Transcript ppt
Slide 1
UYGARLIK TARİHİ BİLGİSİNİN
AMACI NEDİR?
-
-
“Genel Kültür” edinmek
Tarihi anlamak
İnsanı anlamak
1
Slide 2
“İnsan” Nedir?
Düşünen hayvan?
Konuşan hayvan?
Alet kullanan hayvan?
2
Slide 3
Pırasa ile aramızdaki fark…
Uygarlık, insanın pırasa ile arasındaki %20
civarındaki genetik farkı derinleştirme çabası
olarak da görülebilir…
Türümüzün bu çabası, her birimiz açısından
da geçerli olmalıdır!
Kişisel ve türsel düzeydeki “başarılarımız”, bu
farkı artıran eylemlerimizdir.
3
Slide 4
İnsanın “Başarıları”
Uygarlık tarihi, insan türünün başarılarının
tarihidir
İnsanı anlamak için, onun bir tür olarak neler
yapabildiğini görmek, yararlıdır…
4
Slide 5
Çin Seddi- MÖ220-MS1368- 6700km.
Yapımında bir milyondan fazla insan çalıştı.
5
Slide 6
El Hamra Sarayından bir kesit
Endülüs Emevileri dönemi, temeli 1232’de atıldı
6
Slide 7
Hint işi bir mürekkep şişesi
7
Slide 8
17. Yüzyıldan bir hat örneği (Osmanlı)
8
Slide 9
Süleymaniye 1550-1557
9
Slide 10
Selimiye 1568-1574
10
Slide 11
Michelangelo 1475-1564
11
Slide 12
Altın Tapınak 16.yy
12
Slide 13
İznik Çinisi
13
Slide 14
Doğu Anadolu işi kilim
14
Slide 15
Bir Siyu tılsımı
15
Slide 16
Aztek takvimi
16
Slide 17
Erol Akyavaş 1932-1999
17
Slide 18
Afrika- Nijerya
18
Slide 19
Geçmiş geçti/gelecek henüz gelmedi…
Bir Hint halk sanatı örneği
19
Slide 20
Çin halk sanatından bir örnek: Mandala
20
Slide 21
Sfenks
Mısır- Dördüncü hanedanlık dönemi/MÖ 2500 civarı
21
Slide 22
İnsan başarılarını sıralarken, şöyle sorular
gelebilir aklımıza:
İnsanlar, yaptıkları kadar yıktılar da. Bunu “başarı”
hanesine yazabilir miyiz?
Neyi başarı sayacağımıza nasıl karar verebiliriz? Çin
seddi ile tılsımı aynı dizge içinde değerlendirmek
mümkün müdür?
İnsan başarılarını neye göre sınıflandırabiliriz?
Sanat ile bilim, teknoloji ile din arasındaki sınırları
nasıl çizebiliriz?
Hangi başarılar “insan türü”ne, hangileri türümüzün
bir bireyine aittir? Cezanne’ın resmini insan türünün
başarısı olarak görebilir miyiz?
22
Slide 23
Soru sormak, öğrenmenin en iyi yoludur!
Sormadığımız sorulara verilen yanıtlar, bizim
için anlaşılmaz kalmaya mahkumdur!
Dünyayı, kendimizi, hayatı merak etmiyorsak,
herhangi bir şey öğrenmemiz mümkün olmaz!
Bazen, başkalarının sorularını da ilham verici
bulabiliriz, kendi sorularımızı oluşturmakta
bize yol gösterebilirler…
23
Slide 24
Evrenin ve tarihin içinde küçük bir noktayız:
Bir tür olarak insan, dünya tarihinin çok küçük
bir kesitinde var oldu
Binlerce yıllık bir tarihten söz ederken, bunun
dünya tarihinde bir ana tekabül ettiğini
unutmamalıyız!
Ama o bir anda dünya, milyonlarca yılda
başına gelenlerden daha fazla şey yaşadı!
24
Slide 25
Tarih, uzundur
Uygarlık tarihi dediğimiz tarih kesiti, dünya tarihinin
çok küçük bir bölümüdür
Dünya, bundan 5 milyar yıl önce oluştu
Denizlerde yaşam, yani bakteriler, 3.5 milyar yıl
önce başladı
İlk memeliler, bundan 200 milyon yıl önce ortaya
çıktı
İnsana benzeyen, alet kullanabilen ilk primatlar,
“Homohabilis”, 2 milyon yıl önce görüldü
Ateşi kullanabilen ve iki ayağı üzerine doğrulmuş
insansılar, “Homoerektus”, 1.6 milyon yıl önceydi
25
Slide 26
Modern İnsan, Dünya tarihinin sadece
yüzbinde birinde vardı!
