Transcript Bilim Felsefesi - Orhan Canbolat

BİLİM VE BİLİM FELSEFESİ
Algılar – Kavramlar
BİLİM NEDİR ?
Bilimsel bilgi nasıl ortaya çıkar ?
Bilimsel olanla olmayanın ayırımı nedir ?
Sınırlar
Yöntem
Test etme
Bilim nasıl , hangi yöne ilerler ?
????????????????????????????????????????Varlık ?
İnsan?
Dünya ?
Evren ?
Metafizik
Fizik
Bilim tarihi olmadan bilim felsefesi boştur.
Bilim felsefesi olmadan da bilim tarihi kördür.
 Varoluş hakında bilgi
Anlamak için inanıyorum; Felsefe dinin
emrinde . Augustinus 354 – 430
İnanmak için bilmek ./ Aquino'lu Thomas 1225 -1274
-Neden
-Nasıl
-Niçin
En uzak başlangıca ulaşmak ; FARABİ 870-950
 Bilimciler “Niçin” sorusunu sormadı Filozoflarda niçin sorusunu sormak
için bilimsel gelişmeye ayak uyduramadı ; William Hawking 1942 –
 Açıklayıcı bilim; DOĞA OLAYLARININ niçin bu şekilde vuku
bulduklarını anlama tutkusu ve arzusudur. Emile Mayerson 1859 -1933
 Biz Kimiz ? , Ne yapıyoruz ? , Neden yapıyoruz ? , Niçin yapıyoruz ?
Nasıl yapıyoruz ?
 Anlamak soruyla başlar; kendine – ikinci şahsa ( OC )
RÖNESANS’IN HAZIRLANMASI
 Bilginin temeline deney vardır.
 Tanrı ve sonsuzluk alanlara yönelik bilgi, inanç bilgisidir.
 Bu tür bilgilere gerçek anlamda bilgi denilemez, onlara ancak
inanılabilir.
 Böylece inanç ve bilgi arasına kesin bir ayrım konulmuştur.
Grosseteste 1170-1251
 Güvenilir bilgiye ancak akıl ve deney yoluyla ulaşılır.
Akıl ; Kanıtlayıcı
Deney; Bilgi toplayıcıdır. / Roger Bacon 1220 – 1292
Fenomen dünyasının bilgi türü sentetik apriori bilgidir. Bunlar kesin, genel
geçer ve zorunlu doğa bilgilerdir. Bir adı da "bilimsel bilgi" dir. /
İMMANUEL KANT (1724-1804)
Fizik – Metafizik
Bilimsel Bilgi - Bilim Dışı bilgi
Kategorize etmek OC
Benzerlikler







