Transcript metodologia_wyklad_1_3

Roman Dolata
Zakład Ewaluacji Instytucji Edukacyjnych
Dyżury: piątki, 15.30-17.00, s. 314
[email protected]
Podręcznik:
- Earl Babbie (2008) Podstawy badań społecznych. Warszawa,
Wydawnictwo Naukowe PWN (załącznik F nieobowiązkowy)
Uzupełniające teksty:
- David Silverman (2009) Prowadzenie badań jakościowych.
Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN
-
M. Jakubowski, A. Pokropek (2009) Badając egzaminy. Podejście
ilościowe w badaniach edukacyjnych. (www.ewd.edu.pl)
Zaliczenie wykładu
Test sprawdzający opanowanie pojęć metodologii badań społecznych
Test składać się będzie z ok. 35 pytań zamkniętych

Pedagogika wykorzystuje warsztat
badawczy przynajmniej czterech dyscyplin
naukowych:
◦
◦
◦
◦
filozofii,
historii,
psychologii,
socjologii.

Metodologia - nauka o metodzie naukowej
Hans Reichenbach:

Karl Popper




◦ Kontekst odkrycia: czynniki psychologiczne i społeczne wpływające
na sformułowanie danej teorii naukowej
◦ Kontekst uzasadnienia: przyjęte w danej nauce procedury
racjonalnego akceptowania lub odrzucania teorii
◦ Świat I: świat obiektów i zjawisk fizykalnych
◦ Świat II: świat przeżyć subiektywnych
◦ Świat III: świat obiektywnej zawartości myśli, czyli zobiektywizowany
(oderwany od procesu twórczego) świat nauki i sztuki
Metodologia zajmuje się nauką w kontekście uzasadnienia i
wiedzą zobiektywizowaną
Metodologia nie jest psychologią, socjologią ani historią nauki
Nauka a wartości




Metodologia jest nauką normatywną
Postępowanie zgodnie z zasadami formułowanymi przez
metodologię nie zapewnia naukowej owocności naszych
działań
Postępowanie zgodnie z zasadami metodologii pozwala
unikać typowych pułapek czyhających na (szczególnie
początkującego) badacza
Zasady metodologii są nagminnie łamane:
◦ Z niewiedzy
◦ Z lenistwa i oportunizmu
◦ Z racjonalnych powodów (ciężar dowodu, że złamanie zasad nie
niweczy wartości poznawczej badania, spoczywa na łamiącym
zasady)


Język umożliwiający komunikację w obrębie
danej wspólnoty naukowej: jasność i
jednoznaczność pojęć
Zakorzenienie wiedzy w wynikach
zaplanowanych
i powtarzalnych badań

Krytycyzm wobec procedur badawczych
i formułowanych twierdzeń

Problem falsyfikacji (Popper)
Podejścia badawcze
 Teorie naukowe
 Pytania badawcze/Hipotezy
?
 Wyniki
 Modele analizy danych
 Dane
 Metody i schematy badawcze
 Badane zjawiska



Wybór dyscypliny naukowej
Wybór w obrębie dyscypliny naukowej
podejścia badawczego

Podstawowe podejścia badawcze
w psychologii:
◦
◦
◦
◦
◦
behawiorystyczne
psychoanalityczne
humanistyczne
poznawcze
ewolucyjne

Podstawowe podejścia badawcze
w socjologii:
◦
◦
◦
◦
strukturalno-funkcjonalne
teorie konfliktu
interakcjonizm symboliczny
etnometodologia

Podejścia niezależne od dyscypliny:
◦ wyjaśnienia nomotetyczne vs idiograficzne
◦ dane ilościowe vs jakościowe
◦ strategia indukcyjna vs dedukcyjna
◦ badania podstawowe vs badania stosowane
(w tym ewaluacyjne)

Kontekst uzasadnienia
◦ Pytanie badawcze jest funkcją przyjętego podejścia
i teorii naukowej danego zjawiska
◦ Hipoteza jest nowym (niepewnym) przewidywaniem
postawionym na gruncie danej teorii naukowej

Kontekst odkrycia
◦ Wykrycie źródeł pytań i hipotez w kontekście odkrycia to
zadanie dla psychologów i socjologów nauki; dobre
pytanie/hipoteza może się przyśnić, może być sformułowane
na złość naukowemu rywalowi, może być dyktowana społeczną
potrzebą, ideologiczną preferencją itp. Ważne, by kontekst
odkrycia nie „obciążał” procesu badawczego.