Beş milyar yıl önce oluşan yerküre tarihinde,
insan tarihinin başlangıcı, sadece 50 bin yıl
öncesine gider
Homo Sapiens, bundan 50 bin yıl önce ortaya
çıktı
10 bin yıl önce, tarımsal üretim başladı, ilk
kentsel yerleşimler görüldü
Yazının bulunması, sadece 5 bin yıl öncedir
26
Slide 27
Evrim: İnsansılardan nsanlara
27
Slide 28
İnsan türünün ayrışmasına neden olan
gelişmeler
Alet kullanımı, primatlarda da görülür
Dilin başlangıcı ve avlanmada işbirliği de
insana özgü değildir, primatlarda da görülür
İnsan türünü primatlardan ayıran, çocukluğun
uzamasıdır
Böylece, öğrenme ve bilgi aktarma kapasitesi
arttı
28
Slide 29
Mağara Resimleri
“Kültür” diyebileceğimiz
insan faaliyetinin ilk
örneklerinden biri,
mağara resimleridir
İkincisi ise, ölülerin
belirli kurallara göre
gömülmesidir
29
Slide 30
Mağara Resimleri
30
Slide 31
Coğrafya Bilgisi: Çevresel Koşullar
Primat takımlarından insan gruplarına geçiş,
çevresel faktörlerin etkisiyle oldu
Otuz bin yıl önce sona eren buzul çağından
sonra, yeni bir yaşam çevresi oluştu
Avrupa, Kuzey Asya ve Amerika’da bitki
örtüsü değişti, yeni hayvanlar ortaya çıktı
31
Slide 32
Avcı Toplayıcı İnsan Toplulukları
Genellikle su kenarlarında yerleşik
Böcek, kabuklu deniz hayvanları, tohum ve
kökler, meyve ile beslenen
Diyetine eti de eklemeyi başarmış insan
gruplarıydı
32
Slide 33
Avcı Toplayıcı İnsan Toplulukları
Avcı toplayıcılar, bazı basit aletler
yapıyorlardı: keskinleştirilmiş taşlar, el
baltaları, kemik ve fildişinden aletler
Soğuğa karşı korunmak için deriden çadırlar
ve giysiler yaptılar
İnsanın geliştirdiği ilk birleşik mekanizma olan
yayı buldular
Gruplar arasında değiş tokuş yaptılar
33
Slide 34
Avcı Toplayıcı İnsan Toplulukları
Kültürün başlangıcı sayılabilecek grup içi
işbölümü ve ayrışma, avcı toplayıcı
topluluklarda başladı: kadınlarla erkekler,
yaşlılarla gençler arasında işbölümü yapıldı
Ölüm ve av için ritüeller yapıldı
Köpek evcilleştirildi
34
Slide 35
Dilin ortaya çıkışı: bilginin
aktarılabilmesi/kültürü mümkün kıldı
Dil, insan türünü somutun tutsaklığından
çıkardı
Dilin temeli, sınıflandırmadır
Her sınıflandırma, belli ölçüde soyutlama
gerektirir
Dolayısıyla, dilin gelişmesi ve zihinsel
becerilerin gelişmesi, iç içe süreçlerdir
35
Slide 36
Kültürün ortaya çıkışı: İlk iş bölümü
Tarımın ortaya çıkışına kadar işbölümü,
cinsiyet esasına dayalıydı.
Avcı toplayıcı topluluklarda toplayıcılık
genellikle kadınlar, avcılık ise erkekler
tarafından gerçekleştiriliyordu
Beklenen ömür ortalama 20-25 yıl olduğu
için, yaşlı sayısı azdı
36
Slide 37
Tarımın Bulunuşu
Avcılıktan besiciliğe, toplayıcılıktan tarıma
geçiş, birden değil, aşamalıydı
Tarımın topluluğun yaşamına getirdiği olumlu
katkılar olduğu gibi, olumsuz sayılabilecek
bazı etkileri de oldu
Tarımın kökenine ilişkin tartışmalar henüz
kapanmamakla birlikte, MÖ Sekizinci bin
yılda Mezopotamya’da ortaya çıktığı
yaygınlıkla kabul edilir.
37
Slide 38
Çobanlık/Çiftçilik
Tarımın ve yerleşik yaşamın gelişmesiyle, iki
farklı topluluk biçimi belirginleşti:
Çobanlar
Çiftçiler
38
Slide 39
Saban: Bir devrim
Milattan önce 3000 yılı civarında sabanın
icadı, tarımda bir devrimdi.
Böylece, çiftçi topluluklar, hayvan gücünden
yararlanmaya başladılar ve üretim güçlerinde
büyük bir sıçrama oldu.
39
Slide 40
Maddi kültür (buluntular)
Besicilik ve tarımın geliştiği yerlerde,
balçıktan yapılmış çanak çömlek, kirman,
dokuma tezgahı, taş balta, kemikten orak ve
sazdan sepetler gibi eşya ve
Tahıl siloları, ambarlar, ocaklar içeren
köylerin kalıntıları
bulundu.
40
Slide 41
Sanat ve Din (buluntular)
İnsansılardan başlayarak, bütün insan
topluluklarında bugün “din” ve “sanat” olarak
kategorileştirdiğimiz faaliyetlerin varolduğunu
biliyoruz.
Ölü gömme törenleri
Av törenleri
Duvar resimleri
Takılar
41
Slide 42
Mağara resimleri bize neyi anlatır?
Mağara resimlerinin, av ritüellerinin bir
parçası olduğu, yaygınlıkla kabul görür
Paleolitik çağda (taş devri!) yapılmış duvar
resimlerindeki hayvanların çoğu, büyük
hayvanlardı- at, bizon…
Bu resimlerin, avcı toplayıcı toplulukların
kozmolojilerine ilişkin fikir verdiği öne
sürülür…
42
Slide 43
Sanat ve Din
Avcılık-toplayıcılık döneminde, kadınların
üreme ile ilişkisi nedeniyle, kemik ya da
taştan kadın figürleri büyüsel nedenle
kullanılıyordu
Yalnızca resim ve heykel değil, müziğin de
kullanıldığını, kemikten kaval ve düdüklerden
anlıyoruz.
Tarıma geçmiş toplulukların yerleşim
yerlerinde yapılan kazılarda çok sayıda kilden
kadın heykelciği (figürinler) bulundu.
43
Slide 44
25 Bin yıla tarihlenen fildişi baş (Fransa)
Brassempouy Venüsü
44
Slide 45
Kemikten bir flüt
25.000 yaşında, kuş kemiğinden yapılmış flüt.
Üst Paleolitik’in ilk yerleşim alanlarında bulunmuştur.
45
Slide 46
Büyü ve kozmoloji
Kozmoloji, insanın evreni, yaşamı ve
kendisini anlamlandırma çabasıdır
İnsanlar, ilk insan topluluklarından
başlayarak, evreni ve yaşamı
anlamlandırmaya çalıştılar
Büyü, ilkel insanların çevrelerini denetim
altında tutabilmek için kullandıkları her şeydi.
Bugün sanat, din ve bilim olarak ayırdığımız
faaliyetler, ilkellerde “büyü” olarak vardı.
46
Slide 47
Büyücü: Yarı insan-yarı hayvan figür (Fransa)
Fransa’da Trois Freres Mağarasında
bulunan, Büyücü diye adlandırılan
yarı insan-yarı hayvan figürü,
Üst Paleolitik dönem
47
Slide 48
İmgeler, Mitler
“Dilin iletişimsel işlevi ilkin, dış dünya ya da
gerçekler üstüne imgeler oluşturma sürecinin bir yan
ürünü olarak rotaya çıkmıştır.”
