Transcript Learn Farsi (Persian)

Farsca Klaviyə
Hazırlıyan
Muctəba Puya
‫مجتبی پویا‬
Ömər Xəyyamın “IranNastaliq” qələmiylə
kompüterdə yazılan bir rubaisi
“Şikəstə Nəstəliq” kaligrafi stiliylə yazılan
Xəyyamın başqa bir rubaisi
Məhmud Fərşçiyanın Hafizdən bir
minyatürü, şeirinin bir beytiylə
Bir xariciyə ilk baxışda
bəlkə belə bir mətinlərin
oxuması çox çətin
gələbilər. Amma burda nə
qədər asan olduğunu
öyrənəcəksiniz.
Təqdim mümkün qədər qıssa olsun diyə
kompüterinizdə neçə lazım deyişiklikliyi ətraflı
izah etməyəcəyəm.
O deyişiklikləri özünüz belə eliyə
bilməyəcəksəniz, bir dostunuzdan kömək istəyə
bilərsiniz.
Dostlarınızda belə birisi heç yoxsa, sizə
hamısının deyişməsini önərirəm.
İlkəvvəl özünüzdən başlayıb özünüzü bu işləri
eləyə bilən birinə deyişin.
Fars Dili
Əlifbası
Sağdan sola
yazılar
32 hərfindən 3-ü
COKER-dir
‫ا‬
BİRİNCİ
COKER
‫ع‬
İKİNCİ
COKER
‫ه‬
ÜÇÜNCÜ
COKER
‫ب‬
B
‫پ‬
P
‫ت‬
T
‫ث‬
S
‫ج‬
C
‫چ‬
Ç
‫ح‬
H
‫خ‬
X
‫د‬
D
‫ذ‬
Z
‫ر‬
R
‫ز‬
Z
‫ژ‬
J
‫س‬
S
‫ش‬
Ş
‫ص‬
S
‫ض‬
Z
‫ط‬
T
‫ظ‬
Z
‫غ‬
Ğ
‫ف‬
F
‫ق‬
Q
‫ک‬
K
‫گ‬
G
‫ل‬
L
‫م‬
M
‫ن‬
N
‫و‬
U, V, O
‫و‬
Bəzi ‫ )ا و خ( خوا‬salxımlarda oxunmaz.
Bacı
‫خواهَر‬
‫[ ه ََ ر ا و خ‬xâhər]
Yuxu ‫[ ب ا و خ خواب‬Xâb]
‫ه‬
H
(kələmənin başı və arasında)
‫ی‬
İ, Y
Oxuma və yazma
qaydalarından
neçəsi
T‫طت‬
H‫هح‬
Z‫ذظضز‬
S‫ثصس‬
Bir səs üçün xeyli hərf var,
deyil mi?
George Bernard Shaw bir yol
ingiliscədə “fish” kələməsi üçün
“ghoti” yazılışını önərdi.
GH LAUGH’ dəki oxunuşundan
O
WOMEN’ dəki oxunuşundan
TI NATION’ dəki oxunuşundan
Bəlli ki zarafat elirdi.
Hər dilin və yazma sisteminin bir fonu
və inkişaf tarixi var.
Fars dilinə, öz dilimiz kimi bir çox
Ərəbcə kələmə geçib və ümumiyyətlə
Ərəbcədəki şəkillərində yazılırlar.
Ərəbcədə gördüyünüz hərflərin hamısı
üçün özünə aid məxsus tələffüzü var.
Beləliklə Ərəbcə öyrənmək istəsəniz
mütəxəssislərinə müraciə etməlisiniz.
Fars dili əlifbasında “ə”, “e”
və “o” kimi qıssa səslilər,
fəqət işarət olaraq səssiz
hərflərin üstü ya da altında
yer alar.
Misallar:
‫ف‬
َ
[fə]
‫ف‬
[fe]
‫ف‬
[fo]
Səssiz bir hərf kələmədə tikrar
olsa “şiddət”lə işarətlənər
َ
Fars dilində şiddət işarətli olan
kələmələrin yüzdə doxsan
doqquzu Ərəbcədən geçən
kələmələrdir. Misal
‫اَ َّول‬
[əvvəl]
Bu işarətlər bir kələmənin
tələffüzünü öyrənəndən
sonra, hamısını bir bir
yazılmaması üçün belə
tərrahlıq olubdur. Beləliklə
‫اَ َّول=اول‬
COKERLƏRİ
xatırlırsınızmı?
