Transcript Bilgi Tan*m* Türleri Özellikleri

Doç. Dr. Hüseyin Odabaş
Sözlüklerde bilgi,
(i)
bir deneyim veya eğitim sırasında kinin ihtiyaç duyduğu
uzmanlık ve yetenekler; bir kişinin teorik veya pratik açılardan
kavradıkları,
(ii)
belli bir alanda veya toplamda bilinen; gerçekler ve malumat
veya
(iii) bir gerçeğin veya durumun tecrübesiyle kazanılan farkındalık
veya aşinalık,
(iv) bir nesnenin ya da olayın belirli bir özellikleri şeklinde
tanımlanmaktadır.
İnsandaki bu algılama ve tanıma etkinliğine “bilme”, elde edilene
de “bilgi” denir.
Bilginin oluşumunda iki öğe vardır. Bunlardan birisi algılayan,
bilen, yani insandır. Diğeri ise bilinen, araştırılan, kendisine
yönelinen şeydir.
«Şey», tanımlamakta zorlanılan, adı konamayan nesneler,
düşünceler ve olgulardır.
1. Bilgi ölçülebilir bir şey midir?
2. Nasıl ölçülür?
3. Ölçülmesi ne işe yarar? (bireysel sonuçları-kurumsal sonuçları)
1. Bilgi ölçülebilir bir şey midir?
Evet ölçülebilir. Ancak ölçülebilirliği/ölçüm yöntemleri onun fiziksel
ya da zihinsel olmasına göre değişir.
2. Nasıl ölçülür?
Bilgi fiziksel ise (bilgi kayıt ortamlarına kayıtlı ise) gözlem ya da
matematik tekniklerine göre ölçülebilir.
Zihinsel ise sorgulama yöntemine göre ölçülebilir.
3. Ölçülmesi ne işe yarar? (bireysel sonuçları-kurumsal sonuçları)
Bilgiyi ölçmek geleceğe yönelik planlama yapılmasını sağlar.
3. Ölçülmesi ne işe yarar? (bireysel sonuçları-kurumsal sonuçları)
Sonuçları bireysel ve kurumsal olmak üzere iki bağlamda
değerlendirilebilir.
Bireysel bilginin ölçülmesi, çoğunlukla kişinin sahip olduğu zihinsel
bilgi kapasitesinin büyüklüğünü tespit etmeye yöneliktir. Zihinsel
bilginin ölçümü sonucunda saygı, makam ve para gibi getiriler elde
edilir.
Kurumsal bilginin ölçümü ise genellikle istatistik yöntemlerle
saptanır. Bu tür bir saptamanın temel amacı yürütülen faaliyetlerin
geleceğe yönelik planlaması yapmaktır. Örneğin herhangi bir kuruma
yılda ay ay kaç vatandaşın giriş yaptığını tespit etmek, hangi aylarda
iş yoğunluğunun arttığını saptamaya yardım edek ki bu da
yoğunluğun olduğu aylarda personel takviye edilmesi için bir
gerekçe demektir.
Bilginin altı temel özelliği:
1.
2.
3.
Bilginin ölçülebilir sayısal özellikleri
4.
Bilginin simgeler (resimler, şablonlar, trafik levhaları), alfabe
(yazı türleri) ve kodlarla (sayılar, matematiksel formuller vb.)
anlatımı
5.
Bilginin bütünlüğü, doğruluğu ve zaman karşısında dayanıklılığı
(niteliği ve özgünlüğü)
6.
Bilginin değerini kaybetmeden geçerliliğini koruması (güncelliği)
Bilginin anlamı
Bilginin hangi formatta (yazılı-basılı-görüntülü vb.) ve nasıl bir
düzen içinde (dağınık-sistematik-sıralı-kronolojik) ifade edildiği
Bilgi aktarımı/edinimi sürecinde bilenle bilinen arasında kurulan bağ
(bilgi aktı), bilginin özelliklerini saptamada önemli bir etkiye
sahiptir.
Bilginin kaynağını oluşturan ilişkiler, bilgiyi aktaran ve edinenin
dışındaki üçüncü tarafta bilginin doğruluk değerini etkiler.
İnsan, bilgiye ulaşırken, duyum süreci, deneyim, akıl, inanç ve sezgi
gibi bilgi bağlarını kullanır. Her bağ farklı tür bilgilerin oluşmasını
sağlar.
Özelliklerine göre bilgi çeşitli türlere ayrılmaktadır. Üretildiği ve
tüketildiği yere göre bilgi genellikle beş gruba ayrılmaktadır:
1. Gündelik (Ampirik, Düzensiz) Bilgi
Günlük yaşamı kolaylaştıran bilgilerdir. Bu bilginin kaynağı duyu ve
deneyimlerdir; geçerliliği ve doğruluğu kişisel deneyime dayanır;
belli bir yöntemle elde edilmemiştir; genel geçerliliği yoktur;
tesadüflerle veya başkalarından görmekle kazanılmıştır.
