Transcript Say sistemi - WordPress.com

Daş dövrünün hesabı.
=
Vahid say sistemi
(unar)
10 – 11 eramızdan min
il əvvəl
Tətbiqi (istifadəsi)
• ibtidai məktəbin birinci sinfində
• kiçik qruplarda seçiçilərin səsinin sayılmasında
• kollektiv təsərrüfatlarda (iş günlərinin uçotu üçün)
• telefon mərkəzlərində (cavablandırılmış zənglərinin hasablanmasındauçotunda)
• domino (xalların hesablanmasında)
• Robinzon Kruzo (insan yaşamayan adada təqvimin aparılması üçün
Say sistemi—
ədədlərin
adlandırılması,
işarə edilməsi
və yazılması.
Rum say sistemləri
1
I
100
C
5
V
500
D
10
X
1000
M
50
L
2000
Z
Misal:
DC-XV=DLXXXV
Slavyan kiril nömrələnməsi
Slavyan say
sistemi dini
kitablarda
qorunub
saxlanılır.
Misal:
Tətbiqi






Əsrin və minilliyin nömrəsi: XIX əsr, bizim
eramızdan əvvəl II minillik
Monarxin sıra nömrəsı: Karl V, Ekaterina II.
Çox cildli kitabda cildin nömrəsi (bəzi
hallarda kitabın hissələrin, bölmələrin və
fəsillərin nömrələri).
Saatların siferblatlarının nişanlanması
«qədim qaydalara uyğun».
Başqa vacib hadisələr və ya siyahının
maddələri, məsələn: Evkilidin V postulatı,
II dünya müharibəsi, XXII qurultay və s.
Bəzən, qərb ölkələrində ilin nömrəsi rum
rəqəmləri ilə yazılır.
Misir nömrələnməsi
1
10000
10
100000
100
1000
1000000 10000000
Misal:
= 90
5000 il əvvəl
Abdjad- ərəb əlifbasında hərflərin müəyyən ardıcıllığı, hər hərfin öz
rəqəmsal mənası var. Adlar ilk dörd hərfdən əmələ gəlir. - alef (а) -1, be
(b) - 2, djim (dj) - 3, dal (d) - 4. Adətən hərflərin rəqəmsal mənası istifadə
olunurdu:
- astroləbiya;
-xronoqramları tərtib edəndə;
- Xüsusi nömrələmə (əl yazısının və ya kitabın paqinasiya- səhifələri);
Mövqeli və mövqesiz
say sistemləri
Say sistemləri iki böyük qrupa bölünür:
mövqeli
Ədədi əmələ gətirən eyni
işarələr, yerindən asılı
olaraq müxtəlif ədədləri
tə’yin edir.
7
70
mövqesiz
Ədədi təşkil edən
rəqəmlər tutduğu
yerindən asılı
olmayaraq həmişə
eyni ədədi göstərir
XIX
Mövqeli say sistemləri
Işarə
Işarə
İlk mövqeli say
sistemi qədim
Vavilonda kəşf
olunmuşdur.
Vavilon say
sistemi onaltılıq
idi, yəni 16
rəqəmdən istifadə
olunurdu.
Buraxılmış mərtəbə
vahidlərinin işarəsi
Say sisteminin əsası
Mövqeli say sistemlərində ədədi təsvir etmək üçün
müxtəlif simvolların sayı say sisteminin əsası
adlanır.
Say
sistemi
Əsası
Rəqəmlərin əlifbası
Onluq
10
0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9
İkilik
2
0, 1
Səkkizlik
8
0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7
Onaltılq
16
0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, A, B, C, D, E, F
XIX əsrdə onikilik say sistemi
geniş yayılmışdır. Onikilik say
sistemi onluq say sistemi kimi
baş barmaqdan basqa, hər
barmaqda (üç barmaq sümüyü)
olan barmaq sümüklərinin sayı
ilə əlaqədardır.
3*4=12
Onluq say sistemində yazılmış 67 ədədini
mövqeyli say sistemlərində təsvir edək,
ikilik, səkkizlik və onaltılıq.
6710 = А2
6710 = А8
6710 = А16
Ədədi 6710
ikilik say sistemində təsvir edək:
Cavab: 6710 = 10000112
Ədədi 6710
səkkizlik say sistemində təsvir edək:
Cavab: 6710 = 1038
Ədədi 6710
onaltılıq say sistemində təsvir edək:
Cavab: 6710 = 4316
Ədədi 12310
onaltılıq say sistemində təsvir edək:
Cavab: 12310 = 7В16
Ədədi 10000112 onluq say sistemində
təsvir edək:
Cavab:
10000112=6710
Ədədi 1038
onluq say sistemində təsvir edək:
Cavab: 1038=6710
Ədədi 7В16
onluq say sistemində təsvir edək:
Cavab: 7В16 = 12310
2 1 0 -1 -2
127,248  ?10
1
2
1 8  2  8  7  8  2  8  4  8 
 64  16  7  0,25  0,0625 87,312510
2
1
0
Müxtəlif say sistemlərində ədədləri
aşağıdakı kimi göstərmək olar.
2-lik 8-lik 10-luq
16-lıq
2-lik
8-lik 10-luq
16-lıq
0000
0
0
0
1000
10
8
8
0001
1
1
1
1001
11
9
9
0010
2
2
2
1010
12
10
A
0011
3
3
3
1011
13
11
B
0100
4
4
4
1100
14
12
C
0101
5
5
5
1101
15
13
D
0110
6
6
6
1110
16
14
E
0111
7
7
7
1111
17
15
F
Mövqeli say sistemində ən kiçik əsas
neçədir?
2
ikilik say sistemində
Müddəa doğrudurmu:
230 rəqəmi üçlük say sistemində
yazılıb?
(Cavabı əsaslandırın)
Yox, üçlük say sistemi 0, 1, 2
rəqəmlərindən ibarətdır.
Bu hansı say sistemidir?
IVXLCDM
Rum say sistemi.
Hansı say sistemində hərflərdən
istifadə edilir?
Onaltılıq say sistemində.
Diqqətinizə görə
minnətdaram!