Transcript Ədələrin bir mövqeli say sistemindən digərinə




Say sistemləri haqqında məlumat
Təsnifatı
Mövqeli say sistemləri üzərində
əməllər
Say sistemləri
Системы
счисления
1
“Hər şey ədəddir”- belə deyən pifaqorçular
praktik fəaliyyətdə ədədlərin olduqca vacib
rolunu vurgulayırdılar.
 Say sistemi-əşyaları saymaq və onları işarə
etmək üçün istifadə olunan üsul və vasitlər
toplusudur.
 Say sisteminin əlifbası-ədədləri təsvir etmək
üçün müxtəlif simvol və işarələr toplusudur.
 Rəqəm-say sisteminin əlifbasına daxil olan
simvol və ya işarədir.
Say sistemləri
Системы
счисления
2
Say sistemləri
Mövqeli
(2-lik, 8-lik, 10-luq,
16-lıq vəs.)
Mövqesiz
(Rum rəqəm sistemi)
Системы
счисления
Say sistemləri
3









I-bir(bir barmaq)
V- beş (açıq əl)
X-on(iki əl)
L-əlli
C-yüz
D- beş yüz
M-min


Mövqesiz say sistemində ədədin
təsvirindəki rəqəmlər durdugu
yerə(mövqeyinə) görə hec bir
məna daşımır.
Bu günədək qorunmuş mövqesiz
say sisteminə hələ 2.5 min il
bundan əvvəl qədim Romada
istifadə olunan Rum rəqəm
sistemini misal göstərmək olar:
CXXVIII=100+10+10+5+1+1+1=1
28
XCIX=-10+100-1+10=99
Системы
счисления
Say sistemləri
4
Mövqesiz say sistemi əlverişli hesab olunmur:
 Böyük
ədədləri yazmaq üçün daha cox simvol
daxil etmək lazım gəlir.
 Kəsr və mənfi ədədləri təsvir etmək mümkün
deyil.
 Hesab əməllərini yerinə yetirmək çətinlik
törədir,çünki müvafiq alqoritm mövcud deyil.
Системы
счисления
Say sistemləri
5
Mövqeli say sistemində:
Ədədin təsvirindəki hər bir rəqəm öz mövqeyinə görə
konkret məna daşıyır(məsələn,333 ədədində 1-ci 3-yüzlük
mərtəbəni, 2-ci 3-onluq mərtəbəni,3-cü 3 təklik mərtəbəni
gostərir).
 10-luq say sistemi ən çox istifadə olunan mövqeli say
sistemidir : {0,1,2,3,4,5,6,7,8,9}
 Mövqeli say sistemləri üçün “Say sisteminin əsası” anlayışı
xarakterikdir ki,bu sistemin əlifbasına daxil olan ədədlərin
sayını təyin edir:
 2
{0,1} 8
{0,1,2,3,4,5,6,7}
16
{0,1,2,3,4,5,
6,7,8,9,A(10),B(11),C(12),D(13),E(14),F(16) }