Akıl yürütme
İnanç
Kural
Tapınma
Dogma
Gözlem
“ açıklamak “ iddiası
Fark
 Eleştirel olmak
Bil - Gi / BİL - İM
 Sezgi
X
 Seçicilik X
Kuram , Deney
Genelleme
 Mantıksal Doğrulamacı
 Eleştirel Yanlışlamacı
 Kavrama dayanır = İnanç - [Madde]
 Bilim insan refahı ve doğayı çözmek için önemlidir.
Yanlış düşünmenin sebebi;
Aristo mantığıdır.
Deney ve gözlem başvurusu yok
Üniversitede eğitimin bozulması
İnsan aklı;
-Geneller,
-Yanlışa düşer
-Yanılır
-Önyargılı
Doğru bilgi elde etmek; Bilgi güçtür
-Ön yargılardan sıyrılmak
-Sağlam bir yöntem uygulamak
Tümden gelime karşıdır
Tüme varımı savunur
Francis Bacon 1561 - 1626
MODERN BATI FELSEFESİ
 İnsan doğayı egemenlik altına alırsa mutlu olur.
 Skolastik Yöntem doğru bilgi elde etmek için yanlıştır.
Descartes 1596-1650
- Skolastik ; doğru zaten mevcuttur, temeli teolojidir.
- Dini , felsefe ve akıla uydurmanın ve problemleri yolla çözmek
 Doğruluğu apaçık bilinmeyen hiçbir şeyi doğru kabul etme
 Daha iyi çözümlemek için gerektiği kadar parçalara ayır
 En kolay ve en yalın olanlardan başla
 Bir şeyi unutup unutmadığını emin olmak için say
 Anlamanın en önemli işlevi birleştirmedir. / İMMANUEL KANT ;1724-1804
 1) Evrensel Çekim kuvveti;
Gezegenleri,yıldızları ve galaksileri birada
tutan ve hep çekici olan bu kuvvet, temel
parçacıklar dünyasında önemsizdir. Çekim
kuvvetinin parçacıkları
gravitonlardır.
 3) Atomun çekirdeğindeki proton ve
nötronları bir arada tutan güçlü kuvvet;
proton ve nötronları çekirdek içinde tutan kuvvetin
adıdır. Şiddetli kuvvet etkileşiminin parçacıklarına
gluon adı verilir.
 Evrende tek açıklayıcı bilgiye ulaşmak.
 Bir’e ulaşmak / doğu felsefesi ( OC )
 2) Atomları birbirine bağlayan
elektromanyetik kuvvet; şiddetli
kuvvetin 0.01 katı kadar olup atom ve
moleküllerin bağlanmasından sorumludurlar
Elektromanyetik etkileşimin parçacıkları
fotonlardır.
 4) Radyoaktiviteden sorumlu
zayıf kuvvet: çekirdekteki kararsızlığı
(radyoaktifliği) üretmeye eğilimli kısa menzilli
kuvvettir.. Zayıf kuvvete W ve Z bozonları
denen parçacıklar değiş tokuşu eşlik eder.
“Bütünlük idesi “Kant
Canlı nedir?
“Evrim ; Cansızdan canlıya dönüşümdür”.
Darwin
Evrim ; “Rasgele varyasyona dayalı doğal seleksiyon”
1809-1882
Evrim hücre içindeki moleküler seviyedeki etkileşimler ve
olaylar hakkında ne söyler ?
??????????????
HAYAT NEDİR.?
What is life?
“Hayatın temel molekülleri fizik yasalarıyla anlaşılabilir.”
Erwin Rudolf Josef Alexander Schrödinger ;1887 – 1961,
1933'Nobel Ödülü
Francis Crick biyofiziğe Schrödingerden
esinlenerek geçer
 Francis Crick; 1916 – 2004
1962 Nobel Ödülü
EVREN NEDİR.?
Termodinamik
 Boltzman, Entropi, II. yasa
 Doğal süreçler daima düzensizliğin artışına yöneliktir.
 Enerjini korunumu var hareketin korunumu yok
Evren dinamik denge halinde olmalıdır
-Şu anki durum dengeden sapmadır
-Evren uzun süre dengede kalmıştır.
-Tekrar denge haline gelebilir.
-Şu anda burada olmamızın sebebi evrenin
dengeden saptığı yegane andır.
Entropi yasasındaki evrensel "düzensizliğe gidiş" olgusu,
Budha düşüncesinde de yer almaktadır.
Ayrıca Budha düşüncesince, bu düzensizliğin ardından
yeniden düzenlilik geleceği öngörülmemiştir.
Sınır koymak
 Makro seviyede
 Mikro seviyede
Big – Bang duvarı / Önce olanlar / sonra olanlar / esas sınır ( OC )
Gerçekten bilmek, nedenleri bilmektir. Francis Bacon 1561 - 1626
Yerini nedenselliğe bırakmıştır.
Bilimin en önemli amaçlarından biri nedensel bağlantıların ispatlanmasıdır.
John Stuart Mill 1806-1873
Nedensellik bir varlığı gerektirir, kendi başına olmaz, neden varsa rastgelelik , olasılık
olamaz. Russel 1872-1970. Quantum bunu fark eder. OC
Batı felsefesi fikir yürütürken nihayetinde bilinmezlik veya şüpheciliğe ulaşmaktadır.
Bunu sebebi insanın doğa bilgisiyle ilgili prombler değil metafizikle ilgili yaşadığı
problemlerdir. Batı alemini veya onun temel aldığı antik yunanın da cevap
veremediği hal budur.
Batının en büyük akılları bilginin sınırlarına geldiklerinde kuşkuculukla
karşılaşmaktadırlar ve kendilerine sınır çizmektedirler. Hume / Kant / Popper
( OC)
Sınır koymak
Süreklilik ve nedensellik
yerine,süreksizlik ve olasılık
ilişkilerini koymak bilime ihanettir.
Albert Einstein 1879 - 1955
1921 Nobel ödülü
Asıl ihanet yeni bir alanı incelerken
alıştığımız düşünce biçimlerini
burada burada da mutlaka geçerli
olduğu üzerinde ısrar etmektir.
David Bohr 1885- 1962,
1922 Nobel Ödülü

Doğrulamacılık , Viyana Okulu
Yanlışlamacılık ;Karl Raimund
Popper 1902 -1994
 Modern fizik / Görecelik kuramı /
anarşist öğreti / hiçbir hakikat /
hiçbir belirli bir dış dünya yoktur.
 Freud 1856-1939
 Deneysel metod ; Bilimsel olanı
bilimsel olmayandan ayırma
Doğrulama Galileo ; 1564-1642
 ilk hareket ettiricisi görüşü
Aristoteles (M.Ö. 384 –. 322
Aquino'lu Thomas 1225 -1274)
Bil-mek
1. Anlamak
Evreni
Doğayı
İnsanı
2. Hükmetmek
Evrene
Doğaya
İnsana
Bilgi güçtür
Francis Bacon 1561 - 1626
3. Üretmek
Bilgi
Teknoloji
4. Kazanmak
Güç
5. Refah veya Felaket ?
Bilimi - Üreten İnsandır ; Kavram / Deney-Gözlem
Düşünme
 Kavram
 Çıkarım
 Hipotez
Eylem
 Gözlem
 Deney
 Bilim insanın geliştirdiği düşünce formlarından
birisidir. En iyisi olması gerekmez
 Kavramlar deneyden önce gelir. Bilimin ilkesi
 Aristo ; 384 – 322)
 Francis Bacon 1561 - 1626
kavramların çoğulculuğudur.
 Deney tek başına bir şey ifade
etmez önemli olan kuramdır.
/Alexandar Koyre 1892- 1964;
 Paul K. Fayerabend 1924 1994
 Duhem / Quine
 Bilimin özü yeni bilgi
elde etmek ve keşif
yapmaktır. John D. Bernel
1901 - 1971
DOĞA BİLİMLERİ
Doğu romanın yıkılışı ? ???? Antik Yunanın yeniden keşfi ????
Metod üzerine tartışma
 Tümevarım
Tümevarımla elde dilen sonuçlar çürütülebilir fakat asla doğrulanamaz
 Tümden gelim
Tümden gelimle elde edilenler cevaplar kesindir fakat yeni bilgi arayanlar
için verimsizdir = Skolastik felsefe
 Hipotetik tümden gelim
Hipotez ,çıkarım ,deneme ,hipotezi test, teori, bu bilgi kesin olmayabilir
Yöntem - Dedüktif Yöntem





