Transcript 10-yirminci yuzyil - Hacettepe Üniversitesi Açık Ders Malzemeleri

Yirminci Yüzyıl
• “Yirminci Yüzyıl uygarlığı”, çok boyutlu,
karmaşıklaşmış bir döneme işaret eder
• Aynı zamanda, daha önce kısmen
yapabildiğimiz uygarlıkları coğrafi
bölgelerle birlikte ele alma yaklaşımımızı
imkânsız kılar.
• Yani artık, dünyanın bir bölümünü ayrı bir
dünyaymış gibi inceleme şansımız hiç
yoktur.
Yaşamın ritmi
Sanayi devriminden sonra, sadece bir yüzyıl
içinde dünya, binlerce yıllık insanlık
tarihinde görülmemiş bir hızla değişti:
Zaman ve mekân kavramları farklılaştı
Buna bağlı olarak, doğayı algılayış değişti
Yeni toplumsal sınıflar, yeni çatışmalar ve
yeni uzlaşmalar ortaya çıktı
Döngüsel tarih anlayışından düz
çizgisel tarih anlayışına
• İnsanların kendilerini doğanın bir parçası
olarak değil, doğanın hakimi gibi görmesi,
zaman kavrayışını kökünden değiştirdi.
• Doğanın döngüsel, kendini tekrarlayan ve
değişmez ritminden türeyen düşünüş
biçimleri, yerini değişime ve değiştirmeye
uygun bir düşünüş biçimine bıraktı.
• “sosyal mühendislik” kavramı, bu zaman
algısının bir sonucudur.
20. Yüzyılın şafağı
• 19. yüzyılın ikinci yarısında, İngiltere’nin
ekonomik ve ticari üstünlüğüne dayalı olan
dünya düzeni, yüzyıl sonunda sarsılmaya
başladı.
• Bunun nedeni, Almanya ve ABD’nin
İngiltere’nin hakimiyetine meydan
okuyacak ekonomik ve askeri güce
erişmesiydi.
Milliyetçilik yayılırken
• Milliyetçilik dalgası, hem Avrupa’da (Almanya ve
İtalya) hem de Batı dışı dünyada yükseldi.
• Çin’deki Boxer ayaklanması, Batı karşıtı
milliyetçi hareketlerin bir örneğiyken, Osmanlı
topraklarında başlayan milliyetçilikler, Batı
değerlerini benimseyenlere örnektir.
• Batı dışı ülkelerde Batı’nın siyasal ve ekonomik
nüfuzuna son vererek ulusal bağımsızlığı
hedefleyen hareketler ise, Osmanlı İmparatorluğu
döneminde, 1889’da kurulan İttihat ve Terakki
Cemiyeti ve 1885’te kurulan Hindistan Ulusal
Kongresidir.
Rızaya dayalı meşruiyet
• Aydınlanmanın önemli sonuçlarından biri,
ilahi kaynaklı egemenliğe son verilip rızaya
dayalı egemenliğin kurulmasıydı.
• Bu değişimin büyük sonuçları oldu:
“toplum”, rızası alınması gereken bir
merciye dönüştü, yani, ideolojik hegemonya
araçlarının kullanımı, önceki çağlarla
karşılaştırılamayacak bir nitelik ve nicelik
kazandı.
Sanatta devrim
• Toplumsal değişimler, sanata da yansıdı.
1789 devriminin ardından 1830 ve 1848
ayaklanmalarını yaşayan canlı bir kent olan
Paris’te başka alanlarda olduğu gibi,
resimde de bir başkaldırı ve arayış başladı.
• Monet, Renoir, Degas ve Pisarro’nun başını
çektiği izlenimciler, resmi bir görüntünün
ya da düşüncenin dolaysız anlatımı
olmaktan çıkarıp bunun ressamda yarattığı
izlenimi yansıtmayı hedeflediler.
Dışavurumculuk ve Kübizm
• 20. yüzyıl başındaki siyasal, ekonomik ve
toplumsal sarsıntı, sanatta dışavurumculuk ve
kübizm akımlarıyla yansıdı.
• Dışavurumcular, eleştirel ve karamsar bir bakışı
yansıtan yapıtlarıyla sadece sanattaki değil,
toplumdaki egemen biçim ve geleneklere de
başkaldırdılar.