Say sistemləri
Системы
счисления
6
Mövqeli say sistemində tam ədədlərin
bir say sistemindən digərinə keçirilməsi
1. Istənilən A ədədinin n əsaslı say sistemində
yazılışını almaq üçün :
2. Verilmiş ədədi qismətdə keçiləcək say sisteminin
əsasından kiçik ədəd alınana kimi ardıcıl olaraq
say sisteminin əsasına bölməli.
3.Alınmış sonuncu qisməti və qalıqları bölmənin
əksi istiqamətdə olmaqla yazmalı.
Say sistemləri
Системы
счисления
7
1. 10-luq say sistemindən
2-lik say sisteminə keçmə
qaydası:
2510= ?
25
=110012
2
Özünü sına:
1) 355=
2) 650=
3) 55=
1011000112
10100010102
1101112
24 12 2
1 12 6
2
0 6 3
2
0 2 1
1
Системы
счисления
Say
sistemləri
8
10-luq say sistemindən 8-lik say
sisteminə keçmə qaydası
19010=?
=2768
10 –luq say sistemindən16-lıq
say sisteminə keçmə qaydası
41610=? =1А016
190 8
416 16
16 23 8
32
26 16
30 16 2
96 16 1
24 7
96 10
6
0
Системы
счисления
Say sistemləri
9
Özünü sına:
1) 17310=?8=2558
2) 17310=?16=AD16
Системы
счисления
Say sistemləri
10
Kəsr ədədlər üzərində əməllər
1.Tam olmayan ədədləri bir say sistemindən digərinə keçirmək üçün
ayrılıqda əvvəlcə onun tam hissəsini,sonra isə kəsr hissəsini keçirmək
lazımdır:
2. Ədədin ilkin onluq şəklində olan kəsr hissəsi yeni say sisteminin
əsasına vurulur,alınan hasilin tam hissəsi (o,sıfır da ola bilər)ədədin kəsr
hissəsinin yeni say sistemində yazılışında növbəti rəqəm olacaq.
3. Sonra bu tam hissə atılır və əməliyyat qalan kəsr hissənin üzərində
davam etdirilir.
Системы
счисления
Say sistemləri
11
Kəsr ədədlərin 10-luq say sistemindən digər say
sistemlərinə keçirilməsi
0,562510=? =0,10012
0,710=? =0,10112
0,
5625
х
1
2
0
2
0
2
8
х2
1
2
0000
4
х 2
5000
х
1
1
2500
х
7
х 2
1250
х
0
0,
6
х2
Системы
счисления
Say sistemləri
1
2
12
0,6562510=? =0,528
0,
65625
х
5
2
0,
8
25000
х
0,6562510=? =0,А816
8
00000
65625
х
10
50000
(А) х
8
Системы
счисления
Say sistemləri
16
16
00000
13
Kəsr ədədlərin onluq say
sisteminə keçirilməsi
10,112=1*21+0*20+1*2-1+1*2-2=
=1*2+0*1+1*1/2+1*1/4=2,7510
67,58=6*81+7*80+5*8-1=
=6*8+7*1+5*1/8=55,62510
19F16=1*162+9*161+F*160=
1*256+9*16+15*1=41510
Системы
счисления
Say sistemləri
14
Ədədlərin(tam və ya kəsr) p=2ⁿ əsaslı say
sisteminə keçirilməsi
1. Verilmiş ədəd soldan(kəsr hissə sagdan)başlayaraq n simvoldan
ibarət qruplara bölünür, lazim gələrsə,ən soldakı(kəsrlərdə
sagdakı)qrupun soluna(kəsr hissədə sagına) n simvol alınması üçün
sıfırlar artırılır.
2.Hər qrupa n mərtəbəli ikilik ədəd kimi baxılır və o,p əsaslı say
sisteminin uygun(ekvivalent)rəqəmi ilə əvəzlənir.
3.Alınan yazılış verilmiş ədədin p əsaslı say sistemində yazılışı olacaq.
Системы
счисления
Say sistemləri
15
Ədədin 2-lik say sistemindən 8- lik
say sisteminə keçirilməsi:
1011000010001100102=?
=5410628
101 100 001 000 110 010
5
4
1
0
6
2
Ədədin 2-lik say sistemindən 16- lıq
say sisteminə keçirilməsi:
0,1000000000112=? =0,80316
0, 1000 0000 0011
0,
8
Say sistemləri
Системы
счисления
0
3
16
Ədədlərin p=2ⁿ əsaslı say sistemindən ikilik
say sisteminə keçirilməsi
Qayda: p=2ⁿ əsaslı say sistemində verilmiş ixtiyari
ədədi 2-lik say sisteminə keçirmək üçün bu ədədin
hər bir rəqəmini onun 2-lik say sistemindəki qarşılıq
ekvivalenti ilə əvəz etmək lazımdır.
4АС3516=? =10010101100001101012
4
А
С
3
5
0100 1010 1100 0011 0101
Say sistemləri
Системы
счисления
17
http://videouroki.net
http://chtivo.ru
İ.Sadıqov, R.Mahmudzadə N.İsayeva
İnformatika 8
Информатика: 8 класс: Поурочные планы по
учебнику Н.Д. Угриновича "Информатика и ИКТ. 8
класс"
Системы
счисления
Say sistemləri
18

Dərs modelini
Sumqayıt şəhər
T.İsmayılov
adına 29 №li
məktəbin
informatika
müəllimi
Əlimusayeva
Gülnarə Kərim
q.təqdim etdi
Системы
счисления
Say sistemləri
19