Transcript ppt

Slide 1

UYGARLIK TARİHİ BİLGİSİNİN
AMACI NEDİR?
-

-

“Genel Kültür” edinmek
Tarihi anlamak
İnsanı anlamak

1


Slide 2

“İnsan” Nedir?





Düşünen hayvan?
Konuşan hayvan?
Alet kullanan hayvan?

2


Slide 3

Pırasa ile aramızdaki fark…






Uygarlık, insanın pırasa ile arasındaki %20
civarındaki genetik farkı derinleştirme çabası
olarak da görülebilir…
Türümüzün bu çabası, her birimiz açısından
da geçerli olmalıdır!
Kişisel ve türsel düzeydeki “başarılarımız”, bu
farkı artıran eylemlerimizdir.

3


Slide 4

İnsanın “Başarıları”




Uygarlık tarihi, insan türünün başarılarının
tarihidir
İnsanı anlamak için, onun bir tür olarak neler
yapabildiğini görmek, yararlıdır…

4


Slide 5

Çin Seddi- MÖ220-MS1368- 6700km.
Yapımında bir milyondan fazla insan çalıştı.

5


Slide 6

El Hamra Sarayından bir kesit
Endülüs Emevileri dönemi, temeli 1232’de atıldı

6


Slide 7

Hint işi bir mürekkep şişesi

7


Slide 8

17. Yüzyıldan bir hat örneği (Osmanlı)

8


Slide 9

Süleymaniye 1550-1557

9


Slide 10

Selimiye 1568-1574

10


Slide 11

Michelangelo 1475-1564

11


Slide 12

Altın Tapınak 16.yy

12


Slide 13

İznik Çinisi

13


Slide 14

Doğu Anadolu işi kilim

14


Slide 15

Bir Siyu tılsımı

15


Slide 16

Aztek takvimi

16


Slide 17

Erol Akyavaş 1932-1999

17


Slide 18

Afrika- Nijerya

18


Slide 19

Geçmiş geçti/gelecek henüz gelmedi…
Bir Hint halk sanatı örneği

19


Slide 20

Çin halk sanatından bir örnek: Mandala

20


Slide 21

Sfenks
Mısır- Dördüncü hanedanlık dönemi/MÖ 2500 civarı

21


Slide 22

İnsan başarılarını sıralarken, şöyle sorular
gelebilir aklımıza:








İnsanlar, yaptıkları kadar yıktılar da. Bunu “başarı”
hanesine yazabilir miyiz?
Neyi başarı sayacağımıza nasıl karar verebiliriz? Çin
seddi ile tılsımı aynı dizge içinde değerlendirmek
mümkün müdür?
İnsan başarılarını neye göre sınıflandırabiliriz?
Sanat ile bilim, teknoloji ile din arasındaki sınırları
nasıl çizebiliriz?
Hangi başarılar “insan türü”ne, hangileri türümüzün
bir bireyine aittir? Cezanne’ın resmini insan türünün
başarısı olarak görebilir miyiz?
22


Slide 23

Soru sormak, öğrenmenin en iyi yoludur!






Sormadığımız sorulara verilen yanıtlar, bizim
için anlaşılmaz kalmaya mahkumdur!
Dünyayı, kendimizi, hayatı merak etmiyorsak,
herhangi bir şey öğrenmemiz mümkün olmaz!
Bazen, başkalarının sorularını da ilham verici
bulabiliriz, kendi sorularımızı oluşturmakta
bize yol gösterebilirler…

23


Slide 24

Evrenin ve tarihin içinde küçük bir noktayız:






Bir tür olarak insan, dünya tarihinin çok küçük
bir kesitinde var oldu
Binlerce yıllık bir tarihten söz ederken, bunun
dünya tarihinde bir ana tekabül ettiğini
unutmamalıyız!
Ama o bir anda dünya, milyonlarca yılda
başına gelenlerden daha fazla şey yaşadı!

