Transcript indirmek için tıklayınız

ABD Dış Politikası
Yaklaşımları
Doç. Dr. Atilla SANDIKLI
AMAÇLAR
Bu üniteyi tamamladıktan sonra;
 Devlet, kültür ve dış politika arasındaki ilişkiyi
tanımlayabilecek,
 ABD dış politikasının kültürel temellerini analiz edebilecek,
 ABD dış politikası ilkelerini ve ikilemlerini açıklayabilecek,
 ABD dış politikası teorilerini değerlendirebilecek bilgi ve
beceriler kazanabileceksiniz.
2
ANAHTAR KAVRAMLAR
3
İnşacılık
(Konstrüktivizm)
Kutsal Misyon
(Manifest Destiny)
Amerikan Özgüveni
Evanjelizm
Amerikan İstisnacılığı
(American
Exceptionalizm)
Amerikan Jeopolitiği
Amerikan Liberalizmi
Tarihi düşmanlık
Yokluğu (Ahistoricism)
Püritenizm
Demokratik Barış
Teorisi
ANAHTAR KAVRAMLAR
4
Yalnızcılık-Yayılmacılık/Angajman
İkilemi
İdealizm
Moralizm - Çıkarcılık İkilemi
Liberalizm
Pragmatizm - Tutarlılık İkilemi
Tarihin Sonu
Çoktaraflılık – Tektaraflılık İkilemi
Medeniyetler Çatışması
Özgürlük Savunuculuğu Statükoculuk – Emperyalizm
İkilemleri
Yeni Muhafazakârlık
Realizm
Önleyici Darbe/Savaş
ANAHTAR KAVRAMLAR
 Püritenizm: 16.-17. Yüzyıllarda İngiltere’de Kraliçe
Elizabeth’in Kilise reformuna karşı çıkan bir Protestanlık
koludur.
 Dini ibadet ve düşüncenin ‘saf olmasını’, yani Kilise
şekilselciliği yerine bireysel özcülüğe önem verilmesini
savunur.
5
ANAHTAR KAVRAMLAR
 Kilise’yi ve onu kontrol eden kraliçe veya kralı
eleştirmişlerdir.
 Bu muhalefetleri nedeniyle Püriten Hıristiyanlar
İngiltere’de baskı görmüş ve cezalandırılmışlardır.
6
ANAHTAR KAVRAMLAR
 Bu baskıdan kaçan Püritenler, Amerika’ya göç etmişler ve
ABD’nin kuruluş sürecinde önemli bir rol oynamışlardır.
 Püritenizm, ayrıca dindarların ekonomik faaliyete önem
vermesini önerir ve kâr-zenginlik ile dini bağdaştırır.
 Bu yönüyle Amerikan kapitalizminin ve liberalizminin
doğuşunda etkili olmuştur.
7
ANAHTAR KAVRAMLAR
 Evanjelizm: İsa-Mesih inancı ve İncil’in, yani
Hıristiyanlığın, Hıristiyan olmayanlara ve özellikle tüm
dünyaya yayılması gerektiğine inanan ve bu amaçla
faaliyetler yapan bir Protestanlık mezhebidir.
8
ANAHTAR KAVRAMLAR
 Dolayısıyla Evanjelizm’de misyonerlik çok
önemlidir.
 Bu nedenle Evanjelikler, Hıristiyanlığın yayılması
için çok değişik yöntemler ve araçlar kullanırlar.
9
ANAHTAR KAVRAMLAR
 Son dönemde en çok kullandıkları araçlar arasında
medya kanalları (uydulardaki televizyonlar,
Internet, kitaplar, çok geniş katılımlı konferanslar,
vb.) yer almaktadır.
10
ANAHTAR KAVRAMLAR
 Bu mücadelenin nasıl yapılacağı ve özellikle savaş
yönteminin kullanılıp kullanılmayacağı ise tartışmalıdır.
