Transcript noktalama işaretleri

Türk Dili I
Bölüm – 9
NOKTALAMA İŞARETLERİ
9. Noktalama İşaretleri ve Uygulaması
9.1. Noktalama İşaretleri

Okumayı ve anlamayı daha kolay hale getirmek, duygu ve düşünceleri daha belirgin
bir şekilde ifade etmek, cümlenin yapısını ve duraklama noktalarıyla sözün vurgu ve
ton gibi özelliklerini belirtmek için kullanılan işaretlere noktalama işaretleri denir.

Dilimizde ilk kez Tanzimat döneminde kullanılan noktalama işaretleri, yazının daha
kolay anlaşılmasını sağlar. Yazının okunmasını kolaylaştırır ve anlam karışıklığına
düşülmesine engel olur. Biz konuşurken cümlede anlatmak istediklerimizi ses
tonumuzla açık olarak ortaya koyabiliriz. Nerede duracağımızı nerede vurgu
yapacağımızı biliriz; ancak yazıda, böyle bir vurgulama yapamadığımızdan, bunu
noktalama işaretleriyle sağlamaya çalışırız.

Şimdi noktalama işaretlerinin neler olduğunu ayrıntılarıyla görelim.
Türk Dili - I
Nokta ( . )


1. Tamamlanmış cümlelerin sonuna konur:
Çivit gibi mavi göğün sarı toprağa değen uçlarından güneşin ulvi dalgaları köyü kıpkızıl sarmıştı.
(Halide Edip Adıvar)
2. Kısaltmaların sonuna konur:
Prof., tic. (ticaret), Cad., T. (Türkçe), Fr. (Fransızca), Arş. Gör. (araştırma görevlisi)

3. Sayılardan sonra sıra bildirmek için kullanılır:
4. (dördüncü),
8. (sekizinci) kat, 20. Sokak, III. Selim

4. Tarihlerin yazılışında kullanılır:
29.09.1985, 29.X.1923

5. Saat ve dakika gösteren sayıları birbirinden ayırmada kullanılır:
Otobüs 09.15’te hareket etti.

6. Bibliyoğrafik künyelerin sonuna konur:
Ahmet Bican Ercilasun, Türk Dili Tarihi, İstanbul: Akçağ Yayınları, 2006.


7. Matematikte çarpma işareti olarak kullanılır:
6.4=24
8. Beş ve beşten çok rakamlı sayılar sondan sayılmak üzere üçlü gruplara ayrılır ve araya nokta
konur: 856.748, 68.222.457
Türk Dili - I

NOKTA (.) Kullanımı Örnekler:

Anlamca tamamlanmış cümlelerin sonunda kullanılır.
“Bu konuyu mutlaka öğrenmeliyim.”
“Seni de bekliyoruz bu akşamki yemeğe.”

Sözcüklerin kısaltılarak yazılmaları halinde kullanılır.
“Seni bir de Dr. Ali Bey’e götürelim.”
“Askerlere Yzb. Ahmet emir vermiş.”

Rakamla yazılan tarihler arasında kullanılır.
“15.5.1995’te anlaşma imzalandı.”

Sıra bildiren “-ncı, -nci” eklerinin yerine kullanılır.
“Şimdi de 2. maddeyi inceleyelim.”

Saat ve dakikaların yazımında kullanılır.
“Bugün 8.45′te toplantı var.”
Virgül ( , )

1. Birbiri ardınca sıralanan eş görevli kelime ve kelime grupları arasına konur:
Senede yüz yirmi bin kilo soğan, on beş bin kilo bakla, seksen bin kavun, bir o kadar
karpuz, buğday ve mısır veren adada incir fidanı niçin yetiştirilmesin?
(Kenan Hulusi Koray, İncir Fidanları)
“Kitaplarını, defterlerini, kalemlerini alıp gitti.” cümlesinde nesnelerin ayrılmasında,
“Kırmızı, güzel bir arabası vardı.” cümlesinde sıfatların ayrılmasında kullanılmıştır.

2. Sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için kullanılır:
Abbas sabahları, talim saatinden bir saat evvel, beni uyandırır, leğeni ibriği getirir,
elime su döker, sonra kahveyi pişirirdi. (Cahit Sıtkı Tarancı, Abbas)
“Beni çağırdı, kendisi gelmedi.”

