Transcript File
Prof.dr. Myrvete Badivuku-Pantina
Lenda: KRIZAT EKONOMIKE Ligj. 6
www.valmirnuredini.tk
Sistemi monetar nderkombetar
SMN paraqet mekanizmin institucional me te cilin jane te rregulluara pagesat nderkombetare, levizja e kapitalit dhe menyra e caktimit te kurseve devizore SMN ka ndryshuar gjate historise ashtu siç jane ndryshuar marredheniet ekonomike dhe politike Ne kuader te SMN shqyrtohen sistemi i standardit te arit, sistemi i Bretonvudsit dhe i Unionit Monetra te BE-se www.valmirnuredini.tk
Sistemi i standardit te arit
Sistemi i standardit te arit ka funksionuar prej viteve te 70-ta te shek.19 deri ne vitin 1914 Ne kete periudhe nuk ka ekzistuar bashkepunimi monetar ngase shtetet nuk kane hequr dore nga sovraniteti nacional dhe nuk kane treguar gatishmeri qe t’i pranojne rregullat nderkombetare Me vone kur jane krijuar kushtet ek. dhe politike ka ardhur deri te bashkepunimi nderkombetar monetar dhe themelimi i sistemit ne baze institucionale www.valmirnuredini.tk
Paraja metalike
Ne fillim argjendi e pastaj edhe ari jane perdore si mjet pagese Metalet me se 4000 vjet jane perdor si mjet pagese per shkak te cilesive te tyre (te qendrueshem, pak shpenzohen gjate perdorimit, lehte ruhen) Statusi monetar i bimetalizmit ne te cilin qarkullimi monetar eshte bazuar ne te dy metalet-argjend dhe ari-ka funksionuar deri ne vitin 1870 Ari e merr rolin dominant ne shekullin e 19, ne te cilin fillojne te qarkullojne edhe parate leter
Bankënotat
Nuk i kane emetuar bankat shteterore, por se pari i kane emetuar bankat afariste Bankënota ishte vertetim i shkruar me te cilin pruresit i eshte paguar sasia e caktuar e metaleve te çmueshme - argjend ose ari Bankënotat kishin mbulesen ne ari, me vone bankat private duke pare se pagesat me bankenota po qarkullojne ne mes te tregtareve pa u shderruar ne para metalike kane filluar te emetojne bankenota me shume se qe ishte vlera e arit te deponuar, qysh atehere eshte paraqitur kriza bankare www.valmirnuredini.tk
Parate leter
Te emetuara ne valuta te ndryshme i kane shtyre nga qarkullimi parate metalike, me ç’rast ka lind nevoja qe ne mes te tyre te caktohet kursi i kembimit Ky ishte kursi devozor i standardit te arit Per te caktuar kursin devizor ne mes te valutave te cilat kishin mbulese ne ari ishte e mjaftueshme qe te krahasohen perqindja e prerjes se njesive monetare (parase), ose sa njesi te valutave kembehen per nje once ari (1once ari=31,1 gram ari) www.valmirnuredini.tk
Standardi klasik i arit ka perfunduar me shperthimin e Luftes se Pare Boterore (1914) Shtetet jane pergatitur per lufte dhe i kane braktisur parimet e standardit te arit
Dampingu valutor
ose
depreciacioni,
paraqitet si nje metode e renies se vleres se valutes nacionale me qellim te rritjes artificiale te aftesise konkurruese te eksportit Sistemi i shufrave te arit eshte bazuar ne ate se shteti eshte obliguar t’iu shet personave shufren e tere te arit (12,5 kg), ndersa per shume me te vogla shteti nuk kishte obligime www.valmirnuredini.tk
Sistemi i ‘shufrës – ar’ varej nga vullneti politik i qeverive të shteteve të ndryshme që të respektojnë rregullat e funksionimit të tij si dhe mundësitë e tyre financiare dhe ekonomike për të aplikuar atë Anglia me monedhën e saj nuk kishin mundesi të luanin kët rol pas luftës se parë botërore Fuqia tjetër ekonomike e dalur në skenë, SHBA, nuk ishin gati të merrnin këtë përgjegjësi Humbjet kolosale njerëzore e materiale me efektin e tyre shkatërrues në ekonomitë e vendeve ndërluftuese rezultuan me borxhe publike të mëdha, sasi të zvog ëluara ari në shumicën e këtyre shteteve kështu që monedhat kryesore në qarkullim u bënë të pakonvertueshme.
