Transcript Prof. Dr. Teoman KESERCİOĞLU

 Bilgi
Nedir?
 Bilimin Özellikleri
 Bilimin Temel İşlevleri
 Bilimsel Yöntem
 Bilimin Türleri
 Bilimsel Araştırma Yöntemleri

Bilgi
üzerinde
çalışılan
içerik
ve
perspektife göre pek çok çeşitte
anlamlar içeren kompleks bir kavramdır.

Bir diğer tanımı ise; öğrenme, araştırma
veya gözlem sonucu elde edilen gerçek
ve ilkelerin bütününe verilen addır.

Eğitim sistemimizde bir bakıma yabancı
olduğumuz “Bilgi kuramı” pek fark
edilmemekle birlikte öğrenme/ öğretme
süreçlerinde ana ekseni oluşturmaktadır.
Bilgi
kuramı
çerçevesinde
yapılan
çalışmalar
“eleştirel
ve
yaratıcı
düşünmeyi”,
anlamayı,
açıklamayı,
yorumlamayı destekleyen çalışmalardır.


Bilgi kuramı insanın kendine ve dünyaya
kısaca var olan herşeye yöneliminin
temelleri, yapısı ve işlevi üzerinde duran
bir etkinliktir.
Bilgi kuramı, insanın kendisini bilmesinden
başlayarak, var olan herşeyi bilmesine
kadar tüm bilme edimleri üzerinde duran
bir disiplindir.
Neredeyse tüm yaşamı boyunca
bilmek üzere programlanmış insanın
“bilme”nin ve “bilgi” nin kendisine
yönelmesi büyük önem taşımaktadır.
Bilgi kuramında bilen varlık olarak
insan, bilinen/ bilinebilen herşey ve elde
edilen sonucun iletilme ortamı olarak dil
biraraya getirmektedir.
Bilme etkinliği sonucu ortaya çıkan bilgi;
I. Dış dünyanın
II. Düşünmenin
III. Dilin birlikteliğidir.
Bilgiyi bilgi yapanın ne/ neler olduğunu
bilmek
 Bilgiyi çözümlemek
 Bilgiyi kurucu öğelerine ayırmak
 Bilgiyi bilgi olmayandan ayırt etmek

1)
2)
3)
Özne, bilen varlık, insan, zihin, ben.
Nesne, bilinen varlık, insan olmayan, dış
dünya, zihin olmayan, ben olmayan.
Nesneleşmiş dil
Tahmin/ kestirim
 Kanaat/ kanı/ sanı
 İnanç (geleneklerle, alışkanlıklarla,
dinlerle vb. Yapılana bağlantılı olarak)
 Haber (enformasyon, ileti: betimleyici/
açıklayıcı)

Kalkış noktası, bakış açısı
 Nesneyi sunma tarzı biçimi
 Gerekçelendirme
 Sınama ortamları

1.
2.
3.
4.
5.
Olup biteni açıklama istemi uyanır.
Olup bitenler arasındaki bağlantılar
kavranır.
Olup bitenle bağlantılı gerekçeler
oluşturma istemi uyanır.
Benzerler ve farklı olanlar ayrı ayrı
değerlendirilir.
Dili açık-seçik ve tutarlı bir biçimde
kullanma becerisi gelişir.
6. Farklı ortamlardan, yollardan elde edilmiş
olan bilgilerle deneyimleri bağlantılandırmak,
yüzyüze getirmek önem kazanır.
7. Gelenek/ görenek gibi kültürel nitelikli
yapılarla ya da hazır kalıplarla, bizzat elde
edilen/ kazanılan deneyimleri yüzyüze
getirme olanağı doğar.
Yargı gücünü gerektiği gibi kullanma
olanağı doğar.
9. Doğruya bilinçli bir biçimde ulaşma
istemi oluşur. (Çünkü insan yaşamında
asıl amaç doğruya ulaşmaktır.)
8.
Bilginin 5 türü vardır:
Gündelik (Ampirik) Bilgi
ii. Teknik Bilgi
iii. Sanat Bilgisi
iv. Felsefe Bilgisi
v. Bilimsel Bilgi
i.
Gündelik (Ampirik) Bilgi
Özneldir (subjektiftir)
 Amaçsız, sistemsiz ve yöntemsiz olarak
elde edilir.
 Yaşamı kolaylaştırmasının yanı sıra
yanıltıcı da olabilir.