24


Slide 25

Tarih, uzundur











Uygarlık tarihi dediğimiz tarih kesiti, dünya tarihinin
çok küçük bir bölümüdür
Dünya, bundan 5 milyar yıl önce oluştu
Denizlerde yaşam, yani bakteriler, 3.5 milyar yıl
önce başladı
İlk memeliler, bundan 200 milyon yıl önce ortaya
çıktı
İnsana benzeyen, alet kullanabilen ilk primatlar,
“Homohabilis”, 2 milyon yıl önce görüldü
Ateşi kullanabilen ve iki ayağı üzerine doğrulmuş
insansılar, “Homoerektus”, 1.6 milyon yıl önceydi
25


Slide 26

Modern İnsan, Dünya tarihinin sadece
yüzbinde birinde vardı!








Beş milyar yıl önce oluşan yerküre tarihinde,
insan tarihinin başlangıcı, sadece 50 bin yıl
öncesine gider
Homo Sapiens, bundan 50 bin yıl önce ortaya
çıktı
10 bin yıl önce, tarımsal üretim başladı, ilk
kentsel yerleşimler görüldü
Yazının bulunması, sadece 5 bin yıl öncedir
26


Slide 27

Evrim: İnsansılardan nsanlara

27


Slide 28

İnsan türünün ayrışmasına neden olan
gelişmeler







Alet kullanımı, primatlarda da görülür
Dilin başlangıcı ve avlanmada işbirliği de
insana özgü değildir, primatlarda da görülür
İnsan türünü primatlardan ayıran, çocukluğun
uzamasıdır
Böylece, öğrenme ve bilgi aktarma kapasitesi
arttı

28


Slide 29

Mağara Resimleri




“Kültür” diyebileceğimiz
insan faaliyetinin ilk
örneklerinden biri,
mağara resimleridir
İkincisi ise, ölülerin
belirli kurallara göre
gömülmesidir

29


Slide 30

Mağara Resimleri

30


Slide 31

Coğrafya Bilgisi: Çevresel Koşullar






Primat takımlarından insan gruplarına geçiş,
çevresel faktörlerin etkisiyle oldu
Otuz bin yıl önce sona eren buzul çağından
sonra, yeni bir yaşam çevresi oluştu
Avrupa, Kuzey Asya ve Amerika’da bitki
örtüsü değişti, yeni hayvanlar ortaya çıktı

31


Slide 32

Avcı Toplayıcı İnsan Toplulukları





Genellikle su kenarlarında yerleşik
Böcek, kabuklu deniz hayvanları, tohum ve
kökler, meyve ile beslenen
Diyetine eti de eklemeyi başarmış insan
gruplarıydı

32


Slide 33

Avcı Toplayıcı İnsan Toplulukları








Avcı toplayıcılar, bazı basit aletler
yapıyorlardı: keskinleştirilmiş taşlar, el
baltaları, kemik ve fildişinden aletler
Soğuğa karşı korunmak için deriden çadırlar
ve giysiler yaptılar
İnsanın geliştirdiği ilk birleşik mekanizma olan
yayı buldular
Gruplar arasında değiş tokuş yaptılar
33


Slide 34

Avcı Toplayıcı İnsan Toplulukları





Kültürün başlangıcı sayılabilecek grup içi
işbölümü ve ayrışma, avcı toplayıcı
topluluklarda başladı: kadınlarla erkekler,
yaşlılarla gençler arasında işbölümü yapıldı
Ölüm ve av için ritüeller yapıldı
Köpek evcilleştirildi

34


Slide 35

Dilin ortaya çıkışı: bilginin
aktarılabilmesi/kültürü mümkün kıldı







Dil, insan türünü somutun tutsaklığından
çıkardı
Dilin temeli, sınıflandırmadır
Her sınıflandırma, belli ölçüde soyutlama
gerektirir
Dolayısıyla, dilin gelişmesi ve zihinsel
becerilerin gelişmesi, iç içe süreçlerdir

35


Slide 36

Kültürün ortaya çıkışı: İlk iş bölümü






Tarımın ortaya çıkışına kadar işbölümü,
cinsiyet esasına dayalıydı.
Avcı toplayıcı topluluklarda toplayıcılık
genellikle kadınlar, avcılık ise erkekler
tarafından gerçekleştiriliyordu
Beklenen ömür ortalama 20-25 yıl olduğu
için, yaşlı sayısı azdı