 Demokrasiyi yaymak için savaş yöntemi kullanmak teorinin
özüne aykırıdır çünkü bu yöntem ‘barışı’ değil ‘savaşı’
yaygınlaştırır.
11
ANAHTAR KAVRAMLAR
 Önleyici Darbe/Savaş: Bush Doktrini olarak da bilinen
bu stratejiye göre, ABD, kendine potansiyel tehdit olarak
gördüğü bir ülkeden gelebilecek potansiyel bir tehlikeyi
önlemek için henüz saldırı olmadan önce tehdit oluşturan
ülkeye önleyici saldırıda bulunabilecek ya da savaş
açabilecektir.
12
 ABD, Irak’ı bu anlayışa dayanarak işgal etti.
Devlet, kültür ve dış politika
arasındaki ilişki
 Devletlerin dış politikalarının nasıl ve niçin oluştuğu
konusunda geniş bir literatür ve derin bir tartışma vardır.
 İnşacı (Konstrüktivist) teori bu tartışmaya, dış politika
oluşumunda sosyal ve kültürel değerler ile
 liderlerin kimlikleri ve fikirlerinin de etkisinin ve rolünün
olduğunu iddia ederek katkı yaptı.
13
Devlet, kültür ve dış politika
arasındaki ilişki
 Dış politikanın oluşumunda ilgili devletin içinde bulunduğu
ulusal ve uluslararası sosyal ve kültürel çevrenin önemli bir
rolü vardır.
 Dolayısıyla dış politika bir sosyal ve kültürel inşa süreci olup
ilgili karar alıcıların ait oldukları sosyal kimliklerin ve sahip
oldukları fikirlerin etkisi altında oluşur veya belirlenir.
14
ABD dış politikasının kültürel temelleri
 ABD’nin kuruluş ve gelişim özellikleri nedeniyle, ABD dış
politikası Avrupa modernizminin ve tecrübesinin uzantısı
olan bir dizi sosyal ve kültürel değerlerler üzerine inşa
edilmiştir.
15
ABD dış politikasının kültürel temelleri
 Bu temeller arasında en önemlileri Avrupa Aydınlanması,
liberalizmi ve Püritenliği olup bunlara Amerika’ya özgü
jeopolitik, siyasal, anayasal ve (dinî ve siyasi anlamda)
misyonerlik ruhu eklenince ortaya yeni bir ülke ve dış
politika anlayışı çıkmıştır.
16
ABD dış politikasının kültürel temelleri
 Bu anlayışın en belirgin özellikleri özgüven, Amerikan
istisnacılığı, Kutsal Misyon ve dünyayı kendi değerleriyle
şekillendirme ve yönlendirme hedefidir.
 Dolayısıyla, somut olarak, ABD dış politikası kendine özgü
demokrasi, özgürlük, piyasa ekonomisi gibi değerleri
yaymaya çalışırken aynı zamanda diğerleri üzerinde
hegemonya, baskı ve hatta emperyalizm uygulamaktadır.
17
ABD dış politikası ilkeleri ve ikilemleri
 ABD’nin çıkarlarını gerçekleştirmek için oluşturduğu dış
politika belirli ilkeler çerçevesinde yürütülür ki böylece
hedefler gerçekleşmiş olsun.
 Ancak ABD dış politikasına kılavuzluk eden birden fazla ilke
vardır.
 Kısmen ABD tecrübesinden kısmen de ABD değerlerinden
18
gelişen bu ilkeler, özü itibarıyla birbiriyle çelişki içindedir.
ABD dış politikası ilkeleri ve ikilemleri
 Bu çelişki ABD için ikilemler oluşturmaktadır. Bunlardan en
önemlileri şunlardır:
Yalnızcılık-Yayılmacılık/Angajman ikilemi,
Moralizm-Çıkarcılık ikilemi,
Pragmatizm-Tutarlılık ikilemi,
Çok taraflılık – Tek taraflılık İkilemi
Özgürlük Savunuculuğu-Statükoculuk-Emperyalizm ikilemleri
19
ABD dış politikası ilkeleri ve ikilemleri
 ABD dış politikası bu ikilemler arası diyalektik üzerinden
oluşmakta ve uygulanmaktadır.