• Kübistler ise, yapıları ve değerleri parçalanmakta
olan bir dünyayı yansıtırcasına, Rönesanstan beri
egemen olan perspektif anlayışını yıktılar ve
gerçekliği parçalayarak resmettikleri yapıtlarında
yeni bir gerçeklik yaratmaya yöneldiler.
Kübizm
• Birinci Dünya Savaşı öncesi Paris’te ortaya
çıkan bir sanat akımıdır- resimde, iki
boyutlu desenle hacim duygusu arasındaki
çatışmayı çözme arayışıdır.
Picasso: Gitar çalan adam
Cemal Tollu: Ana ve Çocuk
Dışavurumculuk
• Sanatçının içsel dünyasını yansıtması
üzerine kurulu dışavurumcu sanat, yirminci
yüzyıl başında yalnızca resimde değil,
edebiyatta, tiyatroda, mimaride ve sinemada
da etkili olmuştur.
• Mimaride Mendelsohn ve Courbusier,
tiyatroda Strindberg, sinemada ise Fritz
Lang’ın isimleri ilk akla gelenlerdir.
Kokoschka: Prag
Munch: Çığlık
Matisse: Havuz Balığı
Mendelsohn: Opera binası ve
Rasathane
Courbusier: Opera binası
Fritz Lang: Metropolis
Edebiyat
• Dışavurumcu edebiyatın beş felsefi direği
vardır: İsa, Darwin, Nietzsche, Marx ve
Freud.
• Dışavurumcu edebiyat, okuru eğlendirmeyi
ya da ona hoş duygular vermeyi değil,
insanlık alemini şaşırtmayı, içinde
bulunduğu uyuşukluktan çıkartmayı,
gelecek kaygılarını paylaşmayı
amaçlıyorlardı.
Franz Kafka
• Yapıtlarının çoğu, ölümünden sonra
yayınlanmıştır. Yüzyıl başında bireyin
yaşadığı yabancılaşmayı, kural ve kurumlar
karşısındaki yalnızlığını ve çaresiz
mücadelesini işledi.
• Dava, Şato gibi romanları, Ceza Sömürgesi
ve Değişim gibi öyküleri vardır.
Psikanaliz
• Sanatta bireyin/sanatçının içsel dünyasına
odaklanan dışavurumculuk akımı
güçlenirken, yüzyıl başında yine bireyin iç
dünyasını öne çıkaran bir yaklaşım,
psikanalitik yaklaşım kurumsallaşmaktaydı.
Freud
• Zihnin Aydınlanmacıların inanmayı tercih
ettikleri kadar “denetlenebilir” bir yapı
olmadığını gösteren Freud, 20. yüzyıl
boyunca etkili olmuş bir okul kurdu:
Psikanalitik Okul.
Jung
• Jung da Viyana’da kurulan Psikanaliz
Derneğinin kurucularındandır. Ancak daha
sonra Freud ile görüş ayrılığına düşmüştür.
• Psikanalitik kuramın en önemli
okullarından biri de Jungcu okuldur.
Marconi
• Guglielmo Marconi, 1901 yılında Atlas
Okyanusu ötesine ilk telsiz mesajını iletti.
Alman Fizikçi Heinrich Hertz’in bulduğu
elektromanyetik dalgaları ondan çok daha
uzağa ulaştırmayı başardı ve böylece
radyonun da mucidi oldu.
Marie Curie
• Radyoaktivite üzerine çalışmalarıyla, 1903
yılında Nobel Fizik Ödülünü eşi Pierre
Curie ile birlikte aldı. 1906 yılında
Sorbonne Üniversitesinde ilk kadın
akademisyen olarak fizik kürsüsüne atandı.
• 1911 yılında, katışıksız radyum elde etmeyi
başararak Nobel Kimya Ödülünü aldı.
Ekim Devrimi
• Rusya’da 1917 yılında gerçekleşen Ekim
Devrimi, kendisinden önce gerçekleşen iki
büyük devrimin, Fransız devriminin ve
sanayi devriminin bir sonucuydu.
• Yirminci yüzyıla damgasını vuran iki
kutuplu dünya ve soğuk savaş, Rusya’nın
Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birliği
olarak Amerika Birleşik Devletlerine
siyasal ve ekonomik bir rakip halini
almasıyla başladı.
Proletarya
Diktatörlüğü
Vladimir İlyiç
Lenin
önderliğindeki
Bolşevik Partisi,
Çarlık düzenini
yıkarak Sovyetler
Birliğini kurdu.