36


Slide 37

Tarımın Bulunuşu






Avcılıktan besiciliğe, toplayıcılıktan tarıma
geçiş, birden değil, aşamalıydı
Tarımın topluluğun yaşamına getirdiği olumlu
katkılar olduğu gibi, olumsuz sayılabilecek
bazı etkileri de oldu
Tarımın kökenine ilişkin tartışmalar henüz
kapanmamakla birlikte, MÖ Sekizinci bin
yılda Mezopotamya’da ortaya çıktığı
yaygınlıkla kabul edilir.
37


Slide 38

Çobanlık/Çiftçilik
Tarımın ve yerleşik yaşamın gelişmesiyle, iki
farklı topluluk biçimi belirginleşti:
Çobanlar
Çiftçiler


38


Slide 39

Saban: Bir devrim




Milattan önce 3000 yılı civarında sabanın
icadı, tarımda bir devrimdi.
Böylece, çiftçi topluluklar, hayvan gücünden
yararlanmaya başladılar ve üretim güçlerinde
büyük bir sıçrama oldu.

39


Slide 40

Maddi kültür (buluntular)
Besicilik ve tarımın geliştiği yerlerde,
balçıktan yapılmış çanak çömlek, kirman,
dokuma tezgahı, taş balta, kemikten orak ve
sazdan sepetler gibi eşya ve
 Tahıl siloları, ambarlar, ocaklar içeren
köylerin kalıntıları
bulundu.


40


Slide 41

Sanat ve Din (buluntular)







İnsansılardan başlayarak, bütün insan
topluluklarında bugün “din” ve “sanat” olarak
kategorileştirdiğimiz faaliyetlerin varolduğunu
biliyoruz.
Ölü gömme törenleri
Av törenleri
Duvar resimleri
Takılar
41


Slide 42

Mağara resimleri bize neyi anlatır?






Mağara resimlerinin, av ritüellerinin bir
parçası olduğu, yaygınlıkla kabul görür
Paleolitik çağda (taş devri!) yapılmış duvar
resimlerindeki hayvanların çoğu, büyük
hayvanlardı- at, bizon…
Bu resimlerin, avcı toplayıcı toplulukların
kozmolojilerine ilişkin fikir verdiği öne
sürülür…

42


Slide 43

Sanat ve Din






Avcılık-toplayıcılık döneminde, kadınların
üreme ile ilişkisi nedeniyle, kemik ya da
taştan kadın figürleri büyüsel nedenle
kullanılıyordu
Yalnızca resim ve heykel değil, müziğin de
kullanıldığını, kemikten kaval ve düdüklerden
anlıyoruz.
Tarıma geçmiş toplulukların yerleşim
yerlerinde yapılan kazılarda çok sayıda kilden
kadın heykelciği (figürinler) bulundu.
43


Slide 44

25 Bin yıla tarihlenen fildişi baş (Fransa)

Brassempouy Venüsü
44


Slide 45

Kemikten bir flüt

25.000 yaşında, kuş kemiğinden yapılmış flüt.
Üst Paleolitik’in ilk yerleşim alanlarında bulunmuştur.

45


Slide 46

Büyü ve kozmoloji








Kozmoloji, insanın evreni, yaşamı ve
kendisini anlamlandırma çabasıdır
İnsanlar, ilk insan topluluklarından
başlayarak, evreni ve yaşamı
anlamlandırmaya çalıştılar
Büyü, ilkel insanların çevrelerini denetim
altında tutabilmek için kullandıkları her şeydi.
Bugün sanat, din ve bilim olarak ayırdığımız
faaliyetler, ilkellerde “büyü” olarak vardı.
46


Slide 47

Büyücü: Yarı insan-yarı hayvan figür (Fransa)

Fransa’da Trois Freres Mağarasında
bulunan, Büyücü diye adlandırılan
yarı insan-yarı hayvan figürü,
Üst Paleolitik dönem

47


Slide 48

İmgeler, Mitler






“Dilin iletişimsel işlevi ilkin, dış dünya ya da
gerçekler üstüne imgeler oluşturma sürecinin bir yan
ürünü olarak rotaya çıkmıştır.”
İmgeler yaratmaya dönük zihinsel etkinlikler insana
nesnelere bağlı dilin ötesine geçme imkânı verir.
“Her toplum, doğaüstü inançlarının simgesinin kazılı
olduğu damgasını öncellerinden teslim alır, kendi
içinden çıkan kahramanlarca taşınan bu damganın
izleri halkın yaşamına, deneyimlerine yansır.”