Teknik Bilgi
İnsanların pratik yaşamlarını kolaylaştırır.
 İnsanların doğaya egemen olmalarını ve
doğayı insan yararına değiştirmelerini
sağlar.

Sanat Bilgisi





Subjektiftir (özneldir)
Yaratıcıdır
Sezgilere ve yaratıcı
hayal gücüne dayanır
Ürünleriyle somuttur
Bireyseldir ve
duygulara yöneliktir.
Felsefi Bilgi
İnsanın anlama isteğinden kaynaklanır.
Akla dayanır.
 Evrenseldir.
 Sistemlidir.
 Eleştireldir.
 Özneldir (subjektif).
 Sonuçları kesin değildir.
 Yığılan (biriken) bilgidir.
 Sınırlı bir alanın bilgisi değildir.


Bilimsel Bilgi
Bilimsel bilgi türleri aşağıdaki maddeleri
içermektedir:



Formel (İdeal) Bilimler
Doğa Bilimleri
İnsan Bilimleri

Formel (İdeal) Bilimler : Konusu doğada
bulunmayan insan zihninin soyutlama
gücü ile ulaştığı kavramları inceleyen
bilimlerdir.
Örneğin; pi sayısı,rakamlar,sinüs,açı,limit
gibi kavramların gerçeklikleri doğada
yoktur ve insan bu kavramları zihninde
gerçekleştirir. Formel bilimlerde genellikle
tümdengelim yöntemi kullanılır.

Doğa Bilimleri : Doğada olup biten
olayları neden sonuç ilişkileriyle
genellemeler yaparak açıklayan bilimler
doğa bilimleridir. Fizik, kimya, biyoloji,
jeoloji, astronomi gibi bilimler doğa
bilimleri sınıflandırmasında yer alır. Doğa
bilimleri genelde tümevarım yöntemini
kullanırlar.

İnsan Bilimleri : İnsanın ve toplumların
tarihsel gelişim sürecinde yaptıklarını
inceleyen bilimler insan bilimleridir.
Örneğin; sosyoloji toplumları ve
toplumların yaşadıkları olayları,
yaptıklarını incelediği için insan bilimidir.
Tarih, sosyoloji, dilbilim ve antropoloji birer
insan bilimidir.
Bilimsel Bilginin Özellikleri