Eisenstein
• Sovyet sinema yönetmeni ve kuramcısı
Eisenstein, 27 yaşındayken çektiği
Potemkin Zırhlısı, dünya sinemasının
başyapıtları arasındadır. Film, 1905 Rus
Devrimi sırasında Potemkin Zırhlısındaki
askerlerin ayaklanmasını olağanüstü bir
coşku ve sıcaklıkla anlatır.
Mayakovski
• “Devrimin şairi” olarak anılan Mayakovski,
Rus futurizminin en önemli
temsilcilerindendir. Sanatta devrimi,
hareketi ve dinamizmi savunan bu akım,
kendisinden önceki şiir anlayışını redderek
şiiri günlük dile yakınlaştırmayı hedefler.
Kandinsky: Sarı, Kırmızı, Mavi
• Soyut resmin yaratıcısı
sayılan Kandinsky, resme
Almanya’da başladı,
devrimden sonra Rusya’ya
döndü ama Sovyet
sanatının sosyalist
gerçekçiliğe
yönelmesinden sonra önce
Almanya’ya, Naziler
iktidara gelince de Paris’e
gitti.
Sosyalist Gerçekçilik
• Sanatta sosyalist gerçekçilik, Sovyetler
Birliğinde devrim sonrası dönemde güç
kazanmıştır. Nazi dönemi Almanya’sında
da görülen neo-klasik üslubun izlerini taşır.
Sanatın propaganda aracı işlevini öne
çıkarır.
Süpermen
• Sovyetler Birliğinde güçlü
bedenler ve sert yüzlerle
simgelenen halkın karşılığında
Amerika Birleşik Devletlerinde
de yine güçlü bir beden ve
olağanüstü güçlerle donanmış
Süpermen vardı.
Aspirin
• Dokuma sanayisi için boya üretmekle işe
başlayan Bayer firmasının asetilsalisik asite
verdiği ticari ad.
• 1900’de üretilen Aspirin, 20. yüzyılın
mucize ilacı sayılır.
Birinci Dünya Savaşı Sonrası
• İlk “büyük savaş”ı izleyen on yıl, savaş
öncesi yaşanan büyüme döneminin
özlemiyle geçti. Bu büyük sarsıntı,
Avrupa’da 19. yüzyılın değerleri konusunda
derin bir kuşku ve güvensizliğe yol açtı.
Ford T Modeli
Fordizm
• Amerikan ekonomisinin en önemli
sektörlerinden biri olan otomativde
başlayan ama sonra sanayiyi belirleyen
Fordizm, üretimin mekanizasyonu fikrine
dayalıdır. Üretimin küçük parçalara
ayrılması ve bant sistemiyle verimlilik artışı
sağlanmıştır.
Charlie Chaplin
• Fordist üretim sisteminin çalışanlar
açısından yabancılaştırıcı ve nesneleştirici
etkileri sadece ekonomistler ve siyasetçiler
değil, sanatçılar tarafından da eleştirildi.
Einstein
• Fizik alanındaki
çalışmalarıyla insanlığın
evrene bakışını değiştirdi.
• Newton fiziğinden yeni
bir fizik anlayışına
geçilmesini
sağladı:Görelilik kuramı,
fizik dünyasını temelinden
sarstı.
• Yalnızca fizik alanında
değil, barışçı düşünceleri
ve eylemleriyle de tarihe
geçti.
Agatha Christie
• Popüler edebiyatın önemli yazarlarındandır.
Polisiye türünde yazdığı romanlar, bütün
dünyada 100 milyondan fazla sattı.
• Hercule Poirot ve Miss Marple tipleri,
bugün hala popülerliğini korur.
Amerika Birleşik Devletleri
• Savaş sonrası dönemde, Amerikan
ekonomisi hızla yükseldi.
• Savaştan doğrudan etkilenmeyen Latin
Amerika, giderek belirginleşen ABD
karşıtlığına rağmen, “ABD’nin arka
bahçesi” olarak varlığını sürdürdü.
Amerikan Gotiği
• 1930 yılında Grant
Wood tarafından
yapılan bu resim,
Amerikan yaşam
tarzının öteki yüzünü,
püritenliği yansıtıyor.
Al Capone
» 1919 yılında Anayasaya ek bir madde
ile konan içki yasağı, içkinin yasadışı
yapım ve satışını büyük kârlar yaratan
yasadışı bir sektör haline getirmişti.