 Bazen yalın olarak biri, bazen birden fazlası aynı zamanda
karma olarak uygulanabilmektedir.
20
ABD dış politikasının dayandığı
 ABD dış politikasının dayandığı genel çerçeveler ya da teorik
zeminler vardır.
 ABD’nin dünyaya bakışını ve diğer ülkelere dönük
tutumunun niteliğini belirleyen teorilerden dördü çok etkili
olmuştur.
 Realizm, İdealizm, Liberalizm ve Yeni Muhafazakârlık.
21
ABD dış politikasının dayandığı
 Realizm, özü itibarıyla devlet, çıkar ve güç gibi olguların
önceliği ve önemi üzerine bir dış politika tavsiye ettiği için
Realist ABD dış politikası da, diğer ülkelerle ilişkilerini bu
çerçevede yürütmüştür.
 Özellikle Hans J. Morgenthau’nun Siyasal Realizm
ilkelerinde belirtilen maddeler, ABD dış politikasına önemli
ölçüde şekil vermiştir.
22
ABD dış politikasının dayandığı
 Buna göre, ABD’nin Sovyetler Birliği ile ilişkileri,
uluslararası örgütlere ve hukuka yaklaşımı, bölgesel ve
global gelişmelere katılımı hep ABD çıkarlarını geliştirmek,
gücünü artırmak ve etki alanını yaymak amacıyla
gerçekleşmiştir.
 ABD bu süreçte gerektiğinde Makyavelci yani ‘Hedefe
varmak için her yol mübahtır.’ anlayışını benimsemiştir.
23
Kültürün, dış politika oluşumunda ve görünümünde niçin
önemli ve etkili olduğunu başka örneklerle açıklayınız.
 Devletlerin dış politika oluşumunda sosyal ve kültürel
değerlerin etkili olduğunu vurguladıktan sonra bunu ABD
dış politikası örneğinde inceledik.
 Bu incelemede Amerikalıların Avrupa tecrübesi ve değerleri
ile kendilerinin geliştirdiği özelliklerin, ABD dış politikasına
şekil verdiğini belirttik.
24
Kültürün, dış politika oluşumunda ve görünümünde niçin
önemli ve etkili olduğunu başka örneklerle açıklayınız.
 Dolayısıyla, ABD kültürü ABD dış politikasının oluşumunda
çok belirleyici bir faktördür.
 Bu durum aslında tüm devletler ve dış politikalar için de
geçerlidir. Başka bir örnek olarak Türkiye’nin dış
politikasının oluşumunda Türkiye kültürünü verebiliriz.
25
Kültürün, dış politika oluşumunda ve görünümünde niçin
önemli ve etkili olduğunu başka örneklerle açıklayınız.
 Türk dış politikası, Türkiye’nin tarihi, dini, sosyal, kültürel ve
geleneksel anlayışları ile değerlerin etkisi altında oluşur.
 Türkiye’nin Osmanlı geçmişinden gelen özellikleri, Sünni İslam
anlayışından kaynaklanan yaklaşımı, sosyal ve geleneksel
dayanışmacılığı modernleşme ve Batılılaşma sürecinden
kazandığı ilerlemecilik ve modern ulus-devlet siyaseti,
Türkiye’nin uluslararası politikadaki konumunu ve
26
davranışlarını etkilemektedir.
Kültürün, dış politika oluşumunda ve görünümünde niçin
önemli ve etkili olduğunu başka örneklerle açıklayınız.
 Tabii ki bu kadar çok ve farklı kültürel özelliğin hepsi aynı
anda öne çıkmamakta, aynen ABD dış politika örneğinde
olduğu gibi farklı zamanlarda farklı kültürel öğeler şeklinde
rol oynamaktadır.