3. Cümlede özel olarak vurgulanması gereken ögelerden sonra konur:
Binaenaleyh, biz her vasıtadan, yalnız ve ancak, bir noktainazardan istifade
ederiz. (Atatürk)

4. Uzun cümlelerde yüklemden uzak düşmüş olan ögeleri belirtmek için konur:
Saniye Hanımefendi, merdivenlerde oğlunun ayak seslerini duyar duymaz,
hasretlisini karşılamaya atılan bir genç kadın gibi, koltuğundan fırlamış ve ona kapıyı
kendi eliyle açmaya gelmişti.

Türk Dili - I


5. Cümle içinde ara sözleri ve ara cümleleri ayırmak için konur:
Şimdi, efendiler, müsaade buyurursanız, size bir sual sorayım.
“Bu evi, çocukluğumun geçtiği yeri, asla sattırmam.”
6. Anlama güç kazandırmak için tekrarlanan kelimeler arasına konur:
Bir merhamettir yanan, daracık odaların
İsli lambalarında, isli lambalarında
Gizli bir akis kalmış gelip geçen her yüzden
Küflü aynalarında, küflü aynalarında
(Necip Fazıl Kısakürek)
7. Tırnak içinde olmayan alıntı cümlelerden sonar konur:
Merhaba Tahsin Efendi, dedim.
(Ahmet Hamdi Tanpınar, Erzurumlu Tahsin)

8. Kendisinden sonraki cümleye bağlı olarak ret, kabul ve teşvik bildiren hayır,
yok, yoo, evet, peki, pekâlâ, tamam, olur, hayhay, baş üstüne, öyle, haydi,
elbette gibi kelimelerden sonar konur:
Tamam, sen nasıl istersen…
Elbette, ben de geliyorum.
“Yoo, bu kadarına dayanamam!”
Türk Dili - I

9. Bir kelimenin kendisinden sonra gelen kelime veya kelime gruplarıyla yapı ve anlam
bakımından bağlantısı olmadığını göstermek için kullanılır:
Yaşlı, adama bağırmaya başladı.
Yaşlı adama bağırmaya başladı.
Anlamca karışan öğelerin ayrılmasında kullanılır.
“Yaşlı kadının yanına yaklaştı.”
“Yaşlı, kadının yanına yaklaştı.” cümlesinde virgül özneyi ayırmakta
kullanılmıştır. Eğer olmasaydı, “yaşlı” sözü sıfat olurdu

10. Hitap için kullanılan kelimelerden sonra konur:
Sayın Vali,
Sevgili Anneciğim,
“Arkadaşlar, biraz beni dinler misiniz?”

11. Sayıların yazılışında, kesirleri ayırmak için konur:
21,6 (yirmi bir tan onda altı)
1,9 (bir tam onda dokuz)

12. Bibliyografik künyelerde yazar, eser, basım evi vb. maddelerden sonra konur:
Doğan Aksan, Her Yönüyle Dil 1, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1987.
Türk Dili - I
Noktalı virgül ( ; )

1. Cümle içinde virgüllerle ayrılmış tür veya takımları birbirinden ayırmak için konur.
Aralarında nitelik farkı bulunan söz öbeklerinin ayrılmasında kullanılır.
-an/-en, -ası/-esi, -dık/-dik sıfatfiil ekleri; -mak/-mek, -ma/-me, -ış/-iş isimfiil
ekleridir.
Pazardan elma, armut, muz; kabak, pırasa, ıspanak aldım.
“Sözcükler isim, sıfat, zamir, zarf; edat, bağlaç, ünlem; fiil gibi gruplara
ayrılabilir.

2. Ögeleri arasında virgül bulunan sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için konur:
Kel ölür, sırma saçlı olur; kör ölür, badem gözlü olur.
“Öğretmen, elindeki not defterini açtı; sözlü yapacağı bir öğrenci aradı.”
3. Bir bağlaçla birbirine bağlanan cümleler arasında bağlaçtan önce kullanılır.
“Beni davet etmediniz; ama bunun için size kızmıyorum.”
4. Öznenin diğer öğelerle karıştığı yerlerde kullanılır.
“Küçük; eski bir eve girdi.” cümlesinde giren “küçük” (ihtimalle küçük bir
çocuk) tür. Eğer virgül koysaydık bu sözcük, evin sıfatı olarak da düşünülebilirdi.
Türk Dili - I
İki nokta ( : )