Bu kârların peşindeki çete ve mafya
savaşları, 1920’li yıllara damgasını
vurdu. Servetinin 100 milyon dolara
vardığı sanılan Al Capone, 1932
yılında vergi kaçırma suçundan
mahkum oldu.
Televizyon
• 1920’lerin başında icad edilen televizyon,
1950’li yıllardan itibaren bütün dünyada
insanların yaşamının ayrılmaz bir parçası
oldu.
• Televizyon, siyasetten kültüre, ekonomiden
aile yaşamına kadar hayatın her alanını
etkiledi, dönüştürdü.
Edebiyatta Güney Geleneği
• Amerikan ve Dünya edebiyatının en büyük
isimleri arasında yer alan William Faulkner,
Ernest Hemingway, John Steinbeck ve
Carson Mccullers, 1950’lerde eser verdiler.
• Bu isimlerin oluşturduğu gelenek,
Amerikan edebiyatında güney geleneği
olarak isimlendirilir.
Carson Mccullers- Altın Gözde Yansımalar
William Faulkner- Ses ve Öfke, Abşolom,
Abşolom, Döşeğimde Ölürken
Ernest Hemingway- Çanlar Kimin İçin Çalıyor,
Yaşlı Adam ve Deniz, Silahlara Veda
John Steinbeck- Bitmeyen Kavga, Fareler ve
İnsanlar, Al Midilli, Yukarı Mahalle
Orta Doğu
• Bu dönemde, Orta Doğu da dünya
politikasının bir parçası haline geldi.
Milletler Cemiyetinin kurucu antlaşması
uyarınca, Irak, Filistin ve Ürdün
İngiltere’nin, Suriye ve Lübnan Fransa’nın
yönetimine bırakıldılar.
Sömürgeler
• Sömürgeler için bağımsızlık mücadelesinin
en çok yükseldiği yer, Hindistan oldu.
Gandhi önderliğindeki Hindistan Ulusal
Kongresi, barışçı ve kitlesel eylemlerle
İngiliz egemenliğini sarsmaya başladı.
• Asya’da ve Afrika’daki sömürgelerde
milliyetçi hareketler yükseldi.
Büyük Bunalım
• 1929 yılında başlayan Büyük Bunalım, 19.
yüzyılda kurulan dünya ekonomik
sisteminin çöküşüydü. O güne kadar
İngiltere’nin yönlendiriciliği ve denetimi
altında serbest ticaret ilkesine dayanılarak
yürütülen uluslararası ticaret çöktü.
Devletlerin liberal politikaları bir yana
bırakıp ekonomiye müdahale etmeleri
gerekti.
1931 İngiltere Seçimleri öncesinde
İşçi Partisinin bir afişi
Gazap Üzümleri
• Gazap Üzümleri, Büyük Bunalım yıllarında
ABD’nin güneyindeki tarım işçilerinin
yaşamlarını anlatır. Steinbeck tarafından
yazılan roman, John Ford tarafından 1940
yılında sinemaya uyarlanmıştır.
Sovyetler Birliği
• 1929 Bunalımı bütün
dünyaya yayılırken,
dış ticareti zaten çok
düşük olan SSCB’nin
bundan
etkilenmemesi, Batı
ülkelerinde yeni
arayışları da tetikledi.
Keynes
• Büyük Bunalım yıllarında geliştirdiği iktisat
kuramıyla İkinci Dünya Savaşı sonrasında
Batılı devletlerin politikalarını yönlendirdi.
Liberalizmin, işsizlik sorununu piyasanın
kendiliğinden çözeceği iddiasına karşılık,
devletin toplam harcamaları artıracak
önlemler alması gerektiğini savundu.
Yeni Düzen: New Deal
• ABD’de 1932 seçimlerinde ezici bir farkla
Demokratlar iktidara geçti. Yeni başkan
Franklin D. Roosvelt, adaylığı sırasında
seçmenlere yeni bir toplumsal sözleşme
önermişti: Devletin ekonomiyi düzenleyici
ve kaynakları yeniden dağıtıcı rolünü öne
çıkaran bu düzen, planlı ekonomiyi ve
çalışan sınıfların desteklenmesini
öngörüyordu.
Diktatörlükler
• Büyük bunalım, hem siyasal hem de ekonomik
düzeyde, savaş öncesine dönüş umutlarını
tamamen yok etti. Bu darbeyle İngiltere, Fransa,
ABD ve İskandinav ülkeleri gibi eski demokrasiler
dışında, hemen bütün dünyada açık ya da gizli
diktatörlükler kuruldu.