www.valmirnuredini.tk
Kriza ekonomike boterore 1929-33 ishte fundi i standardit te arit ShBA, me shkalle te larte te depresionit ne ekonomi, me shkaterrimin e burses se New Yorkut, e kane humbur besimin ne standardin e arit Poashtu, Britania e Madhe, perkunder perpjekjeve per ta mbrojtur funten, nuk ka mundur te ndal renien e rezervave te arit, funtes i bie vlera dhe braktiset pariteti i arit Belgjika, Franca, Italia, Holanda, Polonia, Zvicra jane munduar te ruajne standardin e arit, por nuk kane pasur sukses www.valmirnuredini.tk
Shkëmbimet tregtare u kufizuan vetëm në zonat ku përdorej e njëjta monedhë duke provokuar një ngushtim të flukseve financiare ndërkombëtare, limituar investimet dhe aktivitetin ekonomik ndërkombëtar.
Në fundin e luftës se dytë botërore, saktësisht në korrik të vitit 1944, SHBA, organizuan një konferenc ë botërore, me qëllim të arritjes se‚krijimit të sistemit monetar të aftë që të garantonte rregulla solide për rindërtimin dhe zhvillimin ekonomik të botës se lirë duke i bërë SHBA dhe dollarin bazat e arkitektur ës së re ekonomike botërore’, www.valmirnuredini.tk
Në kohën kur po bëhej ky propozim, ekonomia amerikane doli nga lufta si ekonomia më e fortë e botës. SHBA dispononin pjes ën më të madhe të kapitaleve botërore dhe dominonin më tregtinë ndërkombëtare duke prodhuar mbi 50% të sasisë se qymyrit dhe elektricitetit Prodhimi industrial në vitin 1945 ishte dyfishuar në krahasim me vitin 1939, madje disponohej me rreth 70% të naftës në botë dhe për më tëpër SHBA zotëronin rreth 2/3 të rezervave të arit të botës. www.valmirnuredini.tk
Themelimi i Fondit Monetar Nderkombetar
Si baze per themelimin e SMN kane sherbyer dy plane: Plani i Kejnsit dhe Plani i Uajtit
Plani i Kejnsit
mbronte interesat e Britanise se Madhe dhe ishte kunder vlefshmerise se arit dhe per aplikimin e kufizimeve devizore dhe per emisionin e nje njesie monetare “bankor”, e cila do ta kishte te caktuar kursin ne ari dhe ne valuta tjera www.valmirnuredini.tk
Plani i Uajtit
Ishte per organizimin e sistemit monetar, i cili do t’i mbronte interesat e SHBA, ishte per arin si baze e sistemit monetar, per kurse devozore fikse, kunder kufizemeve devizore etj.
Pas marreveshjes ne mes te sHBA dhe te Britanise se Madhe eshte perpiluar plani I perbashket per çështjet monetare nderkombetare, me ç’rast eshte hedhur poshte plani anglez, kurse me disa modifikime eshte pranuar Plani i Uajtit www.valmirnuredini.tk
Me iniciativen e e Kombeve te Bashkuara eshte mbajtur Konferenca Monetare dhe financiare ne korrik te vitit 1944 ne Breton Vuds ne SHBA (44 shtete) Qellimi i kesaj konference ishte qe te organizoje dhe te rregulloje problemet nderkombetare monetare dhe financiare pas Lluftes se Dyte Boterore Ne konference eshte arritur marreveshja per themelimin e dy institucioneve monetare dhe financiare: FMN dhe Banka Nderkombetare per Rindertim dhe Zhvillim www.valmirnuredini.tk
Sistemi monetar nderkombetar i Breton Vudsit - eshte baze e sistemit monetar pas Luftes se Dyte Boterore, i cili konsiderohet si sistem monetar universal monetar boteror, sepse me kete sistem jane te perfshira shumica e shteteve te botes www.valmirnuredini.tk