1. Kendisinden sonra örnek verilecek, açıklama yapılacak cümlenin sonuna konur:
Göz kökünden türeyen kelimelere örnek verelim: gözlük, gözlükçü, gözlem…
“Türkçede sözcük kökleri iki ana gruba ayrılır: İsim ve fiil.
Kavramlar tanımlanırken ya da açıklanırken kullanılır.
İsim: Varlıkları, kavramları karşılayan sözcüklerdir.
2. Edebî eserlerdeki karşılıklı konuşmalarda, konuşma bölümünden önce konur:
Bir aralık koltukta oturan, kanepede yatandan sordu:
- Sen Hamit’i nasıl bulursun? dedi.
- Hangi Hamit’i?
(Memduh Şevket Esendal, Hamit İçin Bir Yazı)
Ahmet: “Ne zaman geldiniz eve?” diye sordu.
3. Alıntı yapılan cümlelerden önce konur.
Necip Fazıl bir şiirinde tabutu şöyle anlatır:
“Tahtadan yapılmış bir uzun kutu
Baş tarafı geniş, ayakucu dar.”
4. İnternet adreslerinde kullanılır: http://www.usak.edu.tr
5. Matematikte bölme işareti olarak kullanılır: 50:5=10

DİKKAT: İki nokta işaretinden sonra birbirini takip eden ve virgülle ayrılmış sözcüklerin yer aldığı bir

açıklama geliyorsa işaretten sonraki sözcüğün ilk harfi küçük yazılır. Eğer iki nokta işaretinden sonra gelen açıklama
bir/birkaç cümleden oluşuyorsa ilk harf büyük biçimde verilir.




Türk Dili - I
Üç nokta ( ... )



1. Anlamca tamamlanmamış cümlelerin sonuna konur:
İçim öyle dolu, öyle dolu ki…
“Bir de istediğimi almamışsa….”
2. Benzer örneklerin sürdürülebileceğini göstermek için kullanılır:
“Bahçede elma, portakal … daha birçok meyve ağacı vardı.”
3. Kaba sayıldığı için veya bir başka sebepten ötürü açıklanmak istenmeyen kelime ve
bölümlerin yerine konur:
O konuşmada … Bey’in de lafı edildi.
Abdalın yağı çok olursa gâh borusuna çalar, gâh g…ne.
“Bu suçu … işlemiş olabilir.”
4. Sözün bir yerde kesilerek geri kalan bölümün okuyucunun hayal gücüne bırakıldığını
göstermek veya ifadeye güç katmak için konur:
Teselli edemiyor beni ne gül ne bahar…
Şu öksüzlük acısı derin… çok derin anne,
En sonra işte çıktı söylediklerin anne…
(Ömer Bedrettin Uşaklı)
“– Niçin gelmedin?
– Benim …
– Mazereti bırak da gerçeği söyle.”
5. Yüklemi bulunmayan cümlelerin sonunda kullanılır:
“Karşıda başı dumanlı dağlar … Yan tarafta küçük bir dere …”

Karşılıklı konuşmalarda, yeterli olmayan, eksik bırakılan cevaplarda kullanıma örnek:
— Ne oldu? Nasıl oldu?
— Düştüm.
— Nasıl düştünüz?
— Düştüm, acıyor.
— Çok mu fena?
—…
(Bektaş Ağaoğlu)
Türk Dili - I
Soru işareti ( ? )

1. Soru bildiren cümle veya sözlerin sonuna konur:
Şakaklarıma kar mı yağdı ne var?
Benim mi Allah’ım bu çizgili yüz?
Ya gözler altındaki mor halkalar?
Neden böyle düşman görünürsünüz,
Yıllar yılı dost bildiğim aynalar?
(Cahit Sıtkı Tarancı)
“Sana bu haberi kim verdi?”

2. Bilinmeyen yer, tarih veya şüpheyle karşılanan, kesin olmayan bilgilerin verildiği
durumlarda kullanılır:
Asıl adı Yusuf Sinan olan Şeyhi (?-1429) Kütahyalıdır.
Yunus Emre’nin mezarının halk inanışına göre Sarıköy’de (?) olduğu kabul edilir.
“Yunus Emre (? – ?) tekke şiirinin kurucusudur.”
3.Sözcüğün karşıt anlamının ifade edilmek istendiği yerlerde kullanılır:
“Burada ondan daha akıllı (?) biri var mı ki?
Türk Dili - I
Ünlem işareti ( ! )