‫اعه‬
Qaydaları:
COKER
‫ا‬
‫ ا‬beret giyibsə uzun “a” ya da
“â” oxunacaq.
Bereli bu coker fəqət
kələmənin başında gələr.
(çox az istisna var)
‫آ‬
‫ ا‬üstünde “ə” işarəti varsa, Ə
oxunacaq.
Fəqət kələmənin başında yer
alabilər
َ‫ا‬
‫ ا‬altında “e” işarəti varsa, E
oxunacaq.
Fəqət kələmənin başında yer
alabilər
‫ا‬
‫ ا‬üstünde “o” işarəti varsa, O
oxunacaq.
Fəqət kələmənin başında yer
alabilər
‫ا‬
‫ و‬kələmənin başında [v] deyil
[u, o] oxunsun diyə, ondan
öncə ‫ ا‬coker yazılar
‫[ او‬u, o]
Bu qayda madam ki bu iki
hərfin özlərinə aid məxsus
səsliləri yoxsa, düzdür.
‫ ی‬kələmənin başında [y] deyil
[î] oxunsun diyə, ondan qabaq ‫ا‬
coker yazılar
‫[ ای‬î]
Bu qayda madam ki bu iki
hərfin özlərinə aid məxsus
səsliləri yoxsa, düzdür.
‫ ع‬cokeri olan kələmələrin
hamısı Ərəbcədən geçibdir.
Bu coker də ümumiyyətlə ‫ا‬
cokerin qaydalarına tabidir.
Ancaq beret giyməz.
‫َع‬
[ə]
‫ع‬
[e]
‫ع‬
[o]
Bu cokeri [â] səsləndirmək
üçün gərək ondan sonra ‫ا‬
cokeri yazıla:
‫عا‬
[â]
Bu cokeri [û] səsləndirmək üçün
gərək ondan sonra ‫ و‬hərfi yazıla:
‫عو‬
[û]
Bu qayda madam ki bu iki hərfin özlərinə
aid məxsus səsliləri yoxsa, düzdür.
‫( ع َ و َ ض عوض‬deyişmək) [ûz] deyil
[əvəz] oxunar.
Bu cokeri [î] səsləndirmək üçün ondan
sonra gərək ‫ ی‬hərfi yazıla:
‫عی‬
[î]
Bu qayda madam ki bu iki hərfin özlərinə
aid məxsus səsliləri yoxsa, düzdür.
‫( ع ی ش عیش‬yaşam) [iş ya da îş] deyil
[eyş] oxunar.
‫ ع‬kələmənin başında coker, arasında
onun tələffüzünü ikiyə bölən
dayanma hərfidir.
Tələffüzünün ən zor qonağı sayılan
kələmənin sonudur. Bu qonaqda
dəvamında başqa bir səsli hərf
düzəltmədən səs bağlarınızı
qıssaca dayandırmaya adət
verməlisiniz
Gördüyünüz kimi ‫’ع‬dən sonra ona ،‫ی‬
‫ ا‬،‫ و‬izafələndirdiyiniz zaman, hərflər
biribiriylə bitişir. Farsca hərflərinin bir
çoxu biri biriynən bitişə bilər. Bəziləri
hər iki tərəfdən, bəziləri fəqət sağ
tərəfdən və bəziləri fəqət sol tərəfdən
başqa hərflərlə bitişə bilər. Hərflərin
bitişdiyi zaman şəkli biraz deyişir, ki
onların başlanqıc və orta şəkli
adlandırıla bilər
Madam bu əlifbanı
kompüterlə öyrənirsiniz,
hərflərin qıssa şəkillərini
ayrı ayrı öyrənməyə
məcbur deyilsiniz
Hərfləri kompüterdə
yazdığınız zaman otomatik
olaraq, kələmədəki
qonaqlarına görə uyğun
şəklini alacaqlar. Azəricədə
cümlənin baş hərfi otomatik
böyük hərfə döndüyü kimi.
Kompüterdə bu əlifba ilə yazılan
bir mətni oxuduğunuz zaman,
mətni qopardıb bir word
sənədinə yapışdırıb, qələmi
böyüdüb bütün hərflərin arasına
bir ara verə bilərsiniz.
O zaman hərflər otomatik orijinal
hallarina dönəcək
COKER
‫ه‬
Bu hərf ancaq kələmənin sonunda coker rolu oynar. Bu
qonaqda [h] ya da [e] və İran Farscasının standard
ləhcəsində çox az kələmələrdə “ə” səslənə bilir.