Öncül / Aksiyom / Postulat / Çıkarım
Sonuçlar sınırlandırılmıştır
Matematiğe dayalı Fiziksel öncüller
Tepeden başlayarak aşağılara inmek .
En tepede / şüphe /düşünce var .
 Düşünmek var olmaktır.
 Cogito , ergo sum
/ Düşünüyorum o halde varım /
René Descartes 1596- 1650
 Önce [dogmalara bağlı olarak inanmak], sonra da bunları akıl ile
temellendirmeye çalışmak – Skolastik
 Batı cephesinde değişen bir şey yok. OC
 Yeni bir şey söylemez
 Öncülün doğruluğu kendine aittir.
 Ön kabulün ne olduğu önemlidir
 Ön kabul neye dayanır ; sezgi , akıl , gözlem , hipotez ,deney
 Peşin hüküm , varsayım
Pierre Duhem 1861 – 1916
Emile Mayerson 1859 -1933
 Tümdengelimsel yöntemler portakal sıkacağına benzer ,
portakalın içinde mevcut olamayandan fazla portakal suyu
çıkaramaz
 Bir teoremin kanıtlanmış olması, onun doğrulandığı anlamına gelmez.
 Kanıtlanmış bir teorem yanlış olabilir. (OC )
 Tek tek nesne veya olgulardan çıkılarak yapılan genellemelere dayanır.
 İnancımızın temeli OC
 Yol ayırımı ; Francis Bacon 1561 - 1626
 Deney bilimleri tümdengelimseldir. Varsayama dayanır.
Pierre 1862- 1916 Duhem
 Doğa bilimlerini yolu açılır.
 Kesin bilgiye akıl ( sezgi ) yoluyla ulaşılmaz .( Anti – Us ‘cu tutum )
 Esas olan gözlem ve deneydir
 Tümevarım ; Nedenseleri arayıp Genele ulaşmaktır. Bilimin amacı
genellemidir. = Nedensellik ilkesi
 Benzer koşullar benzer etki yapar . Bu beklentidir. = Nedenselliği tenkiti /
Hume, 1711 –1776
Nedensellik ilkesi zihnin birinci gruba ait bir olayın ortaya çıkması halinde ikinci
gruba ait bir olay beklendiği sıralamadır.
Popper ;Nedensellik ilkesini ( tümevarım ilkesi ) olarak değerlendir, ne kabul eder, ne
red , metafizik olduğu gerekçesiyle kenara bırakır .
 Neden aklı başındaki insanların tümü , Deneyimi elde edilmemiş durumların ,
deneyimi elde edilmiş durumlara uymasının beklerler = Psikolojik bir hal ( OC) /
Karl Raimund Popper 1902 -1994
 Beyaz kuğular , n , n+1
 Bilimsel genellemelere ulaşırız fakat kesinliğini garanti edemeyiz.
 Genellemenin bir sonraki örnekte doğru çıkması yeterli ,
1970 / Mantıksal Doğrulamacılığın cevabı
 Genelleme
 Boşluk Doldurma OC
Rudolph Carnap,. 1891 –
 Deneylenmemiş veya gözlemlenmemiş olanı “ mış “ gibi
anlatım / bakınız : pubmed / OC
 Boşluk doldurmanın en gelişmiş şekli “modelleme”dir . OC
 Gelecek “ bilgisayar modellemeciliğinindir “ OC
 İndüktif / Tümevarımsal bir argüman gözlemlenmiş bir
korelasyonun devam etme zorunluluğunu göstermektir Popper
Olgu topla
İndüktif
Hipotez
Dedüktif
Hipotezi Çözümleme, Sonuç çıkarma
Önermeyi deneyle test et
Bulma süreci indüktiftir.
İndüksiyon ve dedüksiyonun görüşlerinin bir uzlaşımıdır .
Hipotetif - Dedüktif Yol
Bulma - Doğrulama
 Bulma : hayal gücü , sezgi , deneyim ,raslantı , şans
 Bilim mantığının konusu Doğrulama işlemlerini kapsar
 1. Bir zorlukla karsılaşma
 2. Zorluğu problemleştirme ( Popper ? )
 3. Çözüm vaad eden bir
hipotez kurma
 4. Hipotezden gözlenebilir mantıksal sonuçlar çıkarma
 5. Sonuçları gözlem ve deney verileri ile karşılaştırma / hipotezi
test etme
 6. Test sonucuna göre hipotezi kabul ve reddetme
John Dewey, 1859-1952
Tümevarım – Tümdengelim
Temel iki ön yargı
 Genellemeden Özele
 Özelden genele
 Esas olan genellemedir = Önyargıdır.
Batı biliminin temelinde esas olarak iki yöntem vardır. Bu
yöntemlerin her ikiside “maddeye dayanan “ inancın
yansımasıdır. OC
Hipotez
Akıl yürütme – öndeyi - önerme - önermeler bütünü – açıklama vaadi
Kapsayıcı olmalı / Eldeki bilgiyle çelişmemeli / Basit olmalı / Açıklama gücü yüksek
Doğa en basiti seçer
Ochamlı William 1280 -1349
Decart
Kant
Bacon hipoteze önem vermez
Hipotezi reddi / Bilim indüktif genellemelere dayanır Newton
Hipotez ; Dayanak ?
 Olgulara dayalı , öncülsüz ?
Tümevarımcı – İndüktif
 Daha önceki bilgilere
dayalı
 Deneylere dayalı
Tümden gelimci - Dedüktif
Hipotez- Değerlendirme
 Gözlem ve deneylerin rapor
sonuçlarını toplamak
 Sonuçların hipotezi destekler veya
desteklemez
 Kabul veya red
Carl Gustav Hempel 1905 - 1997
Hipotez
Deney
DENEYE MÜDAHALE ; OC
 Deney öncesi
 Yok ; Bacon - Laboratuara girerken herşeyi dışarda bırakmak
 Var