1. Sevinç, kıvanç, acı, korku, şaşma gibi duyguları anlatan cümlelerin sonuna konur:
Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen Alsancak
Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak.
O benim milletimin yıldızıdır parlayacak!
O benimdir, o benim milletimindir ancak!
(Mehmet Akif Ersoy)
“Hey, bana baksana sen!”
“Yandım!”
“Aman Allah’ım!”
2. Seslenme, hitap ve uyarı sözlerinden sonra konur:
Zengin renklerini ufkuma dök, ey bahar!
(Ahmet Muhip Dıranas)
Seni bir daha buralarda görmeyeyim!
Garson!
3. Bir söze alay, kinaye veya küçümseme anlamı kazandırmak için ayraç içinde ünlem
işareti kullanılır:
Saçlarınız çok güzel (!) olmuş.
Yemekleri o kadar lezzetliydi ki parmaklarımızı yedik (!)
“Ne kadar nazik (!) biri olduğunu göreceksin.”
Türk Dili - I
Kısa çizgi ( - )


1. Satıra sığmayan kelimeler bölünürken satır sonuna konur:
……………………………………………………….benim………………………………………………….geldiği……………………………………………………..
2. Ara sözleri ve ara cümleleri ayırmak için kullanılır. Cümle içindeki arasözlerin başında ve
sonunda kullanılır.
“Hayatımdaki en önemli adamı -babamı- asla unutamıyordum.”
“Bu konuyu – sen de hatırlarsın – onunla konuşmuştuk.”

3. Dil bilgisinde ek ve kökleri birbirinden ayırmak için kullanılır:
bir-le-ş-tir-mek
sev-i-nç
“Kitapçı” sözcüğü “-çı” yapım ekini almıştır.
“Çalışkan” sözcüğü “çalış-” fiilinden türemiştir.

4. Kelimeler arasında “-den... -a, ve, ile, ila, arasında” anlamlarını vermek üzere kullanılır:
Sivas-Ankara karayolu.
Hami-Sami dilleri.
Bir olayın başlangıç ve bitiş tarihleri arasında kullanılır.
“Bu savaş, 1939 – 1945 yılları arasında olmuştur.”
Birbiriyle ilgili ülke ya da kavram isimleri arasında kullanılır.
“Türkiye – Suriye ilişkileri biraz gergin.”
“Bir devlette, yasama – yürütme – yargı organları net olarak ayrılmalıdır.”
5. Osmanlıca tamlamalarda kullanılır.
“Servet-i Fünun edebiyatından sonra Fecr-i Âti Topluluğu gelir.”
Türk Dili - I
Uzun çizgi ( – )

Yazıda satır başına alınan konuşmaları göstermek için kullanılır. Buna
konuşma çizgisi de denir.
–Ne zaman bitecek şu Allah’ın belası ayın boyaması?
–Anlamadık, kesin bir şey söylemiyor.
–Kaç gündür çalışıyor bu adam?
–Bir aydır efendim.
(Sevgi Soysal, Ay'ı Boyamak)
– Sen de bizimle gelecek misin?
– Neden gelmeyeyim?
– Hiç, sordum sadece.
Türk Dili - I
Eğik çizgi ( / )

1. Şiirlerden yapılan alıntılarda, mısraların yan yana yazılması gereken
durumlarda mısraları belirlemek için kullanılır:
Geceleyin bir ses böler uykumu/ İçim ürpermeyle dolar: –Nerdesin?
(Ahmet Kutsi Tecer)

2. Adres yazarken kullanılır:
Kemalöz Mah. Çiğdem Sok., 20/1 UŞAK

3. Dil bilgisinde eklerin farklı şekillerini göstermek için kullanılır:
-ı /-i, -dık / -dik, -malı / -meli
Türk Dili - I
Tırnak işareti (" ")

1. Başka bir kimseden veya yazıdan olduğu gibi aktarılan sözler tırnak içine alınır:
Necip Fazıl bir şiirinde tabutu şöyle anlatır:
"Tahtadan yapılmış bir uzun kutu,
Baş tarafı geniş, ayakucu dar
Çakanlar bilir ki bu boş tabutu
Yarın kendileri dolduracaklar“
*
O, bana “Şimdi sizinle gelemem.” demişti.
Yunus’un “Bana seni gerek seni” dizesi, şairin amacını ortaya koyar.

2. Özel olarak belirtilmek istenen sözler tırnak içine alınır:
Bu aralar karşına hep "kültürlü" insanlar çıkıyordu.
Benim söylediklerim “vaad” değil; “gerçek”tir.