‫[ نامه‬name] nâmə
Aralı hərflərlə: ‫ن ا م ه‬
‫[ ماه‬mah] ay
Aralı hərflərlə: ‫م ا ه‬
‫[ نه‬nə] yox
Aralı hərflərlə: ‫ن ه‬
‫ۀ‬
Əlifba hərfi deyil, amma Farsca
mətinlərdə görə bilərsiniz.
Fəqət kələmənin sonunda gələr və
[eye] oxunar
İzahlaması üçün bir az Farca
qrammatikası bilmək lazımdır. Onu
ciddi dil öyrənənlərə bıraxırıq
‫ء‬
‫ئ‬
Məlum bir hərfin iki çeşid yazılışıdır.
Bundan çox izahlanması başlanqıc
üçün heç lazım və uyğun deyil.
Farscada ikisi də ‫ ع‬coker kimi rəftar
elər, ancaq heç vaqt kələmənin
başında gəlməz
OSK
Bu izah fəqət Windowsdan istifadə edənlər
üçündür. Mac
sistemində necə
olduğunu bilmirəm
• Farscanı windows’un dillərinə artın
• Indiyə kimi “sağdan sola” yazılan
dillərdən heç bir dənə də kompüterinizdə
qoşulmayıbsa, bu paketi qoşmalısınız.
Bunu eləmək üçün Windows CD’nizə
ihtiyacınız olacaq
• Start düyməsini tıqlayın. “run”’ı seçin.
Qutusunda “osk” yazın və “enter”
klaviyəsinə basın
OSK (On Screen
Keyboard) açılan vaqt,
dilini Farscaya deyişin.
Ekranınızda Farsca osk
görəcəksiniz
Kağaz kəsmə sənəti
Fiziki Farsca klaviyəniz
olmasını istəsəniz,
balaca kağaz kəsmə
sənəti yaratmalısınız
Bu qədər yox, daha da asanı!
Bir word sənədi açın. Dilini
Farscaya deyişdirin. Bir tərtiblə
bütün klaviyədəki hərfləri və
nöqtələmə klaviyələrinə basın,
amma hər klaviyəyə basandan
sonra hətmən “tab” klaviyəsinə
də bir dəfə basın. Qələmin
böyüklüyünü 16’ya deyişdirin
Bu əlifba üçün “caps lock” vəziyyət
yox, amma elə bu işi bir dəfə də hər
hərfi basandan qabaq “shift”
klaviyəsini tutaraq eləyin. Diqqət
edin hər shift+klaviyədən sonra “tab”
klaviyəsini basmağı unutmayın. Bu
vəziyyətdə az istifadə olunan neçə
hərf və nöqtələmə işarətləri
görəcəksiniz
Səhifəni yazdırıb hərfləri
klaviyələri basdığınız
tərtiblə kəsib çıxarın və
onları bir bir yapışqanla
öz klaviyələrinə
yapışdırın
Beləliklə fiziki Farsca klaviyəniz olacaq!
Word’da Farsca yazdığınız zaman “Right-toLeft” (sağdan sola) düyməsini tıqlayın
Ərəbcədən
geçən
kələmələrə raci
neçə ipucu
Ərəbcədən geçən bəzi
kələmələrdə ‫ ی‬hərfi [â]
oxunur. Mənim adımdaki kimi
‫[ مجتَبی‬moctəbâ]
Aralı hərflərlə: ‫م ج ت َ ب ی‬
‫ ا‬Üstündə iki [ə] işarəti,
onu [ən] oxutdurur
‫ ا( ا‬+َ )
Səssiz hərflərin altındakı
iki [e] işarəti, onlara [en]
hecəsi artır
‫ت‬
[ten]
Səssiz hərflərin üstündəki
iki [o] işarəti, onlara [on]
hecəsi artır
‫ت‬
[ton]
Rəqəmlər
• 1234567890 Ərəbi rəqəmlərdir
• Farsçada Hindi rəqəmlər istifadə olunur
Klaviyədə yazması və öyrənməsi üçün
•
•
•
•
•
Ərəbi rəqəmləri bir word sənədində yazın
“Tools” menyusunu açın
“Options”e girin
“Complex Scripts”i tıqlayın
“Numeral” seçənəklərindən “Hindi”ni
seçin.
• Oldu!
Mübarək olsun!
