Transcript Özel Mal

HAFTA 3
Piyasa Başarısızlıkları:
Kamusal Mallar
Mal Kavramı
Mal: üretimi için kaynak kullanılan; alternatif maliyeti
olan değerdir.
Örnek: ekmek, satranç takımı, vs.
Hava bir mal mıdır?
Kamusal Mallar
Mal
ve
Hizmetler
Özel Mal
ve
Hizmetler
Tam Özel
Mal ve
Hizmetler
Yarı Özel
Mal ve
Hizmetler
Tam
Kamusal
Mal ve
Hizmetler
Kamusal
Mal ve
Hizmetler
Serbest
Mallar
Yarı
Kamusal
Mal ve
Hizmetler
Erdemli /
Erdemsiz
Mal ve
Hizmetler
Mal Kavramı
Özel Mal:
Fiyatlandırılabilen ve satın alan kişinin bireysel
tüketimine mahsus olup, kendisinin izni olmadan
başkalarının tüketmesinin mümkün olmadığı mal ve
hizmetlerdir.
Tam Özel Mallar
Faydası birimlere bölünebilir
Pazarlanabilir
Fiyat teşekkül eder / Kişisel talep doğar
Tam Özel Mal ve
Hizmetler
Tüketiminde rekabet söz konusudur
Faydasından mahrum bırakılabilir
Üretimini özel sektör gerçekleştirir
Dışsal Fayda ve Dışsal Maliyet söz konusu değildir
ÖRNEK: Ekmek, muz, araba
Yarı Özel Mallar
Faydası birimlere bölünebilir
Pazarlanabilir
Fiyat teşekkül eder / Kişisel talep doğar
Yarı Özel Mal ve
Hizmetler
Tüketiminde rekabet söz konusudur
Faydasından kısmen mahrum bırakılabilir
Üretimini özel sektör gerçekleştirir
Dışsal Fayda ve Dışsal Maliyet kısmen söz konusudur
ÖRNEK: Komşu köpeğin hırsızları caydırması.
Kamusal Mallar

Kamusal malların üretimi piyasa ekonomisine
bırakılırsa?
pareto optimuma
ulaşılamaz.

(birinci
en
iyi
varsayıma)
Kamusal mallarının varlığı?

piyasa ekonomisinin başarısızlığına yol açar.

kamu ekonomisini gerektirir.
Özel malların varlığı (üretimi ve tüketimi teorileri) piyasa
ekonomisinin temel konusunu oluşturur.
Kamusal malların varlığı (üretimi ve tüketimi teorileri)
kamu ekonomisinin (tahsis işlevinin) temel konusunu
oluşturur.
Kamusal Mallar

Kamu mallarına ilişkin birçok çalışma olup; ilk
çalışmaları Alman, İtalyan ve İskandinavyalı kamu
ekonomistler yapmışlardır.

Ancak, Anglo-Sakson ekonomistler kamu mallarına
ilişkin gerçek tanımlamaları yapmıştır.
Kamu malı teorisi ilk olarak Samuelson (1954)
tarafından ortaya konmuştur.
Bu modelde kamu mallarının


Tespitine ilişkin kriterler ortaya konmuş ve

Optimal sunum analizi yapılmıştır.
Modelde, bir çok kısıt yer alıp; bunların başında
kamu mallarına olan talebin açıklanamaması yer
alır.
Kamusal Mallar

Kamu mallarına ilişkin 20. yüzyılın ortalarında
yapılan tanımlamalar ve bu malların özelliklerine
ilişkin tespitler (sosyal, siyasal ve teknolojik
gelişmelere paralel) zamanla değişmiştir.
Örnek: kapalı devre TV yayınları, deniz feneri
yerine geçen teknolojik gelişmeler, vs.
Kamusal Mallara İlişkin Kriterler
Talebe İlişkin Kriterler:

Fayda Kriteri

Malın tüketimden sadece tüketen kişi mi fayda
elde ediyor?
Evet ise = Özel mal.

Malın tüketiminden eş anlı olarak birden fazla
kişi fayda elde ediyor mu?
Evet ise “bağlı tüketim” = Kamusal mal.