İmgeler yaratmaya dönük zihinsel etkinlikler insana
nesnelere bağlı dilin ötesine geçme imkânı verir.
“Her toplum, doğaüstü inançlarının simgesinin kazılı
olduğu damgasını öncellerinden teslim alır, kendi
içinden çıkan kahramanlarca taşınan bu damganın
izleri halkın yaşamına, deneyimlerine yansır.”
48
Slide 49
Büyü ve kozmoloji
Muhtemelen toplumsal tabakalaşmanın ilk
biçimi de, büyücüler/sanatçılar ile diğerleri
arasındaki ayrışma idi.
49
Slide 50
Yaşamın maddi ve maddi olmayan boyutları
Mitler, imgeler, semboller… insanların anlam
dünyasını oluştururlar. Bütün bunlar, yaşamın
maddi boyutu ile yakın bir ilişki içindedirler ve
birini diğerinden ayırmak, çoğu durumda
imkansızdır.
50
Slide 51
Kavramlar
Uygarlık tarihi, insanlık ailesinin mirasını
anlatır.
Bize devredilen bu miras, buluntulardan,
efsanelerden, masallardan, dünyaya ve
evrene ilişkin bilgilerden, sanat ürünlerinden,
teknolojik becerilerden… oluşur.
Bu mirasın anlaşılmaz bir yığın halinden çıkıp
kullanılabilir ve anlaşılabilir bir bütünlük
olması için, bazı kavramsal araçlara
ihtiyacımız vardır.
51
Slide 52
Kavramlar: Uygarlık ve Tarih
TARİH, yaşananlar değil, yaşananların
yazımıdır!
Yani, bir tarihin olması için, bir yazıcının
(hikayecinin!) olması gerekir…
52
Slide 53
TARİHÇİ KİMDİR?
Tarihçi, bize bir hikaye anlatır
Bunu yapabilmek için, kayıtlardan,
belgelerden, maddi buluntulardan yararlanır.
Bazen toplumsal belleğin ürünlerinden, yani
efsanelerden, türkülerden, masallardan da
yararlanabilir…
53
Slide 54
TARİH, HER ZAMAN BİR
SEÇME/AYIKLAMA İŞİDİR
Belgeler, buluntular,
kayıtlar, kocaman bir bilgi
yığını oluşturur.
Tarihçinin işi, bu yığına bir
düzen vermek, bazılarını
öne çıkarmak,
önemlilerle önemsizleri
ayırdetmektir.
YANİ HER ZAMAN
AYIKLAR VE SEÇER!
54
Slide 55
Olgular, gerçekte hiç de balıkçının tablasındaki balıklar gibi değildir.
Olgular, uçsuz bucaksız ve hatta bazen sınırsız bir okyanusta dolaşan
balıklara benzerler; tarihçinin ne yakalayacağı kısmen şansa, fakat asıl,
avlanmak için okyanusun neresine gideceğine, hangi oltayı kullanmayı
seçeceğine bağlıdır. Elbette bu iki etkeni de ne tür bir balık yakalamak
istediği belirlemiştir.
(Tarih Nedir? E.H.Carr)
55
Slide 56
Ne tür balıklar?
Tek tanrılı dinlerin
doğuşunu “gelişme”nin
kaçınılmaz sonucu
olarak gören bir tarihçi,
Mitras kültüne hak ettiği
önemi verebilir mi?
56
Slide 57
Ya da:
Oltanızı saray entrikaları ve hanedanlar
arasındaki müzakereler denizine sallarsanız,
tutacağınız balıkla tarımsal üretimdeki iniş
çıkışlara odaklandığınızda tutacağınız aynı
mıdır?
57
Slide 58
Tarih, insani değişimi inceler
İncelerken disipline sokar
Batıda kronik, Doğuda olay anlatıcılığı
biçiminde ortaya çıkmıştır
Braudel: “Tarihçilik, yüzey hareketlerinin
görülmesinden ibarettir”
Ya dip dalgaları? Derinlerdeki hareketler?
58
Slide 59
Tarihi kim yazar?
Evet, tarihçi… Başka?
Tarihçi, arkeologla, coğrafyacıyla, sosyologla,
antropologla, siyaset bilimciyle… birlikte
çalışır. Çünkü tarih sadece arşivlere dayalı
olarak YAZILAMAZ!
59
Slide 60
Bugün yaşayan bir insan olarak tarihçi, güncel
olayları ve olguları geçmişe yansıtmaktan
kaçınamaz. Nereye baktığı ve ne bulduğu, bugün ne
yaşadığı ile ilgilidir…
60
Slide 61
Bir Arap tarihçinin Haçlı Seferlerine bakışı ile
bir Fransız tarihçininki aynı olabilir mi?
61
Slide 62
“Tarihçi, olgularının ne aciz bir kölesi, ne
de zalim efendisidir. Tarihçiyle olguları
arasındaki ilişki, bir eşitlik, bir alışveriş
ilişkisidir. (…) “Tarih nedir?” sorusuna ilk
cevabım, şu olacaktır: Tarihçi ile olguları
arasında kesintisiz bir karşılıklı etkileşim
süreci, bugün ile geçmiş arasında bitmez
bir diyalog.”
E.H. Carr, Tarih Nedir?
62
Slide 63
Belgelere ne kadar güvenebiliriz?
Hangi olay ve olgular belgelenir, hangileri
belgelenmez?
Belgelenmeyenlerin “önemsiz” olduğunu mu
düşüneceğiz?
63
Slide 64
Tarih kimleri anlatır?
Belgeler, “önemli” insanların
yaptıklarını anlatır: Krallar, generaller,
büyük bilim adamları ve sanatçılar…
64
Slide 65
Kimler tarihin dışında kalır?
“Önemsiz” kişilerin
yaşamları ve yaptıkları,
belgelerin, dolayısıyla
da tarihin dışında kalır.
65
Slide 66
O halde, bir başka soru
sormalıyız:
Tarihi kim yapar?
66
Slide 67
Büyük adamlar?
Büyük uygarlıklar?
Ordular?
Devletler?
Milletler?
Sınıflar?