İnsanın merak ve hayretinden kaynaklanır.
Akla dayanır. Bilimin bulguları insan aklına
uygundur.
Sistemlidir.
Yöntemlidir.
Yığılarak (birikerek) ilerleyen bilgidir.
Nedensellik ilkesine dayanır.
Eleştireldir.
Öngörülerde bulunur.
Evrenseldir.
Nesneldir.
Genellenebilir bilgilerdir.
Bilgi karşımıza birçok farklı
şekilde çıkabilir:
 Çizim
 Metin
 Fotoğraf
 Film vb. birer bilgi çeşididir.
Bilgi yeni çıkmış durumlara adapte
olabilme yeteneği sağlar, öğrenmenin bir
sonucudur ve rekabet avantajını arttırır.
Burada önemli olan husus “bilginin
kaydedilebilir, görülebilir, tekrar tekrar
elde
edilebilir,
gözlenebilir
ve
yorumlanabilir” bir şekilde olmasıdır.
Odaklanmış
b) Test edilmiş
c) Gerçeklenmiş
d) Paylaşılmış
e) Bilginin girdi ve çıktılarının basit olması
f) Güncellenebilmesi
g) Dilinin basit ve uygun olması gereklidir.
a)
o
o
o
o
o
o
Bilgi doğar, bulunur ya da keşfedilir.
Bilgi kaydedilir.
Bilgi kullanılır, değerlendirilir.
Bilgi geliştirilir.
Bilgi aktarılır.
Bilgi tasniflenerek arşive kaldırılır.
Bilgi yukarıdaki çevrime göre ömrünü
tamamlar.
Bilginin stoklanması ve iletilmesi arasındaki
işlenme manuel veya bilgisayarlı sistemlerle
gerçekleştirilebilir.
Yeniden gözden geçirme ve iletme
arasındaki işlenmenin bilgisayar sistemleriyle
yapılması, daha fazla analiz ve daha kısa
zamanda sergileme olanaklarına izin verir.
Bilgisayarla işleme, manuel işlemeye göre
daha düşük zaman maliyetini ama yüksek
ekipman maliyetini içerir.
Manuel
sistemlerde,
istenen
datanın gözden geçirilmesi çok fazla
zaman ve para harcanmasına yol
açabilir.
Elektronik sistemler ise, organize
edilmiş bir modelde elektronik olarak
stoklanmış bilgilere hızlı ve ucuz girişi
sağlarlar.
Yazılı notlar, raporlar ve diğer
dökümanlar ancak bilginin küçük bir
miktarını çok sayıdaki insana efektif bir
şekilde iletebilecektir.
Ama bilginin uzun mesafelerde iletimi
veya büyük datanın değiş tokuşu söz
konusu olduğunda elektronik iletişim çok
daha etkili olarak gerçekleşecektir.
Herhangi bir işin başarısı, yürütücülerin
temel fonksiyonlarını ne ölçüde yerine
getirdiğine bağlıdır. Bu işlemlerin gerektirdiği
biçimde yerine getirilmeleri ise, yöneticilerin
bilgi ihtiyaçlarını ne derecede karşıladıklarına
bağlıdır. Her işlem karar almayı gerektirir ve
karar süreci de doğru, zamanında, eksiksiz, öz
ve yerinde bilgiye ihtiyaç duyar.
 Doğruluk
Zamanlama
Eksiksizlik
Kısalık
Yerindelik
Bilginin Ana ve Alt Basamakları
(Anderson, Krathwohl ve ark., 2001)
Bilim Nedir?
“Bilim nedir” sorusunu bilim adamları değişik
biçimlerde
tanımlamışlardır.
Bunlara,
“....nesnel sağlamlığı olan bilgiler bütünü”,
“neden-sonuç ilişkilerinin ifade edildiği
sistematik bilgiler birikimi”, “insanoğlunun
biriktirdiği kaydedilmiş sistematik bilgi”,
“kanıtlanmış ve sistemli hale getirilmiş
bilgiler...” biçiminde yapılmış tanımları örnek
olarak gösterebiliriz.
Bilimin İşlevleri Nelerdir?
1) Olgu ya da olgusal durumları
açıklamak:
Bilimin en temel işlevidir. Bilim adamları
olayların ya da olgusal durumların
sadece
adını
vermek,
onları
sınıflandırmak ya da ne olduklarını
bilmekle yetinmez. İnceledikleri olay ya
da olgusal durumların niçin ve nasıl
oluştuklarıyla
ilgili
olarak
da
açıklamalarda bulunmaya çalışırlar.
Örneğin; “kedilerin niçin yeşil ot
yediği”, “soğanın niçin acı olduğu”,
“limonun niçin ekşi olduğu” sorularının
yanıtları üzerinde çalışan bilim adamları
niçinlerin yanı sıra nasıl ve hangi
durumlarda olduğu sorularının yanıtlarını
da bulmaya ve bu yanıtları sistemli bir
şekilde açıklamaya özen gösterirler.
2) Yordamak:
Yordamak, bilinen ya da gözlenen
durumlardan yola çıkarak bilinmeyen ya da
gözlenmeyen durumlar hakkında kestirimde
bulunmak anlamına gelir. Bilim adamları,
gözledikleri olgu ya da olayları sadece açıklayan
genellemeler ileri sürmekle kalmayıp geleceğe
yönelik güvenilir kestirimlerde de bulunurlar.
3) Kontrol altında tutmak:
Bilimin diğer bir önemli işlevi de istenen
sonuçları elde edebilmek için gerekli olan
koşulları kontrol altında tutmaktır.
Örneğin;
belli
bir
öğretim
tekniğinin
öğrencilerin
akademik
başarıları üzerindeki etkisini sınamak
isteyen bir araştırmacı söz konusu
öğretim tekniği dışındaki diğer tüm
değişkenleri kontrol altında tutmaya
çalışır.