Malın tüketiminden eş anlı olarak birden fazla
kişi kısmen de olsa fayda elde ediyor mu?
Evet ise “pozitif dışsallık” = Kamusal mal.
Kamusal Mallara İlişkin Kriterler
Arza İlişkin Kriterler:

Dışlanabilirlik Kriteri

Yalnızca malın bedelini ödeyen mi tüketimi
gerçekleştirmektedir?
Evet ise = Kamusal mal.

Rekabet Kriteri

Malın tüketimi ile başkalarının faydası azalıyor
mu?
Evet ise “rekabeti gerektirir” = Kamusal mal.
Kamusal Mallar
Dışlanabilen
Dışlanamayan
- Tam Özel Mallar
(Ekmek, kalem, otomobil)
- Erdemli Mallar
(Yaşlı Bakım Evleri, Yurtlar)
- Yarı Kamusal Mallar
(Sağlık hizm, Yükseköğretim)
- Ortak Kullanım Malları
(Balık Rezervleri, Meralar)
Rekabet Yok
Dışsallığı Olan (Yarı) Özel
Mallar
(Komşu Köpeğin Hırsızları
Caydırması, Bilimsel Buluşlar,
vs)
Tam Kamusal Mallar
(Savunma, Adalet, Sokak
Lambası, vs)
Belirli bir
kapasite
noktasına kadar
faydada rekabet
yok
Kulüp Malları
(Köprüler, Karayolları, vs)
Rekabet Var
Source: Brown-Jackson, 1992:42
Kamusal Mallar

Joseph Stiglitz’e göre kamusal malların tespitinde
kullanılacak temel kriter tayınlamadır.
Tayınlama: Malların tüketiciler arasında kimler tarafından kullanılcağına
(tahsisine) karar vermektir. (Fiyat tayınlaması / Miktar tayınlaması)
Tüketimin Tayınlanmaması (Tüketimde Rakip
Olmama)

Tüketime konu mal tayınlanabilmekte midir?
Hayır ise = Kamusal mal.
Kullanımlarının Tayınlanmaması (Dışlanamama)

Tüketime konu malın tüketimi/kullanımı
tayınlanması arzu edilmekte midir?
Hayır ise = Kamusal mal.
Tüketimin Tayınlanmaması (Rakip Olmama)
Fiyat
p
pd
0
Dpu
4x
5x
MM
Tüketimin Tayınlanması (Rakip Olma)
Fiyat
p
pd
Bu örnekte tayınlama mümkün olmakla
beraber, daha önceki slaytta tayınlama
yokken 4x kadar tüketilen mal bu örnekte
fiyat tayınlamasından kaynaklarak 3x
kadar tüketilmektedir.
Tayınlamaya başvurulması, toplumsal
refahı azaltarak ikinci en iyi varsayımına
neden olur.
Dpu
Talep, üretim kapasitesini aştığında
tüketimde rekabet başlamakta; tam
kamusal mallardan yarı kamusal/erdemli
mallara geçilmektedir.
ptüketici
MM
OM
püretici
0
3x
8x
Miktar
Tam Kamusal Mallar
Faydası birimlere bölünemez
Pazarlanamaz
Tam Kamusal Mal ve
Hizmetler
Fiyat teşekkül etmez
/ Kişisel talep doğmaz/mayabilir !!!)
Tüketiminde rekabet söz konusu değildir
Faydasından mahrum bırakılamaz
Üretiminde piyasanın başarısızlığı söz konusudur
ÖRNEK: Savunma hizmeti, adalet hizmeti
Tam Kamusal Malların Nitelikleri

Birlikte ve eşit tüketim esastır. Ancak, bu tüketimin
herkes tarafından eşit olarak değerlendirilmesi
gerekmemektedir.
Örnek
Güvenlik hizmetinden kuyumcu, tüccar, bankalar ve
kimsesiz yaşlı bireyler bu hizmetten pozitif / suç
işleyeme meyilli kişiler negatif yarar elde ederler.
Tam Kamusal Malların Nitelikleri