67
Slide 68
“Uygar” çok katmanlı bir sözcüktür:
68
Slide 69
“Uygar” sözcüğünü farklı anlamlarda
kullanırız:
“Çok uygar bir insan”
“Çağdaş uygarlık seviyesine ulaşmak”
“Uygarlıklar çatışması”
69
Slide 70
Karagözle Hacivat bir “uygar”/ “vahşi”
parodisi değil midir?
70
Slide 71
Sıfat olarak “Uygar”
Uygar sözcüğü, ilkin bir sıfat olarak kullanıldı16. yüzyılda, “nazik ve eğitimli” anlamında…
“Burnunu temizlemek isteyen uygar gençler,
mendil kullanır. Burun asla masa örtüsüne
temizlenmez!” (akt. Norbert Elias, Uygarlık
Süreci)
71
Slide 72
Gelişmişlik düzeyinin bir işareti olarak
“Uygarlık”
Tarihin “ilerleyen” bir süreç olduğu
düşüncesine bağlı olarak, “çağdaş uygarlık
seviyesi” sözünde olduğu gibi, bazı ölçütlere
göre “gelişmiş”liğin bir ifadesi olarak
kullanılabilir…
Gelenekselden moderne, dinselden
rasyonele…
72
Slide 73
Uygarlık/Kültür
Gelişmişlik düzeyini işaret eden bir sıfat
olarak “uygarlık”, İngilizce ve Fransızca’da
yaygınlıkla kullanılmıştır.
Buna karşılık Almanca’da, “kültür” sözcüğü
önem kazanmıştır…
73
Slide 74
Weber’e göre:
Uygarlık, teknik ve
uygulamalar bütünü,
doğa üzerinde etki
yaratan araçlar toplamı
anlamına gelir. Kültür
ise, normatif ilkeler,
değerler, ideallerzihniyettir.
74
Slide 75
Ziya Gökalp:
Medeniyet/Hars ayrımı,
Weberci bir anlayıştan
kaynaklanır:
Türklerin Batı
medeniyetini almaları,
buna karşılık, kendi
harslarını (kültürlerini)
korumaları gerektiğini
söylemişti.
75
Slide 76
Bir “farklılık” işareti olarak uygarlıkLAR
1850’lerden sonra,
İngiliz Antropoloji
geleneğinin
geliştirdiği “kültür”
kavramı
Bu çerçevede
“uygarlık” evrensel,
“kültür” ise yerel
olana işaret eder…
76
Slide 77
Uygarlık ve Kültür kavramları
Bu iki kavram, sıklıkla birbirinin yerine
kullanılır
Hangi kullanımlarda bu mümkün değildir?
(Bir örnek: gençlik alt kültürü)
77
Slide 78
AVRUPA MERKEZCİLİK
Evrensel olanın Batı Uygarlığı, yerel olanın
ise çeşitli toplulukların kültürleri olduğu
iddiası, AVRUPA MERKEZCİLİK olarak
eleştirilir.
78
Slide 79
Uygarlık mı, Uygarlıklar mı?
79
Slide 80
KAVRAMSAL SORUNLAR
Uygarlığın sınırlarını nasıl çizebiliriz?
Uygarlığın sınırları içinde bir türdeşlikten söz
edebilir miyiz?
Çatışma, çelişki ve zıtlıkları nasıl ele
almalıyız?
Uygarlıklar arası etkileşimleri nasıl ele
almalıyız?
80
Slide 81
Ama yine de…
Her şeye karşın, coğrafi ve tarihi sınırları
aşağı yukarı belirlenebilen uygarlıklardan söz
edebiliyoruz.
Bunlar, üretim biçimleri, yönetim tarzları,
kozmolojileri ve sanatları ile
ayırdedilebiliyorlar.
Bu ders boyunca, ayırdedebildiğimiz bu
uygarlıklar hakkında genel bilgiler edinmeyi,
günümüzün “küresel uygarlığı”nın oluşumunu
anlamaya çalışmayı amaçlıyoruz.
81
Slide 82
Gündemimiz
Bütün uygarlıkların beşiği olarak kabul edilen
Mezopotamya ile başlayacağız.
Ondan çok kısa bir süre sonra ortaya çıkan
Mısır Uygarlığı ile devam edeceğiz.
Yunan ve Roma Uygarlıkları, bugünkü
Avrupa kültürünün temellerini oluştururlar,
üçüncü olarak da bunlara bakacağız.
Böylelikle, Akdeniz çevresinde yaratılmış
uygarlıkları kabaca görmüş olacağız.
82
Slide 83
Anadolu
Anadolu, kendi yaşadığımız coğrafya olarak,
daha geniş bir ilgiyi hak ediyor.
Mezopotamya, Mısır, Yunan, Roma, Pers,
Selçuklu ve Osmanlı uygarlıklarının
tamamının yarattığı zengin mirası genel
hatlarıyla görmeye çalışacağız.
Bu topraklarda yaşamış kültürler hakkında
fikir edineceğiz.
83
Slide 84
Sonra…
Sonra, Amerika kıtasına uzanıp Aztek ve
Maya uygarlıkları hakkında genel bilgiler
edineceğiz.
Hindistan ve Çin, kadim uygarlıkların önde
gelenlerinden ikisidir, bunlarla devam
edeceğiz.
İslam uygarlığı, Akdeniz çevresinde
yaratılmış uygarlıklardan biri ve en az
bilinenidir. İslam uygarlığına çeşitli
boyutlarıyla bakacağız.
84
Slide 85
Günümüze doğru
Ortaçağ Hıristiyan dünyası, ayrı bir “uygarlık”
olarak görülemese de, Rönesansın
doğumunu önceler, kısaca göz atacağız.
Rönesans ve Reform hareketlerine
bakacağız.
Avrupa Aydınlanmasını inceleyeceğiz.
Modernitenin doğuşuna bakacağız
85
Slide 86
19 ve 20. yüzyıllar
Dönemin sonunda, günümüzün “küresel
uygarlığı”nın temellerinin atıldığı 19. ve 20.
yüzyıllar tarihine, ama siyasi tarihe değil,
uygarlık tarihine biraz daha yakından
bakacağız.
Dersin sonunda, öğrendiğimiz her şeyin
ışığında, genel bir değerlendirme yapacağız.