BİLİMİN
ÖZELLİKLERİ
ŞUNLARDIR:










Tümevarım yöntemini
kullanırlar.
Yasa ve genellemelere
ulaşmaya çalışırlar.
Evrenseldir.
Nesneldir.
Kesindir, doğrulanabilme
özelliği vardır.
Birikimli olarak ilerler.
Akıl ve mantık ilkelerini
kullanır.
Uygulanabilir.
Değişebilme ve kendini
yenileme özelliğine sahiptir.
Olgusaldır.
Tekrarlanma özelliğine
sahiptir.
1)
2)
3)
4)
5)
6)
Özgür olmalıdır
Güzel ahlaklı olmalıdır
Dürüst olmalıdır
Pozitif olmalıdır
Gerçekçi olmalıdır
Başkalarını takdir
etmesini bilmelidir
7) İnsaflı olmalıdır
8) Değişimci olmalıdır
9) Mantıklı olmalıdır
10) Önyargısız olmalıdır
11) Tarafsız olmalıdır
12) Eleştirici olmalıdır
13) Seçici olmalıdır
14) Ölçme ve deneye
dayanmalıdır
15) Geniş bir hayal ve
yorumlama gücüne sahip
olmalıdır
16) Hazmedilmiş bilgiler
vermelidir
17) Taviz vermeden
gerçekleri savunmalıdır
18) Evrensel olmalıdır
Bilimsel
yöntem,
tümevarım
ile
tümdengelim yaklaşımlarının ayrı ayrı
yeterli olamayışları sonucu, her ikisini de
kapsayan, iki yaklaşımın bütünleşmesi
sonucu ortaya çıkmıştır.
Bilimsel yöntemin bugünkü anlamda
biçimlendirilişini
John
Dewey
ile
başlatmak mümkündür.
Bilim
üretmede
yararlandığımız bilimsel
yöntem, genelde, “problem çözmek için
izlenen
düzenli
yol”
olarak
tanımlanmaktadır.
Bilimsel
yöntem problem çözmede
izlenen bir yoldur. Dewey’in “Nasıl
Düşünürüz?” adlı yapıtındaki problem
çözme işlemindeki belirtilen aşamalar
bilimsel yöntemin aşamaları olarak
kabul edilmiştir.
Bilimsel araştırma ya da kısaca
araştırma, ilgili kaynaklarda değişik
biçimlerde tanımlanmaktadır:
Yaygın olarak benimsenen tanım,
“problemlere güvenilir çözümler bulmak
amacıyla planlı ve sistemli olarak
verilerin
toplanması,
çözümlenmesi,
yorumlanması,
değerlendirilmesi
ve
rapor edilmesi süreci” biçimindedir.
Bilimsel araştırmaların temel amacı,
bilinenlerden yola çıkarak bilinmeyenlere
doğru yol almak ve bu doğrultuda bilgi
üretmektir. Bilimsel araştırma kuram
geliştirmekle başlar ve o bilim alanı için
geçerli olan evrensel düzeyde bilimsel
yasalar ortaya koyar.
Bilimin
Türleri
Doğa
Bilimleri
Temel
Bilimler
Sosyal
Bilimler
Uygulamalı
Bilimler
DOĞA
BİLİMLERİ
Fizik
Kimya
Biyoloji
Fizyoloji
TEMEL
BİLİMLER
Fizik
Kimya
Matematik
Mantık
Dil
UYGULAMALI
BİLİMLER
Tıp
Farmakoloji
Mimarlık
Mühendislik
Hukuk
SOSYAL BİLİMLER
Psikoloji
Sosyoloji
Antropoloji
Tarih
Kısmen Ekonomi
Siyaset Bilimleri
BİLİMİN
TÜRLERİ
Deneysel Araştırma
Tanıtıcı Araştırmalar
 Alan Araştırmaları
İstatistik Araştırmalar
Herhangi bir materyali işleme tabi
tutarak veya işleme tabi tutmadan
oluşturulmuş bir ortamda değişken ve
etkenlerinin
denetlenebildiği,