Farsca əlifba və klaviyəsinin
ən önəmli nöqtələrini
tanıdınız. Farsca öyrənməyə
maraqlısanız, qalan nöqtələri
öyrənmək üçün bir az
qrammatikaya ihtiyacınız
olacak
Mehmet Kanarın Farsça dilbilgisi
http://www.farsdili.com/kitap/Farsca_Dilbil
gisi.pdf
• Bu əsası öyrənəndən sonra, hələ də Farsca
kələmələrin tələffüzündə, onların bütün
hərflərini bildiyinizə rəğmən müşkiliniz olsa
belə panik olmayın.
• Bu, Farsca əlifbasını öyrənmə prosesində təbii
və anadilləri Farsca olanlar üçün belə
qaçılmazdır. Eyni Fransızca ya da İngiliscədəki
kimi; əlifbanı bilmək, yazma və oxuma
qaydalarını bilmək deyil.
• Yavaş yavaş İngiliscədəki “bldg” qıssalatmasını
“bulldog” deyil “building” oxumağı
öyrənəcəkisniz
Diqqət!
• Farsca əlifbanın rəsmi öyrətmə istilində
“Coker” deyə bir şey yoxdur. Mən bu
grupu xaricilərin, onların istifadəsi və
qaydalarını öyrənməsini asanlaşdırmaq
üçün ixtira elədim.
• Beləliklə kitablarınızda ya da internetdə
belə bir şeyi axtarmayayın.
İnternetin Farsca öyrənmək üçün digər
imkanatıdan
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Farsca-İngiliscə və İngiliscə-Farsca Lüğət:
www.farsi123.com
Farsca səsli kitablar:
https://audiolib.ir
Farsca müstəqim TV və Radyo:
http://irantvradio.com/
Farsca musiqi:
http://parsimusic.com/indexFa.php
Farsca ədəbiyyat klasikləri:
http://ganjoor.net/
• “IranNastaliq” kaligrafi qələmini
internetdən əndirib sisteminizə qoşun
• Word sənədinizdə olan Farsca mətni seçin
ve qələmini “IranNastaliq”’ə deyişin
• Gözlərinizi bu qələminən yazılmış Farsca
mətnin oxumasına adət verin
Bu əlifbayla
nə eləmək
olar?
Özünüzə bağlıdır.
Farsca, Ərəbcə, Urduca, Pəştuca, Kürdcə,
Uygurca, və bir çox başqa dilləri
öyrənmək və Osmanlıca və Eski Azəricə
kimi mətinləri oxuya bilməyi öyrənmək
istəsəniz, bu, gözəl bir əsas ola bilər. Fəqət
başqa dillərdə, burda Farsca üçün izah
edilən qaydalara və tələffüzlərə görə
fərqlərə diqqət edin. Eyni Latin əlifbasıyla
yazılan dilləri öyrəndiyiniz zaman kimi
Farsca öyrənmək istəməsəniz belə
internetdə Farsca, Osmanlıca,
Azəricə ya da bu əlifbayla yazılan
digər dillərcə bir şeir tapıb, word
sənədində qələmini deyişib gözəl
boyalı bir kağazın üstündə çap edib
və otağınızın duvarına asa bilərsiniz.
Ucuzuna qazanılan bir sənət parçası
• Ya da sirri əlifbanız ola bilər
Ancaq notlarınızı məndən gizlədin
• Mənim sirri əlifbam kiril idi
Bu, qabaqca gördüyünüz Xəyyamın
rubaisidir
İnansanız da inanmasanız da bu, həmən
rubainin birinci beyti mənim əlyazmamladır
Farsca əlyazmada iki nöqtələr bir
tireyə (soldan sağa) və üç
nöqtələr bir dairəyə (saat qolu
dönüşü cəhətində, saat altıdan
doqquza, davamında onikiyə ve
ən sonunda altıya dön) dönər
Sağ əllilər kağazı şəkildəki kimi stolun üstünə
qoyub, qələmi də göründüyü kimi ələ almalıdırlar
Kələmələr elemanlarının yazılış
tərtibi ümumiyyətlə belədir.