 Ama genel olarak bunların hepsinin bazen uyumlu bazen
uyumsuz bir şekilde sentez olarak Türk dış politikasını
27
sürekli etkilediğini söyleyebiliriz.
Amerikan kültürünün unsurları arasında ABD dış politikasına yansıyan
en önemli unsurun hangisi olduğunu düşünüyorsunuz? Neden?
 Elbette ki unsurların hepsi de çok önemlidir; farklı teoriler
veya anlayışlar farklı bir unsuru öne çıkarabilir.
 Kimileri ABD’nin liberal karakterini, kimileri de
jeopolitiğinin avantajlarını öne çıkarabilir.
28
Amerikan kültürünün unsurları arasında ABD dış politikasına yansıyan
en önemli unsurun hangisi olduğunu düşünüyorsunuz? Neden?
 Bu unsurların en önemlileri, büyük oranda psikolojik yönü olan ve
birbirini besleyen özgüven ve Amerikan istisnacılığıdır.
 Zira bu iki faktör Amerikalılara hem kendi ayakları üzerinde
durabilecekleri konusunda psikolojik bir direnç kazandırmış hem
de kendilerinin diğer ülkelerden veya dünyanın geri kalan
kısmından daha üstün olduklarına inanmalarını sağlamıştır.
29
Amerikan kültürünün unsurları arasında ABD dış politikasına yansıyan
en önemli unsurun hangisi olduğunu düşünüyorsunuz? Neden?
 Böylece oluşan üstünlük psikolojisi, birbirini besleyen
başarıları elde etmelerine yardımcı olmuştur.
 13 koloni iken, dayanışmaları sayesinde bağımsızlık savaşını
kazanmaları, özgürlük ve işbirliği dengesini sağlayan yeni
bir Anayasa yaparak birliklerini güçlendirmeleri ve hızla
ekonomik, askerî ve dış politika başarılarına imza atmaları,
Amerikalıların özgüven ve ayrıcalık duygusunu artırmıştır.
30
Amerikan kültürünün unsurları arasında ABD dış politikasına yansıyan
en önemli unsurun hangisi olduğunu düşünüyorsunuz? Neden?
 Özgüven ve Amerikan istisnacılığı ABD’nin uluslararası
ilişkilere daha çok katılmasına ve dünya düzenine şekil
vermeye cesaret etmesine katkı yapmıştır.
31
ABD dış politikasına kılavuzluk eden ilkelerin değişkenlik ve
hatta çelişkiler göstermesinin Amerikan çıkarlarına etkisi nedir?
 Kısaca belirtmek gerekirse, olumludur.
 Zira ABD dış politikası, bu ilkelerinden zamanın ve şartların
özelliğine göre esnek bir şekilde yararlanabilmektedir.
32
ABD dış politikasına kılavuzluk eden ilkelerin değişkenlik ve
hatta çelişkiler göstermesinin Amerikan çıkarlarına etkisi nedir?
 Kendisinin ve/veya uluslararası sistemin içinde bulunduğu
zorluklarla karşılaştığında daha mutedil, dengeli, düşük
düzeyli bir dış politika tercih etmekte, rahatlama ile
karşılaştığında ise daha aktif, etkileyici ve üst düzeyli bir dış
politika izlemektedir.
33
ABD dış politikasına kılavuzluk eden ilkelerin değişkenlik ve
hatta çelişkiler göstermesinin Amerikan çıkarlarına etkisi nedir?
 Böylece, uluslararası sorunlardan kendini koruyarak veya
uluslararası imkanlardan yararlanarak gücünü, çıkarlarını
ve konumunu geliştirebilmiştir.
 Dolayısıyla, ABD’nin çok sayıda ve birbiriyle çelişen
ilkelerinin olması, ABD dış politikasına hareket ve manevra
alanını genişletici bir katkı yapmıştır.
