohet saktësisht momenti kur objekti
do të lëshohet në punë
Përgatitja e mirë e ofertës është një shkallë e
siguruar e suksesit.
41
VEPRIMTARIA E PASSHITJES
(EKSPORTIT) TË SISTEMEVE




Përbëhet mga politikat akvizicionale dhe të
ndërlidhjeve kooperuese pas shitjes.
Politika akvizicionale e pas shitjes mbështetet në
referencat, të cilat janë hartuar në mënyrë
individuale, kooperuese dhe si të tilla e shtojnë
prestigjin, pjekurinë teknike të eksportit të
sistemeve.
Ndërlikueshmëria kooperuese pas shitjes,
përkatësisht të eksportimit të sistemeve,
mundëson arritjen e bashkëpunimeve nëpërmjet
koalicioneve të caktuara.
Në saje të këtyre bashkëpunimeve, ekzistojnë
mundësitë e përbashkëta për kooperim të
përbashkët, për realizimin e porosisë.
42
Lidhshmëria bëhet në projekte investive.





HYRJA NË TREGUN E HUAJ PA INVESTIMIN
OSE ME INVESTIMIN E KAPITALIT
Eksportet dhe importet janë format fillestare të
bashkëpunimit me botën e jashtme.
Ekzistojnë edhe shumë forma tjera të
bashkëpunimit.
Bartja e prodhimit në botën e jashtme mund të
realizohet në mënyrë:
 të tërthortë (pa eksportin e kapitalit) dhe,
 në mënyrë të drejtpërdrejt (me eskportin e
kapitalit).
Në aspektin e tërthortë, prodhimi liçencues
është forma më e përhapur në alokacionin e
prodhimit ndërkombëtar.
Bartja dhe transferi i teknologjisë është bartja e
inovacioneve dhe kryhet nëpërmjet liçencave 43



Punët e orientuara në botën e jashtme
përmbajnë prodhimin liçencues në botën e
jashtme.
Prodhimi liçencues në botën e jashtme është
prodhimi që realizohet në bazë së bartjes së
së inovacioneve individuale, të orientuara kah
tregu.
Procesi i novacioneve rezulton nga zgjedhja
komplete e problemeve, zgjidhje këto që
barten në treg.
44
SHKALLËT E PJEKURISË
SË INOVACIONEVE


mund të paraqiten kështu:
1.shkalla e parë – ideja, patenti, plani,
reçeta;
2.shkalla e dytë – prototipi, mosha,
eksperimenti laboratorik;
3.shkalla e tretë – seria, eksperimenti
kryesor;
4.shkalla e katërt – pjekuria e tregut.
Inovacionet e orientuara kah tregu
liçencohen, si psh. produkti, procedura
teknologjike e tjerë.
45





Faktikisht liçenca është leje për shfrytëzim
ekonomik, para së gjithash, të inovacioneve
industriale, që i ka zhvilluar dhënësi i
liçencës, si e mirë jomateriale, e cila është e
mbrojtur në kohë të caktuar ose
përkohësisht.
Puna liçencuese bazohet në dhënien e
liçencës, do të thotë dhe në marrjen e
liçencës, punën që e bënë marrësi.
Për dhënien dhe marrjen e liçencës është
fjala për kalimin e liçencës e të prodhimit të
liçencës në botën e jashtme, që ky është
vendim biznesor.
Liçenca është njëra nga alternativat e
eksportit
Ekzistojnë motive të ndryshme për prodhimin
46
e liçencave.
PROCESI NË PUNËN LIÇENCUESE



Punët liçencuese në botën e jashtme vijnë
në shprehje për arsye profiti, ose për arsye
kooperimi.
Procesi përfshinë:
 iniciativën për marrjen e punëve,
 procedurat e komunikimit,
 konsultimet, bisedimet në mes marrësit
dhe dhënësit,
 kontraktimi.
Liçenca mund të jetë:
 e veçantë, e pastër dhe,
 e kombinuar.
47



Liçenca e pastër përmban vetëm një të drejtë
të mbrojtur.
Liçencat e kombinuara janë më të përhapura,
në mënyrë më të gjerë.
Janë të njohura edhe liçencat:
 know-how (know-how lejet dhe know-how
marketingu).
48
HYRJA NË TREGUN E HUAJ
NËPËRMJET INVESTIMIT TË KAPITALIT




Internacionalizimi i prodhimit bëhet në bazë të
eksportit të kapitalit.
Internacionalizimi i prodhimit dhe i kapitalit
karakterizohet me investime të drejtpërdrejta.
Kjo e ka domethënien e themelimit të
ndërmarrjeve vetjake në botën e jashtme.
Këtë funksion në veçanti e kryejnë korporatat
transnacionale. Nisma për investime të
drejtpërdrejta gjendet në SHBA. Më vonë edhe
vende të tjera veprojnë në të njëjtën mënyrë.
Realizohen forma të ndryshme të
bashkëpunimit, siç janë: joint venture, lizingu e
49
tjerë.
PRODHIMI MULTINACIONAL


