Transcript File
Teoria e tregtisë dhe investimeve
ndërkombëtare
Prof.dr. Besim BEQAJ
1
Objektivat e të mësuarit
Të kuptohen teoritë se pse shtetet duhet të
tregtojnë
Të familjarizohemi me faktorët që ndikojnë
shtetet në sjelljen e tyre tregtare
Të kuptojmë se pse aftësitë e shtetit për eksport
janë dinamike
Të kuptojmë së pse faktorët e prodhimit levizin
ndërkombëtarisht
Te ekzaminohet se cili biznes apo forcë
ekonomike përcakton modelet e tregtisë
Të studiohen ngjajshmëritë dhe dallimet në mes
Prof.dr. Besim
BEQAJ
të tregtisë dhe investimeve
ndërkombëtare
2
Supozimet bazë të tregtisë
ndërkombëtare
Në tregtinë e brendshme, faktorët e
prodhimit janë të lëvizshëm por në
tregtinë ndërkombëtare faktorët e
prodhimit lëvizin me veshtiresi nëpër
vende të ndryshme.
Si rrjedhojë e kësaj tregtia shërben si
zëvendësues i lëvizjes të faktorëve të
prodhimit.
Prof.dr. Besim BEQAJ
3
Globalizimi
Në dy dekadat e fundit eksporti i mallrave
është rritur nga 11% në 18 % të GDP-së
botërore.
Që nga viti 1980, Shërbimet janë rritur nga
15% në 22% të totalit të tregtisë botërore
1/7 e rasteve të tregtimit të kapitalit në mbarë
botën përfshijnë një të huaj si palë
kontraktuese
Shitjet botërore të degëve (filialeve) të
korporatave multinacionale, tani shumë lehtë
mund të tejkalojnë totalin e eksportit botëror
Prof.dr. Besim BEQAJ
4
Teoritë
Teoria e tregtisë ndërkombëtare shpjegon
levizjen e të mirave dhe shërbimeve përtej
kufijve shtetëror.
Teoritë e tregtisë ndihmojnë menaxherët dhe
krijuesit e politikave qeveritare të fokusohen
në këto qeshtje:
Cilat produkte duhet të importohen dhe eksportohen
Sa duhet të tregtohet me të tjerët
Me kend duhet të tregtohet
Prof.dr. Besim BEQAJ
5
Teoritë e tregtisë
Disa teori sygjerojnë se qeveritë duhet të
ndikojnë në sjelljen tregtare, ndërsa të
tjerat propozojnë trajtim laissez-faire të
tregtisë
Teoria e investimeve ndërkombëtare
shpjegon levizjen e kapitalit, të teknologjisë
dhe të burimeve të tjera.
Prof.dr. Besim BEQAJ
6
Natyra e tregtisë/ aktuale
Raportet në tregti/pritjet
Sa?
Çka? Me kënd?
Int qev. Sa
Merkant
-
-
-
po
x
x
x
Neomerk
-
-
-
po
x
-
-
Përp abs
-
x
-
jo
-
x
-
Përp krah
-
x
-
jo
-
x
-
Madh e vendit
x
x
-
-
-
-
-
Prop i fakt
-
x
x
-
-
-
-
Ngjaj vendeve
-
x
x
-
-
-
-
Cikli jetësor
-
x
x
-
-
-
-
Diamantet
-
x
-
-
-
-
-
Çka
Me kend
Teoritë
Theksi i teorive kryesore: Daniels/Radebauch/Sullivan - 2007
Prof.dr. Besim BEQAJ
7
Teoritë inetrvencioniste
Merkantilizmi
propozon që një vend duhet të provojë të ketë
bilanc tregtar të favorshëm (eksportin më të madh
se importin) dhe ketë ta ketë të shprehur në
rezerva ari.
Neomerkantilizmi
gjithashtu kërkojnë bilanc tregtar të favorshëm
por qëllimi i tij është arritja e disa objektivave
sociale ose politike.
Prof.dr. Besim BEQAJ
8
Teoritë e tregtisë së lirë
Teoria e përparësive absolute
e cila thekson se konsumatorët do të jenë në pozitë me të mirë nese
ata do të mund të blejnë produktet e prodhuara jashtë vendit me
çmime më të ulëta se ato vendase. Sipas teorisë së përparësisë
absolute vendi mund të prodhojë produktet në menyrë me efektive si
rezultat i përparësive natyrore ( lënda e parë ose klima) ose sepse ka
njohuritë e kërkuara për prodhim (njohuritë teknologjike).