Qabaqca kələmənin iskeletini
yazıb sonra nöqtələri, tireləri
və dairələri uyğun yerlərinə
yerləşdirməlisiniz
Fars dilini kompüterinizə
izafələyəndən sonra, hər hərfi bir
word sənədində 3 dəfə fasilə
vermədən yazıb, onların kələmə
başında, arasında və sonundaki
deyişmiş (ya da deyişməmiş)
formalarını görə bilərsiniz
Qələmi “IranNastaliq” ‘ə
deyişib və eyni pədidəni
denəyə bilərsiniz
TƏMRİN
Coğrafiyayla
başlıyaq
Ölkələr və
məşhur
şəhərlərin
adları
‫ایران‬
‫تهران‬
‫تَبریز‬
‫شیراز‬
‫اصفَهان‬
‫آ َذربایجان‬
‫باکو‬
‫ترکیه‬
‫آنکارا‬
‫استانبول‬
‫تر َک َمنستان‬
‫عشق آباد‬
‫ایران‬
‫ت هران‬
‫تَبریز‬
‫شیراز‬
‫ا صفَهان‬
‫آذَربایجان‬
‫باکو‬
‫ت رکیه‬
‫آنکارا‬
‫ا ستانبول‬
‫ت رکَمَن ستان‬
‫ع شقآباد‬
‫اَفغانستان‬
‫کابل‬
‫پاکستان‬
‫اسالم آباد‬
‫عراق‬
‫بَغداد‬
‫اَر َمنستان‬
‫ایروان‬
‫َ‬
‫بَحرین‬
‫عمان‬
‫کویت‬
‫تاجیکستان‬
‫دو َشنبه‬
‫اَفغان ستان‬
‫کاب ل‬
‫پاک ستان‬
‫ا سلامآباد‬
‫ع راق‬
‫بَغداد‬
‫اَرمَن ستان‬
‫ایرَوان‬
‫بَحر ین‬
‫ع م ان‬
‫ک و یت‬
‫تاجیک ستان‬
‫دوشَنبه‬
‫ازبَکستان‬
‫تاش َکند‬
‫قَزاقستان‬
‫آستانه‬
‫قرقیزستان‬
‫بیشکک‬
‫تاتارستان‬
‫روسیه‬
‫مغولستان‬
‫اوالن باتور‬
‫آلمان‬
‫برلین‬
‫ا زبَک ستان‬
‫تاشکَند‬
‫قَز اق ستان‬
‫آستانه‬
‫ق رقیز ستان‬
‫بیشک ک‬
‫تاتار ستان‬
‫روسیه‬
‫م غ ول ستان‬
‫اولانباتور‬
‫آلمان‬
‫ب رلین‬
‫لَه ستان‬
‫لَهستان‬
‫وَرشو‬
‫َورشو‬
‫فَرانسه‬
‫فَرانسه‬
‫پاریس‬
‫پاریس‬
‫آمریکا‬
‫آمریکا‬
‫واشینگت ن‬
‫واشینگتن‬
‫نیویورک‬
‫نیویورک‬
‫ا نگ ل ستان‬
‫انگلستان‬
‫لَندَن‬
‫لَن َدن‬
‫چ ک‬
‫چک‬
‫پراگ پ ر ا گ‬
‫اسلواکی ا س ل و ا ک ی‬
‫براتیسلاوا‬
‫براتیسالوا‬
İranın standard Farscasında
miladi ilin aylarının adları
Fransızca tələffüzüylə tanınır,
halbuki Əfqanistan Farscasında
(Dərîcədə) İngiliscə və
Tacikistan Farscasında Rusca
tələffüzləri istifadə olur.
‫ژانویه ژ ا ن و ی ه‬
‫فوریه‬
‫فَوریه‬
‫مارس‬
‫مارس‬
‫آوریل‬
‫آوریل‬
‫مه م ه‬
‫ژوئَن‬
‫ژ و ئ ََ ن‬
‫ژوئیه‬
‫ژوئیه‬
‫اوت‬
‫اوت‬
‫سپتامبر‬
‫سَپتامبر‬
‫اکتبر ا َ ک ت َ ب ر‬
‫نوامبر ن َ و ا م ب ر‬
‫دسامبر‬
‫دَسامبر‬
Copyright
Bu dosyanı İngiliscədən, Tacikistan Farsçasından
və Azəricədən savayı, digər dillərcə tərcümə
etməsi və paylaşması sərbəstdir. Dosyanı özüm
saydığım dillərcə yazmışam 
Lütfen tərcümə edəcəksəniz hazırlıyan və tərcümə
edənin adını yazın və tərcümənizin bir
nüsxəsini bu ünvana [email protected]
yollayın.
Öz dilinizin standard klaviyəsinin ingiliscə izahını
belə bir sənəddə mənə yollasanız çox minnətdar
olaram.
Farsca kaligrafi dizaynları paltar üstündə
Firdövsi və şeirlərindən minyatür sənət əsəri