86
UYGARLIK TARİHİ BİLGİSİNİN
AMACI NEDİR?
-
-
“Genel Kültür” edinmek
Tarihi anlamak
İnsanı anlamak
1
Slide 2
“İnsan” Nedir?
Düşünen hayvan?
Konuşan hayvan?
Alet kullanan hayvan?
2
Slide 3
Pırasa ile aramızdaki fark…
Uygarlık, insanın pırasa ile arasındaki %20
civarındaki genetik farkı derinleştirme çabası
olarak da görülebilir…
Türümüzün bu çabası, her birimiz açısından
da geçerli olmalıdır!
Kişisel ve türsel düzeydeki “başarılarımız”, bu
farkı artıran eylemlerimizdir.
3
Slide 4
İnsanın “Başarıları”
Uygarlık tarihi, insan türünün başarılarının
tarihidir
İnsanı anlamak için, onun bir tür olarak neler
yapabildiğini görmek, yararlıdır…
4
Slide 5
Çin Seddi- MÖ220-MS1368- 6700km.
Yapımında bir milyondan fazla insan çalıştı.
5
Slide 6
El Hamra Sarayından bir kesit
Endülüs Emevileri dönemi, temeli 1232’de atıldı
6
Slide 7
Hint işi bir mürekkep şişesi
7
Slide 8
17. Yüzyıldan bir hat örneği (Osmanlı)
8
Slide 9
Süleymaniye 1550-1557
9
Slide 10
Selimiye 1568-1574
10
Slide 11
Michelangelo 1475-1564
11
Slide 12
Altın Tapınak 16.yy
12
Slide 13
İznik Çinisi
13
Slide 14
Doğu Anadolu işi kilim
14
Slide 15
Bir Siyu tılsımı
15
Slide 16
Aztek takvimi
16
Slide 17
Erol Akyavaş 1932-1999
17
Slide 18
Afrika- Nijerya
18
Slide 19
Geçmiş geçti/gelecek henüz gelmedi…
Bir Hint halk sanatı örneği
19
Slide 20
Çin halk sanatından bir örnek: Mandala
20
Slide 21
Sfenks
Mısır- Dördüncü hanedanlık dönemi/MÖ 2500 civarı
21
Slide 22
İnsan başarılarını sıralarken, şöyle sorular
gelebilir aklımıza:
İnsanlar, yaptıkları kadar yıktılar da. Bunu “başarı”
hanesine yazabilir miyiz?
Neyi başarı sayacağımıza nasıl karar verebiliriz? Çin
seddi ile tılsımı aynı dizge içinde değerlendirmek
mümkün müdür?
İnsan başarılarını neye göre sınıflandırabiliriz?
Sanat ile bilim, teknoloji ile din arasındaki sınırları
nasıl çizebiliriz?
Hangi başarılar “insan türü”ne, hangileri türümüzün
bir bireyine aittir? Cezanne’ın resmini insan türünün
başarısı olarak görebilir miyiz?
22
Slide 23
Soru sormak, öğrenmenin en iyi yoludur!
Sormadığımız sorulara verilen yanıtlar, bizim
için anlaşılmaz kalmaya mahkumdur!
Dünyayı, kendimizi, hayatı merak etmiyorsak,
herhangi bir şey öğrenmemiz mümkün olmaz!
Bazen, başkalarının sorularını da ilham verici
bulabiliriz, kendi sorularımızı oluşturmakta
bize yol gösterebilirler…
23
Slide 24
Evrenin ve tarihin içinde küçük bir noktayız:
Bir tür olarak insan, dünya tarihinin çok küçük
bir kesitinde var oldu
Binlerce yıllık bir tarihten söz ederken, bunun
dünya tarihinde bir ana tekabül ettiğini
unutmamalıyız!
Ama o bir anda dünya, milyonlarca yılda
başına gelenlerden daha fazla şey yaşadı!
24
Slide 25
Tarih, uzundur
Uygarlık tarihi dediğimiz tarih kesiti, dünya tarihinin
çok küçük bir bölümüdür
Dünya, bundan 5 milyar yıl önce oluştu
Denizlerde yaşam, yani bakteriler, 3.5 milyar yıl
önce başladı
İlk memeliler, bundan 200 milyon yıl önce ortaya
çıktı
İnsana benzeyen, alet kullanabilen ilk primatlar,
“Homohabilis”, 2 milyon yıl önce görüldü
Ateşi kullanabilen ve iki ayağı üzerine doğrulmuş
insansılar, “Homoerektus”, 1.6 milyon yıl önceydi
25
Slide 26
Modern İnsan, Dünya tarihinin sadece
yüzbinde birinde vardı!