• Latin Amerika, Doğu Avrupa, Balkanlar, Çin ve
Japonyayı saran diktatörlükler, baskıcı
yönetimlerdi ancak faşist değillerdi. Bir ideoloji
ve rejim olarak Faşizm, İtalya ve Almanya’da
belirdi.
Avusturyalı bir asker olan Hitler, 1933
yılında seçimleri kazanarak yönetime
geçti
Benito Mussolini
• Eski bir sosyalist olan Mussolini, büyük
toprak sahipleriyle köylüler arasındaki
çatışmalarda vurucu güç olarak yer alan
çeteler kurdu. Polisin göz yumduğu bu
çeteler kısa zamanda siyasal bir güce
dönüştü. 1922 yılında, Kral tarafından
hükümeti kurmakla görevlendirildi.
Ari Irk Propagandası
Nazilerin Aile İdeali
Bir Nazi Gösterisi
İspanya İç Savaşı
• 1936-1939 yılları arasında İspanya’da bütün
Avrupa’yı etkileyen bir iç savaş yaşandı.
• 1931 yılında iktidara gelen
Cumhuriyetçilere karşı General Franko
komutasında başlayan ayaklanma,
Cumhuriyetçilerin yenilgisi ve 1975 yılına
kadar süren uzun bir diktatörlük dönemi ile
sonuçlandı.
İspanya’ya Yardım Edin
• İç Savaş sırasında
Fransa’da
Cumhuriyetçileri
desteklemek için
büyük bir kampanya
başlatılmıştı. Pek çok
komünist ve anarşist,
savaşmak üzere
İspanya’ya gitti.
Pablo Picasso’nun Guernica isimli eseri,
bombardımanda tamamen yok olan bir şehrin
dramını anlatır
İkinci Dünya Savaşı
• Avrupa’ya ve Japonya’ya yıkım getiren
İkinci Dünya Savaşı, iki kutuplu bir dünya
düzeninin kurulmasıyla sonuçlandı
Atom Bombası kurbanları
Savaş sonrası Berlin
Sovyetler Birliği, Alman işgalinden
sonra
Soğuk Savaş kurbanları:
Rosenbergler
• ABD Komünist Parti
üyesi olan Julius ve Ethel
Rosenberg, casusluk
gerekçesiyle tutuklandılar
ve 1953 yılında idam
edildiler. Senatör
McCarthy’nin başlattığı
kampanya ve buna karşı
gelişen barış hareketinin
en ünlü simgeleri oldular.
Küba Devrimi
• 1955 yılında Fidel Castro önderliğinde
başlayan devrim mücadelesi, 1959 yılında,
yeni bir Cumhuriyetin kurulmasıyla
sonuçlandı.
• Küba, Amerikan politikaları açısından her
zaman önem taşıdı.
• Devrimin önderlerinden “Che” Guevera,
1967 yılında Bolivya’da öldürüldü.
Coca Cola dönemi
• Amerikan hayat
tarzının bütün dünyaya
yayılmasının simgesi
Coca Cola, aynı
zamanda yeni bir
döneme de işaret
ediyordu: Tüketim
toplumu
Rock Çağı
• İkinci Dünya savaşı
sonrası, eski
değerlerin can
çekiştiği, gençliğin
“keşfedildiği” bir
dönemdi. Siyahlar gibi
şarkı söyleyebilen ama
beyaz olan Elvis
Presley, savaş
sonrasının en önemli
gençlik idollerinden
biriydi.
Soyut Resim: Dali
Teenager’in Keşfi
• 1955 ilkbaharı. Ürküntü içindeki ana babalar,
çocuklarının yeni yüzünü keşfediyordu. Yeni
nesil, tıpkı ilahları olan James Dean ve Eddie
Cochran gibi saçlarını briyantinliyor, rock’nroll ve
twist gibi yeni danslarla kendinden geçiyor, blucin
ve meşin ceket giyiyor, flört ediyordu.
• ABD’den Batı’ya doğru güçlü bir özgürlük rüzgarı
esiyordu. Avrupa da bu rüzgardan etkilenmekte
gecikmedi.
Beatnik Kuşağı
• 1950’lerde, soğuk savaşın ve
McCharty’ciliğin egemenliğindeki
Amerika’da, siyasal, estetik ve toplumsal
arayışlar içindeki kuşağı anlatan bir
tanımlamadır Beatnik.
