Prof.dr. Myrvete Badivuku-Pantina

Lenda: KRIZAT EKONOMIKE Ligj. 6

www.valmirnuredini.tk

Sistemi monetar nderkombetar

 SMN paraqet mekanizmin institucional me te cilin jane te rregulluara pagesat nderkombetare, levizja e kapitalit dhe menyra e caktimit te kurseve devizore  SMN ka ndryshuar gjate historise ashtu siç jane ndryshuar marredheniet ekonomike dhe politike  Ne kuader te SMN shqyrtohen sistemi i standardit te arit, sistemi i Bretonvudsit dhe i Unionit Monetra te BE-se www.valmirnuredini.tk

Sistemi i standardit te arit

 Sistemi i standardit te arit ka funksionuar prej viteve te 70-ta te shek.19 deri ne vitin 1914  Ne kete periudhe nuk ka ekzistuar bashkepunimi monetar ngase shtetet nuk kane hequr dore nga sovraniteti nacional dhe nuk kane treguar gatishmeri qe t’i pranojne rregullat nderkombetare  Me vone kur jane krijuar kushtet ek. dhe politike ka ardhur deri te bashkepunimi nderkombetar monetar dhe themelimi i sistemit ne baze institucionale www.valmirnuredini.tk

Paraja metalike

 Ne fillim argjendi e pastaj edhe ari jane perdore si mjet pagese  Metalet me se 4000 vjet jane perdor si mjet pagese per shkak te cilesive te tyre (te qendrueshem, pak shpenzohen gjate perdorimit, lehte ruhen)  Statusi monetar i bimetalizmit ne te cilin qarkullimi monetar eshte bazuar ne te dy metalet-argjend dhe ari-ka funksionuar deri ne vitin 1870  Ari e merr rolin dominant ne shekullin e 19, ne te cilin fillojne te qarkullojne edhe parate leter

Bankënotat

 Nuk i kane emetuar bankat shteterore, por se pari i kane emetuar bankat afariste  Bankënota ishte vertetim i shkruar me te cilin pruresit i eshte paguar sasia e caktuar e metaleve te çmueshme - argjend ose ari  Bankënotat kishin mbulesen ne ari, me vone bankat private duke pare se pagesat me bankenota po qarkullojne ne mes te tregtareve pa u shderruar ne para metalike kane filluar te emetojne bankenota me shume se qe ishte vlera e arit te deponuar, qysh atehere eshte paraqitur kriza bankare www.valmirnuredini.tk

Parate leter

 Te emetuara ne valuta te ndryshme i kane shtyre nga qarkullimi parate metalike, me ç’rast ka lind nevoja qe ne mes te tyre te caktohet kursi i kembimit  Ky ishte kursi devozor i standardit te arit  Per te caktuar kursin devizor ne mes te valutave te cilat kishin mbulese ne ari ishte e mjaftueshme qe te krahasohen perqindja e prerjes se njesive monetare (parase), ose sa njesi te valutave kembehen per nje once ari (1once ari=31,1 gram ari) www.valmirnuredini.tk

 Standardi klasik i arit ka perfunduar me shperthimin e Luftes se Pare Boterore (1914)  Shtetet jane pergatitur per lufte dhe i kane braktisur parimet e standardit te arit 

Dampingu valutor

ose

depreciacioni,

paraqitet si nje metode e renies se vleres se valutes nacionale me qellim te rritjes artificiale te aftesise konkurruese te eksportit  Sistemi i shufrave te arit eshte bazuar ne ate se shteti eshte obliguar t’iu shet personave shufren e tere te arit (12,5 kg), ndersa per shume me te vogla shteti nuk kishte obligime www.valmirnuredini.tk

    Sistemi i ‘shufrës – ar’ varej nga vullneti politik i qeverive të shteteve të ndryshme që të respektojnë rregullat e funksionimit të tij si dhe mundësitë e tyre financiare dhe ekonomike për të aplikuar atë Anglia me monedhën e saj nuk kishin mundesi të luanin kët rol pas luftës se parë botërore Fuqia tjetër ekonomike e dalur në skenë, SHBA, nuk ishin gati të merrnin këtë përgjegjësi Humbjet kolosale njerëzore e materiale me efektin e tyre shkatërrues në ekonomitë e vendeve ndërluftuese rezultuan me borxhe publike të mëdha, sasi të zvog ëluara ari në shumicën e këtyre shteteve kështu që monedhat kryesore në qarkullim u bënë të pakonvertueshme.