3. Cümle içinde geçen kitap ve yazı adlarının başlıkları tırnak içine alınır.
Talat Tekin’in "Orhon Türkçesi Grameri" adlı eseri çok yararlı bir kaynaktır.
4. Tırnak içindeki söze ek gelirse tırnaktan sonra gelir ve kesme kullanılmaz.
Siz bir de Haşim’in “O Belde”sini okuyun.
Türk Dili - I
Tek Tırnak İşareti ( ' ' )
Tırnak içindeki cümlenin içinde bir tırnak daha kullanmak gerekirse bu
kez tekli tırnak (‘ ’) kullanılır.
“Haşim, şiirin yoruma açık olmasını ister ve daima ‘Şiir her okuyanda ayrı
duyguları uyandırmalıdır.’ der.”
Babam her zaman: "Necip Fazıl’ın ‘Çile’sini okumadan edebiyatçı olunmaz" derdi.
Türk Dili - I
Yay Ayraç ( ( ) )

1. Cümlenin yapısıyla doğrudan ilgili olmayan açıklamalar için kullanılır:
Timurtaş sağlığında çeşitli gazete ve dergilerde yayınlanmış olan bu makalelerinden dil ile ilgili
olanların bir kısmını Türkçemiz ve Uydurmacılık (İstanbul 1977), üniversite reformu ile ilgili görüşleri ihtiva
edenlerinden bazılarını da Milli Üniversite ve Reform (İstanbul 1972) adı altında bir araya getirmiş ve
neşretmişti.
“Kıbrıs konusunda iki ülke (Türkiye ve Yunanistan) hiçbir zaman anlaşamaz.”

2. Tiyatro eserlerinde konuşanın hareketlerini, durumunu açıklamak ve göstermek
için kullanılır:
(YÜZBAŞI bir iskemlede oturur WOYZECK onu tıraş eder.)
YÜZBAŞI: Yavaş, Woyzeck, yavaş! Her şey sırayla. Başımı döndürüyorsun. Bu kadar erken
bitirirsen bugün geri kalan on dakikayı ne yaparım sonra ben? Woyzeck, düşün: daha
yaşanacak otuz güzel yılın var, otuz yıl! Üç yüz altmış ay eder bu! Günler! Saatler!
Dakikalar!
Bütün bu koca zamanı ne yaparsın sonra? Kendini ayarla, Woyzeck!
WOYZECK: Evet yüzbaşım.
(Georg Buchner)
“Kadın (başını öne eğerek): “Bilmiyorum.” dedi.
3. Cümle içinde bir sözcüğün eş anlamlısı verilirse kullanılır.
“Bu dizede teşhis (kişileştirme) yapılmış.”
4. Cümle içinde kullanılan tarihler ya da bir sözcüğün anlamıyla ilgili noktalamalar parantez içine
alınır.
“Bu öğretim yılında (1993 – 1994), devlet yine gelişmiş (?) eğitim sistemleri deneyecekmiş.”
5. Yabancı sözcüklerin okunuşu parantez içinde gösterilir.
“Bacon (Beykın) ünlü bir deneme yazarıdır.”
Türk Dili - I

6. Alıntıların aktarıldığı eseri veya yazarı göstermek için kullanılır:
Ne zaman seni düşünsem
Bir ceylan su içmeye iner
Çayırları büyürken görürüm.
(İlhan Berk)

7. Bir yazının maddelerini gösteren rakam ve harflerden sonra kapama ayracı
konur:
I) 1) A) a) i)
II) 2) B) b) ii)
Türk Dili - I
Köşeli Ayraç ( [ ] )

1. Ayraç içinde ayraç kullanılması gereken durumlarda yay ayraçtan önce
köşeli ayraç kullanılır:
I. Süleyman [Kanuni Sultan Süleyman (1494-1566)] Osmanlı Devletinin
onuncu padişahıdır.
Halikarnas Balıkçısı [Cevat Şakir Kabaağaçlı (1886-1973)] en güzel eserlerini Bodrum’da
yazmıştır.