– Subjektiftir.
– Sonuçları kesin değildir.
– Yararlı bir bilgidir; ama bazen insanları yanıltabilir.
– Yöntemsiz olarak elde edilir.
– Sistemli değildir.
2. Dini Bilgi
Din, mutlak varlığa ve onun vahiy ile bildirdiklerine dayanan bir
sistemdir. Dinde bilen/inanan (suje) ve bilinen/inanılan (obje)
ilişkisi inanç bağı ile kurulmuştur. Tanrı’nın insanlar içinde seçtiği
elçileri yani peygamberleri bir takım temel hakikatleri
bildirmişlerdir.
– Temelinde iman vardır; dogmatiktir (deneye dayalı kanıtların
olmadığı inanç öğretilerinden çıkarılan düşünceler).
– İbadet biçimlerini ve inanç değerlerini içerir.
– İnsanın iç yaşamını ve toplumsal yaşamı düzenleyen kuralları
içerir.
3. Sanat Bilgisi
Sanat, güzeli yaratan, gerçekliği simgelerle anlatan etkinliktir. Hoşa
giden, düşündüren biçimler yaratma çabasıdır. Sanatçı ile yöneldiği
nesne arasındaki ilgiden doğan bir bilgidir.
– Sanat bilgisi akla değil, duyguya, coşkuya ve sezgiye dayanır
(Deneyim ve yetenek bilgiye destek verir).
– Bilgiyi ifade eden araçlar diğerlerinden farklıdır. (Ses, renk ve
çeşitli şekiller)
– Özneldir, yaratıcılığa dayanır.
– Ürünleri somuttur, fiziksel bir objeye yansıtılmıştır.
4. Teknik Bilgi
Teknik, doğadaki nesneleri bir amaca yönelik olarak araç haline
getirmektir. Tekniğin amacı insan hayatını kolaylaştırmaktır. Tekniğin
gelişimi ile bilimin gelişimi arasında sıkı bir bağ vardır. Teknik bilgide bilen
(suje) ve bilinen (obje) ilişkisi, bilim bilgisini de uygulayarak hayatı
kolaylaştırmak amacıyla kurulmaktadır.
Teknik bilginin iki türü vardır:
Gündelik bilgiye dayalı teknik bilgi: İnsanın gündelik yaşantısındaki
tecrübelere dayanarak araç gereç yapmasıdır.
Bilimsel bilgiye dayalı teknik bilgi: Bilimsel verilerden yararlanarak araç
gereç yapılması ve insan hayatının kolaylaştırılması ile ilgili bilgidir.
Mühendislik ve tıp bu alana girerler.
– İnsanlara yarar sağlar.
– İnsanın yaşamını kolaylaştırır.
– Araç gereç yapımına ve kullanımına dayanır.
5. Bilimsel Bilgi
Evreni, toplumu ve insanı araştırma konusu yapan, bu araştırma
konuları üzerinde gözleme, deneye ve akla dayanarak yöntemli bir
şekilde elde edilen düzenli bilgiye bilimsel bilgi denir. Alanı çok
geniştir.
Bilimsel bilgi nedensellik ilkesini kullanarak olgular üzerinde
hipotezler üretir ve bunları deneyle sınar. Deneysel testleri geçen
hipotezler bilimsel bilgi dağarcığına katılır.
Konusu ve yöntemi bakımından üçe ayrılır.
5. Bilimsel Bilgi
a. Formel bilimler: Bunlar doğada bulunmayan, duyularla
algılanamayan, yalnızca düşüncede olan soyut objeleri konu alırlar.
Bu bilimlerin konuları doğada yoktur. Bu nedenle onları deney
yöntemiyle incelemek mümkün değildir.
Mantık, matematik
b. Doğa bilimleri: Doğadaki olaylar deney ve gözlemle incelenir. Bu
nedenle bu bilimlerin temel özelliği olgusal oluşlarıdır (durum
saptaması yapılır).
Fizik, kimya, biyoloji, coğrafya, jeoloji, astronomi, jeomorfoloji
c. İnsan bilimleri: Bu bilimler insan yaşamını değişik yönleriyle ele
alan bilim dallarıdır. Tarih, sosyoloji, psikoloji, antropoloji gibi
bilimlerdir. Konuları insanın varlığı, bilgisi ve iradesiyle meydana
getirdiği olaylar ve ürünlerdir.
Psikoloji, sosyoloji, antropoloji, iktisat
4. Bilimsel Bilgi
Bilimsel bilgi özellikleri:
Nesneldir. Bireyden bireye değişmeyip herkes için aynıdır.