Daha önceki litaratür bilgileri

Varsayımlar

Deneyi hazırlayan şartların bütünü
 Deney Esnasında

Cihazlar / Malzemeler / kullanılan kimyasallar ,/laboraturın fiziki şartları/ Deneycinin
deneyimi,/ beklentiler

Denelerimiz olanaklarımızla sınırlıdır oc
 Deney sonrası

Beklentiler

İstatistik

Boşluk Doldurma
Hipotez
Deney / Yansıma / Tahmin/ Yanılgı
 İnvitro
 Hücre deneyi
 Hayvan deneyi / ilişkisiz olanla ilişki kurma
 İnsan üstünde ilaç çalışmalar ı / Faz I ,II, III
 Faz IV / Yan etki / Pazarda test OC
Hipotez Açıklama gücü
 X hastalığında Y daima artar
 X hastalığında Y daima azalır
 X hastalığında Y azalır , artar , değişmez
Açıklama gücü var
Açıklama gücü var
Açıklama gücü yok
 Hepsine literatürde kanıt ve açıklama bulunur.
 Niçin 40.000 protein içerisinde bir kaçı klinik anlamlılık ifade eder
 Niçin doğrulanması veya yanlışlanması mümkün olmayan hipotez sonuçlarıyla
uğraşırız ?.
Teori - Dayanakların temeli Deney doğaya sorulmuş bir sorudur Galileo
AKIL / AKILCILIK
 Kesin ve evrensel bilgilere
ancak akıl aracılığıyla ve
tümdengelimli bir yöntemsel
yaklaşımla ulaşılabilir
“ Gerçek olan her şey USSAL ,
ussal olan her şey gerçektir“
Georg Wilhelm Friedrich
Hegel (1770 - 1831
Parçalara ayır ;
Descartes 1596 - 1650
DENEY / DENEYCİLİK
 Deneyim dışı her türlü bilgiyi
reddeder
 İnsan gözlemlerinin / deneylerin izin
verdiği kadar eylemde bulunabilir ve
nedenleri anlayabilir. Daha ötesini ne
bilir, ne de bilebilir. Novum OrganumFrancis Bacon 1561 – 1626
 Deney = olguyu gözlemek /
yorumlamak
 Deney Kavrama Dayanır /
Dayanmaz
 Deneyler kuramla yüklüdür.
Kurama göre yorumlanır Duhem
Parçalara ayır / Küçült– Batı Bilimin en temel mantığıdır / Tıp
Birleştir – Unutuldu / Tekrar tekrar test et
Teori İndirgemecilik / Makro hali -
mikro durumla açıklamak
What is life?
“Hayatın temel molekülleri fizik yasalarıyla anlaşılabilir.”
Erwin Alexander Schrödinger
Elektron Hayattır
Biyokimya
Kimya
Kuantum Fiziği
Genlerin nasıl inşa edilebileceğini yada yeniden inşa
edilebileceğini anlamak için atomların nasıl , neden sadece
belli durumlarda , belli mesafelerde belli kuvvetlerdeki
bağlarla birleştiğini bilmek durumundayız; J. Gribbin , 1946 –
Teori - indirgemecilik
Evrim teorisi
 “ Evrim cansızdan canlıya dönüşümdür”. Darwin
 Yeni dil ; “ Rasgele varyasyona dayalı kalıtımsal doğal seleksiyon”
 Temel Kabul
 DNA mutasyonu
 Rastgele – Olasılık ifadesi
 Kalıtsal
 İlerleyici
Teori – indirgemeciliğin Sınırı










Canlı Organik yapı
Organ
Doku
Hücre
Organel
Makromolekül
Molekül
+ , - / Çekirdek
Quark
Enerji
 Madde kayboldu
 Quantum ; Klasik Bilimin sınırı – Nedenselliğin yok olup olasılığın
ortaya çıkışı
 Çözüm içerden gelir ; nedenselliği , olasılığa çevirme ; Evrim teorisi
 İndirgemeciliği yapılan şey indirildiği şeye benzemez OC
Teori