2. Bibliyografik künyelere ilişkin bazı ayrıntıları göstermek için kullanılır:
Yakup Kadri [Karaosmanoğlu], Kiralık Konak, 1928.
Reşat Nuri [Güntekin], Çalıkuşu, Dersaadet, 1922. Server Bedi [Peyami Safa]
3. Metin aktarmalarında, çevirilerde, alıntılarda çalışmayı yapanın eklediği
sözler için kullanılır:
“Eldem, Osmanlıda en önemli fark[ın], mezar taşının şeklinde ortaya çık[tığını] söyledikten
sonra…” (Hilmi Yavuz)
Türk Dili - I
Kesme İşareti ( ' )
1. Özel adlara getirilen durum, iyelik ve bildirme eklerini ayırmak için konur:

Kişi adları soyadları ve takma adlar: Mustafa Kemal Atatürk’e, Halit Ziya Uşaklıgil’in, Esra’dır…

Millet, boy, kavim adları: Türk’üm, Alman’sınız…

Devlet isimleri: Türkiye Cumhuriyeti’nden…

Din ve mitoloji ile ilgili özel isimler: Allah’ım, Tanrı’ya, Hades’tir, Zeus’un…

Coğrafyayla ilgili yer adları (kıta, deniz, nehir, göl, dağ, boğaz, geçit, yayla; ülke, bölge, il,
ilçe, köy, semt, bulvar, cadde, sokak): Karadeniz’in, Ağrı Dağı’ndan, Atatürk Bulvarı…

Gök bilimiyle ilgili isimler: Küçükayı’da, Merkür’ün…

Saray, köşk, han, kale, köprü, anıt vb. isimler: Dolmabahçe Sarayı’na, Tonyukuk Anıtı’dır…

Kitap, dergi, gazete ve sanat eseri adları: Nobel Ödülü’nü, Cumhuriyet’te, Kiralık Konak’ın…

Hayvanlara verilen özel isimler: Tekir’in, Karabaş’ın, Minnoş’a…

Kanun, tüzük, yönetmelik, yönerge ve genelge adları: Yükseköğretim Kanunu’nda…
Türk Dili - I

2. Kişi adlarından sonra gelen saygı sözlerine getirilen ekler kesmeyle ayrılır:
Mustafa Kemal Paşa’ya, Ayşe Hanım’a, Akif Bey’den, Selim Beyefendi’nin…

3. Kısaltmalara getirilen ekleri ayırmada kullanılır:
AB’nin, TDK’nin, TV’ye, THY’nin, NATO’ya…
4. Sayılara getirilen ekleri ayırmak için konur:
1985’te, 5’inci bölüm, 2’nci ders…

5. Bir harf veya ekten sonra gelen ekleri ayırmak için kullanılır: e’lerin i’ye dönüşmesi

6. Seslerin vezin dolayısıyla şiirde veya konuşma sırasında düştüğünü göstermek için
konur:
Karac’oğlan, n’eylesin, varm’ola…
“Acep bu yerde var m’ola
Şöyle garip bencileyin”
“Yine n’oldu da ağlıyorsun?”
7. Anlamca karışan sözcüklerin yazımında kullanılır.
“Bu sorunun nasıl çözüleceğini bilmiyorum.” cümlesinde altı çizili sözün “soru” mu yoksa “sorun” mu
olduğu belli değil. Bu karışıklığı kesmeyle giderebiliriz.
“Bu soru’nun nasıl çözüleceğini bilmiyorum.” cümlesinde sözcüğün “soru” anlamı içerdiği açıklanmış
olur.
8. Eğer özel isim, yapım eki almışsa çekim ekleri kesmeyle ayrılmaz.
“Bu soruyu bir de İzmirlilere soralım.”
Türk Dili - I
9.2. Noktalama İşaretleriyle İlgili Uyarılar

►Saat ve dakika sayılarını ayırmak için iki nokta işareti kesinlikle
kullanılmaz.
08:30 (yanlış)
08.30 (doğru)

► İkilemelerde kelimeler arasına herhangi bir işaret konmaz.

►Metin içinde ve, veya, yahut bağlaçlarından önce de sonra da virgül
konmaz.

►İki nokta üst üste şeklinde bir adlandırma yanlıştır.

►Üç nokta yerine iki nokta veya daha çok nokta kullanılmaz.

►mı / mi eki -ınca / -ince anlamında zarf-fiil işleviyle kullanıldığı zaman soru
işareti kullanılmaz: Sabah oldu mu caddeler şenlenmeye başlar.

►Soru ifadesi taşıyan sıralı ve bağlı cümlelerde soru işareti en sona konur:
Türk Dili - I

►Konuşmalar tırnak içinde verildiği zaman uzun çizgi kullanılmaz.

►Aynen alınmayan söz ve yazılar tırnak içine alınmaz.