Evrenseldir. Bilim herhangi bir milletin, ırkın malı değil bütün bir
insanlığın malıdır.
Akla ve mantığa dayalıdır. Bilimsel olan, akılsaldır.
Eleştiriye açıktır. Aksine kanıt gösterildiği zaman bilimsel bilgi
geçerliliğini yitirebilir. Değişebilme ve kendini yenileme özelliğine
sahiptir.
Tümevarım yöntemini kullanırlar.
Yasa ve genellemelere ulaşmaya çalışırlar.
Birikimli olarak ilerler.
Tekrarlanma özelliğine sahiptir
Bilgi bir takım özelliklerine göre farklı gruplara da
ayrılabilmektedir:
Kayıtlı-Kayıtsız Bilgi
Açık-Örtülü Bilgi
Basılı-Elektronik Bilgi
Güncel-Güncel Olmayan Bilgi
Konusal/Mesleki Bilgiler: Sosyolojik bilgi, iktisadi bilgi, tarihi bilgi,
fen bilgisi, teknoloji bilgisi, astronomi bilgisi gibi.
Konuya ya da mesleğe göre bilgi bilimi alanları bulunmaktadır: Bilgi
güvenliği, bibliyometri, bilgi felsefesi, bilgi pazarlama, bilgi yayımı
(formal, informal, dezenformasyon, ücretli, bedava vb.) gibi.
Bilgi derinliğine,
yoğunluğuna ve
sahibine göre
aşamalara
sahiptir.
Bunlar
Veri,
enformasyon,
bilgi ve
üst bilgidir.
Veri:
Bilgi kaynağı içerisindeki en küçük yapı taşı olan veri, anlamlı bir
bütünün içerisinde kendisi gibi diğer verilerle beraber tutulduğu
zaman belli bir değere sahip olur.
Bütünün içerisinden çıkarılarak ölçülmeye ya da anlamlandırılmaya
çalışılan veri, değerini yitirir ve bir anlam ifade etmez.
Veri, bilgi işleme sürecinin temel hammaddesi olarak çeşitli sembol,
harf, rakam ve işaretlerle temsil edilen, işlenmemiş gerçekler ya da
izlenimlerdir
Enformasyon:
Enformasyon, verilerin çeşitli istatistik teknikleri ile yorumlandıktan
sonra ham bilgilere dönüştürülmüş şeklidir.
Örneğin veriler, kategorilere ayrılarak, özetleri çıkartılarak ya da
raporları oluşturularak enformasyona dönüştürülür. Verilerin
enformasyona dönüştürülmesi sürecinde herhangi bir entelektüel
çaba yoktur.
Bu nedenle enformasyonu, veri ve bilgi (knowledge) arasında
düzenli ve amaçlı gruplar içerisinde yer alan ve bilgi üretimi için
gereksinim duyulan ham bilgi kaynakları olarak tanımlamak
mümkündür.
Bilgi:
Bilgi (knowledge), enformasyon birikiminden alınan kaynaklarla
kişisel bilgi birikimi ve deneyimden meydana gelen,
enformasyondan daha özel ve uzmanlık gerektiren yorumlanmış
enformasyondur.
Bilgi, özel konulara ilişkin olgu ve kuralların ortaya çıkarılması ile ya
da belirli bir amaca yönelik olarak enformasyonun çeşitli analiz,
sınıflama ve gruplandırma işleminden geçirilmesi ile elde edilir.
Dolayısıyla bilgi (knowledge), yorumlanarak elde edilen ve
kullanıma hazır hale getirilen yapılandırılmış enformasyon olarak
tanımlanabilir.
Üst Bilgi:
Aralarında belirgin bir ayrım yapılamasa da bilginin daha üstünde
üst bilgi katmanı bulunur. Bunlar, genellikle yetenek, bilgelik, fikir,
akıl, üst bilgi veya uzmanlık gibi kavramlarla ifade edilir.
Üst bilgi, sosyal olaylarda doğru veya yanlış olanı ayırt etmeye
yarayan uzmanlık, yüksek deneyim ve bilgeliktir.
Üst bilgiye sahip olmak için bilginin sistematik bir biçimde
işlenmesi, gözlemlenmesi ve deneyimlerle yeniden şekillendirilmesi
gerekmektedir
Kaynak: http://www.canaktan.org/yeni-trendler/bilgi-toplumu/bilgi_toplumu-ozellik.htm.
Kaynak: http://www.canaktan.org/yeni-trendler/bilgi-toplumu/bilgi_toplumu-ozellik.htm.
Kaynak: http://www.canaktan.org/yeni-trendler/bilgi-toplumu/bilgi_toplumu-ozellik.htm.
Kaynak: http://www.canaktan.org/yeni-trendler/bilgi-toplumu/bilgi_toplumu-ozellik.htm.