Test - Doğrulamacılık
Metafizik önermeler anlamsızdır. / Metafizikle bilimi “doğrulamacılık” ayırır
Doğrulamacılık = Mantıksal Pozivitizim
Felsefe olgularla ilgilenmez , Olgular Bilimin işidir. Felsefe bilginin dile
getirdiği ifadelerin mantıksal çözümlerini yapmalıdır. = Üst mantık
1.Gözlem,deney
2.Tümevarımsal genelleme
3.Varsayım.
4.Varsayımı doğrulama
5.Doğruluk kanıtlanması
6. Bilgi
 Gerçeklerle ilgili önermelerin doğruluğu veya yanlışlığı kanıtlara dayanarak yapılır.
 Bilim mantığının konusu yalnız doğrulamadır . Bulma süreci ise, mantığın değil
ancak psikolojinin konusu olabilir. Hans Reichenbach 1891 – 1953
 Bilimsel kuramlar varsayım olarak kalacaktır. Çünkü daha iyi bir kuramla yer
değiştirilebilir.
 Hipotezin evrenselliği bir bir olumlu cevapla testten geçer fakat geride sonsuz sayıda
sınama vardır.Bu durumda hipotezin evrensel olup olmadığını bilemeyiz , ancak bir
tanesi yanlışlansa hipotezin yanlışlığını anlarız / Karl Raimund Popper 1902 -1994
Teori Mantıksal Yeniden İnşacılık
 Her aşama bir aşağıdaki aşamanın açıklamasıdır. / Döngü /
Diyalektik felsefe .
 Önermelerin gücü en alttan en üste doğru artar
 En alt aşamada gözlem , en üste teori bulunur
 Gözlem aşamasının önermeleri teori aşamasının önermeleri için
zemin oluşturur Norman Campell
 Tümevarımı kurtarmaya çabası ;
 Modelin içinde çürütülen örnekler bulunmaması koşuluyla evrensel
bir önermenin bir sonraki örneğinin doğrulanmasının “ model
büyüklük “ arttıkça “ 1 “e yaklaşır .Rudolph Carnap, 1891 – 1970


J.S.Mill ; doğrulamanın düpedüz indüktif olduğunu ileri sürer
K.R, Popper, bilimsel yöntemin hiçbir aşamasında indüksiyona yer
tanımaz.
Teori Test - Test - Yanlışlamacılık
Bilimsel bilgi sadece tahmin bilgisidir.
 Yanlışlamacılık
Eleştiri
Tartışma
Ayıklama
 Bilim
 Problem
 Çözüm denemesi
 Ortadan kaldırma
 Bilgi
 Yanlışlanabilir
 Denetlenebilir
 Sınanabilir
Bir kurama körü körüne inanç entelektüel bir
erdem değil , tersine entelektüel suçtur. Bilimsel
davranışın en ayırt edici özelliği kuşkuculuktur.
İmre Lakatos 1922 -1974
HUME ‘ e dönüş
Karl Raimund Popper 1902 -1994
Teori -
Test - Yanlışlamacılık
SINIR KOYMA = YANLIŞLAMACILIK
Deney bilimleri ile metafiziği birbirinden
ayıran nedir ?
 Çürütülemez bir önerme deneysel bilimlerin konusu
olamaz , fakat bu onu anlamsız kılmaz
 Bilimsel Kuramların çoğu bilim öncesi öykülerden
doğmuştur
 Sınır doğrunabilirlik ise teolojide bir bilimdir , dünyada
bunu doğrulayacak binlerce veri sunulabilir
 Birbirine zıt iki farklı olay aynı anahtar kavramla
açıklanabilir.
Teori Test - Yanlışlamacılık
 Bilimin amacı yüksek içeriktir, yüksek olasılık
değil
 Olasılık düşük , içerik yüksek olmalıdır
 Yüksek yanlışlanabilirlilikte bilimin amacıdır
 Yanlışlanamayan kuramlar bilimsel değildir
Kendi hipotezimi yalanlamak veya yanlışlığının
anlaşılması bilimsel olarak gurur kırıcı bir şey
değildir. Sinaptik aktarımın elektriksel olduğunu
sanıyordum.Şimdi bu sevgili kuramlarımın
yanlışlanmasına seviniyorum bile , çünkü bu
yanlışlama bilimsel bir başarıdır.”
John Carew Eccles 1903-1997
1963 Nobel ödülü
Teori Test - Yanlışlamacılık
Eleştil akılcılık
Yanlışlamacılık
Eleştiri
Tartışma
Ayıklama
Hipotezi / teoriyi test etmenin
yolu eleştiri yoludur.
Elimizde başka durum durumlarda
verimli sonuçlar verdiği
kanıtlanmış hipotezi değiştirecek
alternatif hipotez yok ise
değiştirmek mantıksızdır.
Kesin gereklilik doğmadıkça
araçları değiştirmek savurganlıktır./
Khun
Kesin yanlışlama yöntemsel olarak
olanaksızdır
Duhem
Çünkü ik bakışta çok sayıda
çürütücü örnekle karşı karşıyaydı.
Yeterli bilgisi olmadığından
bunları açıklayamazdı - ama
sezgileriş vardı
Paul K. Fayerabend 1924 -1994
Yanlışlama teoriyi terk etmeyi gerektirmez .
Teorinin probleme çözüm üretmemesi onu değiştirir OC
Teori Test - Yanlışlamacılık
Dogmatik Yanlışlamacılık
 Bilimsel dürüstlük deneyle çelişen tüm kavramlardan vazgeçmeyi gerektirir
Metodolojik yanlışmacılık
 Teoriler sadece çürütmelerin ağırlığıyla çökmez , sürekli tamirlerle teorinin basitliği
kayboluyorsa çöker.
 Kuramlar birçok yasa ve önermeden oluştuklarından, çürütülebilmeleri için de bağlı
oldukları bütün kavramsal sistemin eleştiriye tutulması gekir.
Pierre Maurice Marie Duhem, 1861-1916.
 Kuğu örneği yanlışmayı gösterir fakat bilim tarihini yansıtmaz . Bilim adamı
kuramı olgular kuramla çelişti diye bırakmaz . ( Merkezi Çekirdek )./ İmre Lakatos
 İçinden doğruyu seçip yanlışları ayırabilir.
 En iyi uyum sağlayan teori hayatta kalır / Lakotos ; 1922-1974 /
Sofistike yanlışlamacılık
 Hep yanlışlarsak elimizde ne kalır ?
 Bir hipotezin yerine diğerini koymanın şartları
 T2 > T1 deneysel içerek
 T2, T1 in tüm deneysel içeriğini kapsamalı
 T2nin farklı içeriğini bir kısmı deneyle desteklenmeli Lakatos
Evrimci
Teori Test- Yanlışlamacılık
SINIR KOYMA = YANLIŞLAMACILIK
Bilimsel bilginin gelişimi
Bilimsel olmayan bilgi türlerinin
Anlamlılığı
Yanlışı ayırma ; Sorun – Çözüm üreten
Kuram – Kuramı Çürütme – yeni sorunlar
Kim Bunlar ;
Öylede olur , böylede olur - yanlışlanamaz
Mutlaka böyle olur -
yanlışlanamaz
Hep böyledir -
yanlışlanamaz
Khuna ‘a benzerlik
Diyalektik bakış = Döngü
Doğu Medeniyeti
Deney bilimleri ile metafiziği
birbirinden ayıran nedir ?
 Çürütülemez bir önerme deneysel
bilimlerin konusu olamaz , fakat bu onu
anlamsız kılmaz
 Bilimsel Kuramların çoğu bilim öncesi
öykülerden doğmuştur
Sınır doğrunabilirlik ise teolojide bir
bilimdir , Dünyada bunu doğrulayacak
binlerce veri sunulabilir
Doğrulanması yanlış olmadığını
göstermez , yanlışlamak doğru
olmadığını gösteri r. (OC )
Teori Test - Daima Açıklaması var
 X enzimi Y hastalığında Arttı , Azaldı Değişmez
 Kanser / Pürin / ADA /
 Litaratürde daima bir kanıt bulunur
 Deneysel sonucun reddi mümkün değil
 Yanlışlanması mümkün değil OC
 Bu tür deneysel çalışma Bilimsel bilgiye ne katar
 Litaratürü genişletir – Bilgiyi değil
 Akademik yükseltmeye katkı sağlar
 Hastalık yok hasta var ifadesi tüm istatistiksel ve
matematiksel kesinliği red eder . OC
Teori -Test -
Deneyi tekrarla
 Model aynı değil
 Cihaz değişti
 Araştırmacının psikolojisi farklı
 Kimyasallarımız değişti
 Deneyi yapan değişti
 Cihaz bozuldu
 Yağmur yağdı – hava nemli ………………………………..
 Hiçbir deney birebir tekrarlanamaz , kendine özgüdür. OC
Teori –Kabul edilebilirlik
Teorilerin ölçüm kriterleri - Kuhn
 Tutarlılık ; hem s hem s değil tutarsızlık
 Gözleme uyum : Bilim adamına göre değişir
 Basitlik
 Geniş faaliyet alanı ; Elektromağnetik teori ;Evrim teorisi
 Kavramsal bütünlük
 Verimlilik : geniş gözlem raporu,başka teorilerle yarışta galip
çıkarır ,baskılara direnme, yeni bir olaya başarıyla
uygulanma
Metodoloji –
Hipotez / Teori - Gözlem - Deney / Çatışırsa ne olur ?
 Sonuçlar hipotezi yanlışlıyorsa hipotezi terk et Robert Grosseteste 1175 –1253),
 Gözlemi ret / Galileo nun parentezi / Galileo
 Teoriyi kaldır , doğada doğa yasası var / Decart / Tümden gelim
 Teori ve deney için en önemli şart gözlemle uyuşmasıdır
 Krıtik deneyler teorilerin geçmesi gereken yıkım testleridir.