►Özel olarak belirtilmek istenen sözler tırnak içine alınmadan koyu yazılarak veya altı
çizilerek de gösterilebilir:

►Sonunda p, ç, t, k harflerinden biri olan özel isimlere getirilen eklerdeki son ses
tonlu olarak söylenir:
Sinop’u (yazılış)



Sinobu (söyleyiş)
►Özel adlar için ayraç içinde yapılan açıklamada kesme işareti ayraçtan sonra konur,
ama cins isim için ayraç içinde yapılan açıklamadan sonra kesme işareti kullanılmaz.
II. Osman (Genç Osman)’ın doğum tarihi 3 Kasım 1604’tür.
Zarffiiller (ulaçlar)ın ekleri oldukça fazladır.
►Kurum ve kuruluş adlarından sonra gelen ekler ayrılmaz:
Türk Dil Kurumundan, Uşak Üniversitesi Rektörlüğüne.
Türk Dili - I

►Akım, çağ ve dönem adlarına getirilen ekler ayrılmaz:
Eski Çağın, Millî Edebiyat Akımının.

►Özel adlar yerine kullanılan “o” zamiri cümle içinde büyük harfle yazılmaz ve
kendisinden sonra gelen ekler kesme işaretiyle ayrılmaz. Yabancı özel adlar dışındaki
özel adlara getirilen yapım ekleri ve çokluk eki kesmeyle ayrılmaz:
Türklük, Ahmetler, Avrupalı, Konyalı, Kayserili.

►Özel adlara getirilen ve kesme işaretiyle ayrılan ek, satır sonuna denk geliyorsa
sadece kesme işareti kullanılır.
………………………………………………Atatürk'
e………………………………………………………

►Gelenekleşmiş olan T.C. (Türkiye Cumhuriyeti) ve T. (Türkçe) kısaltmalarının dışında
büyük harfle yapılan kısaltmalarda nokta kullanılmaz.

►Büyük harflerle yapılan kısaltmalara getirilen eklerde kısaltmanın son harfinin
okunuşu esas alınır:
BM’ye, TTK'de, TRT’nin, TV'den, TL’ye.
Türk Dili - I

►Ancak kısaltması büyük harfle yapıldığı hâlde bir kelime gibi okunan kısaltmalara
getirilen eklerde kısaltmanın okunuşu esas alınır:
ASELSAN'da, BOTAŞ'ın, NATO'dan, UNESCO'ya.

►Sonunda nokta bulunan kısaltmalar kesmeyle ayrılmaz. Bu tür kısaltmalarda ek,
noktadan sonra ve kelimenin okunuşuna uygun olarak yazılır:
vb.leri, mad.si, Alm.dan.
Türk Dili - I
9.3. Kısaltmalar

Kuruluş, kitap, dergi ve yön adlarının kısaltmaları genellikle her
kelimenin ilk harfinin büyük olarak yazılmasıyla yapılır:
TBMM (Türkiye Büyük Millet Meclisi)
TTK (Türk Tarih Kurumu)
TK (Türk Kültürü)
KD (kuzeydoğu)
SGK (Sosyal Güvenlik Kurumu)
Elementlerin ve ölçülerin uluslararası kısaltmaları kabul edilmiştir:
P (fosfor)
Ca (kalsiyum)
He (helyum)
cm (santimetre)
l (litre)
kg (kilogram)
Türk Dili - I

Kuruluş, kitap, dergi ve yön adlarıyla element ve ölçülerin dışında kalan
kelime veya kelime gruplarının kısaltılmasında, ilk harfle birlikte kelimeyi
oluşturan temel harfler dikkate alınır. Kısaltılan kelime veya kelime grubu;
özel ad, unvan veya rütbe ise ilk harf büyük; cins ismi ise ilk harf küçük olur:
Alm. (Almanca)
Yzb. (Yüzbaşı)
ant. (antropoloji)
sf. (sıfat)
age (adı geçen eser)
Türk Dili - I
BÖLÜM SONU SORULARI

1. Aşağıdakilerin hangisinde noktalama yanlışı yoktur?
A) Yazar; "Bir şeyi ezberlemek, bilmek sayılmaz." der.
B) Yazar: "Bir şeyi ezberlemek, bilmek sayılmaz." der.
C) Yazar: "Bir şeyi ezberlemek, bilmek sayılmaz" der.
D) Yazar, "Bir şeyi ezberlemek, bilmek sayılmaz." der.
E) Yazar; "Bir şeyi ezberlemek, bilmek sayılmaz" der.