Beş milyar yıl önce oluşan yerküre tarihinde,
insan tarihinin başlangıcı, sadece 50 bin yıl
öncesine gider
Homo Sapiens, bundan 50 bin yıl önce ortaya
çıktı
10 bin yıl önce, tarımsal üretim başladı, ilk
kentsel yerleşimler görüldü
Yazının bulunması, sadece 5 bin yıl öncedir
26
Slide 27
Evrim: İnsansılardan nsanlara
27
Slide 28
İnsan türünün ayrışmasına neden olan
gelişmeler
Alet kullanımı, primatlarda da görülür
Dilin başlangıcı ve avlanmada işbirliği de
insana özgü değildir, primatlarda da görülür
İnsan türünü primatlardan ayıran, çocukluğun
uzamasıdır
Böylece, öğrenme ve bilgi aktarma kapasitesi
arttı
28
Slide 29
Mağara Resimleri
“Kültür” diyebileceğimiz
insan faaliyetinin ilk
örneklerinden biri,
mağara resimleridir
İkincisi ise, ölülerin
belirli kurallara göre
gömülmesidir
29
Slide 30
Mağara Resimleri
30
Slide 31
Coğrafya Bilgisi: Çevresel Koşullar
Primat takımlarından insan gruplarına geçiş,
çevresel faktörlerin etkisiyle oldu
Otuz bin yıl önce sona eren buzul çağından
sonra, yeni bir yaşam çevresi oluştu
Avrupa, Kuzey Asya ve Amerika’da bitki
örtüsü değişti, yeni hayvanlar ortaya çıktı
31
Slide 32
Avcı Toplayıcı İnsan Toplulukları
Genellikle su kenarlarında yerleşik
Böcek, kabuklu deniz hayvanları, tohum ve
kökler, meyve ile beslenen
Diyetine eti de eklemeyi başarmış insan
gruplarıydı
32
Slide 33
Avcı Toplayıcı İnsan Toplulukları
Avcı toplayıcılar, bazı basit aletler
yapıyorlardı: keskinleştirilmiş taşlar, el
baltaları, kemik ve fildişinden aletler
Soğuğa karşı korunmak için deriden çadırlar
ve giysiler yaptılar
İnsanın geliştirdiği ilk birleşik mekanizma olan
yayı buldular
Gruplar arasında değiş tokuş yaptılar
33
Slide 34
Avcı Toplayıcı İnsan Toplulukları
Kültürün başlangıcı sayılabilecek grup içi
işbölümü ve ayrışma, avcı toplayıcı
topluluklarda başladı: kadınlarla erkekler,
yaşlılarla gençler arasında işbölümü yapıldı
Ölüm ve av için ritüeller yapıldı
Köpek evcilleştirildi
34
Slide 35
Dilin ortaya çıkışı: bilginin
aktarılabilmesi/kültürü mümkün kıldı
Dil, insan türünü somutun tutsaklığından
çıkardı
Dilin temeli, sınıflandırmadır
Her sınıflandırma, belli ölçüde soyutlama
gerektirir
Dolayısıyla, dilin gelişmesi ve zihinsel
becerilerin gelişmesi, iç içe süreçlerdir
35
Slide 36
Kültürün ortaya çıkışı: İlk iş bölümü
Tarımın ortaya çıkışına kadar işbölümü,
cinsiyet esasına dayalıydı.
Avcı toplayıcı topluluklarda toplayıcılık
genellikle kadınlar, avcılık ise erkekler
tarafından gerçekleştiriliyordu
Beklenen ömür ortalama 20-25 yıl olduğu
için, yaşlı sayısı azdı
36
Slide 37
Tarımın Bulunuşu
Avcılıktan besiciliğe, toplayıcılıktan tarıma
geçiş, birden değil, aşamalıydı
Tarımın topluluğun yaşamına getirdiği olumlu
katkılar olduğu gibi, olumsuz sayılabilecek
bazı etkileri de oldu
Tarımın kökenine ilişkin tartışmalar henüz
kapanmamakla birlikte, MÖ Sekizinci bin
yılda Mezopotamya’da ortaya çıktığı
yaygınlıkla kabul edilir.
37
Slide 38
Çobanlık/Çiftçilik
Tarımın ve yerleşik yaşamın gelişmesiyle, iki
farklı topluluk biçimi belirginleşti:
Çobanlar
Çiftçiler
38
Slide 39
Saban: Bir devrim
Milattan önce 3000 yılı civarında sabanın
icadı, tarımda bir devrimdi.
Böylece, çiftçi topluluklar, hayvan gücünden
yararlanmaya başladılar ve üretim güçlerinde
büyük bir sıçrama oldu.
39
Slide 40
Maddi kültür (buluntular)
Besicilik ve tarımın geliştiği yerlerde,
balçıktan yapılmış çanak çömlek, kirman,
dokuma tezgahı, taş balta, kemikten orak ve
sazdan sepetler gibi eşya ve
Tahıl siloları, ambarlar, ocaklar içeren
köylerin kalıntıları
bulundu.
40
Slide 41
Sanat ve Din (buluntular)
İnsansılardan başlayarak, bütün insan
topluluklarında bugün “din” ve “sanat” olarak
kategorileştirdiğimiz faaliyetlerin varolduğunu
biliyoruz.
Ölü gömme törenleri
Av törenleri
Duvar resimleri
Takılar
41
Slide 42
Mağara resimleri bize neyi anlatır?
Mağara resimlerinin, av ritüellerinin bir
parçası olduğu, yaygınlıkla kabul görür
Paleolitik çağda (taş devri!) yapılmış duvar
resimlerindeki hayvanların çoğu, büyük
hayvanlardı- at, bizon…
Bu resimlerin, avcı toplayıcı toplulukların
kozmolojilerine ilişkin fikir verdiği öne
sürülür…
42
Slide 43
Sanat ve Din
Avcılık-toplayıcılık döneminde, kadınların
üreme ile ilişkisi nedeniyle, kemik ya da
taştan kadın figürleri büyüsel nedenle
kullanılıyordu
Yalnızca resim ve heykel değil, müziğin de
kullanıldığını, kemikten kaval ve düdüklerden
anlıyoruz.
Tarıma geçmiş toplulukların yerleşim
yerlerinde yapılan kazılarda çok sayıda kilden
kadın heykelciği (figürinler) bulundu.
43
Slide 44
25 Bin yıla tarihlenen fildişi baş (Fransa)
Brassempouy Venüsü
44
Slide 45
Kemikten bir flüt
25.000 yaşında, kuş kemiğinden yapılmış flüt.
Üst Paleolitik’in ilk yerleşim alanlarında bulunmuştur.
45
Slide 46
Büyü ve kozmoloji
Kozmoloji, insanın evreni, yaşamı ve
kendisini anlamlandırma çabasıdır
İnsanlar, ilk insan topluluklarından
başlayarak, evreni ve yaşamı
anlamlandırmaya çalıştılar
Büyü, ilkel insanların çevrelerini denetim
altında tutabilmek için kullandıkları her şeydi.
Bugün sanat, din ve bilim olarak ayırdığımız
faaliyetler, ilkellerde “büyü” olarak vardı.
46
Slide 47
Büyücü: Yarı insan-yarı hayvan figür (Fransa)
Fransa’da Trois Freres Mağarasında
bulunan, Büyücü diye adlandırılan
yarı insan-yarı hayvan figürü,
Üst Paleolitik dönem
47
Slide 48
İmgeler, Mitler
“Dilin iletişimsel işlevi ilkin, dış dünya ya da
gerçekler üstüne imgeler oluşturma sürecinin bir yan
ürünü olarak rotaya çıkmıştır.”