48


Slide 49

Büyü ve kozmoloji


Muhtemelen toplumsal tabakalaşmanın ilk
biçimi de, büyücüler/sanatçılar ile diğerleri
arasındaki ayrışma idi.

49


Slide 50

Yaşamın maddi ve maddi olmayan boyutları


Mitler, imgeler, semboller… insanların anlam
dünyasını oluştururlar. Bütün bunlar, yaşamın
maddi boyutu ile yakın bir ilişki içindedirler ve
birini diğerinden ayırmak, çoğu durumda
imkansızdır.

50


Slide 51

Kavramlar






Uygarlık tarihi, insanlık ailesinin mirasını
anlatır.
Bize devredilen bu miras, buluntulardan,
efsanelerden, masallardan, dünyaya ve
evrene ilişkin bilgilerden, sanat ürünlerinden,
teknolojik becerilerden… oluşur.
Bu mirasın anlaşılmaz bir yığın halinden çıkıp
kullanılabilir ve anlaşılabilir bir bütünlük
olması için, bazı kavramsal araçlara
ihtiyacımız vardır.
51


Slide 52

Kavramlar: Uygarlık ve Tarih




TARİH, yaşananlar değil, yaşananların
yazımıdır!
Yani, bir tarihin olması için, bir yazıcının
(hikayecinin!) olması gerekir…

52


Slide 53

TARİHÇİ KİMDİR?





Tarihçi, bize bir hikaye anlatır
Bunu yapabilmek için, kayıtlardan,
belgelerden, maddi buluntulardan yararlanır.
Bazen toplumsal belleğin ürünlerinden, yani
efsanelerden, türkülerden, masallardan da
yararlanabilir…

53


Slide 54

TARİH, HER ZAMAN BİR
SEÇME/AYIKLAMA İŞİDİR
Belgeler, buluntular,
kayıtlar, kocaman bir bilgi
yığını oluşturur.
Tarihçinin işi, bu yığına bir
düzen vermek, bazılarını
öne çıkarmak,
önemlilerle önemsizleri
ayırdetmektir.
YANİ HER ZAMAN
AYIKLAR VE SEÇER!

54


Slide 55

Olgular, gerçekte hiç de balıkçının tablasındaki balıklar gibi değildir.
Olgular, uçsuz bucaksız ve hatta bazen sınırsız bir okyanusta dolaşan
balıklara benzerler; tarihçinin ne yakalayacağı kısmen şansa, fakat asıl,
avlanmak için okyanusun neresine gideceğine, hangi oltayı kullanmayı
seçeceğine bağlıdır. Elbette bu iki etkeni de ne tür bir balık yakalamak
istediği belirlemiştir.
(Tarih Nedir? E.H.Carr)

55


Slide 56

Ne tür balıklar?


Tek tanrılı dinlerin
doğuşunu “gelişme”nin
kaçınılmaz sonucu
olarak gören bir tarihçi,
Mitras kültüne hak ettiği
önemi verebilir mi?

56


Slide 57

Ya da:


Oltanızı saray entrikaları ve hanedanlar
arasındaki müzakereler denizine sallarsanız,
tutacağınız balıkla tarımsal üretimdeki iniş
çıkışlara odaklandığınızda tutacağınız aynı
mıdır?

57


Slide 58

Tarih, insani değişimi inceler
İncelerken disipline sokar
 Batıda kronik, Doğuda olay anlatıcılığı
biçiminde ortaya çıkmıştır
Braudel: “Tarihçilik, yüzey hareketlerinin
görülmesinden ibarettir”
Ya dip dalgaları? Derinlerdeki hareketler?


58


Slide 59

Tarihi kim yazar?
Evet, tarihçi… Başka?
Tarihçi, arkeologla, coğrafyacıyla, sosyologla,
antropologla, siyaset bilimciyle… birlikte
çalışır. Çünkü tarih sadece arşivlere dayalı
olarak YAZILAMAZ!