Sir John Frederick William Herschel, 1792 –1871)
 Teori çöker yenisini getir – Popper / hipotetik tümden gelim
 Paradigma - Khun
 Merkezi çekirdek - Anomaliler Lakotos
 Görmek istemediğini hesaptan düş
 Günümüzün parentezi istatistik oc
Metodoloji Değişen bir şey yok , Skolastik düşünceye devam
 Doğru kabul edilen öncül üzerinden konuşma / Kolestrol kötüdür.
 Deneyi doğru kabul et / Kötülüğünü destekleyelim
 Deney üzerinden yorum yapmak / Yorumlar hep bunların kötülüğü üzerine olmalı
 X sonucu Y dir . Nedensellik
 Niye o kadar çok araştırma yapıyoruz.
 Genellemeler ; Benim sonuçlarım doğrudur , Tenkite kapalıyım ,
 Sonuçlarıma saldırı bana saldırıdır OC
 Hipotezi - en iyi en iyi kim yanlışlayabilir ? – Popper
Kendi hipotezimi yalanlamak veya yanlışlığının
anlaşılması bilimsel olarak gurur
kırıcı bir şey değildir. Sinaptik aktarımın elektriksel olduğunu sanıyordum .Şimdi
bu sevgili kuramlarımın yanlışlanmasına seviniyorum bile , çünkü bu yanlışlama
bilimsel bir başarıdır.”
Sir John Carew Eccles 1903-1997
1963 Nobel ödülü
Metodoloji Paradigma Bilime sosyolojik yaklaşım - Khun
 Dogma / Stil /Model / Siyasal toplum /Doktrinler bütünü / Referans çerçevesi
/ Paylaşılan ortak değerler kümesi
Duhem / Meyerson / Alaxandre Koyre 1892 -1964
Paradigma bir topluluğun üyelerinin inanç , değer , teknik ve bilgi birikimini
tümüdür.
Bilime tarihsel , toplumsal, ruhbilimsel bakış açı getirir
Paradigma ; diğerlerine göre cazip , açık uçlu, daha güçlü, inanılır olmalı
Yanlışlama paradigmayı red etmeye yol açamaz /
Metodoloji - yeniden inşa-Kuhn
 Bilim Öncesi --> Normal Bilim --> Kriz- Devrim -->
Yeni Normal Bilim --> Yeni Bunalımlar ( Döngü)
 Olağan bilim; yeni kuram icat etmez ,uymludur, yenilik amaçlamaz,
pradigma içinde yanıtı olmayan sorular red edilir, çözümü olan
bulmacalarla uğraşır, sınırları çizilmiştir, karşı örnek yoktur .
 Kriz ; pradigmanın içinden gelir, büyük güçlükler ve karşı çıkışlar ,
sorun çözmede başarısızlık , karşı örneklerin orta çıkışı
 Bunalıma cevap; kuramı red edrken deneyin önmei yoktur, yeni bir
paradigmanın ortaya çıkışı gerekir,
 Devrim ; var olan paradigmanın iş yapamadığının bir grup bilim adamınca
hissedilmesi, taraflara bölünme , tek başına ne mantık nede deney işe yarar, aynı
şeye bakıp farklı şeyler görmek, dikkati bunalım yoğunlaşır , çoğu genç yandaşlar
oluşur

