Transcript File
www.valmirnuredini.tk
Prof.dr. Myrvete Badivuku-Pantina
Lenda: KRIZAT EKONOMIKE Ligj. 5
Veçoritë e krizes se vitit 1929 -33
Nder shkaqet qe kushtezuan nje krize me permasa katastrofale ishte prosperiteti teper i larte qe perjetoi ekonomia kapitaliste ne ate periudhe kohore Potenciali ekonomik kolosal qe u krijua gjate Luftes se I-re Boterore per qellime luftarake (armatim, paisje ushtarake etj.) ishte teper i madh ne te gjitha vendet nderluftuese Pas mbarimit te L. I B., ky potencial industrial u riorientua per te prodhuar produkte per treg, per konsum te shtresave te gjera www.valmirnuredini.tk
Ky angazhim i ketij potenciali siguroi prosperitet teper te larte qe zgjati deri derisa u rindertua Evropa e shkaterruar, pra deri ne vitin 1929 Ne momentin kur tregjet u mbushen me mallra, ne kushtet e nje kerkese gjithnje me te kufizuar, kushtezoi nje ngecje te papritur, duke u shnderruar ne krizen me te madhe ekonomike www.valmirnuredini.tk
Nder karakteristikat kryesore te krizes ek. 1929-33 jane:
Kjo ishte kriza me e madhe qe perjetoi kapitalizmi ne historinë֝e vet Kjo krize per here te pare perfshiu tere ekonomine boterore Ne SHBA prodhimi indistrial pesoi rënie per 53.8%, papunesia u rrit prej 1.5 milion ne 12 milion (24.9
% të popullsisë aktive). Kjo krize shkaterroi sidomos bujqesine, xehtarine dhe deget tjera qe prodhonin lende te pare dhe gjysme fabrikate
Per here te pare iniciativa private si metode per nxjerrjen e ekonomise nga kriza nuk dha fryt, prandaj u desht intervenimi i shtetit Ne kohen kur u paraqit kjo krize, centralizimi i kapitalit kishte mberritur nje nivel te larte dhe konkurenca ne treg kishte ndryshuar
Roli i shtetit ne periudhen e kapitalizmit liberal
Kjo ishte perioda e tregtise se lire “laissez fair” Ne kete periode intervenimi i shtetit ishte i kufizuar vetem ne sektore te te hollave, politiken monetare, ne rregullimin e fondeve buxhetore, ne marredheniet ekonomike me vendet tjera dhe me disa masa tjera me qellim qe te ruaje ekonomine nacionale dhe tregun e brendshem nga konkurenca e huaj
Prona shteterore , e cila ishte mjaft e vogel, sherbente, para se gjithash, si burim plotesues i mjeteve buxhetore Qellimi dhe efekti i masave te marra nga ana e shtetit ishte qe t’i siguroje mundesi ligjore dhe stabilitet iniciatives dhe kapitalit privat Sektoret e ekonomise,ne te cilet shteti me politiken e tij filloi te intervenoje per here te pare, ishte sektori monetar dhe ai i tregtise se jashtme, kete e kerkonin sidomos shtetet qe ishin ne zhvillim e siper, pervec Britanise se Madhe, e cila ne ate kohe ishte makineri e botes
Intervenimi i shtetit ne kapitalizmin monopolist
Intervenimi i shtetit pas L.I-re B. jo vetem qe nuk u eliminua, por, perkundrazi, tregohej gjithnje me i domosdoshem Ai u tregua sidomos i nevojshem me rastin e krizes se madhe 1929-33 Dalja nga kjo krize nuk qe e mundur te behet ne menyre klasike, sepse forcat prodhuese kishin arritur shkalle te larte te zhvillimit (oferta e madhe ne treg, e cila nuk mundi te absorbohet nga kerkesa)-prandaj quhet krize e hiperproduksionit
E vetmja fuqi e cila qe ne gjendje qe te ndikoje ne riprodhimin shoqeror, qe te ecë perpara, ishte shteti Shteti sot kryen intervenimin ne ekonomi me ane te investimeve direkte, prej te cilave jane me rendesi ato joproduktive, investime me qellim qe ne menyre artificiale te ruhet fuqia blerese e masave te gjera Si instrument tjeter me rendesi, ne te cilin intervenon shteti, eshte norma e kamates, ku duhet ndjekur nje politike kamate te ulet qe zgjon interesim per kredite te investitoret privatë
Ne kete menyre shteti ndikon edhe ne strukturen e investimeve Sot intervenimi i shtetit ndihet dukshem edhe ne drejtim te shtetezimit te disa degeve kyçe ekonomike (Angli, France, Austri, Japoni etj.) Arsyet, te cilat e shtyjne shtetin qe te nacionalizoje disa dege te ekonomise, jane dy llojesh: Jane ato dege te ekonomise te cilat per kapitalin privat jane jorentabile
Jane dege me rendesi te cilat per interes te zhvillimit ekonomik te vendit nuk lejohet te jene prone private Ne Britanine e Madhe dhe ne France u forcua kapitalizmi shteteror nepermjet nacionalizimit te degeve kyçe te ekonomise, masave fiskale, invetsimeve ekonomike, politikes tatimore (sidomos per stimulimin e bujqesise)
Per sigurimin social, sherbimin mjekesor, ndihma per te papunet, mjetet e nevojshme buxhetore dhe shpenzimet ushtarake, shteti zbaton nje politike fiskale tejet rigoroze, duke tatimuar ne menyre progresive te ardhurat me te larta (shtetet Skandinave) Pas Luftes se Dyte Boterore, per shkak te humbjes se luftes dhe veshtiresive te medha per ringjalljen e ekonomise kombetare intervenimi i shtetit u be gjithnje e me i domosdoshem ne Itali, ku shteti merrte pjese me mbi 50% te pronesise se minierave, metalurgjise, perpunimit te naftes etj.
Austria poashtu ka pjesemarrje te larte te sektorit shteteror, sidomos ne prodhimin e xeheve, te hekurit, çelikut, energjise etj.
Ne SHBA pjesemarrja e sektorit shteteror nuk eshte aq prezente si ne Austri, Itali, France, Angli www.valmirnuredini.tk