• Jack Kerouac, Allen Ginsberg, William S.
Burroughs gibi isimler, önemli
temsilcileridir.
The Beatles: Yirmi yıl boyunca
dünyayı salladılar
Pink Floyd
Rolling Stones
Refah Devleti
Refah Devleti
• Keynesçi ekonomik politikaların
uygulanmasıyla, 1950’lerden sonra Batı
Avrupa ve ABD’de devletin işlevleri
yeniden tanımlandı. Temel ihtiyaçların
karşılanması bir vatandaşlık hakkı olarak
devlet tarafından yerine getirilmeye
başlandı.
Yurttaş Hakları Hareketi
• 1955 yılında başlayan
Yurttaş Hakları
Hareketi, ırk
ayrımcılığına karşı
çıkan siyahlar
tarafından başlatıldı.
• 1964 ve 1965
yıllarında Yurttaş
Hakları Kanunu ve Oy
Kanunu çıkartıldı, ırk
ayrımcılığı yasaklandı.
Malcolm X
• Yurttaş Hakları
hareketinin
liderlerinden biriyken
bu hareketi burjuva
destekçisi ve pasif
bulduğu için ayrılan
Malcolm x, Kara
Panterler hareketini
kurdu. Müslüman
Siyah hareketinin de
önderlerinden biridir.
1968
• 1968 yılı baharı, Amerikan üniversitelerinin
kampüslerinde başlayan gençlik hareketi,
hızla Avrupa ve Japonya’ya yayıldı.
• Vietnam savaşını protesto eden ve askere
gitmeyi reddeden gençler, toplumsal
reformu, öğrencilerin kendi kendilerini
yönetme hakkını ve üniversitenin topluma
karşı sorumluluklarını savundular.
Joan Baez ve Bob Dylan
• Joan Baez ve Bob
Dylan, 1968
hareketinin simge
isimlerindendiler.
1968 Paris: Vietnam Savaşını, onları
hoşnutsuz kılan yaşam tarzını ve
geleceğin belirsizliğini protesto ediyorlar
Feminizm
• 18. yüzyıldan beri örgütlü bir hareket olarak
devam eden feminizm, 1968’den sonra yeni
bir ivme kazandı ve güçlendi.
• Feministler, kadınların çalışma, eğitim ve
siyasal haklarını savundukları gibi, özel
yaşamdaki ayrımcılık ve cinsiyetçiliği de
deşifre etmeye ve bununla mücadele etmeye
çalıştılar.
Simone de Beauvoir
• Simone de Beauvoir,
varoluşçu felsefenin
önemli isimlerinden
biri ve feminist bir
kuramcıdır.
Fransa’da kürtaj hakkı için yürüyüş
Aya Yolculuk
• 1960’lar boyunca
ABD ve SSCB’nin
denemeleri, 1969’da
Amerikalıların Aya
gitmesiyle sonuçlandı.
Bağımsızlık Hareketleri
• 1960’lar, Asya ve Afrika’daki sömürgelerin
bağımsızlık savaşlarına tanık oldu.
• Cezayir, bu dönemin simge ismidir. 10 milyondan
fazla Fransız’ın yaşadığı ülke, Fransız toprağı
sayılıyordu ve bu nedenle de bağımsızlık
mücadelesi, bir iç isyan olarak algılandı.
• Fransız aydınlarının önemli bir bölümünün de
desteklediği mücadele, 1962 yılında, Cezayir’in
bağımsızlığını kazanmasıyla başarıya ulaştı.
Latin Amerikan Edebiyatının
Yükselişi
• 1970’lerde Latin Amerikan edebiyatı, dünya
çapında etki yarattı.
• Gabriel Garcia Marquez, Carlos Fuentes,
Julio Cortazar gibi isimler, edebiyata yeni
tatlar getirdiler.
Julio Cortazar- Cinayeti Gördüm, Güney Otoyolu,
Büyüdükçe, Mırıldandığım Öyküler
Carlos Fuentes- Cam Sınır, Doğmamış Kristof
Gabriel Garcia Marquez- Yüzyıllık Yalnızlık, Kırmızı
Pazartesi, Albaya Kimseden Mektup Yok, Başkan
Babamızın Sonbaharı
Pop-Art
• Klasik “yüksek sanat”ın iddialarını ve
biçimlerini reddederek sanatla yaşam
arasındaki uzaklığı ortadan kaldırmayı
hedefleyen, o güne kadar sanat konusu
olmamış sıradan, kentsel gündelik yaşam
nesnelerini betimleyen ve böylece kitle
kültürünün taşıyıcılığını yapan Pop Art,
1960’larda yükselişe geçti.