İmgeler yaratmaya dönük zihinsel etkinlikler insana
nesnelere bağlı dilin ötesine geçme imkânı verir.
“Her toplum, doğaüstü inançlarının simgesinin kazılı
olduğu damgasını öncellerinden teslim alır, kendi
içinden çıkan kahramanlarca taşınan bu damganın
izleri halkın yaşamına, deneyimlerine yansır.”
48
Slide 49
Büyü ve kozmoloji
Muhtemelen toplumsal tabakalaşmanın ilk
biçimi de, büyücüler/sanatçılar ile diğerleri
arasındaki ayrışma idi.
49
Slide 50
Yaşamın maddi ve maddi olmayan boyutları
Mitler, imgeler, semboller… insanların anlam
dünyasını oluştururlar. Bütün bunlar, yaşamın
maddi boyutu ile yakın bir ilişki içindedirler ve
birini diğerinden ayırmak, çoğu durumda
imkansızdır.
50
Slide 51
Kavramlar
Uygarlık tarihi, insanlık ailesinin mirasını
anlatır.
Bize devredilen bu miras, buluntulardan,
efsanelerden, masallardan, dünyaya ve
evrene ilişkin bilgilerden, sanat ürünlerinden,
teknolojik becerilerden… oluşur.
Bu mirasın anlaşılmaz bir yığın halinden çıkıp
kullanılabilir ve anlaşılabilir bir bütünlük
olması için, bazı kavramsal araçlara
ihtiyacımız vardır.
51
Slide 52
Kavramlar: Uygarlık ve Tarih
TARİH, yaşananlar değil, yaşananların
yazımıdır!
Yani, bir tarihin olması için, bir yazıcının
(hikayecinin!) olması gerekir…
52
Slide 53
TARİHÇİ KİMDİR?
Tarihçi, bize bir hikaye anlatır
Bunu yapabilmek için, kayıtlardan,
belgelerden, maddi buluntulardan yararlanır.
Bazen toplumsal belleğin ürünlerinden, yani
efsanelerden, türkülerden, masallardan da
yararlanabilir…
53
Slide 54
TARİH, HER ZAMAN BİR
SEÇME/AYIKLAMA İŞİDİR
Belgeler, buluntular,
kayıtlar, kocaman bir bilgi
yığını oluşturur.
Tarihçinin işi, bu yığına bir
düzen vermek, bazılarını
öne çıkarmak,
önemlilerle önemsizleri
ayırdetmektir.
YANİ HER ZAMAN
AYIKLAR VE SEÇER!
54
Slide 55
Olgular, gerçekte hiç de balıkçının tablasındaki balıklar gibi değildir.
Olgular, uçsuz bucaksız ve hatta bazen sınırsız bir okyanusta dolaşan
balıklara benzerler; tarihçinin ne yakalayacağı kısmen şansa, fakat asıl,
avlanmak için okyanusun neresine gideceğine, hangi oltayı kullanmayı
seçeceğine bağlıdır. Elbette bu iki etkeni de ne tür bir balık yakalamak
istediği belirlemiştir.
(Tarih Nedir? E.H.Carr)
55
Slide 56
Ne tür balıklar?
Tek tanrılı dinlerin
doğuşunu “gelişme”nin
kaçınılmaz sonucu
olarak gören bir tarihçi,
Mitras kültüne hak ettiği
önemi verebilir mi?
56
Slide 57
Ya da:
Oltanızı saray entrikaları ve hanedanlar
arasındaki müzakereler denizine sallarsanız,
tutacağınız balıkla tarımsal üretimdeki iniş
çıkışlara odaklandığınızda tutacağınız aynı
mıdır?
57
Slide 58
Tarih, insani değişimi inceler
İncelerken disipline sokar
Batıda kronik, Doğuda olay anlatıcılığı
biçiminde ortaya çıkmıştır
Braudel: “Tarihçilik, yüzey hareketlerinin
görülmesinden ibarettir”
Ya dip dalgaları? Derinlerdeki hareketler?
58
Slide 59
Tarihi kim yazar?
Evet, tarihçi… Başka?
Tarihçi, arkeologla, coğrafyacıyla, sosyologla,
antropologla, siyaset bilimciyle… birlikte
çalışır. Çünkü tarih sadece arşivlere dayalı
olarak YAZILAMAZ!
59
Slide 60
Bugün yaşayan bir insan olarak tarihçi, güncel
olayları ve olguları geçmişe yansıtmaktan
kaçınamaz. Nereye baktığı ve ne bulduğu, bugün ne
yaşadığı ile ilgilidir…
60
Slide 61
Bir Arap tarihçinin Haçlı Seferlerine bakışı ile
bir Fransız tarihçininki aynı olabilir mi?
61
Slide 62
“Tarihçi, olgularının ne aciz bir kölesi, ne
de zalim efendisidir. Tarihçiyle olguları
arasındaki ilişki, bir eşitlik, bir alışveriş
ilişkisidir. (…) “Tarih nedir?” sorusuna ilk
cevabım, şu olacaktır: Tarihçi ile olguları
arasında kesintisiz bir karşılıklı etkileşim
süreci, bugün ile geçmiş arasında bitmez
bir diyalog.”
E.H. Carr, Tarih Nedir?
62
Slide 63
Belgelere ne kadar güvenebiliriz?
Hangi olay ve olgular belgelenir, hangileri
belgelenmez?
Belgelenmeyenlerin “önemsiz” olduğunu mu
düşüneceğiz?
63
Slide 64
Tarih kimleri anlatır?
Belgeler, “önemli” insanların
yaptıklarını anlatır: Krallar, generaller,
büyük bilim adamları ve sanatçılar…
64
Slide 65
Kimler tarihin dışında kalır?
“Önemsiz” kişilerin
yaşamları ve yaptıkları,
belgelerin, dolayısıyla
da tarihin dışında kalır.
65
Slide 66
O halde, bir başka soru
sormalıyız:
Tarihi kim yapar?
66
Slide 67
Büyük adamlar?
Büyük uygarlıklar?
Ordular?
Devletler?
Milletler?
Sınıflar?