Prodhimi multinacional e ka kuptimin e
konceptit të ndarjes ndërkombëtare të punës,
që rezulton me strategjitë e mbështetjes në
forca të përbashkëta, për të avancuar dhe
përforcuar aftësinë konkurruese
ndërkombëtare.
Procesi i multinacionalizimit fillon në vitet e
’60, proces ky i cili gjithnjë zgjerohet dhe
kryesisht paraqitet në tri kontinentet e
pazhvilluara, në Azi, në Afrikë dhe në
Amerikën Latine.
50
INVESTIMET E PËRBASDHKËTA
(JOINT VENTURE)



Me Joint Venture nënkuptohet inputi i
investimeve, por edhe inputi i mjeteve tjera
prodhuese.
Kjo formë e bashkëpunimit për qëllim e ka
realizimin e marketingut ndërkombëtar
kooperues.
Investimet e përbashkëta mundësojnë e
krijimit të një kapitali më të madh dhe më të
fuqishëm, pasi që veprojnë në mënyrë të
përbashkët njohuritë, teknologjitë, kapitali
dhe e krijojnë një entitet të përbashkët.
Është formë alternative për penetrim në
tregjet e huaja.
51


Nga aspekti investiv Joint Ventures është
kategori kooperuese e investimeve të
ndërmarrjeve. Analiza e spektrit investiv
bëhet në tri aspekte, përkatësisht nëpërmjet:
 formave të kapitalit të investuar,
 lartësisë së investimeve në botën e
jashtme,
 realizimit të investimeve të përbashkëta në
botën e jashtme.
Format e kapitalit të investuar:
 në formë të vërtetë,
 në formë të teknolgjisë së kapitalizuar,
 në formë të parave.
52


Forma e vërtetë (gjërat e patundshme, të
paluajtshme: toka, infrastruktura, ndërtesat)
është forma e parë e inputit të kapitalit. Në
këtë formë bëjnë pjesë edhe mjetet e
luajtshme, siç janë asetet, makinat, aparatet,
impiantet, mjetet e transportit, ose mjetet
xhiruese (lëndët e para, materiali riprodhues,
gjysëptoduktet, stoqet), të cilat origjinën
mund ta kenë nga burimet e shtetit, ose nga
jashtë.
TEKNOLOGJIA E KAPITALIZUAR është një
formë e inputit, ku mund të përfshihen: e
drejta e mbrojtjes së pronësisë industriale
(patentat, liçencat, modelet, mostrat e tjerë
Madje përfshihet dituria, pervoja dhe knowhow.
53



KAPITALI I INVESTUAR NË FORMË TË
PARASË e përmban inputin e parasë në
valutën e vendit të investitorit, në vlera të
destinuara për furnizimin e pajisjeve, lëndës
së parë, mbulimin e humbjeve të investimeve
të mëparshme.
Për realizimin e investimeve prodhuese të
përbashkëta në botën e jashtme, janë të
njohura tri startegji të mundshme:
 strategjia ofansive,
 strategjia defansive dhe,
 strategjia kooperuese.
Strategjia ofansive përfshin joint venture të
vendit të ndërmarrjet vetjake në botën e
jashtme.
54


Strategjitë defanzive janë në rolin e
mbrojtësit, që do të thotë se në botën e
jashtme arrihet për shkak të produktit, i cili
nuk mund të eksportohet në vende të huaja
(shpenzimet, embargot e ndryshme).
Strategjia kooperuese rezulton me
përparësitë e produkteve të përbashkëta në
botën e jashtme dhe ka për qëllim realizimin
e programit të prodhimit të programuar në
botën e jashtme.
55
TRANSNACIONALIZIMI I PRODHIMIT
DHE PËRPARËSITË EKONOMIKE
KOMPARATIVE



Transnacionalizimi i prodhimit është mundësi e
dytë e mbartjes së prodhimit në botën e
jashtme, në bazë të investimit të kapitalit, që
është fjala për investimet e drejtpërdrejta në
botën e jashtme.
Investimet e drejtpërdrejta në botën e jashtme
janë shprehje e strategjisë së rritës ekonomike të
ndërmarrjeve transancionale.
Ndërmarrjet transnacionale në botën
bashkëkohore janë formë organizative e kapitalit
të madh dhe e teknologjisë së lartë.
56


Përparësitë kryesore lidhur me prodhimin dhe
shpenzimet janë: afërsia e tregut, afërsia e
furnizimit, fuqia punëtore, burimet
energjetike, lëndët e para e tjerë.
Transancionalizimi i prodhimit mbështetjen e
kanë në dy akceleratorë: në koncentrimin e
kapitalit dhe në teknologji. Ekonomia
transnacionale faktkisht në masën më të
mundshme shfrytëzon përparësitë
komparative ndërkombëtare.
57
Komente
Pyetje
Përgjigje
58