Kuhn’un normal bilimler için söylediği bu döngü, aslında pozitivist bakış
açısı ile şekillendirilmiş bilimsel araştırmanın bir ilerlemeye neden olduğu
tartışmasını yaratmaktadır
Metodoloji
yeniden inşa - Kuhn
 Khun’ a destek ; Bilim inaçlar salkımı / Araştırma gelenekleri / Lary Laudan 1941
 Khun’ın paradigması fazlasıyla uzun dogmatik aralıklarla ayrılan geniş alanlı bir
dizidir Watkins

 Bilim adamına yeterlilik belgesi verilmesi “ otoritenin “ elindedir. Einsteinin
durumu bu gün için anlaşılamaz. Litaratüre bak / atıflara saygı / Moda
Ziman 1925 – 2005
John
 Kuhn daha sonra kriz olmadan dan modelin yenilenmesine izin vermiştir.
 Kemiosmotik teori ; ETZ – Oxidatif Fosforilasyon OC
 Khun ‘dan Lakotos ‘a destek Popper ‘e itiraz ; Bir teorinin
varsayımlarını bir veya bir kaçını yanlış olması teoriden elde edilen sonuçların
tümünün yanlış olduğu sonucunu vermez.
 Lakotostan Khuna itiraz ; Değişim – Paradigma kavramı din gibi bir
inancı gösterir. Bilimsel değişim Akıl’a dayanır
 Batını n paradigması en az 600 yıldır değişmemiştir. / Değişen nedir . OC
 Batının paradigmasının dili aynı Lehçeleri farklıdır . OC
Metodoloji Merkezi çekirdek - Lakotos
Yanlışlamaya maruz kalmayan bir önermeler
çekirdeğini diğerlerinden ayırır. / Hard Core
Araştırma programlarını testleri yardımcı
hipotezlerin koruyucu alanlarına yönelir
Bilimsel araştırma programları bazen dramatik
yanlışlamalara rağmen varlığını sürdürebilir
veya bugün en iyi yöntem yarın eskimiş olabilir.
- Atomist varsayım
- Kimyasal reaksiyonlar
atomların birleşmesi veya
ayrılması yoluyla oluşur
Bilim anomalilerle beraber olabilir.
Teorinin doğrulanma ya da yanlışlanmasının
belirli bir anda olanak yoktur.
-Genetik bilgiyi DNA taşır
Bilimsel bir teori bu belirli anomalileri zaten ad
hoc varsayımlarla kanıtlamaya çalışır, ki bu
nedenle belirli bir teoriyi reddedebilmek sanıldığı
kadar kolay değildir ( Popper eleştirisi )
- Elektron hayattır” tanımı
” Hard Core” indirgemenin
en alt kısmıdır OC
Bilimsel bilginin ussallığı bilginlerin “ temel
yargılarına dayanır “ = Khun’un Bilim tasarımı.
Lakotos Khun’u bir başka dille onaylar ( OC )
Metodoloji Anarşist bilgi kuramını
/ Her şey gider
 Bilim tarihi
 Doğrulamacılar ve yanlışlamacılığı tenkit eder.
 ÇAĞCIL DENEYCİLİK ELEŞTİRİSİ
Tutarlılık koşulu ; eski kuramı korur
Anlam değişmezliği ; bilginin gelişmesini engeller
Özerklik ,; sınanacak olan kurumun dışındaki kuramlara karşı çıkar
Olağan bilim etkinliği paradigma dışına çıkışın aizin vermez -Khuna cevap
Apaçık çürütücü örnekler karşısında dahi kuram elde tutulmalıdır . /
Popper ‘ e tenkit
 Ad – hoc varsayımlar gereklidir. Lakotosa destek
 Paul Karl Feyerabend ; 1924 - 1994)
Metodoloji Anarşist bilgi kuramını
/ Her şey gider / Post Modernite
 Gerçekliğe ulaşmanın farklı yolları vardır.
 Bilgiye ulaşma yolları birbirleriyle ölçülebilir ya da kıyaslanabilir değillerdir.
 Bilgi kuramsal anarşist en çılgınca düşünceleri savunmakta bir sakınca görmez..
 Bilim için evrensel yöntem , Kural yoktur , Bilimin gelişmesi için her fikir
yaralıdır .