59


Slide 60

Bugün yaşayan bir insan olarak tarihçi, güncel
olayları ve olguları geçmişe yansıtmaktan
kaçınamaz. Nereye baktığı ve ne bulduğu, bugün ne
yaşadığı ile ilgilidir…

60


Slide 61

Bir Arap tarihçinin Haçlı Seferlerine bakışı ile
bir Fransız tarihçininki aynı olabilir mi?

61


Slide 62

“Tarihçi, olgularının ne aciz bir kölesi, ne
de zalim efendisidir. Tarihçiyle olguları
arasındaki ilişki, bir eşitlik, bir alışveriş
ilişkisidir. (…) “Tarih nedir?” sorusuna ilk
cevabım, şu olacaktır: Tarihçi ile olguları
arasında kesintisiz bir karşılıklı etkileşim
süreci, bugün ile geçmiş arasında bitmez
bir diyalog.”
E.H. Carr, Tarih Nedir?

62


Slide 63

Belgelere ne kadar güvenebiliriz?




Hangi olay ve olgular belgelenir, hangileri
belgelenmez?
Belgelenmeyenlerin “önemsiz” olduğunu mu
düşüneceğiz?

63


Slide 64

Tarih kimleri anlatır?
Belgeler, “önemli” insanların
yaptıklarını anlatır: Krallar, generaller,
büyük bilim adamları ve sanatçılar…

64


Slide 65

Kimler tarihin dışında kalır?


“Önemsiz” kişilerin
yaşamları ve yaptıkları,
belgelerin, dolayısıyla
da tarihin dışında kalır.

65


Slide 66

O halde, bir başka soru
sormalıyız:
Tarihi kim yapar?

66


Slide 67









Büyük adamlar?
Büyük uygarlıklar?
Ordular?
Devletler?
Milletler?
Sınıflar?

67


Slide 68

“Uygar” çok katmanlı bir sözcüktür:

68


Slide 69

“Uygar” sözcüğünü farklı anlamlarda
kullanırız:





“Çok uygar bir insan”
“Çağdaş uygarlık seviyesine ulaşmak”
“Uygarlıklar çatışması”

69


Slide 70

Karagözle Hacivat bir “uygar”/ “vahşi”
parodisi değil midir?

70


Slide 71

Sıfat olarak “Uygar”




Uygar sözcüğü, ilkin bir sıfat olarak kullanıldı16. yüzyılda, “nazik ve eğitimli” anlamında…
“Burnunu temizlemek isteyen uygar gençler,
mendil kullanır. Burun asla masa örtüsüne
temizlenmez!” (akt. Norbert Elias, Uygarlık
Süreci)

71


Slide 72

Gelişmişlik düzeyinin bir işareti olarak
“Uygarlık”




Tarihin “ilerleyen” bir süreç olduğu
düşüncesine bağlı olarak, “çağdaş uygarlık
seviyesi” sözünde olduğu gibi, bazı ölçütlere
göre “gelişmiş”liğin bir ifadesi olarak
kullanılabilir…
Gelenekselden moderne, dinselden
rasyonele…

72


Slide 73

Uygarlık/Kültür




Gelişmişlik düzeyini işaret eden bir sıfat
olarak “uygarlık”, İngilizce ve Fransızca’da
yaygınlıkla kullanılmıştır.
Buna karşılık Almanca’da, “kültür” sözcüğü
önem kazanmıştır…

73


Slide 74

Weber’e göre:


Uygarlık, teknik ve
uygulamalar bütünü,
doğa üzerinde etki
yaratan araçlar toplamı
anlamına gelir. Kültür
ise, normatif ilkeler,
değerler, ideallerzihniyettir.

74


Slide 75

Ziya Gökalp:




Medeniyet/Hars ayrımı,
Weberci bir anlayıştan
kaynaklanır:
Türklerin Batı
medeniyetini almaları,
buna karşılık, kendi
harslarını (kültürlerini)
korumaları gerektiğini
söylemişti.