Teorija e përparësive komparative
Adam Smith ka zhvilluar teorinë e përparësisë absolute,
David Rikardo thot se totali i outputit global mund të rritet përmes
tregtisë së jashtme, edhe nese një vend ka përparësi absolute në
prodhim të të gjitha produkteve.
Teoria Hecksher-Ohlin, thot se vendet priren të specializohen në
prodhimin e produkteve që përdorin në menyrë intenzive burimet e
tyre me të bollshme.
Paradoksi i Leontievit – raporti i kapitalit dhe fuqisë punëtore në
ekonominë e SHBA-ve. Leontievi e shpjegon paradoskin si produktivitet
i punës me i madh te amerikanëve në krahasim me partnerët.
Prof.dr. Besim BEQAJ
9
Teoritë që shpjegojnë qasjen
në tregti
Teorija e madhësisë së vendit thot se vendet më
të mëdha mund të jenë me konkurente se ato të
vogla sepse ato mund të ofrojnë varietete të shumta
të resurseve dhe janë të vetëqendrueshme.
Teorija e proporcionit të faktorëve thot se
posedimi i faktorëve të prodhimit siq janë toka, fuqia
punëtore dhe kapitali determinojnë shpenzimet
relative dhe reportet e këtyre faktorëve. Shpenzimet
e faktorëve do të dceterminojnë se cilat produkte
mund të prodhohen me efikasitet më të lartë në
vend.
Prof.dr. Besim BEQAJ
10
Teoritë që shpjegojnë qasjen
në tregti
Teorija e ngjajshmërive në mes të vendeve,
shumica e tregtisë zhvillohet në mes të vendve të
zhvilluara sepse ato kanë ngjajshmëri dhe ato
prodhojnë dhe shpenzojnë më shumë se vendet e
pazhvilluara .
Kjo është si rezultat i mundësive të vendeve të zhvilluara në
investim dhe në hulumtim.
Tregtia me mallëra nuk diktohet nga shpenzimet por nga
ngjajshmëria e produkteve të kërkuara. Puna fokusohet në
preferancat dhe kërkesat e konusmatorëve.
Sot: Teoria e ngjajshmërive të produkteve
definon segmentimin e tregut.
Prof.dr. Besim BEQAJ
11
Teoritë që shpjegojnë qasjen në
tregti
Teoria e ciklit të produktit
Sipas TCP, lokacioni i prodhimit për
shumë produkte leviz nga një vend në
tjetrin, mvarësisht se në cilën fazë të
ciklit jetësor është
Raymond Vernon
Fokusi në produkt, jo në proporcionin e
faktorëve të tij
Dy premisa të bazuara në teknologji
Prof.dr. Besim BEQAJ
12
Teoria e ciklit të produktit:
Premisat e Vernonit
Inovacionet teknike të cilat kanë sjell
produkte te reja dhe profitabile
kërkojnë sasi të mëdha të kapitalit
dhe fuqisë punëtore të kualifikuar
Produkti dhe metodat për prodhim
kalojnë nëpër katër faza të maturimit
(pjekjës)
Prof.dr. Besim BEQAJ
13
Fazat e ciklit të produktit
Faza 1: Njohja (Futja në përdorim)
Inovacioni si përgjigje ndaj nevojave të vërejtura
Eksporti nga vendi inovativ
Evoluimi i produktit
Faza 2: Rritja (Zhvillimi)
Rritja e eksportit nga vendi inovativ
Rritja e fuqisë së kapitalit
Më shumë konkurrencë
Një pjesë e prodhimit jashtë vendit
Faza 3: Pjekuria
Rënia e eksportit nga vendi inovativ
Standardizim më i madh i produktit
Rritja e fuqisë së kapitalit
Rritja e konkurueshmërisë si rezultat i faktorit çmim
Prodhimi fillon në LDCs (lesser developed countries) vendet më
pak të zhvilluara
Faza 4: Rënia
Koncentrimi i produktit në LDCs - vendet më pak të zhvilluara
Vendi inovativ bëhet importues
Prof.dr. Besimneto
BEQAJ
14
Prof.dr. Besim BEQAJ
15
Cikli i produktit dhe implikimet
në tregti
Theks më i madh për ndikimi i
teknologjisë në koston e produktit
Investimi ndërkombëtar i shpjeguar
Të metat
Më e përshtatshme për produktet
teknologjike
Disa produkte nuk karakterizohen lehtë
nga fazat e pjekurisë së produktit
është më relevante për produktet e
prodhuara përmes prodhimit masiv
Prof.dr. Besim BEQAJ
16
Teoria e re e tregtisë
Tregtia strategjike
Dy kontributet e reja
Paul Krugman-si ndikohet tregtia kur në
tregjet përkatëse nuk ekziston
konkurrenca perfekte
Michael Porter- E ka analizuar
konkurrueshmerinë e industrive në baza
globale
Prof.dr. Besim BEQAJ
17
Tregtia Strategjike
Ekonomitë e shkallës (Krugman):
Konsumatorët preferojne zgjedhje të ndryshme të brendave,
Prodhimi favorizon ekonominë e shkalles. (Kërkesat per produkte të ndryshme)
Ekonomitë e shkallës të brendshme
Ekonomitë e shkallës të jashtme
Prof.dr. Besim BEQAJ
18
Tregtia Strategjike
Qeveria mund të luaj një rol përfitues
kur tregjet nuk janë plotësisht
konkurruese.