www.valmirnuredini.tk

 Kriza ekonomike boterore 1929-33 ishte fundi i standardit te arit  ShBA, me shkalle te larte te depresionit ne ekonomi, me shkaterrimin e burses se New Yorkut, e kane humbur besimin ne standardin e arit  Poashtu, Britania e Madhe, perkunder perpjekjeve per ta mbrojtur funten, nuk ka mundur te ndal renien e rezervave te arit, funtes i bie vlera dhe braktiset pariteti i arit  Belgjika, Franca, Italia, Holanda, Polonia, Zvicra jane munduar te ruajne standardin e arit, por nuk kane pasur sukses www.valmirnuredini.tk

 Shkëmbimet tregtare u kufizuan vetëm në zonat ku përdorej e njëjta monedhë duke provokuar një ngushtim të flukseve financiare ndërkombëtare, limituar investimet dhe aktivitetin ekonomik ndërkombëtar.

 Në fundin e luftës se dytë botërore, saktësisht në korrik të vitit 1944, SHBA, organizuan një konferenc ë botërore, me qëllim të arritjes se‚krijimit të sistemit monetar të aftë që të garantonte rregulla solide për rindërtimin dhe zhvillimin ekonomik të botës se lirë duke i bërë SHBA dhe dollarin bazat e arkitektur ës së re ekonomike botërore’, www.valmirnuredini.tk

 Në kohën kur po bëhej ky propozim, ekonomia amerikane doli nga lufta si ekonomia më e fortë e botës.  SHBA dispononin pjes ën më të madhe të kapitaleve botërore dhe dominonin më tregtinë ndërkombëtare duke prodhuar mbi 50% të sasisë se qymyrit dhe elektricitetit  Prodhimi industrial në vitin 1945 ishte dyfishuar në krahasim me vitin 1939, madje disponohej me rreth 70% të naftës në botë dhe për më tëpër SHBA zotëronin rreth 2/3 të rezervave të arit të botës. www.valmirnuredini.tk

Themelimi i Fondit Monetar Nderkombetar

 Si baze per themelimin e SMN kane sherbyer dy plane: Plani i Kejnsit dhe Plani i Uajtit

Plani i Kejnsit

mbronte interesat e Britanise se Madhe dhe ishte kunder vlefshmerise se arit dhe per aplikimin e kufizimeve devizore dhe per emisionin e nje njesie monetare “bankor”, e cila do ta kishte te caktuar kursin ne ari dhe ne valuta tjera www.valmirnuredini.tk

Plani i Uajtit

 Ishte per organizimin e sistemit monetar, i cili do t’i mbronte interesat e SHBA,  ishte per arin si baze e sistemit monetar,  per kurse devozore fikse,  kunder kufizemeve devizore etj.

Pas marreveshjes ne mes te sHBA dhe te Britanise se Madhe eshte perpiluar plani I perbashket per çështjet monetare nderkombetare, me ç’rast eshte hedhur poshte plani anglez, kurse me disa modifikime eshte pranuar Plani i Uajtit www.valmirnuredini.tk

 Me iniciativen e e Kombeve te Bashkuara eshte mbajtur Konferenca Monetare dhe financiare ne korrik te vitit 1944 ne Breton Vuds ne SHBA (44 shtete)  Qellimi i kesaj konference ishte qe te organizoje dhe te rregulloje problemet nderkombetare monetare dhe financiare pas Lluftes se Dyte Boterore  Ne konference eshte arritur marreveshja per themelimin e dy institucioneve monetare dhe financiare: FMN dhe Banka Nderkombetare per Rindertim dhe Zhvillim www.valmirnuredini.tk

 Sistemi monetar nderkombetar i Breton Vudsit - eshte baze e sistemit monetar pas Luftes se Dyte Boterore, i cili konsiderohet si sistem monetar universal monetar boteror, sepse me kete sistem jane te perfshira shumica e shteteve te botes www.valmirnuredini.tk