Metafizik ve fizik arasında fark yok /
Her şey iyidir. / Çin Tıbbı
 Bilim adamalarının diktatoryası ile din adamaları diktatoryası arasında bir fark
yok.
 Birinci dünya bilimi daha iyi silhlar ürettiği için kabul edilir.
 Tüm bilgilerin yarışmasına izin ver . /Zamanın ruhuna saldırı
 Yarışın bir kuralı var mı , Cevap ; Yok ( OC )
İlerleme Tekne imgesi
 Bilimin gelişimi denizdeki gemini inşasına benzer .
 Devamlılık
 Sürekli yeniden inşacılık
 Kuru bir havuz yok
 Yolculuk sırasında öğrenme
 Bozulmaya tabi olmayan hiçbir moral değer yok
 Değerlendirme ilkelerini en geneli bile yeniden inşaaya maruz
kalır .
Otto Neurath 1882 - 1945
İlerleme – problem
çözme
Her bilim öncesi bilgi dogmatiktir.
Konuyu ;
Problemleştirme
Deneme amaçlı kuram oluşumu – Hipotez
Deneysel sınama yoluyla eleştirel tartışma
aracılığıyla ortada kaldırma denemeleri
Kuramların eleştirel tartışmasından çıkan
yeni problemler / Döngü
Einstein ile , amip arasındaki fark
Eski problemle yeni problem arasındaki
süreç bilimsel ilerlemeyi gösterir
Bilim dogmatik olmayan yöntemin
yani eleştirel yöntemin bulunmasıyla
başlar
Sorunsalı tesbit et ve bu durumu
oluşturan olguları topla ve çözüm
üret .
Dawey
Ernest Nagel 1901 -1987
Hayat problem çözmektir. Popper
Çözülmüş olan deneysel problemlerin
sayısında artış L . Laudan 1941 ...
İlerleme - Karşı Tümevarım
 Bilimin ilerlemesi “ ne olsa gider “ ilkesine dayanır.
 Kabul edilmiş görüşle tutarsız görüşler ortaya koymak
 Egemen bilim anlayışına ters , tutarsız kavramlar / Galileo
 Kuram
Karşı Kuram
Kuramları karşılaştır
 İşe çağın görüşlerine ve aklına aykırı bir inançla başla
 Çoğulculuk
 Post - modernizmin anahtarı / Hür toplumda tüm fikirler özgürdür .OC
İlerleme
 İlerleme kavramı “geri dönüşü “ yasaklar / termodinamiğin ikinci
kanunu OC
 İlimin gelişmesi akarsu kollarını bir nehir oluşturmasına benzer .
 Bilimsel ilerleme gerçeklerle fikirlerin başarılı bir şekilde birleşmesidir. Tümevarım
/ Keşif süreci Whell
 Bilimde ilerleme Usta - çırak ilişkine göre yürür Jonh Ziman 1925 - 2005
 İlerleme sürekli ve devrimseldir ./ Khun
Bilim elverişliden daha elverişliye doğru yol izler
 T2 > T1 ve T2nin fazla içeriğininin bir kısmı doğrulanırsa ilerleme
sağlanır
 Doğrulanmış fazla içerikli birleşme
 Kural dışılığı yardımcı bir hipotezle uygun hale getirmek “ Anoloji ” Lakotos
İlerleme evrimsel /
koşullu açılamalar
 Eğer
Varyasyonlar var ise
 Eğer
Bunlar miras alınmışsa
 Eğer
Bir değişken bir işi için diğerinden daha uygunsa
 Eğer
Bu işi gerçekleştirmedeki başarısı organizmaların
çevresi her ne ise orada kalma becerilerini etkiliyorsa
 O zaman
Doğal seleksiyon evrimsel bir değişim sağlayacaktır
İlerleme evrimsel anoloji
 Bilimde uyumlu olmak ;
 Yalnızca biri birini takip eden araştırmacıların kabul edip kullandığı kavramlar
yenilikler nesiller katılıyor. Belirleyici olan soydur.
Khun un Normal Bilim tarifine benzer
 Kavramlar yetersiz kalırsa ;
 Bunların bize bu alanda daha verimli deneysel ve matematiksel sorular sorma




imkanı vermesi için nasıl
Değiştirebilir
Geliştirebilir
Sınırlayabilir
Niteleyebiliriz Stephen Edelston Toulmin. 1922 ……..
 En uyumlu kavramlar hayatta kalır. /Uyumu nasıl sağlar OC
 Evrim
geleceği göremez , rastlantısaldır.
 Bilimde bunun tam tersidir L .Cohen
 Nedensel sıralama rastlantısal sıralamalardan oluşur - Mill
 En iyi olan hayatta kalır. OC
Bilim insanlarının hislerinine / aklının ışığına veya gözlem /
deneye müracaatı yeni bilgiyi elde etmede veya var olanı
genişletme bir yol / yöntem olabilir.
Temel sıkıntı tenkite / eleştiriye kapalı olmaktır .
Bilimde ilerlemenin en temel özelliği katkı sağlayıcı olsun
veya olmasın eleştiri / muhalefet içermesidir OC