Kamusal malların sınıflandırılması mutlak ve kesin
değildir.
Değişen teknolojiye ve piyasa koşullarına göre
değişiklik arz edebilir.
Örnek
Karasal TV yayınlarının, kablolu / şifreli olarak
sunulmaya başlanması
Tam Kamusal Malların Nitelikleri

Dışlanamama kamusal mallara özgüdür.
Örnek
Sokak lambasının ışığından o sakaktan geçenlerin
engellenememesi,
Tam Kamusal Malların Nitelikleri

Mal olarak tanımlanamayan (üretimi için kaynak
tahsis edilmeyen/alternatif maliyet olmayan) bazı
nesneler de kamusal mallarda bulunan özelliklere
sahiptir.
Örnek
Dürüstlük, Hava , Güneş
Tam Kamusal Malların Nitelikleri

Fiyat mekanizmasına bağlı üretilebilen (özel mal
sayılabilen)/üretilemeyen
malların
sadece
piyasa/kamu tarafından tedariki gerekmez.
Örnek
Eğitim, sağlık, konut (lojman)/Çanakçı Seramik
Gökçebey Hayvanat Bahçesi-oyun bahçesi gibi
Tam Kamusal Malların Nitelikleri

Malın kamu tarafından sunulması zorunluluğu, bu
malın kamu kesiminde üretilmesini gerektirmez.
Örnek
Belediyelerin çevre temizlik ve çöp toplama
hizmetini özel sektörden satın alarak halka sunması.
Tam Kamusal Malların Nitelikleri