67
Slide 68
“Uygar” çok katmanlı bir sözcüktür:
68
Slide 69
“Uygar” sözcüğünü farklı anlamlarda
kullanırız:
“Çok uygar bir insan”
“Çağdaş uygarlık seviyesine ulaşmak”
“Uygarlıklar çatışması”
69
Slide 70
Karagözle Hacivat bir “uygar”/ “vahşi”
parodisi değil midir?
70
Slide 71
Sıfat olarak “Uygar”
Uygar sözcüğü, ilkin bir sıfat olarak kullanıldı16. yüzyılda, “nazik ve eğitimli” anlamında…
“Burnunu temizlemek isteyen uygar gençler,
mendil kullanır. Burun asla masa örtüsüne
temizlenmez!” (akt. Norbert Elias, Uygarlık
Süreci)
71
Slide 72
Gelişmişlik düzeyinin bir işareti olarak
“Uygarlık”
Tarihin “ilerleyen” bir süreç olduğu
düşüncesine bağlı olarak, “çağdaş uygarlık
seviyesi” sözünde olduğu gibi, bazı ölçütlere
göre “gelişmiş”liğin bir ifadesi olarak
kullanılabilir…
Gelenekselden moderne, dinselden
rasyonele…
72
Slide 73
Uygarlık/Kültür
Gelişmişlik düzeyini işaret eden bir sıfat
olarak “uygarlık”, İngilizce ve Fransızca’da
yaygınlıkla kullanılmıştır.
Buna karşılık Almanca’da, “kültür” sözcüğü
önem kazanmıştır…
73
Slide 74
Weber’e göre:
Uygarlık, teknik ve
uygulamalar bütünü,
doğa üzerinde etki
yaratan araçlar toplamı
anlamına gelir. Kültür
ise, normatif ilkeler,
değerler, ideallerzihniyettir.
74
Slide 75
Ziya Gökalp:
Medeniyet/Hars ayrımı,
Weberci bir anlayıştan
kaynaklanır:
Türklerin Batı
medeniyetini almaları,
buna karşılık, kendi
harslarını (kültürlerini)
korumaları gerektiğini
söylemişti.
75
Slide 76
Bir “farklılık” işareti olarak uygarlıkLAR
1850’lerden sonra,
İngiliz Antropoloji
geleneğinin
geliştirdiği “kültür”
kavramı
Bu çerçevede
“uygarlık” evrensel,
“kültür” ise yerel
olana işaret eder…
76
Slide 77
Uygarlık ve Kültür kavramları
Bu iki kavram, sıklıkla birbirinin yerine
kullanılır
Hangi kullanımlarda bu mümkün değildir?
(Bir örnek: gençlik alt kültürü)
77
Slide 78
AVRUPA MERKEZCİLİK
Evrensel olanın Batı Uygarlığı, yerel olanın
ise çeşitli toplulukların kültürleri olduğu
iddiası, AVRUPA MERKEZCİLİK olarak
eleştirilir.
78
Slide 79
Uygarlık mı, Uygarlıklar mı?
79
Slide 80
KAVRAMSAL SORUNLAR
Uygarlığın sınırlarını nasıl çizebiliriz?
Uygarlığın sınırları içinde bir türdeşlikten söz
edebilir miyiz?
Çatışma, çelişki ve zıtlıkları nasıl ele
almalıyız?
Uygarlıklar arası etkileşimleri nasıl ele
almalıyız?
80
Slide 81
Ama yine de…
Her şeye karşın, coğrafi ve tarihi sınırları
aşağı yukarı belirlenebilen uygarlıklardan söz
edebiliyoruz.
Bunlar, üretim biçimleri, yönetim tarzları,
kozmolojileri ve sanatları ile
ayırdedilebiliyorlar.
Bu ders boyunca, ayırdedebildiğimiz bu
uygarlıklar hakkında genel bilgiler edinmeyi,
günümüzün “küresel uygarlığı”nın oluşumunu
anlamaya çalışmayı amaçlıyoruz.
81
Slide 82
Gündemimiz
Bütün uygarlıkların beşiği olarak kabul edilen
Mezopotamya ile başlayacağız.
Ondan çok kısa bir süre sonra ortaya çıkan
Mısır Uygarlığı ile devam edeceğiz.
Yunan ve Roma Uygarlıkları, bugünkü
Avrupa kültürünün temellerini oluştururlar,
üçüncü olarak da bunlara bakacağız.
Böylelikle, Akdeniz çevresinde yaratılmış
uygarlıkları kabaca görmüş olacağız.
82
Slide 83
Anadolu
Anadolu, kendi yaşadığımız coğrafya olarak,
daha geniş bir ilgiyi hak ediyor.
Mezopotamya, Mısır, Yunan, Roma, Pers,
Selçuklu ve Osmanlı uygarlıklarının
tamamının yarattığı zengin mirası genel
hatlarıyla görmeye çalışacağız.
Bu topraklarda yaşamış kültürler hakkında
fikir edineceğiz.
83
Slide 84
Sonra…
Sonra, Amerika kıtasına uzanıp Aztek ve
Maya uygarlıkları hakkında genel bilgiler
edineceğiz.
Hindistan ve Çin, kadim uygarlıkların önde
gelenlerinden ikisidir, bunlarla devam
edeceğiz.
İslam uygarlığı, Akdeniz çevresinde
yaratılmış uygarlıklardan biri ve en az
bilinenidir. İslam uygarlığına çeşitli
boyutlarıyla bakacağız.
84
Slide 85
Günümüze doğru
Ortaçağ Hıristiyan dünyası, ayrı bir “uygarlık”
olarak görülemese de, Rönesansın
doğumunu önceler, kısaca göz atacağız.
Rönesans ve Reform hareketlerine
bakacağız.
Avrupa Aydınlanmasını inceleyeceğiz.
Modernitenin doğuşuna bakacağız
85
Slide 86
19 ve 20. yüzyıllar
Dönemin sonunda, günümüzün “küresel
uygarlığı”nın temellerinin atıldığı 19. ve 20.
yüzyıllar tarihine, ama siyasi tarihe değil,
uygarlık tarihine biraz daha yakından
bakacağız.
Dersin sonunda, öğrendiğimiz her şeyin
ışığında, genel bir değerlendirme yapacağız.
86