Transcript Birleşik Fiiller

DERSİMİZ TÜRKÇE
Fiiller Yapısına
Göre Üçe Ayrılır:
Basit Fiiller
Türemiş Fiiller
Birleşik Fiiller
Sözcük
Yapısı
Çünkü
Ağaç
Basit İsim
Yapım eki almamış.
Ağaçlık
Türemiş İsim
Yapım eki almış.
Birleşik İsim
En az iki kelimeden
oluşmuş.
Ağaçkakan
Yapısına göre fiiller de yapısına
göre isimler gibidir.
• Bu masalı bana sen oku.
• Yan odada kitap okuyorum.
Yukarıdaki altı çizili fiiller
yapısına göre basittir.
Basit fiillerin özellikleri:
- Kesinlikle yapım eki alamazlar.
- Kök durumundadırlar.
- Çekim eki alabilirler.
• Bu acıklı kitap beni ağlattı.
• Bahçedeki çiçekleri ben suladım.
Yukarıdaki altı çizili fiiller
yapısına göre türemiştir.
Türemiş fiillerin özellikleri:
-
En az bir tane yapım eki almalıdır.
Yapım ekinden sonra çekim eki alabilirler.
Türemiş fiiller kök durumunda olamazlar.
• Bu soruyu ben de çözebilirim.
• Bu işi sen yapabilirsin.
Formülü ile yapılır.
Not: Cümleye değişik anlam ayrıntıları katar:
• Bu ağaca ben de tırmanabilirim.
(Gücü yetmek, yeterli olmak)
• Bu akşam elektrikler kesilebilir.
(İhtimal)
• Yanına gelebilir miyim?
(İzin anlamı)
Not: Yeterlilik fiilinin olumsuzu basit gibi
görünmesine rağmen yapısına göre birleşiktir.
Olumlu
Gelebilir
Bakabilirim
Olumsuz
Gelemez
Bakamam
Not: Yeterlilik fiili cümleye olasılık anlamı
katıyorsa olumsuzu «-meyebilir, -mayabilir»
şeklindedir.
Olumlu
Kar yağabilir
Olumsuz
Kar yağmayabilir
Not: Geniş zamanın olumsuzu ile
karıştırılmamalıdır. Geniş zamanın olumsuzu
«-mez, -maz»dır.
Aşağıdakilerden hangisinde çekimli fiil
yapısına göre birleşik değildir?
A- Bugün size gelemem.
B- Bakkala ben gitmem.
C- Beni seven insanları kıramam.
D- Seni o kadar uzun süre bekleyemem.
• Kalem yere düşüverdi.
• Durduk yere ağlayıverdi.
Formülü ile yapılır.
Bu fiiller, cümleye tezlik, çabukluk
anlamı katar.
• Siz gidedurun.
• Arkasından bakakaldım.
• Bu gelenek yıllardır süregeliyor.
Ana eylem + (-e, -a) +
Formülü ile yapılır.
• Az daha düşeyazdım.
• Korkudan öleyazdım.
Formülü ile yapılır.
Bu fiiller, cümleye neredeyse, az kalsın
anlamlarını katar.
Not: Bütün kurallı birleşik fiiller bitişik
yazılır.
DOĞRU
YANLIŞ
• Bu şehri ansızın terk etti.
• Sınavı kazanınca çok mutlu oldu.
Formülü ile yapılır.
NOT: Bu fiiller ayrı ya da bitişik yazılabilir. Eğer
ses düşmesi ya da ses türemesi olmuş ise bitişik, bu
ses olayları görülmüyorsa ayrı yazılacaktır.
Bitişik
Sabrediyor
-
Ayrı
Çünkü
-
Ünlü Düşmesi
Adam oldu.
-
Zannediyor.
-
Ses Türemesi
Kayboldu.
-
Ünlü Düşmesi
Seyreyliyor.
Fark ettik.
-
-
Ünlü Düşmesi
Örnekler:









Bu karara itiraz ettik.
Onu son anda fark etti.
Bizi arayacağınızı zannettik.
Sanık, suçunu inkar etti.
Dükkanı ortağına devretti.
Üzüntüden kahroldu.
Gürültüden rahatsız oldu.
İşimiz bir günde halloldu.
Kafiye, şiiri etkili kılar.
Not: Bu yöntemle yapılmış birleşik fiillerde anlam
yönünden bütün ağırlık ad soylu sözcüktedir.
Yardımcı eylem ise bu ad soylu sözcükleri sadece
fiil çekimine sokar.
«Etmek» ve «Olmak» eylemleri kimi
zaman cümlede yardımcı eylem olmaktan çıkar ve
asıl eylem olarak kullanılır. «Kılmak» eylemi ise
her zaman yardımcı eylemdir.
 Bana ettiklerini kimselere
etmedi.
(Yapmadı.)
 Bu araba beş bin eder.
(Tutar, değer)
 Saat beşte orda olmalısın.
(Bulunmak)
 Sınıfta yine gürültü olmuş.
(Meydana gelmiş.)
 Afyon’da deprem oldu.
(Meydana geldi.)
 Kirazlar henüz olmamış.
(Olgunlaşmamış.)
Bu cümlelerde görüldüğü gibi «etmek» ve
«olmak» eylemleri tek başlarına kullanılmıştır.
(Yardımcı eylem olarak kullanılmamıştır.)
“Olmak” fiili aşağıdaki cümlelerin
hangisinde yardımcı fiil olarak kullanılmıştır?
A- Gideli iki yıl oluyor.
B- Her şeyden önce insan olmalı.
C- Evimizin bir de bahçesi olmalı.
D- Bu yaz ekinler erken oldu.
Bunlar anlamca kaynaşmış fiillerdir.
Karşımıza üç farklı biçimde çıkarlar:
Her iki sözcüğü de gerçek anlamından
uzaklaşmış birleşik fiiller:
Bu fiiller daima bitişik yazılır.
Birinci sözcükleri gerçek anlamında olup
ikinci sözcükleri gerçek anlamından uzaklaşmış
birleşik fiiller:
Bu fiiller daima ayrı yazılır.
Deyim halinde olan birleşik fiiller:
Bunlar deyim oldukları için
ayrı yazılırlar.