Tüketilen malın pozitif dışsallığı arttıkça, yarı
kamusal ve erdemli mallara doğru geçirilir.
Örnek
Çeşitli aşılar, zorunlu ilköğretim, haşere ile zirai
mücadele, bilimsel buluşlar, araştırma-geliştirme
Kamusal Mallar
Özet Olarak;
Özel mal ve hizmetin tedarikinde, bireyler aynı birim
fiyatı ödeyerek,
ppr = p1pr = p2pr = p3pr = ….. = pnpr
farklı miktarlarda
tüketmektedirler.
mal
ve
hizmet
Xpr = X1pr + X2pr + X3pr + ….. + Xnpr
bileşenini
Kamusal Mallar
Oysa;
Kamusal mal ve hizmetin tedarikinde, bireyler farklı
vergi ödeyerek/ödemeyerek
tpu = t1pu + t2pu + t3pu + ….. + tnpu
aynı
miktarda
mal
tüketmektedirler.
ve
hizmet
Xpu = X1pu = X2pu = X3pu = ….. = Xnpu
bileşenini
Özel Mallarda Talep ve Pareto Etkinlik
Fiyat
p
Fiyat
p
Fiyat
p
Db
Db
S
Da
Da
p
0
p
xa
Özel Mal
0
Ep (a+b)
p
xb
Özel Mal
0
Da+b
xa
xb
xa+bÖzel Mal
Özel Mallarda Talep ve Pareto Etkinlik
Fiyat
p
Db
Da
S
Ep (a+b)
p
Da+b
xa+b
0
xa
xb
xa+b
Özel Mal
Özel Mallarda Pareto Etkinlik
Özel Mallarda
MCpr = MBpr = Ppr
MCpr = MCa = MCb = Qpr
Kamusal Mallarda
MCpu = MBpu = MBa + MBb = tpu
MC: Marginal Cost
MB: Marginal Benefit
P: Price
pu: public sector
pr: private sector
Kamusal Mallarda Talep ve Pareto Etkinlik
Vergi
Da
t
Kamu Malı
0
Vergi Db
t
Kamu Malı
0
Vergi Db
t
D
ta+b a
tb
ta
0
Da+b
S
Epu
xpu
Kamu Malı
Kamusal Mallarda Talep ve Pareto Etkinlik
Vergi
t
Db
tpu
Da
Da+b
S (Marjinal Maliyet)
Et (a+b)
tb
ta+b
ta
0
xe
Kamusal Mal
Yarı Kamusal Mallar
Faydası birimlere bölünebilir
Pazarlanabilir
Fiyat teşekkül eder / Kişisel talep doğar
Yarı Kamusal Mal ve
Hizmetler
Tüketiminde rekabet söz konusudur
Faydasından kısmen mahrum bırakılabilir
Üretimini özel / kamu sektör gerçekleştirir
Dışsal Fayda ve Dışsal Maliyet söz konusudur
ÖRNEK: Eğitim, Sağlık
Yarı Kamusal Mallar
Yarı kamusal mal ve hizmetlerde üretilen ve tüketilen
miktarlar arasındaki ilişki
Xmix = Xnpu + Xnpr
Xmix : toplam üretilen yarı kamusal mal
Xnpu : sosyal fayda
Xnpr : n sayıdaki kişinin toplam özel faydası
Yarı Kamusal Mallarda Talep (pr) – Piyasa
Fiyat
(p)
Db
Dpr
Dpr (a+b)
ppr Da
0
xa
xb
xa+b
Eğitim - Özel Sektör
Yarı Kamusal Mallarda Talep (pu) – Kamu
Harç
(p)
Dpu
Db
Da
ppu
Dpu (a+b)
pb
pa
0
xa+b
Eğitim – Kamu Sektörü
Yarı Kamusal Mallarda Talep (pr+pu)
Fiyat/Harç
(p)
Dpr+pu
Dpu
Dpu+pr (a+b)
ppu+pur
Dpr
ppu
Dpu (a+b)
ppr
Dpr (a+b)
0
xa+b
Özel Mal
Kamusal Mallarda Bedavacılık Sorunu
Kamusal malların sahip olduğu “dışlanmama” özelliği,
bu mal ve hizmetin tüketiminde ödeme gücü olanlar
açısından bedavacı sorununu da beraberinde
getirmektedir.
Oyun Teorisi: Suçlunun İkilemi
•
Temel strateji, suçun itiraf edilmesi veya reddedilmesi olup,
•
Suçluların her biri bu stratejiyi diğerinden habersiz uygular.
•
Hakim strateji: rasyonel birey maksimum zararı minumum
kılmaya çalışır = itiraf
2. KİŞİ
1. KİŞİ
•
İtiraf
Red
İtiraf
-5 yıl ; -5 yıl
0 yıl ; -20 yıl
Red
-20 yıl ; 0 yıl
-1 yıl ; -1 yıl
Not: Bireysel rasyonellik
varılmamaktadır.
ile
kollektif
rasyonelliğe
Oyun Teorisi: Bedavacılık Sorunu
•
Temel strateji, hizmetin bedava elde edilmesi veya maliyetin
ödenmesi olup,
•
Kişilerin her biri bu stratejiyi diğerinden habersiz uygular.
•
Hakim strateji: rasyonel birey, maksimum zararı minumum
kılmaya çalışır = bedavacılık
2. KİŞİ
Not:
Fayda: 100
Bedavacılık
Ödeme
Bedavacılık
0;0
100 fayda; -50 zarar
Ödeme
-50 zarar ; 100 fayda
25 fayda; 25 fayda
Maliyet: 150
1. KİŞİ
•
Not: Bireysel rasyonellik
varılmamaktadır.
ile
kollektif
rasyonelliğe
Kamusal Mallar: Faydanın Yayılma Alanlarına Göre
Mal
ve
Hizmetler
Yerel Kamusal Mallar
Ulusal Kamusal
Mallar
Küresel Kamusal
Mallar
Kamusal Mallar: Faydanın Yayılma Alanlarına Göre
Karşılık Gelen
Zararlar
Faydalar
Dışlanamaz
Okyanuslar
Çevre
Atmosfer
Bio Çeşitlilik
Yoksulluk
Sağlık
Dışlana
maz
Sunum
Sorunları
Havadan veya
Topraktan
Bulaşan
Kirlenme


Aşırı
Kullanım





Aşırı
Kullanım
Küresel Isınma
Aşırı
Kullanım
Türlerin
Azalması


Eksik
Suç, Yolsuzluk,
Kullanım
Eşitsizlik
İnsan Hakları
Sosyal
Rekabet
Yok


Eksik
Kötü Muamele/
Kullanım
Ayrımcılık
Eksik
Kullanım
Salgın
Hastalıklar
Rekabet
Yok

 
 

 
Hafta Görüşmek Üzere…