Andy Warhol
Pin-up
• Pin-up, kitlesel
üretilebilen sanat
ürünü anlayışının tipik
bir örneğidir.
• Cinsiyetçilik açısından
tipik, zevksizlik
açısından da tipik!
1970’ler
• 1945 sonrası dünya düzenini belirleyen iki süper
güç, ABD ve SSCB, Vietnam Savaşı, ekonomik
dar boğazlar, silahlanma yarışının yarattığı
sıkıntılar gibi nedenlerle, gerilediler.
• Buna karşılık, muazzam teknolojik ilerlemesiyle
Japonya, ekonomik büyümesiyle Almanya ve Çin,
yeni güçler olarak belirdiler.
• 1970’lerin en önemli siyasal olgularından biri de
Filistin sorunudur.
Ekonomik kriz ve refah yıllarının
sonu
• 1973 petrol kriziyle tetiklenen ekonomik
kriz, refah döneminin sonu oldu.
• 1980’lere kadar devam eden krizin bir
sonucu, ikinci sanayi devriminin özelliği
olan petrokimya, motor teknolojisi ve petrol
enerjisine dayalı sanayinin yerini bilişim
sektörünün almaya başlamasıydı.
Küresel üretim
• Bilişim sektörünün gelişmesiyle, küresel
üretim de gerçekleşti. İşçilerin yoğunlaştığı
yerlerde büyük fabrikalar ölçeğinde üretim,
üçüncü dünya ülkelerine taşındı, Batı
ülkelerinin işlevi, ekonomiyi planlamak ve
yönetmek haline geldi.
• 1990’ların “küreselleşme”sinin temelinde,
bu gelişmeler vardır.
İnternet
• İnternetin keşfedilmesi ve kitlesel kullanıma
girmesi, yüzyılımızı belirleyen
gelişmelerden biridir.
• Böylelikle siyasetten ekonomiye, sanattan
eğitime kadar bütün yaşam alanlarının
yeniden tanımlanması, biçimlendirmesi
gerekmiştir.
Kuzey ve Güney
• 1990’lı yıllar, tıpkı sanayi devriminden sonra
olduğu gibi, dünyanın belirgin bir ayrımla ikiye
bölündüğü bir dönem oldu. Daha önceki
sanayileşmiş ülkeler/geri kalmış ülkeler ayrımının
yerini, kuzey/güney ayrımı aldı.
• Az sayıda istisna dışında bütün Afrika, Latin
Amerika ve Asya’nın pek çok ülkesi güneyde
kalırken, ABD, Rusya, Avrupa, kuzeyi oluşturdu.
Alternatif küreselleşme hareketi
• Dünyanın kuzey ve güney olarak ikiye
bölünmesi, güney ülkelerinde tepkiler de
yarattı.
• Meksika’daki Zapatista’lar, bu hareketlerin
en iyi bilinenidir.
Sanatta arayışlar
• 1960’larda doğan kavramsal sanat, yeni
dönüşümlerle 1980 ve 90’larda yükseldi.
• Video, yeni bir teknoloji ve görme biçimi
olarak, sanatta yeni bir kulvar oluşturdu.
Video-art
• Ucuz ve kullanımı
kolay olan el
kameraları, yeni bir
sanatın doğuşunu
sağladı: video-art
Kavramsal sanat
• Sanatçının kendi
bedeni de dahil olmak
üzere çok çeşitli
nesneler kullanarak
ürettiği kavramsal
sanat eserleri, “sanat”
kavramının kendisinin
sorgulanmasını
sağladı.
Post Modern Sanat
• Birbirinden çok farklı
eksenler ve
yaklaşımlardan oluşan
“post modern sanat”,
eski formların yeni
kullanımlarından,
parçaların yeniden
birleştirilmesinden
oluşur.
Türkiye’de Modern Sanat
• 1882 yılında kurulan Sanayi-i Nefise
Mektebi (Güzel Sanatlar Akademisi),
Türkiye’de plastik sanatlarda modern
dönemin başlangıcıdır.