sonucun
izlendiği araştırma yöntemidir.
Deneysel
yöntem
dendiğinde
laboratuvarlar akla gelse de mümkün olan
tüm çevre ve ortamlarda kullanılabilen bir
yöntemdir.
Deneysel yöntemde amaç, incelenen
olaydaki neden sonuç ilişkilerinin ortaya
çıkartılmasıdır.
Bu
ilişkilerin
gerçek
niteliğini
bulabilmek
için
sonucu
etkileyebileceği düşünülen tüm etkenler
denenebilir.
Belirli bir bilgi kümesinin ilgi
duyulan bazı özelliklerini ortaya
koymayı
amaçlayan
araştırma
türleridir. Tanıtıcı araştırmaların amacı
genelde neden sonuç ilişkilerini
gözlemlemek değil durum ya da
olayların
genel
niteliklerini
belirleyebilmektir.
Bu tür araştırmalarda amaçlanan
özelliklerin
doğru
olarak
ölçümlenebilmesi ve gerçek niteliklerin
belirlenebilmesidir.
a) Monografiler: Olay ve olguları olduğu
gibi tanıtmayı amaçlayan çalışmalardır.
Örnek olay ve değişim monografileri
olmak üzere iki türü vardır.
Örnek olay monografileri: Temsil niteliğine
sahip tek bir kişi, kurum veya olayın ele
alınarak ayrıntılı bir biçimde tanıtılmasına
yönelik çalışmalardır.
Değişim monografileri: Mevcut durumun
tanıtılması yanında olayların zaman
içindeki değişimlerinin de izlenmesi
amacına yönelik çalışmalardır.
b) Tarihsel araştırmalar:
Toplumsal
olayların
geçmişteki
durumunu
incelemeye
yönelik
araştırmalardır. Bu tür araştırmaların
verileri oldukça fazladır. Geçmişe ait olan
her bilgi bu araştırmalar için bir veri
oluşturabilir. Fosillerden antlaşmalara,
silahlardan mektuplara kadar sayısız veri
söz konusudur.
Alan araştırmaları, incelemenin incelenen
varlıkların doğal ortamlarında yapılması
anlamına gelir. Laboratuvar araştırmalarından
temel farkı gözlemcinin doğal ortamları
kullanmasıdır.
Alan araştırmalarının bir niteliği de bir
araştırmacının
kurduğu
hipotezi
doğrulamaktan çok hipotez oluşturmaya
yönelik olmalarıdır.
Deneysel
araştırmalarda
araştırmacı
kendi
kurgusunu oluşturur ve oluşturduğu ortam içerisinde
sonuçları almaya çalışır. Oysa alan araştırmalarında
kişi ile incelenen değerler arasında bir mesafe ve
kurgu yoktur. Araştırmacı ortama dahil olur ve
mevcut durumu değerlendirmeyi amaçlar. Bu tip
araştırmalarda bir kurgu söz konusu olmadığı için
olay ve davranışlar daha farklı biçimleri ile
gözlemlenebilir. Bu da araştırmacı açısından bir
zenginlik oluşturur.
İstatistik biliminin tekniklerinin
kullanılabileceği araştırmalardır. Bu
nedenle hem fen bilimlerinde hem
de sosyal bilimlerde kullanılabilecek
bir araştırma türüdür.
İstatistik araştırmaları, araştırma
verilerinin sayısal nitelikte ifadesi ve
istatistik
yöntemlerinin
yardımıyla
yorumlanması ve değerlendirilmesini
içerir.