Teoria zgjerohet me rolin e qeverisë në
tregtinë ndërkombëtare.
Janë katër faktor (kushte) që përfshijnë
konkurrencën jo e plotë në të cilën
mund të aplikohet tregtia strategjike.
Prof.dr. Besim BEQAJ
19
Tregtia strategjike
Katër faktorët (kushtet) që mund të
përfshijnë konkurrencën jo të plotë:
Kostoja
Çmimi
Përsëritja
Të jashtmet
Prof.dr. Besim BEQAJ
20
Tregtia strategjike
Porter’s Diamond (Diamanti i
Porterit)
Inovacioni është shtytës dhe mbështetës i
konkurrueshmërisë
Katër komponentet e konkurrencës
Kushtet e faktorit
Kushtet e kërkesës
Industritë e lidhura dhe përkrahëse
Strategjia e ndërmarrjes, struktura dhe rivaliteti
Prof.dr. Besim BEQAJ
21
Teoritë e tregtisë si udhërrëfyes
në vendimmarrje
Pikëpamja e kostove krahasuese
Konkurrenca e çmimeve
Prodhimi ose importi i produkteve nga
vendi me shpenzime të ulëta
Cikli jetësor i produktit (PLC)
Përshtatjet sipas ndryshimeve në
konkurrencë
Prof.dr. Besim BEQAJ
22
Cila teori e tregtisë na mëson lidhur
me efektet e tregtisë së lirë?
Efektet e efiçencës ndërkombëtare
Efiçenca në prodhim
Efiçenca në konsum
Efektet e rishpërndarjes
Efektet e ekuilibrit të pjesshëm
Efektet afatshkurta
Efektet afatmesme
Efektet afatgjata
Vendet e vogla vs. vendet e mëdha
Ndryshimi në çmim
Ndryshimi në efiçencë
Prof.dr. Besim BEQAJ
23
Teoria e investimeve
ndërkombëtare
Lëvizja e kapitalit ka mundësuar që
investimet e huaja direkte të lëvizin anë e
mbanë globit
Prof.dr. Besim BEQAJ
24
Teoria e investimeve
ndërkombëtare
Ndërmarrjet si kërkuese
• Kërkimi i resurseve
• Kërkimi i përparësive të faktorit
• Kërkimi i njohurive
• Kërkimi i sigurisë
• Kërkimi i tregjeve
Prof.dr. Besim BEQAJ
25
Teoria e investimeve
ndërkombëtare
Ndërmarrjet si Shfrytëzuese të papërsosmërisë
Papërsosmëria në hyrje
Papërsosmëria e lëvizjes së faktorëve
Papërsosmëria në menaxhment
Ndërmarrjet si (Internacionalizues)
Krijimi i aktiviteteve të veta multinacionaleinternacionalizimi i prodhimit
Përparësitë konkurruese si rrjedhe e besueshmerisë
Prof.dr. Besim BEQAJ
26
Pyetje për të diskutuar:
Kompania juaj është e interesuar për importim të
verës nga Kosova në Bashkimin Evropian. Si pjesë e
analizave fillestare, ju dëshironi të identifikoni
përparësitë (anët e forta) të ofertuesve kosovarë të
verës. Ju lutem na jepni një përshkrim të shkurtë të
statusit aktual të eksportit të verës nga Kosova (në
bazë të llojeve) dhe hartoni listën e 10 top vendeve
importuese të verës nga Kosova.
Prof.dr. Besim BEQAJ
27