Pytania/hipotezy mogą dotyczyć:
◦
◦
◦
◦
◦
występowania (nasilenia) zjawiska
struktury (jawnej, ukrytej) zjawiska
funkcji (jawnej, ukrytej) zjawiska
przyczyn i konsekwencji zjawiska
zmiany zjawiska w czasie (zmiany ilościowe vs
jakościowe)
Poziomy sformułowania hipotezy
naukowej
• Hipoteza teoretyczna
– nowe (niepewne), warte testowania
przypuszczenie sformułowane na gruncie
dotychczasowej wiedzy
• Hipoteza badawcza/operacyjna
– hipoteza odniesiona do przyjętych metod
badania (wskaźników), schematu badawczego
i modelu analizy danych
Cechy dobrej hipotezy naukowej
• Jest sformułowana w jasnym i jednoznacznym języku
• Jest ogólna (dla każdego x należącego do X)
• Jest falsyfikowalna
• nie jest tautologią
• jest tak sformułowana, iż można ją poddać
empirycznemu testowi
• ma dużą moc poznawczą, czyli dużo „zakazuje”:
szeroki zakres potencjalnych wyników wskazuje na jej
fałszywość
• Jest prosta
• nie mnoży bytów teoretycznych (pojęć) bez potrzeby
(brzytwa Ockhama); zawiera najprostsze z
prawdopodobnych wyjaśnień

Determinizm i indeterminizm
◦ Przykłady podejść deterministycznych:
behawioryzm, podejście strukturalnofunkcjonalne
◦ Przykłady podejść indeterministycznych:
psychologia humanistyczna, interakcjonizm
symboliczny

Schemat przyczynowo-skutkowy to
podstawowa kategoria wyjaśniająca
zjawiska w podejściu nomotetycznym
przyczyna
proces
przyczynowoskutkowy
skutek



Pojęcie warunku koniecznego
i wystarczającego
Determinizm mechaniczny
i probabilistyczny
Probabilistyczny charakter praw
odkrywanych w naukach społecznych

Wg. Paula Lazarsfelda:
◦ Przyczyna nie jest późniejsza niż skutek
◦ Istnieje empiryczna korelacja między
wystąpieniem przyczyny i skutku
◦ Korelacja nie jest zależnością pozorną


Zaobserwowanie korelacji między
zjawiskiem X i Y nie jest dowodem
istnienia związku przyczynowoskutkowego
Potrzeba kontroli zmiennych

Eksperyment jako jeden ze schematów badawczych

Eksperyment jako model „badania idealnego”

Eksperyment jako model działania pedagogicznego

manipulacja eksperymentalna,

zmienna niezależna i zależna,

grupa kontrolna i placebo,

losowy dobór osób badanych i randomizacja.
Próba
Losowy przydział
Grupa eksperymentalna
1
Grupa eksperymentalna
2
Grupa placebo
Grupa kontrolna
◦
◦
◦
◦
◦
◦
◦
klasyczny
dwukrotny pomiar w jednej grupie
szereg czasowy
klasyczny bez pretestu
pełny schemat Solomona
schematy czynnikowe (np. 2x2, 2x3, 3x3 itd.)
schematy ze zmienną mediującą (np. 2x2)
pretest
grupa eksperymentalna:
manipulacja eksperymentalna
pretest
grupa kontrolna
postetst
postetst

Trafność wewnętrzna

Trafność zewnętrzna

Powtarzalność

Siła związku (problem determinizmu)

Wg D. T. Cambella:
◦
◦
◦
◦
◦
◦
◦
◦
przypadkowe fluktuacje wartości zmiennych
czynniki zewnętrzne
samoistne trendy
wpływ pretestu
regresja do średniej
zmiana narzędzi pomiarowych
selektywny dobór grup
wypadanie osób badanych