2. Gençler okuyor, öğreniyor, yaşamda dörtnala koşuyorlar.
Virgül, aşağıdaki cümlelerden hangisinde buradaki göreviyle kullanılmıştır?
A) Bu, annemin eski bir resmidir.
B) Kiralık ev arıyoruz, bulamıyoruz.
C) Annem, gelemeyeceğini söyledi.
D) Görevini, sorumluluklarını bilir.
E) Öğrenciler, öğretmenler tatile çıktı.

3. Dayısı ( ) merakla ( ) "Peki, en çok hangi oyunu oynamayı seviyorsun ( )" diye sordu.
Yukarıda boş bırakılan yerlere aşağıdaki noktalama işaretlerinden hangileri getirilmelidir?
A) (;) (;) (?)
B) (,) (:) (?)
C) (,) (;) (?)
D) (;) (;) (!)
E) (,) (.) (?)

4. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde virgülün kullanılmaması anlam değişikliğine yol açmaz?
A) Hırsız, adamı çok korkuttu.
B) Güzel, anneme doğru ilerliyordu.
C) Genç, kıza bir göz attı.
D) Kadın, sesini çok beğeniyor.
E) Zenginler, yoksullara yardım ediyor.

5. Hey ( ) kes sesini ( ) Bana mı öğreteceksin konuşmayı ( )
Yukarıdaki cümlede parantezle boş bırakılan yerlere sırasıyla aşağıdaki noktalama
işaretlerinden hangisi getirilir?
A) (!) (?) (.)
B) (,) (;) (?)
C) (,) (!) (?)
D) (!) (.) (?)
E) (!) (,) (?)

6. Cümle içinde, bir söze ya da bir konuya dikkat çekmek amacıyla tırnak işareti
kullanılır. Aşağıdakilerin hangisinde bu açıklamaya uygun kullanılmayan bir tırnak işareti vardır?
A) Şinasi, ilk makale olan "Mukaddime"yi 1860'ta Tercüman-ı Ahval'de yayımladı.
B) Abdülhak Hamid, pastoral şiirin ilk örneğini "Sahra" adlı şiiriyle vermiştir.
C) Muallim Naci, Recaizâde Mahmut Ekrem'e karşı "göz için uyak" anlayışını savunmuştur.
D) Faruk Nafiz Çamlıbel "Han Duvarları" şiirinde Kurtuluş Savaşı Anadolu'sunu anlattı.
E) Bütün sanatçıların dediği gibi "Sana borçluyuz her şeyi.

7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde parantezle belirtilen yere noktalı virgül (;) getirilemez?
a) Çok gençti () fakat kolay kolay yanlış yapmazdı.
b) Anneniz her istediğinizi yapar () sizi çok sever.
c) Kardeşimin önünde tek engel vardı () sınavlar.
d) Elini, yüzünü iyice yıkadı () havluyu alıp derisini kazırcasına sildi yüzünü.
e) Kitabı alabilirsin () yalnız üç gün içinde geri getireceksin.



8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde parantezle gösterilen yere iki nokta (:) getirilemez?
A)
Daha yapılacak o kadar çok iş var ki () anlatamam.
B)
Aklımda iki isim vardı () Hakan ve Coşkun
C)
Bize şunları da söyledi () Çalışın ve kazanın.
D)
Sözcük türleri şunlardır () İsim, sıfat, zamir…
E)
Hemen arkadaşına seslendi () Rıdvan!
9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yazım ve noktalama yanlışı yapılmamıştır?
A)
Türkçe’nin sorunları T.D.K’nin düzenlediği bu panelde tartışılacak.
B)
Odada üç kişiydik: Ahmet, Selim ve ben…
C)
Öff! artık bizi rahat bırak.
D)
Telaşlı; ama sevimli, kırılgan; ama düzeyli biriydi.
E)
Ortalık dağınıktı: hemen odayı toparlamaya başladım.
10. Aşağıdaki cümlelerin hangisindeki parantez içi boşluğa noktalı virgül (;) getirilemez?
A)
Bu yazarı okumalısın () onda kendinden çok şey bulacaksın.
B)
Hiç olmazsa edebiyat kültürümüzü yükseltmeye bakın () dedi.
C)
Herkes, büyük bir cezaya çarptırılacağını bekliyordu () ne var ki beklenen olmadı.
D)
A. Hamdi Tanpınar () şiir, roman, hikaye türünde eserler vermiştir.
E)
Yaz mevsiminde kıyıda bulutlu bir hava () iç kesimlerde isi güneş vardı.
CEVAP ANAHTARI

1-B

2-B

3-B

4-E

5-C

6-E

7-C

8-A

9-D

10-B