34
ABD dış politikasına kılavuzluk eden ilkelerin değişkenlik ve
hatta çelişkiler göstermesinin Amerikan çıkarlarına etkisi nedir?
 Bu da ABD’nin dünya politikasında daha etkili olmasına
yardımcı olmuştur.
 ABD dış politika başarıları sadece ilkelerle sınırlanamaz ama
ilkeler dış politikanın oluşum ve uygulanmasına kılavuzluk
etmektedir.
35
Başkan George W. Bush ve yeni muhafazakârların hangi nedenlerle
Realist veya İdealist olarak kabul edilemeyeceğini açıklayınız.
 Başkan George W.Bush’u ve Yeni Muhafazakârları, liberal
veya realist kategori içine dahil etmek mümkün değildir.
 Bush ve Yeni Muhafazakârlar, liberal ve realist teorinin
argümanlarına veya varsayımlarına uygun özellikler
taşımaktadırlar.
36
Başkan George W. Bush ve yeni muhafazakârların hangi nedenlerle
Realist veya İdealist olarak kabul edilemeyeceğini açıklayınız.
 Örneğin demokrasi, insan hakları ve piyasa ekonomisi gibi
değerleri savundukları için liberal; çıkar, güç, askeri
kapasite ve hegemonya gibi kavramları kullandıkları için
realist görünürler.
37
Başkan George W. Bush ve yeni muhafazakârların hangi nedenlerle
Realist veya İdealist olarak kabul edilemeyeceğini açıklayınız.
 Hatta bu iki ekolün retoriğini güçlü ve yaygın bir şekilde
kullanırlar.
 Ancak Bush ve Yeni Muhafazakarlar, ne tam liberal ne de
tam realisttirler.
38
Başkan George W. Bush ve yeni muhafazakârların hangi nedenlerle
Realist veya İdealist olarak kabul edilemeyeceğini açıklayınız.
 Liberal olarak kabul edilemezler; çünkü uluslararası işbirliğini
ve konsensüsü, uluslararası örgütlerin ve hukukun rolünü,
barışın ve insani değerlerin önemini göz ardı ve hatta
reddederler.
 Daha önemlisi, özgürlük, demokrasi, insan hakları ve piyasa
ekonomisi gibi değerleri, ABD’nin emperyal güç çıkarlarını
artırmak amacıyla kullanmaları, liberal değerlere olan saygıyı
da sarsmıştır.
39
Başkan George W. Bush ve yeni muhafazakârların hangi nedenlerle
Realist veya İdealist olarak kabul edilemeyeceğini açıklayınız.
 Yani liberalizme zarar vermişlerdir.
 Diğer yandan, realist olarak da kabul edilemezler çünkü
başka ülkelerde rejim değiştirmek, içişlerine müdahale
etmek ve devletlerin içişlerini düzenleyerek uluslararası
ilişkilere şekil vermeye çalışmak, Realist okulun
argümanlarına ve ilkelerine uygun değildir.
40
Başkan George W. Bush ve yeni muhafazakârların hangi nedenlerle
Realist veya İdealist olarak kabul edilemeyeceğini açıklayınız.
 Ayrıca bir devletin, tabii ki ABD’nin, bu tür bir politika
uygulaması, ABD’yi ideolojik maceralara itmiş, zora sokmuş,
ABD’nin çıkarlarını ve gücünü riske atmıştır.
 Bu ise hiçbir şekilde ABD’nin çıkarlarına uygun değildir.
41
Başkan George W. Bush ve yeni muhafazakârların hangi nedenlerle
Realist veya İdealist olarak kabul edilemeyeceğini açıklayınız.
 Sonuç olarak, Bush ve Yeni Muhafazakârları, sadece liberal
veya realist değil, ancak liberal ve realist okulların
değerlerinden oluşan ‘eklektik bir ekol’ olduğu iddia
edilebilir.
42
ABD DIŞ POLİTİKASI
IV. ÜNİTE
Doç. Dr. Atilla SANDIKLI