75


Slide 76

Bir “farklılık” işareti olarak uygarlıkLAR




1850’lerden sonra,
İngiliz Antropoloji
geleneğinin
geliştirdiği “kültür”
kavramı
Bu çerçevede
“uygarlık” evrensel,
“kültür” ise yerel
olana işaret eder…

76


Slide 77

Uygarlık ve Kültür kavramları
Bu iki kavram, sıklıkla birbirinin yerine
kullanılır
 Hangi kullanımlarda bu mümkün değildir?
(Bir örnek: gençlik alt kültürü)


77


Slide 78

AVRUPA MERKEZCİLİK


Evrensel olanın Batı Uygarlığı, yerel olanın
ise çeşitli toplulukların kültürleri olduğu
iddiası, AVRUPA MERKEZCİLİK olarak
eleştirilir.

78


Slide 79

Uygarlık mı, Uygarlıklar mı?

79


Slide 80

KAVRAMSAL SORUNLAR







Uygarlığın sınırlarını nasıl çizebiliriz?
Uygarlığın sınırları içinde bir türdeşlikten söz
edebilir miyiz?
Çatışma, çelişki ve zıtlıkları nasıl ele
almalıyız?
Uygarlıklar arası etkileşimleri nasıl ele
almalıyız?

80


Slide 81

Ama yine de…






Her şeye karşın, coğrafi ve tarihi sınırları
aşağı yukarı belirlenebilen uygarlıklardan söz
edebiliyoruz.
Bunlar, üretim biçimleri, yönetim tarzları,
kozmolojileri ve sanatları ile
ayırdedilebiliyorlar.
Bu ders boyunca, ayırdedebildiğimiz bu
uygarlıklar hakkında genel bilgiler edinmeyi,
günümüzün “küresel uygarlığı”nın oluşumunu
anlamaya çalışmayı amaçlıyoruz.
81


Slide 82

Gündemimiz








Bütün uygarlıkların beşiği olarak kabul edilen
Mezopotamya ile başlayacağız.
Ondan çok kısa bir süre sonra ortaya çıkan
Mısır Uygarlığı ile devam edeceğiz.
Yunan ve Roma Uygarlıkları, bugünkü
Avrupa kültürünün temellerini oluştururlar,
üçüncü olarak da bunlara bakacağız.
Böylelikle, Akdeniz çevresinde yaratılmış
uygarlıkları kabaca görmüş olacağız.

82


Slide 83

Anadolu






Anadolu, kendi yaşadığımız coğrafya olarak,
daha geniş bir ilgiyi hak ediyor.
Mezopotamya, Mısır, Yunan, Roma, Pers,
Selçuklu ve Osmanlı uygarlıklarının
tamamının yarattığı zengin mirası genel
hatlarıyla görmeye çalışacağız.
Bu topraklarda yaşamış kültürler hakkında
fikir edineceğiz.

83


Slide 84

Sonra…






Sonra, Amerika kıtasına uzanıp Aztek ve
Maya uygarlıkları hakkında genel bilgiler
edineceğiz.
Hindistan ve Çin, kadim uygarlıkların önde
gelenlerinden ikisidir, bunlarla devam
edeceğiz.
İslam uygarlığı, Akdeniz çevresinde
yaratılmış uygarlıklardan biri ve en az
bilinenidir. İslam uygarlığına çeşitli
boyutlarıyla bakacağız.
84


Slide 85

Günümüze doğru







Ortaçağ Hıristiyan dünyası, ayrı bir “uygarlık”
olarak görülemese de, Rönesansın
doğumunu önceler, kısaca göz atacağız.
Rönesans ve Reform hareketlerine
bakacağız.
Avrupa Aydınlanmasını inceleyeceğiz.
Modernitenin doğuşuna bakacağız

85


Slide 86

19 ve 20. yüzyıllar




Dönemin sonunda, günümüzün “küresel
uygarlığı”nın temellerinin atıldığı 19. ve 20.
yüzyıllar tarihine, ama siyasi tarihe değil,
uygarlık tarihine biraz daha yakından
bakacağız.
Dersin sonunda, öğrendiğimiz her şeyin
ışığında, genel bir değerlendirme yapacağız.

86