Çağdaş Ressamlar
• Modern ressamlar arasında Bedri Rahmi
Eyüboğlu, Abidin Dino, İbrahim Çallı, Nuri
İyem, Fikret Mualla, Erol Akyavaş gibi
isimleri sayabiliriz.
Bedri Rahmi Eyüboğlu: Mozaik
Fikret Mualla: İsimsiz
Fikret Mualla: Ziyafet
Abidin Dino: Çiçekleme Serisinden
Hale Asaf: Otoportre
Nuri İyem: İsimsiz
Erol Akyavaş: İsimsiz
Erol Akyavaş: Hem Batın, Hem
Zahir
Müzik
• Osmanlı döneminden çok güçlü bir müzik
geleneği devralmış olan klasik Türk müziği,
giderek sönükleşti ve özgünlüğünü yitirdi.
Ama bu süreçte birkaç önemli besteci çıktı.
Alaaddin Yavaşça, Mesud Cemil,
Şerif İçli, Münir Nureddin…
Edebiyat
• Modern Türk edebiyatı, şiirde Osmanlı
döneminde zirveye varmış Divan Şiiri ve
Halk şiirinden farklı, yeni yollar buldu, yeni
arayışlara girdi.
• Roman, modern bir tür olarak ilk
örneklerini 19. yüzyılda, Ahmet Mithat
Efendi gibi yazarlarla verdi ama asıl güçlü
dönemi, Halit Ziya Uşaklıgil, Reşat Nuri
Güntekin gibi isimlerle başlar.
Yahya Kemal
• Cumhuriyet
döneminden önce
yazmaya başlamıştır.
Erenköy’ünde Bahar,
Rindlerin Akşamı gibi
unutulmaz şiirleri
vardır.
Nazım Hikmet
• Türk şiirinde toplumcu
gerçekçi akımın
öncüsüdür.
Memleketimden İnsan
Manzaraları, Şeyh
Bedreddin Destanı
gibi şiirleri vardır.
Garip
• Orhan Veli, Melih
Cevdet Anday ve
Oktay Rıfat tarafından
temsil edilen bir şiir
anlayışı
• Konularını gündelik
yaşamdan alır,
gündelik bir dil
kullanır.
Orhan Veli: Sokak Kedisi
Uyuşamayız, yollarımız ayrı,
Sen ciğercinin kedisi, ben
sokak kedisi
Senin yiyeceğin, kalaylı
kapta
Benimki aslan ağzında
Sen aşk rüyaları görürsün,
ben kemik
Ama seninki de kolay değil
kardeşim
Kolay değil hani
Böyle kuyruk sallamak
Tanrının günü…
İkinci Yeni
• 1950’li yıllarda, toplumcu
gerçekçi şiir ve Garip
akımına tepki olarak
doğmuştur.
• Dolaylı ve incelikli
anlatımlar, soyut
konularıyla ayırdedilir.
• Edip Cansever, Ece
Ayhan, Turgut Uyar gibi
şairler tarafından
başlatılmıştır.
Roman ve Hikaye
• Roman ve hikayede, Ahmet Hamdi
Tanpınar, Refik Halid Karay, Memduh
Şevket Esendal, Hüseyin Rahmi Gürpınar,
Reşat Nuri Güntekin gibi isimler, “klasik”
sayılabilir.
• 1960 sonrası, Sait Faik, Yaşar Kemal,
Orhan Kemal, Vüs’at Bener, Sevim Burak,
Oğuz Atay gibi isimlerle devam edebiliriz.
• Günümüzde, Orhan Pamuk, Murathan
Mungan, Pınar Kür gibi isimleri sayabiliriz.
Yaşar Kemal: İnce Memed
Sinema
• Türk sineması Fuat Uzkınay’la, 20. yüzyılın
ilk yıllarında başlamıştı. Arkasından gelen
Muhsin Ertuğrul döneminde, çok sayıda
film yapıldı. Ama asıl büyük değişim ve
çeşitlenme, 1950’lerden sonra gerçekleşti.
Yılmaz Güney: Yol
Lütfi Akad: Gelin
Lütfi Akad: Vesikalı Yarim
Metin Erksan
• Türk sinemasının en
özgün
yönetmenlerindendir.
“Sevmek Zamanı”,
“Yılanların Öcü”,
“Suçlular Aramızda”
gibi unutulmaz
filmleri vardır.
Ömer Kavur: Anayurt Oteli
Atıf Yılmaz: Bir Yudum Sevgi